Машинасозлик технологияси асослари - Машиностроение - Рефераты

Машинасозлик технологияси асослари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

29.15234375 KB

Машинасозлик технологияси асослари Режа: 1. Ишлаб чиқариш ва технологик жараёнлар. 2. Технологик жараён таркиби. 3. Машинасозликда ишлаб чиқариш турлари. 4. Ишлаб чиқаришни ташкил қилиш шакллари.

Машинасозлик технологияси асослари Ишлаб чиқариш жараёни хом ашёдан ёки чала маҳсулотдан тайёр маҳсулот олиш учун бажариладиган барча жараёнлар (ишлар) йиғиндисидан иборат. Ишлаб чиқариш жараёнига фақатгина асосий жараёнлар: машина деталларига механик ишлов бериш уларни йиғиш кирмасдан, балки ёрдамчи турдаги жараёнлар: деталларни ташиш, назорат қилиш, кесувчи асбоблар ва мосламаларни тайёрлаш каби жараёнлар ҳам киради. Технологик жараён материал ёки хомашёдан тайёр маҳсулот олиш мақсадида уларнинг шаклини, ўлчамларини ва хусусиятларини белгиланган техник талаблар асосида кетма-кет ўзгартиришдан иборат. Механик ишлов бериш технологик жараёни ишлаб чиқариш жараёнининг бир қисмидир. Ишлаб чиқариш жараёни қуйидаги даврлардан иборат бўлади: 1) хомашё тайёрлаш – қуйиш, болғалаш, штамплаш ёки прокатдан тайёрланадиган материалларга бирламчи ишлов бериш; 2) машина деталларини якуний шакл ва ўлчамларга келтириш учун металл кесиш дастгоҳларида ишлов бериш; 3) йиғма бирикмалар, агрегатлар ёки механизмларни ҳосил қилиш; 4) машина ёки маҳсулотни якуний йиғиш; 5) машина ёки маҳсулотни созлаш ва синаш; 6) машина ёки маҳсулотни бўяш ва уларни консервация қилиш. Ишлаб чиқаришда бажариладиган технологик жараёнларнинг барча амалларида техник назорат ўтказилади. Техник назорат ўтказишдан мақсад маҳсулотни талаб қилинган техник шартларга жавоб бера олишини текширишдан иборат. Механик ишлов бериш технологик жараёни кам материал ва меҳнат ресурсларини сарфлаган ҳолда талаб этилган техник шартлар асосида тайёр маҳсулот яратишга қаратилган бўлиши керак.

Технологик жараёнлар ГОСТ 1.109-73 асосида лойиҳали, ишчи, донавий, намунавий, стандарт, вақтли, тараққий характердаги (келгусида қўлланилувчи), маршрутли, амал учун ва маршрутли-амалли бўлиши мумкин. Технологик жараён таркиби. Технологик жараёнини мақсадга мувофиқ равишда амалга ошириш учун тайёрланаётган Деталнинг қайси юзаларига ва қандай кетма-кетликда ишлов беришни ифодаловчи режа тузилади. Ушбу режада детал юзларига ишлов бериш усуллари келтирилади. Шу мақсадларда механик ишлов бериш технологик жараёни алоҳида қисмларга бўлинади, бу қисмларнинг йиғиндиси унинг таркибини ташкил этади. Технологик жараён қуйидаги таркибий қисмларга бўлинади: технологик амал; холат; ўтиш; юриш; харакатлар йиғиндиси. Технологик амал технологик жараённинг бир қисми бўлиб, бир иш ўрнида (бир ёки бир неча ишчи томонидан) кетма-кет бажариладиган ишлар йиғиндисидан иборат. Ўрнатиш амалнинг бир қисми бўлиб Деталнинг (дастгоҳ турига қараб бир неча Деталнинг) бир марта маҳкамлаганда бажариладиган ишлар йиғиндисидан иборат. Дастгоҳга ўрнатилган ёки маҳкамланган хомашё унинг ишчи органаларига нисбатан столини айланиши ёки силжиши натижасида янги холатни эгаллаш мумкин. Холат Деталнинг бир марта маҳкамлаган ҳолатида дастгоҳнинг ишчи органларига нисбатан эгаллаган ҳолати. Ҳолатни ўзгариши дастгоҳ столининг айланиши ёки силжиши натижасида бўлади. Масаслан: кўп шпинделли кўп холатли дастгоҳларда. Амал технологик ва ёрдамчи ўтишларга бўлинади. Технологик ўтиш технологик амални тугалланган қисми бўлиб Деталнинг ишлов берилаётган юзасини, кесувчи асбобнинг ва кесиш маъромларининг доимийлиги билан характерланади.

