Машина қисмларини ҳисоблаш ва лойиҳалашга доир умумий масалалар - Машиностроение - Рефераты

Машина қисмларини ҳисоблаш ва лойиҳалашга доир умумий масалалар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

39.5 KB

Машина қисмларини ҳисоблаш ва лойиҳалашга доир умумий масалалар Режа: 1. Фаннинг мақсад ва вазифалари. 2. Асосий атама ва таърифлар. 3. Деталларга қуйиладиган асосий талаблар.

1. Машинасозлик турли соҳаларни тараққий этиши учун зарур бўлган техникавий база яратади. Хар қандай мамлакатнинг дунёда тутган иқдисодий ўрни кўп жиҳатдан унда машинасозликни қанчалик тараққий этганлиги ва машиналардан унимли фойдаланилишига боғлиқ. Хозирги вақтда машинасозликка алоқадор бўлган ҳарбир ишчи, инженер-техник ходим ҳамда олимларнинг вазифаси замонамиз талабларига тўла жавоб берадиган сифатли, юқори унумли, мустаҳкам ва рақобатбардош машиналарни яратишдан иборат. Табиийки, бундай вазифани юқори малакали мутаҳассисларгина хал қила оладилар. Ана шундай мутахассислар тайёрлашда «Машина деталлари» фани алоҳида ўрин тутади. Бу фаннинг пайдо бўлиш ва ривожланиш тарихи узоқ ўтмишга тақалади. Бунда узоқ ўтмишда ижод қилган буюк олимлар Аристотель, Афлотун, Леонардо-да Винчилар билан бир қаторда Марказий Осиё олимлари ҳусусан Мухаммад ал-Фарғоний (механик календарь, бурчак ўлчаш асбоблари), Абу Али ибн Сино (“Ақл мезони” асарида баён қилинган чигир, ричаг, блок ва винтлар), Абу Юсуф ал-Хорозмий (“Илмлар калити” китоби) асарларида машина ва ва унинг қисмлари ҳақида маълумотлар берилган. Машиналарни ҳисоблаш ва лойиҳалаш фанига Х!Х асрда асос солинган бўлиб, бунда рус олимларидан Ц.А. Вишнеградский ва В.Л. Кирпичевнинг биринчи асарлари диққатга сазовордир. Бу фанни бойитишга рус олимларидан П.К.Худяков, М.А.Саверин, Н.С. Ачеркан, Д.Н. Решетов, ўзбек олимларидан Ҳ.Ҳ.Усмонхўжаев, Р.Г. Маҳкамов, Ғ.С.Қўзибоев, Ғ.Ш.Зокиров, А. Жўраев, Р.И.Каримов, Ш.Алимуҳамедов, ва бошқа кўплаб олимларнинг хизмати бор. Машина деталлари фанига оид дарслик ва китоблардан рус тилида М.Иванов, Д.Решетов, Н. Ачеркан, П.Дунаев, С.А.Чернавский, ўзбек тилида нашр қилинган П.Рогов, И.Сулаймонов, Р.Тожибоев ва А.Жўраев, Ж.К.Ботирмуҳамедов ва бошқаларнинг ишлари диққатга сазовордир.

Машина деталлари техникавий фан ҳисобланиб, асосан машина қисмларни ҳисоблаш усуллари, қоидалари, меёрларни ва тузилмани яратиш билан шуғулланади. Машина деталларини ўрганишдан асосий мақсад, қисмларни ҳисоблаш усулларини белгилаб, қоида талабларга риоя қилинган холда инженерлик фаолиятини такомиллаштиришдан иборат. Машина деталлари умуминженерлик фани ҳисобланиб, ҳамма машинасозлик институтларида и х тисослаштирилган даражада ёки ҳ ажми ўзгартирилган ҳ олда ў қ итилади. Бу фан маъруза, амалий ва лаборатория маш ғ улотлари иборат бўлиб, бундан таш қ ари курс лойиҳаси бажарилади. Маъруза ва амалиётлар буйича машғулотларни и х тисослаштир-ишни айрим тузилмаларини ҳисоблаш ва унинг хусусиятлари мисол тари қ асида уларни ишлаб чи қ ариш учун ишлатиладиган воситалардан олиб берилади. Машина деталлари фани мустаҳкамликка ҳисоблаш ва машина деталларни лойиҳалаш асосларини ўргатади. Машина деб, бир қанча деталлардан тузилган механизмлар (узеллар) мажмуидан ташкил топиб, маълум фойдали ишни бажариш учун мўлжалланган воситага айтилади. Хар қандай машина уч гурух механизмдан: харакатлантирувчи, узатувчи ва ижро этувчи қисмлардан (механизмлардан) тузилган бўлади. Узатувчи механизм энергия манбаи билан иш бажарувчи механизмлар орасида жойлашган бўлади. Узел деб, машинанинг маълум бир вазифасини бажариш учун мўлжалланган ва бир неча деталларнинг бирикмасидан иборат бўлган қисмига айтилади. Узеллар оддий (масалан, думалаш подшипниклари, муфталар) ва мураккаб (масалан, редукторларга) турларига бўлинади. Деталь деб, машинанинг бир хил материалдан тайёрланган ва айрим бўлакларга ажралмайдиган қисмига айтилади. (Масалан: гайка, болт, пружина, вал, ғилдирак ва бошқалар).

