Машинасозликда ишлаб чиқариш жараёнлари - Машиностроение - Рефераты

Машинасозликда ишлаб чиқариш жараёнлари

Загружено в:

13.03.2024

Скачано:

0

Размер:

174 KB

Машинасозликда ишлаб чиқариш жараёнлари Режа: 1. Ишлаб чиқариш ва технологик жараёнлар 2. Технологик жараённинг таркибий қисми 3. Ишлов берилаётган детални базалаш 4. Базаларни доимийлиги ва ўрнатилиши 5. Деталларни дастгоҳларда ўрнатиш усуллари

Ишлаб чиқариш ва технологик жараёнлар Машинасозликда ишлаб чиқариш жараёни хом-ашёдан ёки чала маҳсулотдан (загатовкадан) тайёр маҳсулот олиш учун бажариладиган барча жараёнлар (ишлар) йиғиндисидан иборат. Ишлаб чиқариш жараёнига фақатгина асосий жараёнлар: машина деталларига механик ишлов бериш уларни йиғиш эмас, балки ёрдамчи турдаги жараёнлар: деталларга механик ишлов бериш, назорат қилиш, кесувчи асбоблар ва мосламаларни тайёрлаш каби жараёнлар ҳам киради. Технологик жараён материал ёки хом-ашёдан тайёр маҳсулот олиш мақсадида уларнинг шаклини, ўлчамларини ва хусусиятларини белгиланган техник талаблар асосида кетма-кет ўзгартиришдан иборат. Механик ишлов бериш технологик жараёни ишлаб чиқариш жараёнининг бир қисмидир. Ишлаб чиқариш жараёни қуйидаги даврлардан иборат бўлади: 1) хом-ашё тайёрлаш - қуйиш, болғалаш, штамплаш ёки прокатдан тайёрланадиган материалларга бирламчи ишлов бериш; 2) машина деталларини якуний шакл ва ўлчамларга келтириш учун металл кесиш дастгоҳларида ишлов бериш; 3) йиғма бирикмалар, агрегатлар ёки механизмларни ҳосил қилиш; 4) машина ёки маҳсулотни якуний йиғиш; 5) машина ёки маҳсулотни созлаш ва синаш; 6) машина ёки маҳсулотни бўяш ва уларни консервация қилиш. Ишлаб чиқаришда бажариладиган технологик жараёнларнинг барча операцияларида техник назорат ўтказилади. Техник назорат ўтказишдан мақсад маҳсулотни талаб қилинган техник шартларга жавоб бера олишини текширишдан иборат. Механик ишлов бериш технологик жараёни кам материалл ва меҳнат ресурсларини сарфлаган ҳолда талаб этилган техник шартлар асосида тайёр маҳсулот яратишга қаратилган бўлиши керак.

Технологик жараёнлар давлат стандартлари асосида лойиҳали, ишчи, донавий, типавий, стандарт, вақтли, тараққий характердаги (келгусида қўлланилувчи), маршрутли, операция учун ва маршрутли- операцияли бўлиши мумкин Технологик жараённинг таркибий қисми Технологик жараёнини мақсадга мувофиқ равишда амалга ошириш учун тайёрланаётган детални қайси юзаларига ва қандай кетма-кетликда ишлов беришни ифодаловчи режа тузилади. Ушбу режада детал юзларига ишлов бериш усуллари келтирилади. Шу мақсадларда механик ишлов бериш технологик жараёни алоҳида қисмларга бўлинади, бу қисмларнинг йиғиндиси унинг таркибини ташкил этади. Технологик жараён қуйидаги таркибий қисмларга бўлинади: технологик операция; позиция; ўтиш; юриш; ҳаракатлар йиғиндиси. Технологик операция технологик жараённинг бир қисми бўлиб, бир иш ўрнида (бир ёки бир неча ишчи томонидан) кетма-кет бажариладиган ишлар йиғиндисидан иборат. Ўрнатиш операциянинг бир қисми бўлиб детални (дастгоҳ турига қараб бир неча детални) бир марта маҳкамлаганда бажариладиган ишлар йиғиндисидан иборат. Дастгоҳга ўрнатилган ёки маҳкамланган хом-ашё унинг ишчи кисмларига нисбатан столини айланиши ёки силжиши натижасида янги позицияни эгаллаш мумкин. Позиция детални бир марта маҳкамлаган ҳолатида дастгоҳнинг ишчи кисмларига нисбатан эгаллаган ҳолати. Ҳолатни ўзгариши дастгоҳ столининг айланиши ёки силжиши натижасида бўлади. Масалан: кўп шпинделли кўп позицияли дастгоҳларда. Операция технологик ва ёрдамчи ўтишларга бўлинади. Технологик ўтиш технологик операцияни тугалланган қисми бўлиб детални ишлов берилаётган юзасини, кесувчи асбобнинг ва кесиш ўлчамларининг доимийлиги билан ҳарактерланади.