Ёрдамчи ўтиш технологик амалнинг тугалланган қисми бўлиб ишчининг ва (ёки) дастгоҳнинг харакатлари йиғиндисидан иборат. Ёрдамчи ўтиш натижасида Деталнингнг шакли, ўлчамлари ва хусусиятлари ўзгармайди. Ўтиш ўз навбатида ишчи ва ёрдамчи юришлардан иборат бўлади. Ишчи юриш технологик ўтишнинг тугалланган қисми бўлиб кесувчи асбобни, ишлов берилаётган юзани доимий сақлаган ҳолда деталдан маълум қатламни кесиб олиш билан боғлиқ бўлади Ёрдамчи юриш технологик ўтишнинг тугалланган қисми бўлиб кесувчи асбобни ишлов берилаётган деталга нисбатан метални кесиб олмаган ҳолда бир марта силжишидан иборат. Бу ўтиш кесиш жараёнини такроран амалга ошириш учун кесувчи асбобни керакли ҳолга қайтариш учун зарур бўлади. Машинасозликда ишлаб чиқариш турлари. Ишлаб чиқаришни ташкил қилиш шакллари. Ишлаб чиқариш дастурига, маҳсулотни турига ва ишлаб чиқариш жараёнини амалга ошириш техник-иқтисодий шарт-шароитларига қараб машинасозликда уч хил ишлаб чиқариш тури мавжуд: донали (якка ҳоллаб); серияли ва ялпи. Ҳар бир ишлаб чиқариш турининг технологик жараёнлари ва ишлаб чиқаришни ташкил қилишининг шакллари ўзига хос хусусиятларига эга. Юқоридаги тушунчаларни янада яққол ифодалаш мақсадида ишлаб чиқариш дастури билан танишиб чиқамиз. Машинасозлик корхонасининг ишлаб чиқариш дастури тайёрланган маҳсулотнинг тури, ҳар-бир турдаги маҳсулотнинг бир йилда тайёрланадиган миқдори, эҳтиёт қисмларнинг турлари ва миқдорларидан иборат бўлади. Корхонанинг умумий ишлаб чиқариш дастурига асосан ҳар-бир Деталнинг бир йилда тайёрлаш дастури яратилади: N=ma + n , дона / йил , (1.1)

бу ерда : N— Деталнинг бир йиллик ишлаб чиқариш дастури ; бир йил давомида тайёрланадиган маҳсулотлар сони ; m - битта маҳсулотдаги Деталнингнг сони ; n- эҳтиёт қисмлар сони . Ишлаб чиқариш дастурига маҳсулотни умумий кўринишидаги чизмалари , алоҳида деталлар ва йиғма бирикмаларнинг чизмалари илова қилинади . Шуни инобатга олиш керакки битта корхонанинг ёки бир цехнинг ўзида турли хил ишлаб чиқариш шароитлари мвжуд бўлиши мумкин . Масалан , бир хил детал кўп миқдорда иккинчи хил детал эса оз миқдорда тайёрланиши мумкин . Донали ишлаб чиқариш шароитида маҳсулот бир нусхада тайёрланади. Тайёрланган маҳсулотлар турли тузилишга, ўлчамларга эга бўлиб улар умуман такрор тайёрланмаслиги ёки жуда кам ҳолларда такрорланиши мумкин. Бу турдаги ишлаб чиқариш шароитида универсал дастгоҳлардан кенг фойдаланилади. Универсал дастгоҳлар турли хил ишлов бериш усулларини бажара олиш имкониятига эга бўлиши керак. Худди шунингдек, универсал, универсал қайта созланувчи мосламалар ва стандарт кесувчи асбоблардан фойдаланилади. Донали ишлаб чиқариш шароитидаги технологик жараён интеграл хусусиятга эга бўлиб битта дастгоҳда турли, бир неча, амал бажарилади. Битта дастгоҳда турли тузилишга эга бўлган, турли ўлчамли ва турли материаллардан тайёрланган деталларга ишлов берилади. Биргина дастгоҳда турли ишлар бажарилганлиги ва универсал воситалардан фойдаланганлиги учун сарфланган вақт таркибидаги асосий вақтнинг миқдори кичик бўлади. Бундан ташқари, ушбу ишлаб чиқариш шароитида қўлланиладиган назорат қилиш асбоблари ҳам универсаллиги билан характерланади. Серияли ишлаб чиқариш , бу ишлаб чиқариш тури донали ва ялпи ишлаб чиқаришнинг ўртасида бўлиб оралиқ характерга эга бўлади.

