Ноанъанавий диний тизимлар - Основы культурологии - Рефераты

Ноанъанавий диний тизимлар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

49 KB

Ноанъанавий диний тизимлар Режа:  Бобийлик.  Баҳоийлик.

Охирги юз йилликлар ичида, яъни XIX - XX асрларда олдингилари билан қоришган янги динлар пайдо бўлди. Улардан бир қанчаси Японияда пайдо бўлган. Ушбу динлардан бири бу – «Тенри»дир. Тенри японча «самовий ақл» деганидир. Унга икки млн. киши эътиқод қилади, у синтоизм асосида XIX асрнинг 30-йилларида вужудга келган. Ҳозирги пайтгача айрим тадқиқотчилар уни синтоистик сектанинг тарафдорлари деб ҳисоблайдилар. У 1912 йилда буддизм муҳитида синкретик диний ташкилот инглиз-япон аралашувини билдирувчи PL (инглизча Perfect Liberty – «мутлақ озодлик» сўзининг қисқартма шакли) кёдан (японча «диний ташкилот» маъносини билдиради; унинг уч млн.га яқин тарафдорлар мавжуд), шунингдек сэкай кюсей (японча «жаҳон миссионерлиги»; бир млн.га яқин тарафдорлари мавжуд) ва сэйтё-но иэ (японча «ўсиш уйи»; тарафдорлари тўрт млн.га яқин) ва XIX асрнинг 20- йилларида кўплаб Омото синтоистик секталари ва бошқа динларнинг таълимотларидан қабул қилган ва унга мос равишда қоидалар ишлаб чиққан. Кореяда ҳам синкретик дин ва секталар пайдо бўлди. Уларнинг ичида қадимийроғи – чхондогё бўлиб, 1860 йилда ташкил топган ва икки ярим млн. тарафдорлари мавжуд. «Янги динлар» Вьетнамда ҳам бор. Бу каодай (Каодай руҳи номи билан аталган бўлиб, вьетнам тилида «олий қаср» маъносини билдиради) дини бўлиб, 1919 ташкил топган. У буддизм ва христианликнинг қоришуви ва конфуцийчилик ва даосизмнинг таъсири остида пайдо бўлиб, унинг тарафдорлари 2 млн. га етади. Хаохао (бундай деб номланиши, асосчиси туғилган қишлоқ номи билан боғлиқ) йўналиши 1939 йилда ташкил топган бўлиб, унинг асосий мақсади буддизмдаги тхеравадин йўналишини ислоҳ қилишга мўлжалланган (1,5 млн. га яқин тарафдори мавжуд).

Шуни эслатиб ўтиш жоизки, синкретик секталар Гонконгда пайдо бўлиб, яъни конфуцийчилик, даосизм, буддизм, христианлик ва ислом дини асосида шаклланди. Янги динлар фақат Осиё давлатларида эмас, балки Америка ва Европа давлатларида ҳам пайдо бўлди. Шундай қилиб XX асрнинг ўрталарида АҚШда саентология черкови ташкил топди. Ҳозирги вақтда бу йўналишга дунёнинг юздан ортиқ мамлакатида 8 млн. га яқин киши эътиқод қилади. Унинг асосий карашлари кишиларга изотерик илмлар бериш ва шу орқали одамнинг руҳий соғломлаштириш ишларида намоён бўлади. «Янги динлар» ҳозирги вақтда «Янги аср» ( New Age – янги эра) деб ҳам аталади. Ушбу диний таълимот АҚШ ва Европанинг кўпгина мамлакатларида ҳар хил эътиқод ва одамларнинг турли қарашлари оккультизмда худо ва инсон ўртасидаги чегара билмасликдир. Баъзан янги динлар синкретик культ сифатида турли динларнинг учрашган жойларида пайдо бўлади. Масалан, Явадаги агама-джаву ислом, ҳиндуизм, буддизм таъсири остида маҳаллий диний таълимот сифатида шаклланди. Католицизм элементлари ҳиндий культ (пейотизм, шейкеризм ва ҳ.к.) ва Америка негрларининг афро-христиан культлари (Сантерия, Вуду, Умбанда ва ҳ.к.) билан аралашиб, янги таълимотлар вужудга келди. Янги динларга эътиқод қилувчиларнинг умумий сони 112 млн. кишидан ортиқ. Кўпинча «Янги дин» термини бир қатор маргинал протестантик деноминацияларни (мормонлар, мунистлар ва ҳатто иеговистлар ҳам), метабуддист секталарни (Нитирэн сёсю, Рей ю кай, Риссё косей кай ), ҳиндуий бўлмаган секталарни (Трансцендентал медитация, Ананда марг, Брахма Кумарис, Илоҳий кучнинг топшириғи, Халқаро кришнаит жамияти ва ҳ.к.) англатади.

