Islom Karimovning milliy – ma'naviy tiklanish kontsеptsiyasi va uning milliy mustaqillikni mustahkamlashdagi ahamiyati - Основы культурологии - Рефераты

Islom Karimovning milliy – ma'naviy tiklanish kontsеptsiyasi va uning milliy mustaqillikni mustahkamlashdagi ahamiyati

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

95 KB

Islom Karimovning milliy – ma'naviy tiklanish kontsеptsiyasi va uning milliy mustaqillikni mustahkamlashdagi ahamiyati РЕЖА: 1. I.Karimovning ma'naviyat tushunchasiga bеrgan ta'rifi va uning insonni ruhan, q alban poklanishga, h amda ulg’ayishga chorlaydigan ichki kuch ekanligi h a q idagi g’oyasi. 2. I.Karimov tomonidan milliy – ma'naviy tiklanish kontsеptsiyasining ishlab chi q ilishi, uning mеtodologik, nazariy va amaliy a h amiyati. 3. Mustaqillik yillarida milliy ma ' naviyatni tiklash va rivojlantirishda I . Karimovning xizmatlari .

1.1. Ma’naviyat tushunchasi, uning mohiyati haqida turli adabiyotlarda bildirilayotgan fikrlar haqida sо‘z yuritar ekanmiz, Islom Karimov tomonidan berilgan ta’rifni ularning metodalogik asosi deb hisoblash mumkin. Uni ma’naviyat tushunchasiga berilayotgan ta’riflar, uning jamiyat va shaxs kamolatidagi о‘rnini kо‘rsatib berishda metodalogik asos bо‘lishining ikkita sababi bor: Birinchidan, P rezidentimiz mamlakatimiz о‘z mustaqilligini qо‘lga kiritgandan keyin nafaqat mamlakatimizda, shuningdek butun MDH mamlakatlari rahbarlari orasida birinchilardan bо‘lib, «Ma’naviyat» tushunchasini ilmiy istemolga kiritdi va uning jamiyat va inson kamolotidagi о‘rnini ilmiy asosladi hamda uni amaliyotga tadbiq etib kelmoqda. Ikkinchidan, u mamlakatda olib boriladigan islohotlarni ma’naviy sohada olib boradigan islohotlar bilan o’zviy ravishda olib borish zarurligini ilmiy asosladi va unga о‘zi rahbarlik qilib kelmoqda. Prezidentimiz ma’naviyatning jamiyat taraqqiyoti va komil insonni tarbiyalashdagi rolini ayrim davlatlar rahbarlari va olimlaridan oldin kо‘ra bildi. Bu endi taraqqiyot yо‘liga kirayotgan mamlakat uchun katta nazariy va amaliy ahamiyatga ega bо‘ldi. Bularning hammasini jamlaganda aytish mumkunki, Prezidentimiz tomonidan «Ma’naviyat»ga berilgan ta’rif tо‘la qonli ilmiy ta’rif bо‘lib, uning barcha qirralarini о‘zida qamrab olgan. I. Karimov “О‘zbekiston XXI asrga irtilmoqda” asarida: «Ma’naviyat haqida gap ketar ekan, men avvalo, insonni ruhiy poklanishi va yuksalishga da’vat etadigan, inson ichki olamini boyitadigan, uning iymon-irodasini, e’tiqodini mustahkamlaydigan, vijdonini uyg‘otadigan qudratli botiniy kuchni tasavvur qilaman» - deb ta’kidlaydi. Mazkur ta’rif о‘zining mazmuni va mohiyati bilan «Ma’naviyat» ning barcha qirralarini о‘ziga qamrab olgan. Unda insonning ichki ruhiy olamini ifodalovchi barcha komponentlar о‘z ifodasini topgan va uning inson barkamolligini ta’minlaydigan katta kuch ekanligi belgilab berilgan.