Ёрдамчи ўтиш технологик операциянинг тугалланган қисми бўлиб ишчининг ва (ёки) дастгоҳнинг ҳаракатлари йиғиндисидан иборат. Ёрдамчи ўтиш натижасида деталнинг цикли, ўлчамлари ва хусусиятлари ўзгармайди. Ўтиш ўз навбатида ишчи ва ёрдамчи юришлардан иборат бўлади. Ишчи юриш технологик ўтишнинг тугалланган қисми бўлиб кесувчи асбобни, ишлов берилаётган юзани доимий сақлаган ҳолда деталдан маълум қатламни кесиб олиш билан боғлиқ бўлади Ёрдамчи юриш технологик ўтишнинг тугалланган қисми бўлиб кесувчи асбобни ишлов берилаётган деталга нисбатан метални кесиб олмаган ҳолда бир марта силжишидан иборат. Бу ўтиш кесиш жараёнини такроран амалга ошириш учун кесувчи асбобни керакли ҳолга қайтариш учун зарур бўлади. Машинасозликда ишлаб чиқариш турлари. Ишлаб чиқаришни ташкил қилиш шакллари. Ишлаб чиқариш дастурига, маҳсулотни турига ва ишлаб чиқариш жараёнини амалга ошириш техник-иқтисодий шарт- шароитларига қараб машинасозликда уч хил ишлаб чиқариш тури мавжуд: донали (якка); серияли ва ялпи. Ҳар бир ишлаб чиқариш турининг технологик жараёнлари ва ишлаб чиқаришни ташкил қилишининг шакллари ўзига хос хусусиятларига эга. Юқоридаги тушунчаларни янада яққол ифодалаш мақсадида ишлаб чиқариш дастури билан танишиб чиқамиз. Машинасозлик корхонасининг ишлаб чиқариш дастури тайёрланган маҳсулотнинг тури, ҳар-бир турдаги маҳсулотнинг бир йилда тайёрланадиган миқдори, эҳтиёт қисмларнинг турлари ва миқдорларидан иборат бўлади. Корхонанинг умумий ишлаб чиқариш дастурига асосан ҳар-бир детални бир йилда тайёрлаш дастури яратилади: бунда: N — детални бир йиллик ишлаб чиқариш дастури; бир йил давомида тайёрланадиган маҳсулотлар сони; ^-битта маҳсулотдаги деталнинг сони; п - эҳтиёт қисмлар сони.

