Деталларга механик ишлов бериш аниқлиги - Машиностроение - Рефераты

Деталларга механик ишлов бериш аниқлиги

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

52.9482421875 KB

Д еталларга механик ишлов бериш аниқлиги Режа: 1. Аниқлик тўғрисида тушунча. Ишлов бериш аниқлигига таъсир этувчи асосий омиллар. 2. Ишлаб чиқариш хатоликлари. Системали ва тасодифий хатоликлар. 3. Турли хил ишлов бериш усулларининг аниқлиги.

Аниқлик тўғрисида тушунча. Ишлов бериш аниқлигига таъсир этувчи асосий омиллар. Машина ва механизмларни лойиҳалашада кинематик, мустаҳкамлик, бикрлик, емирилишга чидамлик ҳисоблари билан бир қаторда аниқлик ҳисоблари ҳам бажарилади. Аниқлик - бу ҳар қандай машина ва асбобнинг асосий кўрсаткичларидан бири. Абсолют аниқ Деталнинг тайёрлаш мумкин эмас, чунки уни тайёрлаш жараёнида турли хатоликлар туғилади. Шунинг учун ҳам механик ишлов беришда турли аниқликларга эришилади. Механик ишлов бериш натижасида ҳосил бўлган. Деталнингнг аниқлиги қатор омилларга боғлиқ бўлади ва қуйидагилар билан ифодаланади: а) Деталнингнг ёки унинг алоҳида конструктив элементларининг тўғри геометрик шаклдан оғиши; б) Деталнингннг ҳақиқий ўлчамларини унинг номинал ўлчамларидан оғиши; в) Деталнингнг юзаларини, ўқларини ўзаро аниқ жойлашишдан оғиши (масалан: ўзаро паралелликдан оғиш, ўзаро перпендикулярликдан оғиш ва шу кабилар). Механик ишлов беришнинг таннархи ва меҳнат сарфи талаб этилаётган детал аниқлигига боғлиқ бўлади. Деталнингнг аниқлиги қанча юқори бўлса унинг таннархи ҳам шунча юқори бўлади. Деталларнинг хизмат вазифасига қараб 19 та аниқлик квалитети белгиланган бўлиб IT 01 дан IT 17 гача. Аниқлик квалитетининг тартиб рақами ортиши билан унинг қўйим майдони ортиб боради. IT 01,0,1 текис паралел якуний ўлчов воситалари учун квалитет аниқлиги, IT 2,3,4 чегаравий калибрлар ва алоҳида аниқликка эга бўлган маҳсулотлар учун квалитет аниқлиги, IT 5 дан IT 12 гача йиғиш жараёнида бошқа детал юзаси билан туташувчи деталлар ўлчамлари учун ва ниҳоят IT 13 дан IT 17 гача эса паст аниқликдаги ўлчамлар учун.

Ялпи ва кўп серияли ишлаб чиқариш шароитида деталларнинг аниқлиги асосан дастгоҳларни керакли ўлчамга созлаш натижасида эришилади. Кичик серияли ва донали ишлаб чиқариш шароитида эса қўшимча якунловчи амаллар қўллаш ҳамда юқори малакали ишчи кучидан фойдаланиш ҳисобига таъминланади. Ишлаб чиқариш шароитида Деталнингнг аниқлиги қатор омилларга боғлиқ бўлганлиги учун уларнинг олиб бўлиши мумкин бўлган аниқлик бўйича эмас, балки иқтисодий аниқлик бўйича тайёрланади. Иқтисодий аниқлик деганда механик ишлов беришни минимал таннархи бўйича нормал ишлаб чиқариш шароитида, технологик соз дастгоҳ ва кесувчи асбоблар ҳамда мосламалардан фойдаланиб нормал вақт сарфи асосида, иш турига қараб нормал малакали ишчи кучидан фойдаланиб олинадиган деталлар аниқлиги тушунилади. Олиб бўлиши мумкин бўлган аниқлик деганда алоҳида яратилган ишлаб чиқариш шароитида, юқори малакали ишчи кучидан фойдаланиб, вақт сарфини ҳисобга олмай, механик ишлов бериш таннархини ортиб кетишига қарамай олинадиган детал аниқлиги тушунилади. Деталнингнг тайёрлаш аниқлигига қуйидаги асосий омиллар таъсир кўрсатади: 1. Дастгоҳнинг ноаниқлиги. 2. Кесувчи ва ёрдамчи асбобларнинг тайёрлаш аниқлиги. 3. Дастгоҳни талаб этилган ўлчамга созлаш ва кесувчи асбобнинг ўрнатиш хатолиги. 4. Деталнинг ўрнатиш ва базалаш хатолиги. 5. Кесиш кучи таъсирида технологик ишлов бериш тизимининг (ТИБТ) деформацияси. 6. Кесиш жараёнида ТИБТ нинг иссиқлик таъсирида деформацияланиши. 7. Ишлов беришдан сўнг Деталнинг текшириш жараёнида унинг ўлчамларини ўзгариб қолиши ҳолатлари. 8. Ўлчашдаги хатоликлар.