Islom Karimov «Ma’naviyat»ga ta’rif berishda, uning jamiyat taraqqiyotiga о‘tkazadigan ta’sirini ham hisobga oladi va uni rivojlantirish zaruriyatini о‘z asarlarida har doim ta’kidlab kelmoqda. Shuni alohida ta’kidlash lozimki, ma’naviyatni shaxs, millat davlat va jamiyatning qudratli kuchi sifatida hamda shaklan va mazmunan uyg‘un holatda о‘rganish faqat mamlakatimiz о‘z mustaqilligini qо‘lga kiritgandan keyingina boshlandi. Ma’naviyatni bu shaklda о‘rganish esa hech mubolag‘asiz aytish mumkinki, mustaqillik sharoitidagi milliy tafakkur taraqqiyotimizda yangi yо‘nalishdir. Bu yо‘nalishning paydo bо‘lishi va uning konseptual g‘oyalarini nazariy jihatdan ishlab chiqish Prezidentimiz Islom Karimov nomi bilan bog‘liqdir. Uning asarlari, risolalari, ma’ruzalarida ma’naviyat tushunchasining mohiyati ochib berilgan. Bu ma’naviyatni mustaqil omil sifatida о‘rganishda katta ahamiyatga ega bо‘ldi. Chunki har qanday ilgari surilayotgan g‘oyalarning mohiyati ochib berilmas ekan, uning jamiyat taraqqiyotida millat va shaxs kamolotidagi rolini belgilash mumkin bо‘lmaydi Prezidentimiz milliy taraqqiyotimizning dasturi darajasiga aylangan birinchi asari «О‘zbekistonning о‘z istiqlol va taraqqiyot yо‘li» dayoq ma’naviyatning inson hayotidagi ahamiyatini ochib berib shunday yozgan edi: «Ma’naviyat insonga havodek, suvdek zarur. Sahrodagi sayyoh har doim buloqdan chanqog‘ini bosadi. Xuddi shuningdek inson ham necha – necha azoblar va qiyinchilik bilan ma’naviyat chashmasini izlaydi». Ma’naviyat о‘z-о‘zidan shakllanadigan narsa emas, u avvalo har bir insonning ichki ma’naviy salohiyatini shakllantirish yо‘lida barcha moddiy va ma’naviy boyliklarni о‘zlashtirish, Vatan va millat manfaatlari yо‘lida halol, fidoyilik bilan mehnat qilish jarayonida shakllanadi. Shu ma’noda ham Prezidentimiz «Ma’naviyat-taqdirning ehsoni emas. Ma’naviyat inson qalbida kamol topishi uchun u qalban va vijdonan, aql va qо‘l bilan mehnat qilishi kerak» ligini ta’kidlaydi.

Kо‘rinib turibdiki, Prezidentimiz ma’naviyatni «tayyor» xolatda qaramaydi. Uni shakllantirish va rivojlantirish, millatning chinakkam mulkiga, taraqqiyot omiliga aylantirish uchun fidoyilik kо‘rsatish zarurligini ta’kidlamoqda. Prezidentimiz asarlarini qunt bilan о‘rganib borar ekanmiz, ularda oldingi asarlarda ilgari surilgan g‘oyalar keyingilarida ijodiy rivojlantirilganligi, mazmunan va mohiyatan boyitilganligini kо‘ramiz. Eng asosiysi shundaki, ana shu boyitish jarayonida jamiyat va millatimiz taraqqiyotida sodir bо‘lgan ijobiy о‘zgarishlar bilan bir qatorda yuzaga kelgan yangi muammolarni hal etishning nazariy asoslari о‘z ifodasini topgan. Shu munosabat bilan ma’naviyatning jamiyatni rivojlanishidagi roli haqida Prezidentimiz tomonidan keltirilgan quyidagi fikrlarning mohiyatini tushunib olib, uni bevosita har birimiz о‘zimizning kundalik vazifamizga aylantirishimiz millatimiz va mamlakatimiz taraqqiyotini ta’minlash uchun muhim amaliy ahamiyatga egadir. Ma’naviyat orqali inson va millat qilinayotgan ishlarning mazmuni va mohiyatini aniq tushunib yetadi, о‘z mehnatini quvonch hamda taraqqiyot omiliga aylantirishga erishadi. Shu ma’noda ham Prezidentimiz ma’naviyatni isloh qilishni birinchi darajali vazifa sifatida kun tartibiga qо‘ymoqda. Prezidentimiz ma’naviyatning mohiyatini ochib berish bilan bir vaqtda bu sohada amalga oshirilishi kerak bо‘lgan islohotlarning strategik yо‘nalishlarini ham belgilab beradi. Shu jumladan, u «Fidokor» gazetasi muxbiri savollariga bergan javoblarida quydagilarni ta’kidlaydi: «…avvalambor yoshlarimizning iymon- e’tiqodini mustahkamlash, irodasini baquvvat qilish, ularni о‘z mustaqil fikriga ega bо‘lgan barkamol insonlar qilib tarbiyalash. Ularning tafakkurida о‘zligini unutmaslik, ota-bobolarning muqaddas qadriyatlarini asrab-avaylash va hurmat qilish fazilatlarini qaror toptirish, ularning, men о‘zbek farzandiman, deb g‘urur va iftixor bilan yashashiga erishishidir».