Демак, машина узеллардан, узеллар эса деталлардан тузилган бўлар экан. Турли хил машиналар бир турдаги ва маҳсус қисмлардан (узел ва деталлардан) ташкил топган бўлади. Бир турдаги деталларга турли турдаги машиналарда қўллаладиган деталлар, маҳсус деталларга эса фақат айрим турдаги машиналарда қўлланадиган деталлар киради. Машиналарни бажарадиган ишига қараб қуйидаги гуруҳларга синфлаш мумкин: 1) Машина–двигателлар. Ҳар қандай турдаги энергияни фойдали механикавий ишга айлантириб беради. (ички ёниш двигателлари, буғ машиналари, сув двигателлари, электр двигателлари); 2) Ишчи машиналар . Машина – двигателдан олинган механик ишни мехнат предметини хусусиятини, шаклини холатини ўзгартириш учун фойдаланилади. (Масалан : деталларга механик ишлов берувчи дастгохлар ва х.к.); 3) Транспорт машиналари. Одамларни ва юкларни ташиш, кўтариб тушириш учун ишлатилади (автомобиллар, самолётлар, кемалар, кранлар, лифтлар, ва х.к.); 4) Информацион – машиналар . Ахборотни қабул қилиш, йиғиш, қайта ишлаш, узатиш учун ишлатилади (кибернетика, информатика ва алоқа соҳларида ишлатиладиган машиналар). Лойиҳаланаётган машина, механизм ва уларни ташкил этувчи деталлари техникавий шартларида кўрсатилган талабларга жавоб бериши керак. Лойиҳаланадиган машина ва унинг қисм (узел, детал)ларга қўйиладиган асосий талабларга қуйидагилар киради: 1) айни шароитда ишлаш лаёқатига эга, яъни маълум вақт давомида ўз мустаҳкамлигини тўла сақлайдиган, ортиқча таъмирлашни талаб қилмайдиган бўлиши; 2) тўғри, ишончли узоқ вақт ишлаши, фойдаланишда хавфсиз бўлиши;

3) тайёрланиши технологик нуқтаи назаридан қулай ва тежамли, яъни мустаҳкамлигини сақлаган холда ўлчамлари кичик, ихчам, оғирлиги имкони борича енгил, кўриниши чиройли ва таннархи арзон бўлиши лозим. Шундай қилиб, машина деталлари фани инженерлик амалиётида кўплаб учрайдиган, деярли ҳамма турдаги машиналар учун умумий бўлган деталлар ва узелларнинг тузилишини ҳамда уларни иқтисодий жиҳатдан тежамли қилиб ҳисоблаш ва лойиҳалаш усулларини ўрганади. Бу фан назарий механика, механизм ва машиналар назарияси, материаллар қаршилиги, металлар технологияси, материалшунослик, ўзаро алмашинувчанлик, математика ва чизмачилик каби фанларга асосланади. Шу билан бирга, машинасозлик ихтисосликларини ўрганувчи махсус фанларнинг асоси ҳисобланади.

Адабиётлар : 1. Сулаймонов И. И. Машина деталлари. Тошкент нашриёти, 1988. 2. Тожибоев Р.Н., Жўраев А.Ж. Машина деталлари. Тошкент, «Ўқитувчи», 2002 3. Пятаев А.В., Муҳаммаджонов Б.К. Машина деталлари. Ўқув қўлланма., Тошкент, 2004. 4. Иванов М.Н. Детали машин. Москва, «В ы сшая школа», 1991.

Похожие

Машина деталлари хисоблаш ва лойихалашга доир умумий масалалар

Саноат машина ва жиҳозлари тўғрисида умумий маълумотлар

Узатмалар. Механик узатмаларга доир умумий тушунчалар

Технологик машина ва жиҳозларни лойиҳалашда ҳисоблаш техникаси ва автоматлаштирилган системасидан фойдаланиш

Машина ва механизмларнинг типик бирикмаларини йигиш