9. Иш бажарувчининг хатолари. Ишлов бериш аниқлиги тўғрисидаги маълумотларни тахлил қилиш учун ишлов аниқлиги коэффиценти деб номланган коэффицент киритилади КИ.А.=1− 1 Аурт Бунда, А ўрт – ўртача аниқлик квалитети, бўлиб қуйидаги формула билан аниқланади. А урт = (n1+2n2+3n3+.......19 n19 ) ∑1 19 ni Бу ерда, 1-19 – аниқлик квалитетлари номерлари; n 1 i , n 2 i , n 3 i … n 19 , ni – 1…19 аниқлик квалитетларидаги юзалар сони. Нормативларга кўра К иа = 0,3 деб юритилади. Ишлаб чиқариш хатоликлари. Системали ва тасодифий хатоликлар. Юқорида кўриб чиқилган Деталнинг аниқлигига таъсир этувчи асосий омиллар ишлаб чиқариш хатоликларининг манбаи ҳисобланади. Метал кесиш дастгоҳининг ноаниқлиги натижасида ҳосил бўлувчи хатолик унинг геометрик хатолиги деб юритилади. Дастгоҳнинг геометрик хатолиги асосан унинг деталлари, йиғма бирикмаларини нотўғри тайёрланганлиги ва йиғиш жараёнида йўл қўйилган хатоликлар оқибатида вужудга келади. Бу хатоликларни катталиги дастгоҳнинг аниқлик нормалари ГОСТ бўйича белгиланади. Масалан: токарлик ва фрезерлик дастгоҳларининг шпинделларни радиал тепиши 0,01- 0,015 мм дан ошмаслиги керак. Токарлик ва рандалаш дастгоҳларининг йўналтирувчилари тўғри чизиқли ва паралеллик бўйича хатоликлари 1000 мм эса 0,05-0,08 мм дан ошмаслиги керак. Датсгоҳнинг ишлаш жарёнида унинг деталларини емирилиши сабабли хатоликлар вужудга келади.

Кесувчи ва ёрдамчи асбобларни ҳамда мосламаларни тайёрлаш аниқлиги уларни вақт бирлиги ичида емирилиши. Кесувчи ва ёрдамчи асбобларнинг тайёрлаш аниқлиги деталларга механик ишлов бериш бериш аниқлигига таъсир кўрсатади. Машина деталлари каби кесувчи ва ёрдамчи асбоблар абсолют аниқ тайёрланади. Ишлов бериш жараёнида уларнинг хатоликлари у ёки бу кўринишда деталга кўчади. Бундан ташқари, ишлов бериш жараёнида улар емирилади ва натижада хатолик ортиб боради. Бу эса емирилиш натижасида дастгоҳ деталларига нисбатан кесувчи асбобни таъсири юқори эканлигини билдиради. Кесувчи асбобнинг ўлчамлари емирилиши натижасида ҳосил бўлувчи хатоликлар ҳисоби. Кесувчи асбобнинг кесиш йўлига боғлиқлиги унинг ўлчами емирилиши орқали ифодаланади. Бу ўз навбатида 1000 м йўл ҳисобига келтирилади ва келтирилган ўлчамли емирилиш К орқали аниқланади. Йўнишда кесиш йўли L ,м да қуйидагича аниқланади:L= v⋅tас= πDl 1000 S , м (3.1) бу ерда: D -ишлов берилаётган юза диаметри,мм; l - ишлов берилаётган юза узунлиги,мм; S - узатишлар миқдори, мм/объект. Битта партиядаги n деталларга ишлов берилса, у ҳолда умумий йўл L N = L  N . Кесувчи асбобни мослашиши учун дастлабки емирилиш йўлини 1000 м деб олсак, ∑ L=LN+1000 , м (3.2) нормативлардан фойдаланиб келтирилган емирилиш К ни қабул қилсак, у ҳолда умумий емирилиш Е Р ЕР= ∑ L 1000 K бўлади. (3.3) Мосламанинг хатолиги унинг деталларини хатолиги ва емирилиши натижасида ҳосил бўлиб, тайёрланаётган Деталнингнг қўйимлари майдони қийматидан 1/3-1/5 баробар ортиб кетмаслиги керак.