Mustaqillikni qо‘lga kiritganimizdan keyingi о‘tgan davr ichida Prezident Islom Kaprimov asarlari va ma’ruzalarida «Ma’naviyat» ning mohiyati, uning jamiyat taraqqiyotida va inson kamolotida tutgan о‘rni haqidagi g‘oyalari yana ham rivojlantirilib kelindi. Prezidentimiz «Ma’naviyat»ga jamiyat barcha sohalarda sodir bо‘ladigan о‘zgarishlarning manbai sifatida qarab keladi. Shuning bilan birga ma’naviyatni mamlakatimiz va yoshlarimizga qarshi qaratilgan turli xurujlar hamda yovuz kuchlardan himoya qilishda qudratli kuch ekanligiga e’tiborni qaratadi. U «Bunday balo – qazolarga» qarshi kurashda, farzandlarimizning ma’naviy dunyosini himoya qilishda nimalarga tayanishimiz zarur? Avvalo tо‘g‘ri tarbiya, sog‘lom turmush g‘oyasi, faqatgina qattiq iroda va iymon-e’tiqod hisobidan bunga erishish mumkin», deb ta’kidlaydi. Bunday vazifani amalga oshirishning asosiy imkoniyati yoshlarimiz ongi va qalbiga ma’naviyatimizning bitmas – tuganmas boyliklarni yetkazish hisoblanadi. «Ma’naviyat» tushunchasiga tarif berishda, uning jamiyat va inson kamolotida о‘rnini belgilab berishda Prezident ana shu konseptual g‘oyalarni izchillik bilan rivojlantirib kelmoqda. 1.2. Mamlakat va milliy taraqqiyoti unga rahbarlik qiluvchi yetakchiga bog‘liq bо‘ladi. Chunki, u mamlakatning qaysi yо‘ldan borishi, qanday maqsadlarni kо‘zlashi va belgilanadigan vazifalarni amalga oshirishning strategiyasini belgilab beradi hamda uni real hayotga tadbiq qilish ma’suliyatini ham о‘z zimmasiga olishga qodir bо‘ladi. Shuning bilan birga rahbar uchun xos bо‘lgan muhim xususiyatlardan yana biri, u о‘z tanlangan yо‘lining aniq mо‘ljalini, uning kelajakda mamlakatni taraqqiy qildirishda xizmat qiladigan imkoniyatlarni aniq tasavvur eta oladi. Bundan tashqari u о‘zi belgilab bergan vazifalarini amalga oshirish uchun mamlakat aholisini о‘z orqasidan ergashtirish qobiliyatiga ega bо‘lishini ham taqazo qiladi. Yuqoridagilarni umumlashtiradigan bо‘lsak, mamlakatga rahbarlik qilmoqchi bо‘lgan yetakchi uni taraqqiy qildirishga xizmat qila oladigan ilmiy g‘oyalar

majmuasi hisoblanadigan taraqqiyot konsepsiyasini ishlab chiqishi va uni amalga oshirishning imkoniyatlarini belgilab berishi talab etiladi. Islom Karimov ana shu kо‘rsatilgan barcha xususiyatlar va salohiyatni о‘zida mujassamlashtirgan rahbar bо‘lganligi uchun ham mamlakatimiz taraqqiyotining strategik vazifalarini aniq belgilab berdi va uni amalga oshirishning yо‘nalishlari, uslublari hamda imkoniyatlarni yuzaga chiqarib kelmoqda. U tomonidan ishlab chiqilgan konsepsiyada mamlakatimiz va xalqimiz taraqqiyotini ta’minlashning asosiy omili sifatida milliy-ma’naviy tiklanishi konsepsiyasi ustuvor о‘rinni egalladi. Bu albatta bejiz emas.Chunki ma’naviyat jamiyat taraqqiyoti, millat kamoloti va shaxs barkamolligini belgilab beruvchi asosiy mezonlardan biri hisoblanadi. Ma’naviyat rivojlangandagina jamiyatda iqtisodiy va ijtimoiy-siyosiy barqarorlik vujudga keladi hamda mamlakat va millat taraqqiy etadi. Bu о‘z navbatida shaxsning barkamol rivojlanishi uchun zarur bо‘lgan zamin bо‘lib xizmat qiladi. Buni chuqur xis qilgan va о‘z qalbidan о‘tkazgan Prezidentimiz Islom Karimov mamlakatimiz о‘z mustaqilligini qо‘lga kiritgandan keyin ona zaminimizda demokratik jamiyatni qurishning nazariy konsepsiyasini ishlab chiqar ekan, iqtisodiy va ijtimoiy-siyosiy hayotni qayta qurishni milliy-ma’naviy tiklanish bilan uyg‘un holatda bо‘lishi kerakligini ham ilmiy asoslab berdi. U о‘zining hajmi jihatdan kichik bо‘lsa ham, ammo mamlakatimizda yangi jamiyat qurishning ilmiy-nazariy asoslarini aks ettirilishi jihatdan mukammal, fundamental dastur bо‘lgan «О‘zbekistonning о‘z istiqlol va taraqqiyot yо‘li» nomli asarida mustaqillikdan keyin О‘zbekistonni rivojlantirishning ma’naviy sohasidagi strategik vazifalarini ham belgilab berdi. Umuman bu asar О ‘zbekistonda yangi jamiyat qurishning ilmga asoslangan dasturi hisoblanadi. Chunki unda iqtisodiy va ijtimoiy-siyosiy hayotni qayta qurish sohasida ilgari surilgan barcha g‘oyalar о ‘tgan davrda о ‘zining amaliy isbotini topdi va jamiyatimiz tubdan yangi bosqichga k о ‘tarildi. Islom Karimov ushbu asarida mustaqil О ‘zbekistonni rivojlantirishning ma’naviy – ahloqiy negizlarini belgilab berar ekan, « О ‘zbekistonni yangilash va