Бобийлик. Бобийлик 1844 йилда Мирзо Али Муҳаммад Ризо аш- Шерозий (1819-1850) томонидан шиаликдаги Шайхийа фирқаси заминида асос солинган ҳаракатдир. Мирзо Али илк бор Шайхийа даъватчилари қўлида таҳсил ола бошлади. У 1843 йили Бағдодга бориб, у ерда Козим Рушдийдан дарс олади. Кейинчалик, 1844 йили 23 мартда устози вафотидан сўнг ўзини Боб , яъни яширин имом ўз иродасини халққа узатиши мумкин бўлган «дарвоза» деб эълон қилди. Уч ой ўтгач, ўзини Мусо, Исо, Муҳаммад пайғамбарлар каби, балки улардан ҳам юқорироқ пайғамбар деб, ўзининг баён номли китобини Қуръон карим ўрнига қабул қилиниши лозим бўлган муқаддас китоб деб эълон қилди. У 1847 йилда ҳибсга олинди ва Табризда бобийларнинг давлатга қарши қўзғолонлари авжига чиққан вақтда қатл этилди. Шундан сўнг бобийлик тарафдорлари таъқиб остига олиндилар, натижада улар ўз мамлакатларини тарк этдилар ва яширин фаолиятга ўтдилар, кейинчалик улардан баҳоийлик ҳаракати вужудга келди. Баҳоийлик. Бу Эрондан Ироққа кўчиб ўтган бобийлик ҳаракат давомчиларидан бўлган Баҳоуллоҳ Мирзо Ҳусайн Али Нурий (1817-1892) томонидан асос солинган диндир. Баҳоуллоҳ 1852 йилда Ироқда ўзини бобнинг ишини давом эттирувчи, Худодан ваҳй олган Маҳдий деб эълон қилди. 1858 йилда Бағдодда «Китоб-и иқон» («Ишонч китоби») асарини ёзди. Унда бобийнинг таълимотларига ўз муносабатларини билдирди. Баҳоуллоҳ кейинчалик Туркиянинг Адирна шаҳрида, сўнг Фаластиннинг Акка шаҳрида яшади. Шу ерда «Китоб ал-ақдас» («Энг муқаддас китоб») асарини ёзди. Ушбу китобни Қуръон ва бобийликнинг «Баён» китобининг ўрнига ваҳй қилинган муқаддас китоб деб ҳисоблайди. Баҳоийлик таълимотида диний хизматни бажарувчи руҳонийларнинг роли, маросимлар ва шу каби ислом динида асосий ўринни эгаллаган ақидалар инкор этилган. Баҳоийлик бобийликдан фарқли ўлароқ исёнкорликни эмас, балки тинч тараққиёт йўлини тарғиб қилади. Баҳоийлик

шиалик заминида вужудга келган бўлсада, таълимот жиҳатидан ислом ақидасидан анча фарқли. Баҳоийлар Эронда сақланган бўлса-да, кейинчалик Европа ва Америкада ҳам ёйилди. Уларнинг асосий марказлари Германия, АҚШ, Панамада жойлашган бўлиб, марказий қароргоҳлари эса Исроилдаги Ҳайфа шаҳридадир. 1998 йилга келиб дунёнинг турли мамлакатларида баҳоийларнинг 175 та миллий ва 17867 та маҳаллий жамоалари фаолият кўрсатаётгани қайд этилган. Баҳоийлик дунёнинг барча мамлакатларида тарқалганлиги сабабли улар халқаро ташкилотларга ҳам кириб бормоқда. 1948 йилда «Баҳоийларнинг халқаро бирлашмаси» (БХБ) БМТ ҳузурида ноҳукумат ташкилот сифатида қайд қилинган. 1970 йилдан бошлаб БХБ БМТнинг иқтисодий ва ижтимоий кенгаши ва болалар фондида маслаҳатчи мавқеига эга. Бундан ташқари БХБ халқаро соғлиқни сақлаш ташкилоти ва БМТнинг атроф-муҳитни муҳофаза қилиш дастурлари билан ҳамкорлик қилмоқда. Ўзбекистон ҳудудида баҳоийларнинг илк вакиллари XIX аср охирларида Самарқанд шаҳрида пайдо бўлган. Уларнинг фаолияти натижасида 1928 йилга келиб баҳоийларнинг биринчи маҳаллий жамоаси ташкил топди. Кейинчалик Бухоро, Тошкент, Когон, Андижон ва бошқа шаҳарларда норасмий маҳаллий жамоалар тузилди. «Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисида»ги қонуннинг янги таҳрири қабул қилинган давргача баҳоийлар жамоалари Тошкент, Самарқанд ва Навоий шаҳарларида рўйхатдан ўтиб, расмий фаолият кўрсатиб келди. Ҳозирги вақтга келиб баҳоийлик дини тарафдорлари республикамиздаги 5 ҳудудий тузилмада ўзининг жамоаларига эга.

Адабиётлар: 1. Бахаулла. Китаб-и Икан. Академический пер. с перс., предисловие, комментарии и текстологическое приложение Ю.А. Иоаннесяна. СПб., 2001. 2. Попов А.С., Сато М. Диалог: церковь и мир. М., 1990. 3. Рашкова Р.Т. Ватикан и современная культура. М., 1989. 4. Религиозные объединения Российской Федерации. Справочник. М., 1996. 5. Религия и права человека. М., 1996. 6. Ткачева А.А. Новые религии Востока. М., 1991. 7. Торчинов С.А. Религии мира. Санкт-Петербург, 1997. 8. Эсслемонт Дж.Э. Баха-Улла и новая эра. Екатеринбург, 1991. 9. Юдина Н.С. Теология и философия в религиозной мысли США ХХ века. М., 1986.

Похожие

Ноанъанавий диний оқимлар

Қадимий диний эътиқодлар

Илк диний эътиқодлар

Диний бағрикенглик ва мутаассиблик

Қадимий диний эътиқодлар излари