Дастгоҳни талаб этилган ўлчамга созлаш ва кесувчи асбобни ўрнатиш хатоликлари. Донали ишлаб чиқариш шароитида кесувчи асбобни созлаш ишлов бериш даврида ишчи томонидан амалга оширилади. Серияли ва ялпи ишлаб чиқариш шароитларида эса созловчи томонидан ишлов беришгача амалга оширилади. Донали ишлаб чиқариш шароитида керакли ўлчам синаб кесиб олиш йўли билан олинади. Бу ҳолда маълум қатлам кесиб олингандан сўнг ўлчам текшириб кўрилади ва ҳ.к. бу ишни талаб этилган ўлчамга эришгунга қадар давом эттирилади. Бу ишларни бажаришда ишчи дастгоҳ лимбасидан фойдаланилади. Бу услда синаб кесилган узунликдаги кесиш чуқурлиги Деталнинг бутун узунлиги бўйича бир хил бўлмаслиги туфайли хатолик ҳосил бўлади. Замонавий усуллардан бири, талаб этилган ўлчамни автоматик тарзда олишдан иборат. Бу усулга кўра дастгоҳнинг ишчи органлари, мослама ва кесувчи асбоб аввалдан керакли равишда талаб этилган ўлчамга созланади. Бунинг учун кесувчи асбаб харакатини чегараловчи махсус тўсқичлар ўрнатилади. Кесувчи асбобни ўрнатиш, уларни алмаштириш, тўсқичларни ейилиш натижасида хатоликлар юзага келади. Дастгоҳ ёки мосламада хомашёни базалаш ва ўрнатиш хатоликлари. Ўрнатиш хатолиги Е ўр умумий хатоликларни ташкил қилувчи хатоликлардан бири бўлиб, базалаш хатолиги Е б ва маҳкамлаш хатолиги Е м йиғиндисидан иборат. Базалаш хатолиги ўрнатиш базаси билан ўлчов базаларини қўшилмаганлиги сабабли ҳосил бўлади. Маҳкамлаш хатолиги қисиш кучи таъсирида Деталнинг силжиши туфайли ҳосил бўлади. Хомашёнинг силжиши ўқ бўйича, радиал ва бурчак остида бўлиши мумкин. Текис юзаларга ишлов беришда базалаш хатолиги вектори ва маҳкамлаш хатолиги векторлари бир нуқтага йўналган деб қабул қилинса: Е ў =Е б + Е м (3.4)

Айланиш ўқига эга бўлган юзаларга ишлов беришда базалаш ва маҳкамлаш хатоликлари векторлари турли бурчак остида ўзаро жойлашган деб қаралса:Еу= √Еб 2+Ем 2 . (3.5) Агарда ўрнатиш базаси билан ўлчов базаси бирга бўлса Е б = 0 бўлади. 3.1-расмда кўрсатилган ҳолат учун L ўлчамли таъминлашда Е б L =0 чунки А-А юза ҳам базалаш ҳам ўлчов базасидир. К ўлчамни таъминлашда эса ўлчов базаси В-В бўлгани учун Е б =  . Деталларни базавий тешиклари бўйича цилиндрик юзаларга ўрнатишда (бармоқларга) ўлчов базаси таъминланаётган ўлчам йўналишида силжишини инобатга олиш керак (3.1-расм). Кенгаювчи бармоққа ўрнатилганда (оралиқ йўқ ҳолда) l -ўлчамга нисбатан хатолик хомашё диаметри D нинг қўйими майдонинг яримига тенг бўлади. Е б =  2. Бикр бармоққа ўрнатилганда эса Е б ҳосил бўлган оралиқ қийматига катта бўлади: Е б =  ор (3.6) Технологик ишлов берувчи тизимга (ТИБТ) таъсир этувчи куч остида дастгоҳ деталлари ишлов берилаётган детал ва кесувчи асбобнинг деформацияси ТИБТ нинг бикрлиги. Металл кесиш дастгоҳларида деталларга ишлов жараёнида ҳосил бўлган кесиш, мосламани сиқиш кучлари ва бошқа кучлар дастгоҳ деталларига ишлов берилаётган деталга, кесувчи асбобга таъсир кўрсатади. Натижада уларнинг дефорамацияланиши, кесувчи қиррани ҳолатини ўзгариши, детал ўлчамларини ўзгариши кабилар кузатилиб тўғри геометрик шаклда оғиш ҳоллари вужудга келади (конуссимонлик, оваллик). 3.1-расм. Деталларни текис ва цилиндрик юзалари бўйича ўрнатиш