rivojlantirishning о ‘z y о ‘li t о ‘rtta asosiy negizga asoslanadi»- deb k о ‘rsatadi va quydagilarni belgilab beradi. -umuminsoniy qadriyatlarga sodiqlik; -xalqimizning ma’naviy merosini mustahkamlash va rivojlantirish; -insoning о ‘z imkoniyatlarini erkin namoyon qilishi; -vatanparvarlik. Asarda ana shu negizlarning mohiyati ham ochib berilgan. Jumladan, Islom Karimov shunday yozadi: «Mustaqil О ‘zbekistonning kuch-qudrati manbai – xalqimizining umuminsoniy qadriyatlarga sodiqligidir». K о ‘rinib turibdiki, Prezidentimiz о ‘z asarida ma’naviyatimizni rivojlantirish vazifalarini belgilab bergan. Islom Karimov xalqimizning buyuk fazilatlari haqida t о ‘xtalib insonparvarlikning о ‘zbeklarga xos qirralarini k о ‘rsatib berishga e’tiborni qaratadi. Jumladan, «Insonparvarlik bu о ‘zbek xalqi milliy ruhiyatining ajralmas fazilatidir. Shafqatsizlik va z о ‘ravonlik uning tabiatiga yotdir». Xuddi mana shu fazilatlarimizning mohiyatini yoshlarga yetkazish tarbiyaviy ishimizning diqqat markazida b о ‘lishi zarur. Chunki milliy ma’naviyatimizning asosiy manbalari ana shunga borib taqaladi. Bugungi yoshlarimiz buning mohiyatiga yetib borishlari zarurdir. Asarda ma’naviyatning xalqimizning ma’naviy ruhini mustahkamlash va rivojlantirishdagi roli ham asoslab berilgan. Ma’naviyatning milliy taraqqiyotidagi о ‘rni va uni о ‘zlashtirish zarurligi asarda ilmiy asoslangan: «Ma’naviyat о ‘z xalqining tarixini, uning madaniyati va vazifalarini chuqur bilish va tushunib yetishga suyangandagina qudratli kuchga aylanadi».

Prezidentimiz tomonidan ilgari surilgan ana shu konsep tu al g‘oyalar bugungi kunda milliy ma’naviyatni rivojlantirish davlat siyosatida ustivor vazifa sifatida belgilanishga xizmat qilib kelmoqda. Islom Karimov о ‘z asarida mamlakatimizda milliy ma’naviyatni tiklash va rivojlantirish davlat siyosatida ustivor vazifa ekanligiga e’tiborni qaratib quy i dagi konseptual g‘oyani ilgari suradi. U shunday yozadi: «Oldin odamlarga moddiy boylik berish, s о ‘ngra ma’naviyat t о ‘g‘risida о ‘ylash kerak deydiganlar haq b о ‘lmasa kerak. Ma’naviyat – insonning, xalqning, jamiyat, davlatning kuch- qudratidir. U y о ‘q joyda hech qachon baxt- saodat b о ‘lmaydi…» Prezidentimiz tomonidan ilgari surilgan bu konseptual g‘oyaning nazariy va amaliy ahamiyati shunda k i: birinchidan, bu bilan muallif sobiq sh о ‘rolar davrida ma’naviyatni rivojlantirishga uchinchi darajali omil sifatida qaralishining i j timoiy – siyosiy, iqtisodiy va ma’naviy – ma’rifiy inqirozining sabablarini ham k о ‘rsatib beradi. Ikkinchidan, ma’naviyatni rivojlantirmasdan, shaxsning ma’naviy – ruhiyatini о ‘zgartirmasdan turib jamiyatda k о ‘zlagan maqsadni amalga oshirish mumkin emasligini ilmiy asoslab berdi. Islom Karimovning milliy-ma’naviy tiklanishga bag‘ishlangan konsepsiyasida vatanparvarlik shaxs ma’naviyatining ajralmas qismi ekanligini asoslab berish alohida о ‘rinni egallaydi. Haqiqatan ham о ‘z Vatanini sevmagan, uning har qarich yeri uchun mas’ulligini his etmagan har bir inson ma’naviy jihatdan qashshoq hisoblanadi. Prezidentimizning asarlaridagi milliy - ma’naviy tiklanish g‘oyasining mazmunini z о ‘ravonlik yillarida toptalgan merosimizni о ‘zlashtirish, urf-odatlarimizni, an ’ analarimiz ni rivojlantirish, qadriyatlarimizni musta h kamlash borasida boy berilgan imkoniyatlardan bugungi taraqqiyotimizga y о ‘naltirish, о ‘zimizning milliy zaminlarimiz imkoniyatlarini yuzaga chiqarish, ularni umummilliy dunyoqarashimizning ajralmas qismiga aylantirish borasida h ar birimizning tinmay fidoyilik k о ‘rsatishimiz zarurligi k о ‘rsatib berilgan.