Ишлаб чиқариш дастурига маҳсулотни умумий кўринишидаги чизмалари, алоҳида деталлар ва йиғма бирикмаларнинг чизмалари илова қилинади. Шуни инобатга олиш керакки битта корхонанинг ёки бир цехнинг ўзида турли ҳил ишлаб чиқариш шароитлари мавжуд бўлиши мумкин. Масалан, бир хил детал кўп миқдорда иккинчи хил детал эса оз миқдорда тайёрланиши мумкин. Донали ишлаб чиқариш шароитида маҳсулот бир нусхада тайёрланади. Тайёрланган маҳсулотлар турли тузилишга, ўлчамларга эга бўлиб улар умуман такрор тайёрланмаслиги ёки жуда кам ҳолларда такрорланиши мумкин. Бу турдаги ишлаб чиқариш шароитида универсал дастгоҳлардан кенг фойдаланилади. Универсал дастгоҳлар турли хил ишлов бериш усулларини бажара олиш имкониятига эга бўлиши керак. Худди шунингдек, универсал, универсал қайта созланувчи мосламалар ва стандарт кесувчи асбоблардан фойдаланилади. Донали ишлаб чиқариш шароитидаги технологик жараён интеграл хусусиятга эга бўлиб битта дастгоҳда турли, бир неча, операция бажарилади. Битта дастгоҳда турли тузилишга эга бўлган, турли ўлчамли ва турли материаллардан тайёрланган деталларга ишлов берилади. Биргина дастгоҳда турли ишлар бажарилганлиги ва универсал воситалардан фойдаланганлиги учун сарфланган вақт таркибидаги асосий вақтнинг миқдори кичик бўлади. Бундан ташқари, ушбу ишлаб чиқариш шароитида қўлланиладиган назорат қилиш асбоблари ҳам универсаллиги билан ҳарактерланади. Серияли ишлаб чиқариш , бу ишлаб чиқариш тури донали ва ялпи ишлаб чиқаришнинг ўртасида бўлиб оралиқ ҳарактерга эга бўлади. Серияли ишлаб чиқариш шароитида деталлар партиялаб ёки сериялаб тайёрланади. Битта партия (серия) таркибидаги деталлар тузилишининг, ўлчамларининг ва материалининг бир хиллиги билан ажралиб туради. Бир партия ёки сериядаги деталлар бирданига тайёрлаб олиниб кейин иккинчисига ўтилади. «Партия» сўзи деталларга тааллуқли бўлса, «серия» сўзи эса машиналарга тааллуқлидир. Партиядаги деталлар сони ва сериядаги машиналар сони турлича бўлиши мумкин.

Серияли ишлаб чиқариш шароитида йил давомида тайёрланадиган сериядаги маҳсулот (детал) миқдорига қараб майда кичик серияли, ўрта серияли ва кўп серияли ишлаб чиқариш бўлади. Серияли ишлаб чиқариш шароитида технологик жараённинг операциялари диференциаллашган бўлади ёки технологик жараён операцияларга бўлиб юборилади. Бу ишлаб чиқариш шароитида турли хил дастгоҳлар қўлланилади: универсал, махсус, махсуслашган, автоматлаштирилган, агрегат ва шу кабилар. Дастгоҳлар тайёрланаётган маҳсулотни турини ўзгартирилганда уларни тайёрлаш имкониятига қараб махсуслаштирилади. Универсал дастгоҳлардан кенг фойдаланилган ҳолда махсуслаштирилган, махсус мосламалар, стандарт кесувчи асбоблар билан бир қаторда махсус кесувчи асбоблар ҳам қўлланилади. Худди шунингдек, бу ишлаб чиқариш шароитида чегаравий калибрлар, шаблонлардан кенг фойдаланилади. Барча дастгоҳлар, мосламалар, кесувчи ва назорат асбоблари ўз таннархини тез қоплай олади. Бунинг асосий сабаби тайёрланаётган маҳсулот миқдорининг донали ишлаб чиқаришга нисбатан анча кўплигидир. Серияли ишлаб чиқариш шароити кенг тарқалган бўлиб, компрессорлар, пресслар, дастгоҳлар, тўқимачилик машиналари, ёғочга ишлов бериш саноати, озиқ-овқат ва ўрмончилик саноати машиналари, коммунал хўжалик машиналари тайёрлашда ва шу кабиларда қўлланилади. Ялпи ишлаб чиқариш шароити тайёрланаётган маҳсулотнинг кўплиги сабабли доимий (йил давомида) такрорланмайдигани операцияларни бажарувчи ишчи ўринлар йиғиндисидан иборат. Ялпи ишлаб чиқариш шароити қуйидаги кўринишда бўлади: а) ялпи потокли ишлаб чиқариш шароитида тайёрланганаётган деталлар технологик жараённи бажариш кетма-кетлиги бўйича тузилган операцияларни тўхтовсиз ўтиб боради. Бундай ҳолда ҳар-бир операцияни бажариш учун сарфланган вақт бир бирига тенг ёки бўлинувчи (кўпаювчи) бўлиши керак. Шу талабгина технологик жараённи тўхтовсиз бажарилишини таъминлайди.

