Механик ишлов беришдан сўнг машина деталлари юзаларининг сифати - Машиностроение - Рефераты

Механик ишлов беришдан сўнг машина деталлари юзаларининг сифати

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

88.2158203125 KB

М еханик ишлов беришдан сўнг машина деталлари юзаларининг сифати Режа: 1. Детал юзаси сифати тўғрисида тушунча. 2. Юза ғадир-будирлигини баҳолаш 3. М ашина деталлари учун хомашё турлари. механик ишлов беришда қўйимлар 4. Механик ишлов беришда қўйимлар.

Детал юзаси сифати тўғрисида тушунча. Механик ишлов берилган Деталнингнг юзасининг сифати қуйидаги асосий икки хусусияти билан характерланади: а) механик ишлов берилган металл сиртининг физик-механик хусусиятлари; б) юзанинг ғадир-будирлик даражаси (бошқача қилиб айтганда юзанинг тозалиги ёки текислиги). Деталнинг сирт қатламини физик-механик хусусиятлари механик ишлов бериш усуллари ва металлнинг хусусиятларига боғлиқ бўлади. Механик ишлов бериш жараёнида ҳосил бўлган иссиқлик ва кучлар таъсирида металлнинг сирт юзасини хусусиятлари ўзгаради, яъни унинг қаттиқлиги ортади, қолдиқ кучланишлар пайдо бўлади, наклёп содир бўлади, буларнинг барчаси пластик деформация асосида вужудга келади. Наклёпланиш даражаси ва қолдиқ кучланишлар катталиги пластик деформацияни қанчалик чуқурликда таъсир этишига боғлиқ. Бу ҳолат ўз навбатида кесиш маъромларига боғлиқ бўлади. Геометрик нуқтаи назаридан ишлов берилган юза қуйидаги кўрсаткичлари билан характерланади: а) юзанинг макрогеометрияси бўлиб, у тўғри геометрик шаклдан оғиш билан ифодаланади (оваллилик, конуссимонлик, бочкасимонлик ва шу кабилар); б) юзанинг тўлқинсимонлиги бу даврий равишда такрорланувчи таҳминан бир хил тўлқинсимон оғишлар; в) юзанинг микрогеометрияси ёки юзанинг ғадир-будирлиги. Юза микрогеометрияси уни тозалигини ифодалайди. Юза тўлқинсимон ва бир вақтда ғадир-будир бўлиши мумкин.

Юза сифати қуйидаги асосий омилларга боғлиқ бўлади: а) ишлов берилаётган материалнинг тури ва хусусияти; б) ишлов бериш усули (йўниш, рандалаш, жилвирлаш); в) материални кесиб ишлаш маъромлари (кесиш тезлиги, кесиш чуқурлиги , узатишлар миқдори); г) технологик ишлов бериш тизимининг бикрлиги; д) кесувчи асбобнинг геометрик параметрлари; е) кесувчи асбоб материали; ж) кесиш жараёнида совутиш-мойлаш суюқликларини қўллаш; 4.1-расм. Юзаларнинг турлари: 1- тўлқинсимон ва ғадир-будир; 2- тўлқинсимон ва тоза; 3 – текис ва ғадир-будир; 4 - текис ва тоза. Машина деталларини юзалари сифатининг аҳамияти. Детал юзасининг сифати уни ишлаш жараёнида муҳим аҳамиятга эга. Шундай қилиб Деталнинг емирилишга чидамлилиги унинг юзасини сифатига боғлиқ. Сифат ўз навбатида макрогеометрия, тўлқинсимонлик ва ғадир- будирлик билан характерланади. Агарда детал юзаси макронотекис ва тўлқинсимон бўлса емирилиш ҳам нотекис бўлади. Бундай ҳолларда аввал кўтарилиб чиққан юзачалар емирилади. Агарда юза ғадир-будирлиги катта бўлса юқоридаги жараён янада интенсивлашади. Қўзғалмас бирикмаларни сифати. Бу бирикмалар сифатли ишлаши ва емирилишга чидамли бўлиши учун уларнинг деталларини юзалари юқори тозаликка эга бўлиши керак.