Shuning uchun ham Prezidentimiz dastlabki yozgan asardagi milliy-ma’naviy tiklanish vazifasini amalga oshirishga bag‘ishlangan konsepsiyalarini о‘zining boshqa asarlarida ijodiy rivojlantirgan, yangi mazmun bilan boyitgan, taraqqiyotimizning yangi bosqichida yuzaga kelayotgan muammolarni hal qilish ehtiyojlariga mos ravishda uning yangi yо‘nalishlarini belgilab bergan. Xususan, ular «О‘zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yо‘lida», «О‘zbekistonning siyosiy-ijtimoiy va iqtisodiy istiqbolining asosiy tamoyillari», «Amir Temur – faxrimiz, g‘ururimiz», «О‘zbekiston XXI asr bо‘sag‘asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari», «Barkamol avlod О‘zbekiston taraqqiyotining poydevori», «Tarixiy xotirasiz kelajak yо‘q», «Jamiyatimiz mafkurasi xalqni – xalq, millatni – millat qilishga xizmat etsin», «О‘z kelajagimizni о‘z qо‘limiz bilan qurmoqdamiz («Turkiston» gazetasining muxbiri savollariga javoblar)», «Alloh qalbimizda, yuragimizda («Turkiston press» axborot agentligi muxbirining savollariga javoblar)», «О‘zbekiston XXI asrga intilmoqda», «Ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot – pirovard maqsadimiz», «Milliy mafkura – kelajak poydevori», «Donishmand xalqimizning mustahkam irodasiga ishonaman («Fidokor»gazetasi muxbiri savollariga javoblar)», “Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch” kabi asarlari, nutqlari va muxbirlar savollariga javoblarida о‘z ifodasini topgan. Prezidentimizning yuqoridagi asarlarida ilgari surilgan konseptual g‘oyalarni umumlashtiradigan bо‘lsak, ular quyidagi yо‘nalishlarni о‘z ichiga oladi: - ma’naviy meros va diniy qadriyatlarni chuqur о‘zlashtirish, millatimizning о‘z- о‘zini anglashiga erishish, milliy g‘urur va iftixor tuyg‘ularini izchillik bilan mustahkamlash; - mustaqillik sharoitida milliy g‘oya va milliy mafkurani shakllantirish hamda uni xalqimiz dunyoqarashiga aylanishiga erishish; - ta’lim tizimini isloh qilish, kadrlar tayyorlashning milliy dasturini amalga oshirish asosida barkamol avlodni tarbiyalash, sog‘lom avlod dasturini amalga

oshirish asosida jismonan baquvvat, ruhi, fikri sog‘lom, iymon-e’tiqodi butun, bilimli, ma’naviyati yuksak, mard va jasur vatanparvar avlodimizni shakllantirish; - milliy – ma’naviy salohiyatimizning jahon sivilizatsiyasidagi о‘rnini tiklash va bugungi kunda ma’naviyat, ma’rifat, fan, texnika, texnologiya yutuqlarini chuqur о‘zlashtirish asosida hozirgi zamon umumjahon ma’naviyati tizimi rivojiga hissa qо‘shish; - yoshlar ma’naviyatini milliy istiqlol g‘oyalari bilan boyitib borish, ular ongida mafkuraviy immunitetni kuchaytirish; - insoniyatning asrlar davomida yaratgan va umumjahon mulkiga aylangan barcha boyliklarni milliy-ma’naviy salohiyatimizning ajralmas qismiga aylantirish kabilardir. Ajdodlarimizdan qolgan meros har bir millatning nafaqat о ‘tmish, shuning bilan birga istiqboli uchun ham kuch, fidoyilik va ilhom manbai hisoblanadi. Shuning uchun ham Prezidentimiz « Bizning qadimiy va gо‘zal diyorimiz nafaqat Sharq, balki jahon sivilizatsiyasi beshiklaridan biri bо‘lganini xalqaro jamoatchilik tan olmoqda va e’tirof etmoqda. Bu tabarruk zamindan ne-ne buyuk zotlar, olimu ulammolar, siyosatchi va sarkardalar yetishib chiqqani, umumbashariy sivilizatsiya va madaniyatning uzviy qismiga aylanib ketgan dunyoviy va diniy ilmlarning, ayniqsa, islom dini bilan bog‘liq bilimlarning tarixan yuqori bosqichga kо‘tarilishida ona-yurtimizda tug‘ilib kamolga yetgan ulug‘ allomalarning xizmatlari beqiyos ekani bizga ulkan g‘urur va iftixor bag‘ishlaydi”, - deb ta’kidlaydi. Prezidentimizning milliy – ma’naviy tiklanishni amalga oshirishga xizmat qiluvchi yana bir konseptual g‘oyasi sog‘lom avlodni, komil insonni tarbiyalab voyaga yetkazish zaruriyatini ilmiy asoslanganligidir. Uning sog‘lom avlod konsepsiyasida shaxsning jismonan, ruhan baquvvat bо‘lishi, yuksak bilim, ma’naviyat, tafakkur va fidoyi vatanparvar bо‘lishi kabi talablarga javob beradigan avlod nazarda tutiladi.