б) ялпи тўғри потокли ишлаб чиқариш шароитида ҳам операциялар технологик жараённи бажариш кетма-кетлиги бўйича тузилади, аммо операциларни бажариш учун сарфланган вақт бир-бирига тенг бўлмайди. Шу сабабли айрим операцияларни бажарувчи дастгоҳлар олдида деталларни тўпланиб қолиш ҳолатларини кузатиш мумкин. Ялпи ишлаб чиқариш шароити кўп миқдордаги маҳсулот тайёрлашда қулай ҳисобланади. Бу ишлаб чиқариш шароитида махсус, автоматлаштирилган, агрегат дастгоҳлар ва автоматик линиялар қўлланилади. Худди шунингдек, қўлланиладиган мосламалар, кесувчи ва назорат асбоблари ҳам махсуслиги билан ажралиб туради. Шунга қарамай маҳсулот ҳажмининг катталиги уларни қисқа муддат ичида ўз-ўзини қоплаш имкониятини беради. Юқоридаги фикрлар ялпи ишлаб чиқариш шароитида маҳсулот доимий бўлиб унинг тузилиши, аниқлик ва бошқа кўрсаткичлари ўзгармайди деган хулосага олиб келмаслиги керак. Техника ва технологиянинг ривожланиши натижасида маҳсулот сифати ўзгаради, бу ўз навбатида технологик жараёнга ўзгартиришлар киритишни талаб этади. Кўриб чиқилган ишлаб чиқариш шароитларининг барчаси учун ўзига хос ишлаб чиқаришни ташкил қилиш шакллари мавжуд. Ишлаб чиқаришни ташкил қилишда дастгоҳларни жойлаштириш тартиби алоҳида аҳамиятга эга бўлади. Бу ўз навбатида маҳсулот турига, ишлаб чиқариш жараёнининг мураккаблигига, маҳсулот ҳажмига ва шу каби омилларга боғлиқ бўлади. Ишлаб чиқаришни ташкил қилишни қуйидаги асосий шакллари мавжуд: 1) металл кесиш дастгоҳларининг турларига қараб . Бундай шакл асосан донали ва айрим деталлар учун серияли ишлаб чиқариш шароитида қўлланилади. Бундай ҳолда дастгоҳларнинг турларига қараб алоҳида участкалар ташкил этилади. Масалан фақат токарлик, пармалаш, фрезерлаш дастгоҳларидан ташкил этилган участкалар 2) предметли , бу шакл асосан серияли айрим деталлар учун ялпи ишлаб чиқариш шароитида қўлланилади. Бу шаклга қўра дастгоҳлар технологик жараённи бажариш кетма-кетлиги асосида жойлаштирилади ва бир