Серияли ишлаб чиқариш шароитида деталлар партиялаб ёки сериялаб тайёрланади. Битта партия (серия) таркибидаги деталлар тузилишининг, ўлчамларининг ва материалининг бир хиллиги билан ажралиб туради.

Бир партия ёки сериядаги деталлар бирданига тайёрлаб олиниб кейин иккинчисига ўтилади. «Партия» сўзи деталларга тааллуқли бўлса, «серия» сўзи эса машиналарга тааллуқлидир. Партиядаги деталлар сони ва сериядаги машиналар сони турлича бўлиши мумкин. Серияли ишлаб чиқариш шароитида йил давомида тайёрланадиган сериядаги маҳсулот (детал) миқдорига қараб майда кичик серияли, ўрта серияли ва кўп серияли ишлаб чиқариш бўлади. Серияли ишлаб чиқариш шароитида технологик жараённинг амаллари дифференциаллашган бўлади ёки технологик жараён амалларга бўлиб юборилади. Бу ишлаб чиқариш шароитида турли хил дастгоҳлар қўлланилади: универсал, махсус, махсуслашган, автоматлаштирилган, агрегат ва шу кабилар. Дастгоҳлар тайёрланаётган маҳсулотни турини ўзгартирилганда уларни тайёрлаш имкониятига қараб махсуслаштирилади. Универсал дастгоҳлардан кенг фойдаланилган ҳолда махсуслаштирилган, махсус мосламалар, стандарт кесувчи асбоблар билан бир қаторда махсус кесувчи асбоблар ҳам қўлланилади. Худди шунингдек, бу ишлаб чиқариш шароитида чегаравий калибрлар, шаблонлардан кенг фойдаланилади. Барча дастгоҳлар, мосламалар, кесувчи ва назорат асбоблари ўз таннархини тез қоплай олади. бунинг асосий сабаби тайёрланаётган маҳсулот миқдорининг донали ишлаб чиқаришга нисбатан анча кўплигидир. Серияли ишлаб чиқариш шароити кенг тарқалган бўлиб, компрессорлар, пресслар, дастгоҳлар, тўқимачилик машиналари, ёғочга ишлов бериш саноати, озиқ-овқат ва ўрмончилик саноати машиналари, комунал хўжалик машиналари тайёрлашда ва шу кабиларда қўлланилади. Ялпи ишлаб чиқариш шароити тайёрланаётган маҳсулотнинг кўплиги сабабли доимий (йил давомида) такрорланмайдигани амалларни бажарувчи ишчи ўринлар йиғиндисидан иборат. Ялпи ишлаб чиқариш шароити қуйидаги кўринишда бўлади:

а) ялпи оқимли ишлаб чиқариш шароитида тайёрланганаётган деталлар технологик жараённи бажариш кетма-кетлиги бўйича тузилган амалларни узлуксиз ўтиб боради. Бундай ҳолда ҳар-бир амални бажариш учун сарфланган вақт бир бирига тенг ёки бўлинувчи (кўпаювчи) бўлиши керак. Шу талабгина технологик жараённи узлуксиз бажарилишини таъминлайди. б) ялпи тўғри оқимли ишлаб чиқариш шароитида ҳам амаллар технологик жараённи бажариш кетма-кетлиги бўйича тузилади, аммо операциларни бажариш учун сарфланган вақт бир-бирига тенг бўлмайди. Шу сабабли айрим амалларни бажарувчи дастгоҳлар олдида деталларни тўпланиб қолиш ҳолатларини кузатиш мумкин. Ялпи ишлаб чиқариш шароити кўп миқдордаги маҳсулот тайёрлашда қулай ҳисобланади. Бу ишлаб чиқариш шароитида махсус, автоматлаштирилган, агрегат дастгоҳлар ва автоматик қаторлар қўлланилади. Худди шунингдек, қўлланиладиган мосламалар, кесувчи ва назорат асбоблари ҳам махсуслиги билан ажралиб туради. Шунга қарамай маҳсулот ҳажмининг катталиги уларни қисқа муддат ичида ўз-ўзини қоплаш имкониятини беради. Юқоридаги фикрлар ялпи ишлаб чиқариш шароитида маҳсулот доимий бўлиб унинг тузилиши, аниқлик ва бошқа кўрсаткичлари ўзгармайди деган хулосага олиб келмаслиги керак. Техника ва технологиянинг ривожланиши натижасида маҳсулот сифати ўзгаради, бу ўз навбатида технологик жараёнга ўзгартиришлар киритишни талаб этади. Кўриб чиқилган ишлаб чиқариш шароитларининг барчаси учун ўзига хос ишлаб чиқаришни ташкил қилиш шакллари мавжуд. Ишлаб чиқаришни ташкил қилишда дастгоҳларни жойлаштириш тартиби алоҳида аҳамиятга эга бўлади. Бу ўз навбатида маҳсулот турига, ишлаб чиқариш жараёнининг мураккаблигига, маҳсулот ҳажмига ва шу каби омилларга боғлиқ бўлади.

Ишлаб чиқаришни ташкил қилишни қуйидаги асосий шакллари мавжуд: 1) Металл кесиш дастгоҳларининг турларига қараб . Бундай шакл асосан донали ва айрим деталлар учун серияли ишлаб чиқариш шароитида қўлланилади. Бундай ҳолда дастгоҳларнинг турларига қараб алоҳида бўлимлар ташкил этилади. Масалан фақат токарлик, пармалаш, фрезерлаш дастгоҳларидан ташкил этилган бўлимлар. 2) Предметли , бу шакл асосан серияли айрим деталлар учун ялпи ишлаб чиқариш шароитида қўлланилади. Бу шаклга қўра дастгоҳлар технологик жараённи бажариш кетма-кетлиги асосида жойлаштирилади ва бир хил ёки бир-бирига яқин бўлган деталларни тайёрлашга мўлжалланади. Бундай ҳолда амалларни бажариш учун сарфланган вақт бир-бири билан келиштирилмайди. Шу сабабли айрим амалларда деталлар тўпланиб қолиши мумкин. Деталлар партиялаб тайёрланади. 3) Оқимли сериялаб , ёки ўзгарувчан-оқимли, бу шаклда ҳам дастгоҳлар технологик жараённи бажариш кетма-кетлиги бўйича жойлашиб асосан сериялаб ишлаб чиқариш шароитида қўлланилади ва амалларнинг бажариш учун сарфланган вақт бир-бири билан мослаштирилган бўлиб деталларни амалдан-опеарцияга узлуксиз узатиб беришни таъминлайди. Бундай ҳолда ҳам деталлар партиялаб тайёрланади ва бошқа партияга ўтиш учун ишлов бериш қаторси тўхтатилиб қайта созланади. 4) Тўғри оқимли , бу шакл асосан ялпи ва айрим ҳолларда кўп серияли ишлаб чиқариш шароитида қўлланилади. Бу шаклга асосан дастгоҳлар технологик жараён кетма-кетлиги бўйича жойлашади. Амалларни бажариш учун сарфланган вақт барча ҳолларда ҳам бир-бирига тенг бўлмайди. Дастгоҳдан дастгоҳга детал доналаб узатилади. Амаллар учун сарфланган вақт бир-бирига тенг бўлмаганлиги сабабли деталларни ташиш учун ролганлар, қия ўрнатилган новлар ва айрим ҳолларда конвейерлардан фойдаланилади.