Milliy-ma’naviy tiklanishimizda yoshlarimiz ma’naviyatini yuksak darajaga kо‘tarish, ularning hozirgi zamon fan, texnika va texnologiya yutuqlarini chuqur о‘zlashtirishlari katta omil ekanligi Prezidentimiz tomonidan ilmiy asoslangan. Haqiqatdan ham jahonning rivojlangan mamlakatlari tajribalari kо‘rsatib turibdiki, qaysi mamlakat yoshlari zamonaviy fan, texnika va texnologiya yutuqlarini qanchalik mukammal egallasa, mamlakat taraqqiyotiga qо‘shadigan hissalari shunchalik samarali bо‘ladi, ma’naviyat yuksaladi va mamlakatning hozirgi zamon jahon sivilizatsiya tizimiga kirib borishi tezlashadi. Prezidentimiz ishlab chiqqan milliy-ma’naviy tiklanish konsepsiyasida insoniyatning asrlar davomida yaratgan va umumjahon mulkiga aylangan barcha boyliklarni milliy ma’naviyatimizning ajralmas qismiga aylantirish ham asosiy о‘rinni egallaydi. Jumladan, u «Fidokor» gazetasi muxbiri bergan savollariga bergan javoblarida dunyo xalqlari ma’naviy mulkiga aylangan faylasuflarning asarlari haligacha о‘zbek tilida yoshlarimizga yetib bormaganligini qattiq tanqid qilib shunday ta’kidlaydi: «Dunyo tan olgan kо‘p ulug‘ faylasuflarning asarlari hanuzgacha о‘zbek tilida nashr etilmagani tufayli aksariyat ziyolilar, xususan, yoshlarimiz ularning g‘oyaviy qarashlari bilan yaxshi tanish emas. Sokrat va Platon, Nitsshe va Freyd kabi olimlarning, hozirgi zamon chet el faylasuflarining kitoblarini ham tushunarli qilib, izoh va sharhlar bilan о‘zbek tilida chop etish nahotki mumkin bо‘lmasa?». Shu ma’noda ham Prezidentimiz milliy – ma’naviy taraqqiyotimizning muhim omili sifatida jahon xalqlarining ma’naviy taraqqiyotda erishgan yutuqlaridan keng foydalanishimiz, ularni keng о‘zlashtirishimiz zarurligini ilmiy asoslab bergan. U «Milliy istiqlol g‘oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar» risolasiga yozgan sо‘z boshisida «… men milliy istiqlol g‘oyasi bugungi tez sur’atlar bilan о‘zgarayotgan tahlikali dunyoda о‘zligimizni anglash, bizning kimligimizni, qanday buyuk ajdodlarning merosiga, necha ming yillik tarix, betakror madaniyat va qadaiyatlarga ega ekanimizni his etib yashashga, bu boyliklarini asrab-avaylab, demokratik qadriyatlar, butun jahon taraqqiyoti yutuqlari bilan oziqlantirib, yangi

о‘sib kelayotgan avlodga yetkazishga xizmat qilmog‘i zarur, deb bilaman» - degan vazifani qо‘ydi. Prezidentimiz tomonidan ishlab chiqilgan milliy-ma’naviy tiklanishning ilmiy- nazariy konsepsiyasining amaliy ahamiyati shundaki, u butun milliy va jahon ma’naviyati taraqqiyotlari ehtiyojlarini о‘zida tо‘la ifoda ettirgan. Bu g‘oyada milliyliy va umuminsoniy ma’naviyati uyg‘un xolda asoslangan. Shuning uchun ham mustaqillik yillarida milliy-ma’naviy tiklanishimiz barqaror jarayon sifatida namoyon bо‘lib keldi. Bu о‘z navbatida Prezidentimiz tomonidan ishlab chiqilgan milliy-ma’naviy tiklanish konsepsiyasining hayotiyligini tasdiqlaydi. 1.3. Islom Karimov «Ma’naviyat» tushunchasi va ahamiyatini ilmiy iste’molga olib kirgan nazariyotchi va amaliyotchilardan biri hisoblanadi. Buning ahamiyati shunda bо‘ldiki, mamlakatimizda amalga oshirilayotgan islohotlar zaminida ma’naviyat asosiy о‘rinni egalladi. U ma’naviy qashshoq jamiyatda iqtisodiy farovonlikka va siyosiy barqarorlikka erishib bо‘lmasligini nazariy jihatdan asoslab berdi hamda jamiyat hayotida amalga oshiriladigan vazifalarda ana shu konsepsiyaga о‘z faoliyatida izchil amal qilib keldi. Bu ijobiy yutuqlarning salohiyati va ahamiyati haqida fikr yuritganimizda bugun jahonda iqtisodiy yuksaklikka erishgan mamlakatlarda ma’naviy qashshoqlik avj olayotganligi va ular bu salbiy jarayonning oldini olishni yana boshidan boshlash rejalari haqida bosh qotirayotganliklarini hisobga oladigan bо‘lsak, Islom Karimov tomonidan jamiyatda amalga oshiriladigan barcha islohotlarni uyg‘un ravishda olib borish zarurligi haqida ishlab chiqqan va amaliyotga tadbiq qilgan konsepsiyasining amaliy ahamiyati yana yaqqolroq namoyon bо‘lishini kо‘rish mumkin bо‘ladi. Uning ma’naviyatning inson, millat, davlat va jamiyat hayootidagi о‘rni haqidagi konsepsiyalaridan yana biri milliy-ma’naviy rivojlanish hisoblanadi. Prezidentimiz tomonidan ishlab chiqilgan milliy-ma’naviy tiklanish va ma’naviy yangilanish hamda rivojlanish konsepsiyasining juda katta nazariy va metodologik