Деталнининг мустаҳкамлиги. Юзанинг сифати Деталнинг мустаҳкамлигини бевосита белгиловчи омил. Юза ғадир-будирлиги кичик бўлса материалларни чарчаш мустаҳкамлигини оширади ва микроёриқчалар ҳосил бўлиш жараёнини сусайтиради. Қолдиқ кучланишларни таъсирини камайтиради. Коррозияга қаршилик. Деталларда коррозия турли газлар суюқликлар ва атмосфера таъсирида содир бўлади. Детал юзаси қанча ғадир-будир бўлса шу оралиқларга юқоридаги жинслар кўп миқдорда кириб олиб коррозияни тезлаштиради. Бундан ташқари, юза сифати Деталнинг бошқа хусусиятларини ҳам белгилайди. Масалан, тозалик, декоратив кўриниш, бирикмаларни мустаҳкам ҳосил қилиш, ўлчов асбобларини аниқ ишлашини таъминлаш ва шу кабилар. Юза ғадир-будирлигини белгиловчи кўрсаткичлар. Механик ишлов бериш натижасида ҳосил бўлган ғадир-будирлк деганда нисбатан кичик қадамларда такрорланувчи ва юза релpефини ҳосил қилувчи нотекисликлар йиғиндиси тушунилади. Бу ғадир-будирлик базавий узунлик доирасида баҳоланиб, узунликни катталиги юзани турига боғлиқ. Базавий узунлик S нинг катталиги 0,01 дан 25 мм гача бўлади. Технологик машина ва жиҳозларнинг деталларини юзаларини ғадир- будирлигини ўрганиш учун амалиётда иккита кўрсаткич Ra ва Rz етарли деб ҳисоблаймиз. Ra - юза профилининг ўртача арифметик оғиши бўлиб оғишлар h нинг абсалют миқдорини ўртача арифметик қийматига тенг ва базавий узунлик чегарасида ўлчанади (4.2-расм). Ra =1 l∫ a b |h|dx ёки Ra =∑i−1 n |hi| ( 4 .1)

4.2-расм. Юза релpефининг тузилиши. Rz - ўнта нуқта бўйича нотекисликлар бўлиб, бу базавий узунлик доирасида ўлчанаётган профилли бешта энг баланд ва бешта энг паст нуқталарини (Н) ўртасидаги масофа.Rz = (H 1+H3+H5+H7+H9)−(H2+H4+H6+H 8+H10) 5 (4.2) R max - бу нотекисликни энг баланд нуқтаси. Юза ғадир-будирлигининг бошқа кўрсаткичлари ГОСТ 2789-73 келтирилган. Юза ғадир-будирлигни камайтиришнинг технологик усуллари. Юқорида биз юза ғадир-будирлигига таъсир этувчи асосий омилларни кўриб чиқдик. Уни камайтиришни технологик усуллари шу омилларга боғлиқ бўлади. Биринчидан, технологик соз дастгоҳдан ва сифатли кесувчи асбобдан фойдаланиш зарур. Бундан ташқари, кесиш маъромларини юза ғадир- будирлиги нуқтаи назаридан оптимал равишда танлаш мумкин. Маълумки, кесиш тезлигини ортиши ҳамда кесиш чуқурлиги ва узатшлар миқдорини камайтириш юза ғадир-будирлигини яхшилайди. Худди шундай кесиш жараёнида совутиш-мойлаш суюқликларнини қўллаш ҳам кесиш жараёнини енгиллаштириб юза тозалигини орттиришга олиб келади. Юза ғадир-будирлигини баҳолаш усуллари. Юзанинг ғадир-будирлиги, микронотекислигини турли хил асбоблар ёрдамида ўлчаш йўли билан баҳоланади. Бундай асбобларга профилометр, профилограф ва оптик асбоблар киради. Профилометрни ишлаш принципи олмосли игна билан юзани силаб кўришга асосланган. Олмосли игна юза бўйлаб харакат қилганда юзанинг

релpефига мос равишда ўз ўқига нисбатан тебранади. Бу тебранишни частотаси ва амплитудаси юза нотекислигига мос келади. Асбобнинг электрик қурилмаси оғишнинг ўртача квадратик қийматини кўрсатади. Бу профилни ўрта чизиғига нисбатан олинади. Профилограф ҳам юзани силаб ўтишга асосланган бу ҳолда ҳам олмос игнадан фойдаланилади. Бу асбоб оптик-механик асбобдир. Оптик қурилма ёрдамида юза профили фотолентага ёзилади. Бу ёзиш жарёни катталаштирилган ҳолда бажарилиб горизонтал йўналишдаги катталаштирилган нисбатан вертикал йўналишдаги юқори бўлади. Худди шулар каби икки окулярли микроскоплардан ҳам фойдаланилади. Агар профилометр 0,03 мкм дан 12 мкм гача ғадир- будирликни баҳолай олади. Ишлаб чиқариш шароитида ғадир-будирликлар намунасидан кенг фойдаланилади. Бунинг учун ишлов берилган юза намуна билан таққослаб кўрилиб унинг тозалик синфи аниқланади. Намуналар тўплами, эталонлар механик ишлов беришнинг турли хил усуллари учун тайёрланади (йўниш, фрезерлаш, жилвирлаш ва ҳ.к.). Бу усулда аниқ баҳолаш учун микроскоплардан фойдаланиб эталон ва текширилаётган юза ўрнатилади. М АШИНА ДЕТАЛЛАРИ УЧУН ХОМАШЁ ТУРЛАРИ. МЕХАНИК ИШЛОВ БЕРИШДА ҚЎЙИМЛАР. ХОМАШЁ ТУРЛАРИ Машина деталлари учун хомашё қуйидаги кўринишлардан иборат бўлиши мумкин: 1) чўян, пўлат, рангли металл ва пластмассалардан тайёрланган қуймалар; 2) болғаланган ва штампланган хомашё; 3) пўлатдан совутилган ва қиздирилган ҳолларда тайёрланган прокатлар ва рангли металл-прокатлари.