хил ёки бир-бирига яқин бўлган деталларни тайёрлашга мўлжалланади. Бундай ҳолда операцияларни бажариш учун сарфланган вақт бир-бири билан келиштирилмайди. Шу сабабли айрим операцияларда деталлар тўпланиб қолиши мумкин. Деталлар партиялаб тайёрланади. 3) потокли сериялаб , ёки ўзгарувчан-потокли, бу шаклда ҳам дастгоҳлар технологик жараённи бажариш кетма-кетлиги бўйича жойлашиб асосан сериялаб ишлаб чиқариш шароитида қўлланилади ва операцияларнинг бажариш учун сарфланган вақт бир-бири билан мослаштирилган бўлиб деталларни операциядан-операцияга тўхтовсиз узатиб беришни таъминлайди. Бундай ҳолда ҳам деталлар партиялаб тайёрланади ва бошқа партияга ўтиш учун ишлов бериш линияси тўхтатилиб қайта созланади. 4) тўғри потокли , бу шакл асосан ялпи ва айрим ҳолларда кўп серияли ишлаб чиқариш шароитида қўлланилади. Бу шаклга асосан дастгоҳлар технологик жараён кетма-кетлиги бўйича жойлашади. Операцияларни бажариш учун сарфланган вақт барча ҳолларда ҳам бир- бирига тенг бўлмайди. Дастгоҳдан дастгоҳга детал доналаб узатилади. Операциялар учун сарфланган вақт бир-бирига тенг бўлмаганлиги сабабли деталларни ташиш учун роликлар, қия ўрнатилган новлар ва айрим ҳолларда конвейерлардан фойдаланилади. 5) тўхтовсиз потокли , бу шакл фақат ялпи ишлаб чиқариш шароитида қўлланилади. Бу шаклда дастгоҳлар технологик жараён кетма- кетлиги бўйича жойлашиб, барча операцияларни бажариш учун сарфланган вақт бир-бири тенг ёки мослаштирилган бўлади. Бу вақт ўз навбатида ишлаб чиқариш тактига тенг ёки бўлинувчи (кўпаювчи) бўлади. Ишлаб чиқариш такти , бу битта детал тайёрлаш учун сарфланадиган вақт (технологик жараён бўйича) бўлиб, икки, яъни биринчи ва иккинчи деталларни тайёрлаш оралиғи билан ўлчанади. Технологик жараёнларни ишлаб чиқишда муҳим босқичлардан бири ишлаб чиқариш турини аниқлаш ҳисобланади. Шу сабабли технологик жараённи лойиҳалашни бошланғич босқичида бажарилади. Ишлаб чиқариш

турини бир неча хил усулларида аниқланиши мумкин. Жумладан, бириктирилган операциялар коэффициент орқали аниқлаш мумкин, маълум вақт мобайнида бўлимда бажариладиган технологик операциялар сони (О) ни шу бўлимдаги иш жойлари (Р) га нисбати бириктирилган операциялар коэффициенти (К) га тенг бўлади. Мисол: Механик цех бўлимида 15 та иш жойи мавжуд. Бир ой мобайнида 128 та ҳар хил технологик операциялар бажарилган. Ишлаб чиқариш турини аниқланг. Ечиш: 1) бириктирилган операциялар коэффициентини (1.2) формула ёрдамида аниқлаймиз. Демак, бўлимда хар бир иш жойига ўртача 8,53 операциялар бириктирилган. 2) ишлаб чиқариш тури 1<К<10 бўлгани учун кўп серияли ҳисобланади. 3) серияли ишлаб чиқариш чекланган маҳсулот номенклатурасига эга бўлади. Нисбатан ишлаб чиқариш ҳажми катта бўлиб, ишлаб чиқариш даврий равишда қайталанадиган партиялар кўринишида бажарилади. Кўп серияли ишлаб чиқариш серияли ишлаб чиқаришни бир кўриниши бўлиб, катта партиялар билан ишлов берилади ва ялли ишлаб чиқаришга яқин бўлади.