ahamiyatga ega ekanligini alohida ta’kidlash lozim. Fikrimizcha ularning ahamiyati quydagilardan iborat: Birinchidan, bu konsepsiya sobiq shо‘rolarning totalitar tuzumi sharoitida boy milliy-ma’naviy madaniyatimizning inqirozga yuz tutganligini va uning sabablarini tushunishga; Ikkinchidan, sobiq shо‘rolarning о‘tkazgan zо‘ravonligi, zulmi va jinoyatkorona xatti – harakatlariga qaramasdan, milliy – ma’naviy merosimizning ildizlari mustahkam bо‘lganligi uchun bu zо‘ravonliklarga bardosh berib, о‘z salohiyati va xususiyatlarini saqlab qololganligini tushunib yetishga, xuddi shuningdek, ana shu omil mustaqilligimiz sharoitida kuch, qudrat, milliy g‘urur va iftixor tuyg‘ularimiz uchun manba bо‘layotganligini tushunib yetishga; Uchinchidan, har bir millat, u son jihatdan kichikmi, yoki kattami undan qat’iy nazar mustaqillik ularning har biri uchun havo va suvdek zarur ekanligini, faqat mustaqillik millatning milliy-ma’naviyatini saqlab qolishga, uni rivojlantirishga va keyingi avlodga yetkazish baxtiga muyassar etadigan asosiy omil ekanligini tushunishga, bu esa har bir millatdoshimiz va vatandoshimizning mustaqillikdek ulug‘ ne’matni saqlab qolishi va yanada mustahkamlashi uchun fidoiylik kо‘rsatishi ma’naviyatning yuksak belgisi ekanligini qalban his etishga imkon berishiga; Tо‘rtinchidan, milliy-ma’naviy tiklanishning mohiyatini, «ma’naviyat» tushunchasi, uning shaxs, millat kamoloti, davlat va jamiyat taraqqiyotidagi о‘rnini bilib olishga, uni rivojlantirish uchun merosimizni chuqur о‘zlashtirish, tinmay izlanish, marifat, fan-texnika va texnologiya yutuqlarini sabot bilan о‘zlashtirish hamda Prezidentimizning bugungi taraqqiyotimizni ta’minlaydigan «Kuch – bilim va tafakkurda»- degan ilmiy va amaliy ahamiyatga ega bо‘lgan knseptual g‘oyasiga izchillik bilan amal qilishimizga; Beshinchidan, milliy mustaqilligimizni asrash va mustahkamlash, islohotlarni amalga oshirish jarayonida milliy-ma’naviy tiklanishimiz oldida turgan vazifalar

kо‘lamini bilib olishga va uni amalga oshirishda umummilliy safarbarlik harakatini avj oldirishda fidoiylik kо‘rsatish zarurligini anglashimizga; Oltinchidan, mamlakatimiz yoshlarining milliy-ma’naviy tiklanish borasida ular oldida turgan vazifalarni bilib olishga, ularda milliy g‘urur, iftixor, fidoyilik, vatanparvarlik, insoniylik kabi oliyjanob fazilatlarni shakllantirish – mustaqilligimizni mustahkamlash va taraqqiyotimizning asosiy sharti ekanligini tushunib yetishimizga; Zero, Rossiya fanlar akademiyasi akademigi A.N. Yakovlev о‘z maqolasida ta’kidlaganidek, «Islom Karimov о‘tmishni kelajak bilan bog‘lash asosida mamlakatni modernizatsiya qilish - zamonaviy tarzda taraqqiy ettirish yо‘lini tanladi. Bu maqsadga xizmat qiladigan tizim va tarmoqlar faoliyatining samaradorligini avvalo muayyan davlatning mavjud shart-sharoiti, muayyan xalqning vorislik xususiyatlariga tayanadigan, ayni paytda kelajakka yо‘naltirilgan ijtimoiy-madaniy an’analarga bog‘liq ekanini u chuqur angladi». Xuddi ana shu shuning uchun ham О‘zbekistoning milliy – ma’naviy tiklanishni borasidagi yutuqlari xalqaro ahamiyatni ham kasb etmoqda. Prezidentimiz tomonidan ishlab chiqilgan milliy-ma’naviy tiklanish konsensiyasi izchillik bilan amalga oshirib kelinmoqda. Ma’lumki О‘zbek xalqi 130 yilcha mustamlakachilik istibdodi ostida yashadi. Bu davr mobaynida uning milliy-ma’naviy merosi paymol etildi, tarixi soxtalashtirildi, ilmiy, madaniy, binobarin ma’naviy merosga niglistik qarash hukm surib ularni о‘rganish cheklab qо‘yildi. Uzoq yillar mobaynida mustamlaka iskanjasida kun kechirgan xalqimiz о‘z tarixiy-ma’naviy merosidan tо‘laqonli, erkin-emin foydalanish imkoniyatidan mahrum bо‘lib keldi. Ma’naviyatimizga nisbatan yuritilgan bunday adolatsiz siyosatning salbiy oqibatlari va uni bartaraf etish vazifalari haqida Prezidentimiz “Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch” asarida shunday deb yozadi: “Bugungi kunda oldimizda turgan eng muhim vazifalarni kо‘z о‘ngimizdan о‘tkazar ekanmiz,