Ишлов бериш жараёнида ҳосил бўлган деформациялар таъсирида содир бўлувчи тўғри шаклдан оғиш ҳоллари 3.2-расмда келтирилган. 3.2-расм. ТИБТ нинг деформацияси натижасида тўғри геометрик шаклдан оғиши ҳоллари. Юқоридагилардан кўриниб турибдики ТИБТ нинг бикрлиги деталларни тайёрлаш аниқлигига катта таъсир кўрсатади. ТИБТ нинг бикрлиги деганда эластик ишлов бериш тизимининг куч таъсирида деформациясига қаршилик кўрсатиш қобилияти тушунилади. J T = Р у /у, кг/мм, (3.7) бу ерда: J T - тизимнинг бикрлиги; Р у - кесиш кучининг радиал ташкил этувчиси; у- кесувчи қирранинг силжиши (деформацияси). Бикрликка тескари тушунча мосланувчанлик деб юритилади ёки:ω= 1 JT мм/кг ⇒ 1000 JT мкм/кг. (3.8) Деталларни ишлов бериш учун маҳкамлаш кучлари таъсирида деформацияланиши. Деталларнинг аниқлиги уларни ишлов бериш учун маҳкамлашда ҳосил бўлган кучлар сезиларли таъсир кўрсатади. Маҳкамлаш вақтида куч таъсирида юпқа деворли деталларни уч муштчали патронларда ўрнатишда (3.3-расм) яққол кўзга ташланади.

Иссиқлик деформациялари ва ички кучланишлар. Якунловчи ишлов бериш амалларида иссиқлик таъсирида ҳосил бўлувчи ишлов берилаётган Деталнинг ва дастгоҳ деталларининг деформацияси алоҳида аҳамиятга эга. Бу турдаги дефорамциялар IT 5 ва IT 6 квалитет аниқликда ишлов беришда алоҳида аҳамият касб этади. Иссиқлик таъсирида детал ўлчами катталашиб совугандан сўнг кичрайиб қолиши мумкин. Худди шундай дастгоҳ деталлари ҳам иссиқлик таъсиридан ўз ўлчамларини ўзгартиради ва технологик созлаш вақтида хатоликларни юзага келтиради. Ишлов берилган сўнг детал юзаси сифатини ўлчаш аниқлигига таъсири. Ишлов берилган сўнг Деталнинг юза тозалиги ўлчов аниқлигига қуйидагича таъсир кўрсатади. Агар юза юқори ғадир-будирликка эга бўлса ўлчаш нотекисликни чўққилари бўйича бажарилади. Иш жараёнида бу чўққилар тезда эзилиб Деталнинг ҳақиқий номинал кўрсаткичи назорат қилинмаган бўлади. Ишлов бериш хатоликларининг йиғиндиси. Юқорида кўриб ўтилган хатоликлар шуни кўрсатадики, улардан бири иккинчисини қоплаши мумкин, чунки бири аниқликни оширса иккинчиси камайтиради ёки бири кучлироқ таъсир кўрсатса иккинчиси сезиларсиз таъсир этади. Бундан ташқари, бу хатоликларни векторлари ўзаро қандайдир бурчак остида бўлиши мумкин. Шунинг учун бу хатоликларнинг йиғиндисини аниқ ўлчашлар ёрдамида аниқлаш мумкин. Қатор муллифлар томонидан таклиф этилган тенгламалар турли кўринишга эга бўлиб, юқоридагилар сабабли кенг 3.3-расм. Ҳалқа (втулка)нинг уч муштчали патронда маҳкамлаш натижасида ҳосил бўлган хатоликлар: а) маҳкамланган ҳолат; б) маҳкамланмаган ҳолатда ишлов берилгандан сўнг ҳолат; в) Деталнинг патрондан олгандан кейинги ҳолат.