Хомашёнинг тури унинг материалига, шаклига, Деталнингнг хизмат вазифасига ва машиналарда йиғилган ҳолда ишлаш шарт-шароитларига боғлиқ бўлади. Шаклдор деталлар ишлаш жараёнида чўзилиш ва эгилиш таъсирида бўлмаса одатда чўянлардан тайёрланади. Болғалаш ёрдамида эгилишга, чўзилишга буралишга ишловчи ва кўндаланг кесими бўйича ўлчамларида фарқ бўлган металларнинг хомашёлари тайёрланади. Болғалаш билан катта ўлчамли деталлар учун донали ва кичик серияли ишлаб чиқариш шароитида ёки бошқа ҳолларда кичик деталлар учун хомашё тайёрланади. Штампланган хомашё штамплаш машиналарида олинади. Штампланган металлнинг структураси бир хиллиги билан ажралиб туради. Шатмпланган хомашёнинг шакли детал шаклига жуда яқин бўлиб, айрим ҳолларда механик ишлов берилмайди (деталларнинг айрим юзалари назарда тутилмоқда) . Бу ўз навбатида металл сарфини камайтиради. Штамплаш жараёнининг иш унумдорлиги болғалашга нисбатан анча юқори. Ишчининг малакаси ҳам болғалашга нисбатан паст бўлиши мумкин. Штамплаш йўли билан серияли ва ялпи ишлаб чиқариш шароитларида қўл келади. Айлана, квадрат, олти бурчакли прокатлардан тайёрланган хомашё ўз шакли бўйича юқоридаги кўринишларга яқин бўлган деталлар тайёрлашда қўлланилади. Қайси турдаги хомашёни танлаш уни техник-иқтисодий кўрсаткичларини ҳисоблаб чиқилгандан сўнг амалга оширилса мақсадга мувофиқ бўлади. 5.1, 5.2, 5.3-расмларда қуйма, штампланган ва прокатдан тайёрланган хомашёлар акс эттирилган.

5.1-Расм. Қуйма кўринишдаги чўяндан тайёрланган втулка хомашёси. 5.2-расм. Штампланган подшипникларнинг ички ҳалқасини хомашёси. 5.3-расм. Прокатдан олинган винт хомашёси. Механик ишлов беришда қўйимлар. Машинасозликда талаб этилган аниқлик ва сифат кўрсатгичларига жавоб берадиган деталларни тайёрлаш хомашёдан маълум бир катталикдаги металл қатлами-қўйимни кесувчи асбоблар ёрдамида кесиб олиб ташлаш усуллари ёрдамида амалга оширилади.

Шундай қилиб қўйим – бу хомашёга механик ишлов бериш жарёнида талаб этилган ўлчамларини уларни четланишлар доирасида ва юза ғадир- будирлигини таъминлаш мақсадида олиб ташландиган металл қатлами. Детал чизмасида кўрсатилган ўлчамларини четланишларига ва юза ғадир-будирлигига қўйилган талаб қанча юқори бўлса, шунча кўп марта механик ишлов бериш (технологик ўтишлар) шарт бўлади. Ўз навбатида ҳар бир технологик ўтиш учун қўйимлар миқдори ҳисобланади. Детал юзасининг талаб этилган тозалигин ва аниқлигини таъминлаш мақсадида ҳар бир технологик ўтишда олиб ташланган қўйимларнинг йиғиндиси умумий қўйим миқдорини ташкил қилади. Қўйимлар миқдори аналитик усулда ва жадваллар ёрдамида аниқланади. Аналитик усул билан қўйимлар миқдори аниқ ҳисобланади ва бу усулда қуйидаги формулалардан фойдаланилади. а) текис юзаларга ишлов беришда Zmin = Rzi−1+Hi−1+ri−1+εy , (5.1) бу ерда: R z -юзанинг ғадир-будирлиги, мкм; нивелир-нуқсонли қатлам катталиги, мкм; r - детал шаклининг фазовий четланишлар миқдори, мкм;  у - бажарилаётган амалда хомашёнинг дастгоҳ мосламасига ўрнатиш хатолиги, мкм; I – детал юзасини ишлов беришдан аввалги тартиб рақами; i -1 – детал юзасини ишлов беришдан аввалги тартиб рақами. б) бир-бирига қарама-қарши жойлашган (симметрик) текис юзаларни параллел ишлов беришда: 2Zmin = 2(Rzi−1+Hi−1+ρi−1+εy) (5.2) в) ички ва ташқи айланиш ўқига эга бўлган юзаларга ишлов беришда: 2Zmin = 2(Rzi−1+Hi−1+√ρi−12 +εy2) (5.3) г) цилиндрсимон деталларнинг юзаларга марказларга ўрнатилган ҳолда ишлов беришда: 2Zmin = 2(Rz i−1+H i−1+ρi−1) (5.4)