Ишлов берилаётган детални базалаш Металл юзалари ва базалари, ўрнатиш базаси, ўлчов базаси, йиғиш базаси, конструктив базаси, базаларни доимийлиги, базаларнинг қўшилиши, дастгоҳ столига ўрнатиш, аввалдан белгилаб олиш, махсус мосламаларга ўрнатиш, ўрнатиш юзаси, йўналтирувчи юза, таянч юза. Деталларни дастгоҳларда ўрнатиб ишлов беришда қуйидаги юзалар ва базалар мавжуд: а) ишлов берилаётган юза , бу юзадан ишлов бериш натижасида маълум қатламдаги металл олиб ташланади; б) базавий юзалар , бу юзалар ишлов бериш жараёнида детални ҳолатини белгилайди; в) ишлов беришда таъминланадиган ўлчам учун ўлчов боши юзаси ; г) маҳкамлашда қисиш кучини қабул қилувчи юза ; д) ишлов берилмайдиган юза ; База вазифасини юзалар чизиқлар, нуқталар ва уларнинг йиғиндиси бажариши мумкин. Технологик базалар ўрнатиш ва ўлчов базаларига бўлинади. Ўрнатиш базаси деб детални ишлов бериш учун дастгоҳга ёки кесувчи асбобга нисбатан ўрнатишда фойдаланилган юзага айтилади. Ўрнатиш базаси сифатида ишлов берилган ва ишлов берилмаган юзалар қўлланилади. Механик ишлов берилмаган юза қора, ишлов берилгани эса тоза база деб юритилади. Ўрнатиш базалари асосий ва ёрдамчи бўлади. Асосий ўрнатиш базаси деб детални ишлов бериш жараёнида ўрнайдиган ва бошқа юзалар билан туташ ҳамда туташ юзалар билан йиғилган машинада биргаликда хизмат бажарувчи деталлар юзасига айтилади. Масалан, тишли ғилдиракни марказий тешиги. Ёрдамчи ўрнатиш базаси деб фақатгина деталга ишлов бериш жараёнида ўрнатиш юзаси бўлиб хизмат қиладиган ва уни бошқа юзалари билан биргаликда йиғилган машина иш бажармайдиган юзасига айтилади. Бундай юзалар сунъий ўрнатиш базаси ҳам деб юритилади. Механик ишлов беришда ўз вазифасини бажаргандан сўнг бу юзалар қирқиб юборилади.

Ўлчов базаси деб детални бошқа юзасини жойлашишини ифодаловчи ўлчам учун ўлчов боши бўлиб хизмат қилувчи юзага айтилади. Йиғиш базаси деб детални йиғилган машинада бошқа деталларга нисбатан ҳолатини белгиловчи юзасига (юзалар, чизиқлар, нуқталар йиғиндиси) айтилади. Конструктив (тузилишни ифодаловчи) база деб конструкцияни (тузилмани) ишлаб чиқишда бошқа деталларни ўлчамларини ва ҳолатларини белгиловчи юзасига (юзалар, чизиқлар, нуқталар йиғиндиси) айтилади. Базаларни доимийлиги ва ўрнатилиши Деталларга механик ишлов бериш усуллари билан тайёрлашда юқори аниқликка эришиш учун уларнинг битта юзасини доимий равишда ўрнатиш базаси сифатида фойдаланилса мақсадга мувофиқ бўлади. Чунки ўрнатиш базаси алмашиши билан ишлов бериш аниқлиги пасайди. Буни асосий сабаби ҳар бир ўрнатишда детални юзаларини ўзаро жойлашувини ифодаловчи ўқлар силжиб қолади. Табиийки, қатор операцияларни бажаришда фақат битта юзадан ўрнатиш базаси сифатида фойдаланиш мумкин эмас. Бунга сабаб детал юзаларининг ўзаро жойлашиш тартиби, дастгоҳнинг технологик имкониятлари ва кесувчи асбобларнинг тузилиши бўлади. Базаларнинг доимийлик тамойили деб технологик жараённинг барча операцияларини бажаришда деталнинг битта юзасидан ўрнатиш база сифатида фойдаланишга айтилади. Агарда юқоридаги тамойилга амал қилиш қийин бўлса, у ҳолда ўрнатиш базаси сифатида бошқа юзаларга нисбатан аниқ ўлчам билан белгиланувчи хизмат вазифасига бевосита таъсир этувчи юза олинади. Худди шунингдек, битта юза турли хил база вазифасини бажара оладиган қилиб танлаб олиш керак, чунки бу ҳам детални тайёрлашда юқори аниқликни таъминлайди. Шу мақсадда битта юзани ҳам ўлчов, ҳам ўрнатиш базаси сифатида фойдаланиш мақсадга мувофиқ бўлади. Агарда бу жуфтликка йиғиш базаси