5) Узлуксиз оқимли , бу шакл фақат ялпи ишлаб чиқариш шароитида қўлланилади. Бу шаклда дастгоҳлар технологик жараён кетма-кетлиги бўйича жойлашиб, барча амалларни бажариш учун сарфланган вақт бир-бири тенг ёки мослаштирилган бўлади. Бу вақт ўз навбатида ишлаб чиқариш тактига тенг ёки бўлинувчи (кўпаювчи) бўлади. Ишлаб чиқариш такти , бу битта детал тайёрлаш учун сарфланадиган вақт (технологик жараён бўйича) бўлиб, икки, яъни биринчи ва иккинчи деталларни тайёрлаш оралиғи билан ўлчанади. Технологик жараёнларни ишлаб чиқишда муҳим босқичлардан бири ишлаб чиқариш турини аниқлаш ҳисобланади. Шу сабабли технологик жараённи лойиҳалашни бошланғич босқичида бажарилади. Ишлаб чиқариш тури махсулотни ишлаб чиқариш учун технологик жараёнини тузишда ва корхона ишини ташкил этишга жуда катта таъсир этади. Ишлаб чиқариш турини асосий технологик белгилари 9.1. жадвалда келтирилган. И шлаб чиқариш турлари тавсифи 9.1. Жадвал Қиёслаш элементи (кўриниши) Ишлаб чиқариш тури доналаб Серияли ялпи (кўплаб) Бириктирилган амаллар коэффициенти >40 20-40 майда серияли 10-20 ўрта серияли 1-10 кўп серияли 1 Иш жойини махсуслиги махсус эмас Бир неча амал бажариш учун Битта амални бажариш учун Махсулот номенклатураси кенг ва хар хил Чекланган ва аниқланган Битта Дастгохлар Универсал, РДБ бошқарилад иган Универсал, РДБ бошқариладиган, махсуслаштирилган Махсус Дастгохлар жойлашуви Дастгохлар гурухлари бўйича Гурухлар бўлимлар ва технологик жараён бўйича Технологик жараён бўйича Ишчилар квалификацияси Юқори Юқори ва ўртача Паст (созловчилар, юқори)

Ишчи асбоб Стандарт ва нормаллашт ирилган Стандарт, нормаллаштирилган ва махсус Махсус ва пармалашшти рилган Назорат ўлчам асбоблари Универсал Чегаравий ва универсал Чегаравий ва махсус Мосламалар Универсал ва нормаллашт ирилган Махсуслаштирилган ва қайта созланадиган Махсус Технологик хужжатлар кўринишлари Маршрут Маршрут ва амаллар Тўлиқ маршрут ва амаллар, айрим усуллар тўлиқ ёритилади Махсулот таннархи Юқори Ўртача Паст Ишлаб чиқариш цикли Узоқ давом этади Ўртача Оз (минимал) Ишлаб чиқариш унумдорлиги Унча юқори эмас Ўртача Юқори (максимал) Нормаллаштириш кўриниши Тажриба- вий статистик Хисобий ва тажрибавий статистик Хисобий тадқиқий текшириш билан Ишлаб чиқариш турини бир неча хил усулларида аниқланиши мумкин. Маълумот берилган деталга ишлов бериш учун технологик жараённи лойихалашда берилган йиллик дастурга (хажмга) асосан 9.2. жадвал ёрдамида ишлаб чиқариш турини тахминан аниқлаш мумкин. Бу асосда ишлаб чиқилган технологик жараёни бўйича хисобланган ишлаб чиқариш тактини ўртача донавий вақтга нисбатан коэффиценти К аниқланади ва бу билан ишлаб чиқариш турига аниқлик киритилади.K= τ tg.ур. Бу ерда, К – нисбатни аниқловчи коэффицент,  - ишлаб чиқариш такти, t ўр – Деталнинг тайёрлаш технологик амаллари ўртача донавий вақти.