тарқалмаган. Биз бу хатоликларни ҳарфлар билан белгилаб уларни алгебраик йиғиндиси билан чекланамиз.Δ∑ ¿=αД+βка +γих +εу+iДЛ +rДК +λИД +ω0+ψб+хкол ¿ (3.9) бу ерда:  Д - дастгоҳ хатолиги;  к - кесувчи асбоб хатолиги;  их - технологик созлаш хатолиги;  у - ўрнатиш хатолиги; i ДЛ - l дастгоҳ деталлари ва ишлов берилаётган деталлар деформациясии натижасида ҳосил бўлган хатолик; r ДК - маҳкамлаш кучи таъсиридаги хатолик;  ИД - иссиқлик деформацияси туфайли ҳосил бўлган хатолик;  0 - ўлчаш хатолиги;  б - иш бажарувчининг хатолиги; х қол - қолдиқ ўқланишлар таъсиридадаги хатолик. Системали ва тасодифий хатоликлар. Кўриб чиқилган хатоликлардан баъзилари системали хатоликларни ташкил этади. Системали хатоликлар қандайдир бир қонуниятга бўйсунади ва доимий ёки ўзгарувчан характерда бўлади. Масалан: тешикка ишлов берувчи парманинг диаметри нотўғри тайёрланган бўлса, бу хатолик барча деталларга кўчиб ўтади. Яна бир мисол кесувчи асбобнинг ейилиши натижасида ишлов берилаётган Деталнинг ўлчами ўзгариб боради. Бу ҳам системали равишда бўлсада ўзгарувчан характерга эга. Агарда ҳосил бўлувчи хатолик ишлов берилаётган битта партия деталлар доирасида ҳам турли кўринишга эга бўлиб доимий ёки қандайдир бир кетма-кетликда бўлмаса у тасодифий хатолик деб юритилади. Масалан, Деталнингнг қаттиқлигини уни узунлиги бўйича ўзгариб бориши ёки бўлмаса олиб ташланиши керак бўлган металл қатлами-қўйимни ўзгариб борилиши ва шу кабилар. Турли хил ишлов бериш усулларининг аниқлиги. Ишлов беришда талаб этилган аниқлик турли дастгоҳларда турли усуллар ёрдамида олинади. Тешикларга ишлов беришда IT 7 квалитет аниқлик тоза развёрткалаш, сидириш, жилвирлаш, притиркалаш, абразив тошлар ёрдамида етказиб ишлов бериш, хонинглаш, суперфинишлаш усуллари орқали таъминланади.

Айрим ҳолларда диққат билан ишлов берилса шу усуллар IT 5, IT 6 аниқлик квалитетларини таъминлайди. Тешикарга ишлов беришда IT 9, IT 10 квалитет аниқликлари тоза развёрткалаш, тоза йўниб кенгайтириш, бир марта жилвирлаш орқали таъминланади. Тешикларда IT 11 квалитет аниқлик токарлик ёки револ p вер дастгоҳларида ва пармалаш дастгоҳларида кондукторлар ёрдамида пармалаш усуллари билан таъминланади. Тешикларда IT 12 - IT 14 аниқлик пармалаш ёки йўниб кенгайтириш усуллари ёрдамида олиниши мумкин. Валларга IT 15 – IT 16 аниқлик квалитетида ишлов бериш токарлик дастгоҳларида ишлов бериб бўлгандан сўнг жилвирлаш дастгоҳларида икки марта жилвирлаб таъминланади. Валларга IT 17 квалитет аниқлигида ишлов бериш учун токарлик ишлов беришдан сўнг жилвирлаш дастгоҳларида жилвирланади. Валларга IT 9- IT 10 квалитет аниқлигида тоза ишлов бериш учун токарлик дастгоҳларида тоза ишлов берувчи кескичлардан фойдаланиш кифоя. Валларга IT 11 квалитет аниқлигида ишлов бериш учун токарлик ва револ p вер дастгоҳларида кескичлардан қора ва тоза ишлов беришда фойдаланилса бўлади. Валларга IT 12 – IT 14 квалитет аниқликда ишлов бериш учун токарлик дастгоҳларида нормал кескичлар ёрдамида йўниш кифоя.

Адабиётлар рўйхати : 1. Технология машиностроения: в 2 т. Т.1. Основ технологии машиностроения: Учебник для вузов / В.М. Бурцев и др.; под ред. А.М. Дальского-М.: Изд-во МГТУ им. Н.Э. Баумана 1998-564 с. 2. Технология машиностроения: в 2 т. Т.2. Производство машин: Учебник для вузов / В.М. Бурцев и др.; под ред. Г.Н. Мелникова -М.: Изд-во МГТУ им. Н.Э. Баумана 1998-640 с. 3. Егоров М.Е., Демент p ев В.И., Дмитриев В.А. Технология машиностроения. М.: Вусшая школа, 1976-534 с. 4. Каратаев С.А. Технология машиностроения (специальная част p ). Киев: Вусшая школа, 1984-272с. 5. Основ технологии машиностроения. Под ред. Корсакова. М.: Машиностроение,1977-416с.

Похожие

Металларга ишлов бериш дастгоҳларининг электр жиҳозлари

Механик ишлов беришдан сўнг машина деталлари юзаларининг сифати

Мосламаларда кесиш асбобларини ишлов бериш жойини аниқлаш

Қутисимон деталларни тайёрлаш технологияси

Деталларни базалашда ишлов беришда деталларни дастгоҳларда ўрнатиш