ҳам қўшилса янада юқори механик ишлов бериш аниқлигига эришиш мумкин. Худди шу ёндашиш базаларни қўшилиш тамойили деб юритилади. Ўлчов базасини ўрнатиш базаси сифатида фойдаланиш тўғрисидаги қарор детални қайси ўлчами аниқ таъминланиши ва қайси юзани ўлчов боши сифатида қабул қилиш кераклигига боғлиқ бўлади. Масалан, 1, а-расмда кўрсатилган ҳолат учун Х ўлчам аниқ таъминланиши керак, бу ўлчам учун ўлчов боши А-А юза. Ушбу юза бир вақтда ҳам ўлчов ҳам ўрнатиш базаси бўлиб хизмат қилади. 1, б-расмда Y ўлчам аниқ таъминланиши керак, унинг учун ўлчов боши юза Б-Б, қайсики Б-Б юза шу ҳолат учун ўлчов базаси, А-А юза эса ўрнатиш базасидир. Бундан кўриниб турибдики, иккинчи мисолда базаларни қўшилиш тамойили амал қилмайди. Базаларнинг ўлчамлари детални ишончли, мустаҳкам маҳкамлаш учун натижада ишлов бериш жараёнида ўз ҳолатини ўзгартирмаслиги учун етарли бўлиши керак. Базавий юза қисиш (маҳкамлаш) кучлари таъсирида деформацияланмайдиган бўлиши ва имконияти борича кесиш ва қисиш кучларини бир йўналишда қабул қилиб, ишлов берилаётган юзага яқин жойлашган бўлиши керак.

Деталларни дастгоҳларда ўрнатиш усуллари Деталларга ишлов бериш учун уларни турли усуллар ёрдамида ўрнатилиши мумкин. 1. Детални бевосита дастгоҳ столига ўрнатиш . Бу усул донали ва кичик серияли ишлаб чиқариш шароитида қўлланилади. Бу усулни қўллашнинг асосий сабаби махсус мослама тайёрлашни иқтисодий жиҳатдан мақсадга мувофиқ эмаслигида. 2. Аввалдан белгилаб олиш усули билан детални дастгоҳ столига ўрнатиш. Аввалдан белгилаб олишда ишлов бериладиган юзаларнинг ҳолатини белгиловчи ўқ ва бошқа чизиқларни хом-ашё юзасида ҳосил қилинади. Бунинг учун хом-ашё юзаси бўёқ билан бўяб олинади. Чизиқлар штангенциркуллар, штангенрейсмуслар, бурчаклилар, парраклар ёрдамида ўтказилади. Аввалдан белгилаб олиш юқори малакали ишчининг кўп вақтини талаб қилади. Бу усул ёрдамида юқори аниқлика эришиш қийин. Шунинг учун бу усулдан катта ўлчамдаги мураккаб қуйма деталларга ишлов беришда фойдаланилади. 3. Деталларни махсус мосламаларга ўрнатиб ишлов бериш . Бу усулдан фойдаланилганда махсус мослама ёрдамида деталга кесувчи асбобга нисбатан аниқ ҳолатда берилади. Махсус мосламалардан фойдаланилганда хом-ашё да аввалдан чизиқлар ўтказиш уни дастгоҳга ўрнатишда созлаш ишларини бажариш керак эмас. Махсус мосламалар ёрдамида детални дастгоҳга ўрнатиш тез ва осон бажарилади. Мосламалардан фойдаланишнинг мақсадга мувофиқлиги донали ва кичик серияли ишлаб чиқариш шароитида кўриб чиқилиши мумкин. Кўп серияли ва ялпи ишлаб чиқариш шароитида мосламалардан фойдаланиш мажбурий кўринишга эга. Акс ҳолда ишлаб чиқариш самарадорлигини оширишга эришиш мумкин эмас. Бу ишлаб чиқариш шароитларида ҳар-бир операцияни бажариш учун алоҳида мослама лойиҳалаш тақозо этилади.