Ишлаб чиқариш тури йиллик ишлаб чиқариш дастурига асосан ишлаб чиқариш турини аниқвлаш жадвали. Жадвал 9.2. Ишлаб чиқариш тури Бир номдаги деталларни ишлаб чиқариш йиллик дастури енгил, 20 кг ўртача, 20- 300 кг Оғир, 300 кг дан ортиқ Доналаб 100 гача 10 гача 1-5 Майда серияли 101-500 11-200 6-100 Ўрта серияли 501-5000 201-1000 101-300 Кўп серияли 5001-50000 1001-5000 301-1000 ялпи (кўплаб) 50000 дан ортиқ 5000 дан ортиқ 1000 дан ортиқ Бириктирилган амаллар коэффициент орқали аниқлаш мумкин, маълум вақт мобайнида бўлимда бажариладиган технологик амаллар сони (О) ни шу бўлимдаги иш жойлари (Р) га нисбати бириктирилган амаллар коэффициенти (К) га тенг бўлади. К = О/Р (1.2) Машинасозликда ишлаб чиқариш турлари қуйидагича аниқланади. К  1 бўлса - ялпи ишлаб чиқариш 1< К  10 бўлса - кўп серияли ишлаб чиқариш 10 < К  20 бўлса - ўрта серияли ишлаб чиқариш 20 < К  40 бўлса, майда - "кичик" серияли ишлаб чиқариш Доналаб ишлаб чиқаришда К>40 бўлади. Мисол . механик цех бўлимида 15 та иш жойи мавжуд. Бир ой мобайнида 128 та ҳар хил технологик амаллар бажарилган. Ишлаб чиқариш турини аниқланг.

Ечиш: 1) Бириктирилган амаллар коэффициентини (1.2) формула ёрдамида аниқлаймиз. К = 128/15 = 8,53 Демак, бўлимда ҳар бир иш жойига ўртача 8,53 амаллар бириктирилган. 2) Ишлаб чиқариш тури 1<К<<10 бўлгани учун кўп серияли ҳисобланади. 3) серияли ишлаб чиқариш чекланган маҳсулот номенклатурасига эга бўлади. Нисбатан ишлаб чиқариш ҳажми катта бўлиб, ишлаб чиқариш даврий равишда қайталанадиган партиялар кўринишида бажарилади. Кўп серияли ишлаб чиқариш серияли ишлаб чиқаришни бир кўриниши бўлиб, катта партиялар билан ишлов берилади ва ялли ишлаб чиқаришга яқин бўлади.

Адабиётлар рўйхати : 1. Технология машиностроения: в 2 т. Т.1. Основ технологии машиностроения: Учебник для вузов / В.М. Бурцев и др.; под ред. А.М. Дал ь ского-М.: Изд-во МГТУ им. Н.Э. Баумана 1998-564 с. 2. Технология машиностроения: в 2 т. Т.2. Производство машин: Учебник для вузов / В.М. Бурцев и др.; под ред. Г.Н. Мелникова -М.: Изд-во МГТУ им. Н.Э. Баумана 1998-640 с. 3. Егоров М.Е., Демент p ев В.И., Дмитриев В.А. Технология машиностроения. М.: Вусшая школа, 1976-534 с. 4. Каратаев С.А. Технология машиностроения (специальная част p ). Киев: Вусшая школа, 1984-272с. 5. Основ технологии машиностроения. Под ред. Корсакова. М.: Машиностроение,1977-416с.

Похожие

Илгакларни тайёрлаш технологияси

Илгакларни тайёрлаш технологияси

Қутисимон деталларни тайёрлаш технологияси

Тишли гилдиракларни тайёрлаш технологияси

Дастгоҳ шпинделларини тайёрлаш технологияси