Юқорида келтирилган формулалардан кўриниб турибдики, қўйим миқдори қуйидаги асосий омиллар таъсир кўрсатади: а) хомашё материали; б) хомашёнинг шакли ва ўлчамлари; в) хомашё тури ва уни олиш усуллари; г) механик ишлов беришни амлга ошириш бўйича қўйилган талаблар; д) деталлар ўлчамларининг аниқлиги, юза тозалигига қўйиладиган талаблар.

1. Хомашёнинг материали . Юқорда хомашё турларини кўриб чиқилганда эслатиб ўтилгандай хомашё материали бевосита уни турини белгилайди. Шунинг учун қуйма хомашёда қўйим миқдори бошқа тур хомашёларга нисбатан юқори бўлади. 2. Хомашёнинг шакли ва ўлчамлари . Хомашёни шакли мураккаб бўлса у ҳолда улар болғалаб тайёрланади, натижада қўйим миқдори ортиб боради. Худди шунингдек, мураккаб шаклли хом ашёларни штамплашда ҳам бир конструктив элементдан иккинчисига ўтишда қияликлар, қабариқлар ҳосил қилишга тўғри келади бу ўз навбатида қўйимни ортиб кетишига олиб келади. 3. Катта ўлчамдаги хомашёларни қуйиш вақтида металларни чўкишини ҳисобга олиб катта миқдорда қўйим қолдирилади. 4. Хомашёни тури ва уни олиш усули . Маълумки хомашёлар қуйма, болғаланган, шатмпланган ва прокатдан тайёрланиши мумкин. Масалан, ердаги қолипларга ёки металл қолипларга қуйиш мумкин (бу ўз навбатида ишлаб чиқариш турига боғлиқ бўлади). Кўриниб турибдики ердаги қолипга қуйилганда албатта қўйим миқдори юқори бўлади. Худди шу каби марказдан қочувчи куч таъсирида қуйиш билан эрувчи моделлар бўйича қуйишни таққослаш мумкин. Бу ҳолда иккинчи усулда қўйим миқдори кам бўлади ва ҳ.к. 5. Механик ишлов беришни амалга ошириш бўйича қўйилган талаблар. Деталга аниқлик ва тозалик бўйича қўйилган талаблар унинг юзаларига механик ишлов бериш кетма-кетилигини белгилайди. Шу кетма-кетлик асосида механик ишлов беришни турли усулларидан фойдаланилади. Детал юзасига қанча кўп марта механик ишлов талаб қилинса, қўйим миқдори ортиб боради. Бундан ташқари, деталларга механик ишлов бериш амалларни оралиғида термик ишлов берилса унинг ўлчамлари ўзгариб қолиши мумкин. Шунинг учун ҳам механик ишлов бериш учун қўйим миқдори орттирилади. 6. Детал юзаларнинг аниқлиги , тозалигига қўйилган талаблар. Деталнинг юзаларининг аниқлиги, тозалиги қанча юқори бўлса бу юзаларни тайёрлашда шунча мураккаб бўлади. Натижада бир неча бор механик ишлов

бериш зарур бўлади. Бу эса қўйимлар миқдорини ортишига олиб келади. Бундан ташқари, Деталнинг ҳар-бир ўрнатишдаги хатоликларни, термик ишлов натижасида ўлчамларни ўзгаришини инобатга олиб қўйим миқдорини орттириб боришга тўғри келади, чунки механик ишлов беришда ушбу хатоликлар ҳисобга қўшилган қўйим олиб ташланиши керак.

Похожие

Деталларга механик ишлов бериш аниқлиги

Машина деталлари хисоблаш ва лойихалашга доир умумий масалалар

Саноат машина ва жиҳозлари тўғрисида умумий маълумотлар

Технологик жиҳозларни таъмирлашдаги мосламалар

Қутисимон деталларни тайёрлаш технологияси