Махсус мосламаларда деталларни базалаш учун ўрнатиш юзалари назарда тутилади. Олти нуқта қоидаси. Қаттиқ жисмлар механикасидан маълумки, улар фазода олтита эркинлик даражасига эга. Бу ихтиёрий танланган учта ўзаро перпендикуляр X , Y , Z қўлар бўйича илгариланма-қайтма ва шу қўллар атрофида айланма ҳаракатлардан иборат (1.2-расм). Детални ҳар бир эркинлик даражасини йўқотиш учун уни маълум бир қўзғалмас нуқтага қисиш (жипслаш) керак. Бу нуқталар ўз навбатида мослама ёки дастгоҳ столининг қўзғалмас нуқталари бўлиши мумкин. Ҳар бир қўзғалмас бир нуқтали таянч детални битта эркинлик даражасини йўқотади. Детални барча олтита эркинлик даражасини йўқотиш учун уни олтита қўзғалмас таянчга базалаш демакдир. Бу олти нуқта учта ўзаро перпендикуляр текисликда жойлашган бўлиши керак: 1,2,3, нуқталар XYZ да; 4 ва 5 YYZ да; ва 6 эса XY Y да. Учта 1,2,3 нуқталар детални XYZ текислигига нисбатан ҳолатини ифодалайди ва бу текислик ўрнатиш текислиги деб юритилади. Учта таянч нуқта детални Y ўқи бўйича силжишини ва X , Y қў лари атрофида айланишини йўқотади. Иккита 4 ва 5 нуқталар детални XYZ текислигига нисбатан ҳолатини ифодалайди ва бу текислик йўналтирувчи текислик деб юритилади. Иккита таянч нуқта детални Х ўқи бўйича силжишини ва Y ўқи атрофида айланишини йўқотади.

Битта 6 нуқта детални XYY текилигига нисбатан ҳолатини белгилайди ва бу текислик таянч текислик деб юритилади. Бу таянч нуқта детални Z ўқи бўйича силжиши бўлган охирги эркинлик даражасини йўқотади. Масалан, цилиндрик детални призмага базалашда (3-расм) тўртга (1,2,3,4) қўзғалмас нуқталар эркинлик даражаси призма бўйлаб 5 ва 6 таянчлар ёрдамида 5 нуқтада таянч қўйилса, 6 нуқтада шпонка.

Адабиётлар: 1. Андреев Г.Н., Новиков В.Ю., Схиртладзе А.Г. Проектирование технологической оснастки машиностроительного производства. -М.: Высшая школа, 1999. -415с. 2. Ансеров М.А. Приспособления для металлорежущих станков. 4-е изд. - М.: Машиностроение, 1975, -656 с. 3. Белоусов А.П. Проектирование станочных приспособлений. -М.: Высшая школа, 1980. -240с. 4. Горошкин А.К. Приспособления для металлорежущих станков: Справочник. -М.: Машиностроение, 1979. -303с. 5. Корсаков В.С. Основы конструирования приспособлений. -М.: Машиностроение, 1983. -277. 6. Кузнецов Ю.И. Конструкции приспособлений для станков с ЧПУ. -М.: Высшая школа, 1988. -303с. 7. Перегудов Л.В., Хошимов А.Н., Шалагуров И.К. Перегудов С.А. Автоматлашган корхона станоклари -Т.: «Узбекистон», 1999. 488б. 8. Терликова Т.Ф., Мельников А.С., Баталов В.И. Основы конструирования приспособлений. -М.: Машиностроение, 1980. -119. 9. Алексеева Н.А., Джайман В.В., Серпичева Е.В. Основы проектирования и конструирования узлов и деталей машин и механизмов. - М.: Издательство. МАИ. 2006. - 104 с. 10. Базаров Б.С. Основы технологии машиностроения. -М.: Машиностроение, 2007. - 380 с.

Похожие

Электрокимёвий ишлаб чикариш жараёнлари

Ишлаб чиқариш турлари

Ишлаб чиқариш шовқини, вибрация, ультратовуш

Ишлаб чиқариш жараёни тушунчаси ва унинг таркиби

Ишлаб чиқариш даври, унинг давомийлигини хисоблаш ва қисқартириш йўллари