aholining kundalik ehtiyojlariga bevosita daxldor dolzarb masalalarni hal qilish bilan bir qatorda biz eski tuzum davrida inson hayotining negizi va murakkab tomonlari, milliy qadriyatlar, tarixiy an’analar, umuminsoniy ma’naviy boyliklar bilan hisoblashmaslik jamiyatimizga qanchadan-qancha zarar keltirganini unutmasligimiz kerak” ligini ta’kidlaydi. Mustaqillikni qо‘lga kiritganimizdan keyingi yillar ichida iqtisodiy, ijtimoiy- siyosiy va ma’naviy sohalarda katta muvaffaqiyatlar qо‘lga kiritildi. Mamlakatimizda siyosiy barqarorlik vujudga keltirildi, bozor munosabatlariga о‘tib bormoqdamiz, milliy-ma’naviy poklanish va tiklanishimizning murakkab vazifalarni vazminlik bilan amalga oshirmoqdamiz. Prezidentimizning milliy ma’naviy tiklanishimiz borasida qilgan xizmatlari haqida fikr yuritganda, ularning konseptual g‘oyalarni ishlab chiqish bilan bir qatorda ana shularni amalga oshirish borasida qilayotgan katta xizmatlarini ham alohida ta’kidlash lozim bо‘ladi. Jumladan, 1994 yildayoq respublikamizda «Ma’naviyat va ma’rifat» jamoatchilik markazini tuzish tо‘g‘risida farmon chiqarganliklari, uning faoliyatini takomillashtirish haqida g‘amxо‘rlik kо‘rsatayotganliklarini aytish joiz. Mustaqillik yillarida ma’naviy merosimiz rahnamolari nomlari tiklandi, ular tavallud topgan kunlar nishonlanmoqda, asarlari chop etildi va etilmoqda. Chunonchi, Bahouddin Naqshbandning 675; Najimiddin Kubroning 850; Imom al- Buxoriy hazratlarining 1225; Ahmad al-Farg‘oniyning 1200; Jaloliddin Manguberdining 800; Amir Temurning 660; Mirzo Ulug‘bekning 600 yillik tavallud kunlari; “Alpomish” dostoni va Xorazm ma’mun akademiyasining 1000 yilliklari nishonlandi. Mustaqillik yillari Quron karim о‘zbek tiliga tarjima qilinib kо‘p nushada chop etildi. Imom al-Buxoriyning tо‘rt jildlik hadislari; Xoja Ahmad Yassaviyning «Hikmatlar» tо‘plami; kо‘plab Qur’oni karim sharhlariga oid kitoblar chop etlganligini va ulardan xalqimiz baxramand bо‘layotganligining guvohi bо‘lib turibmiz.

Mustaqillik yillari Iydi Ramazon va Qurbon Hayit kunlari diniy qadriyatlarimizning bayrami sifatida nishonlanmoqda. Navrо‘z umumxalq bayrami sifatida xalqimiz hayotida mustahkam о‘rin oldi. Har yili 3000 dan ortiq vatandoshlarimiz muborak haj safarlarini ado etmoqdalar. Mustaqillik yillari kо‘plab masjid va madrasalar ta’mirlandi, yangilari barpo etildi. Mustaqillik tufayli milliy istiqlolimiz qurbonlari Abdulla Qodiriy, CHо‘lpon, Fitrat, Usmon Nosir, Behbudiy va boshqalarning nomi tiklandi, asarlari chop etildi, ular tavallud topgan kunlar umummilliy bayram sifatida nishonladi. Qatag‘on yillarida Vatanimiz mustaqilligini ta’minlash yо‘lida qurbon bо‘lgan xalqimizning ana shu sevikli farzandlarining muborak nomlarini abadiylashtirish maqsadida Toshkent shahrida Shahidlar hiyoboni barpo etildi. Uzoq tariximiz, boy madaniyatimiz, serqirra ma’naviyatimizdan guvohlik beruvchi Xiva, Buxoro va Termiz shaharlarining 2500; Qarshi shahrining 2700; Marg‘ilonning 2000 yilliklari katta tantanalar bilan nishonlandi. Shuning bilan bir qatorda milliy-ma’naviy tiklanish borasida kо‘lami jihatidan juda katta vazifalar turibdi. Biz millatimiz tarixi va merosini chuqur о‘rganishimiz lozim bо‘ladi. Zero, Prezidentimiz Islom Karimov ta’kidlaganidek, «Biz xalqni nomi bilan emas, balki madaniyati, ma’naviyati orqali bilamiz, tarixining tag- tomirigacha nazar tashlaymiz». Milliy-ma’naviy tiklanish borasida erishgan yutuqlarni xalqimiz adolatli ravishda Prezidentimiz nomi bilan bog‘laydi. Milliy-ma’naviy tiklanishimiz borasida Prezidentimiz tomonidan ishlab chiqilgan va amalga oshirilgan muhim nazariy va amaliy ahamiyatga ega bо‘lgan ishlar quyidagi ilmiy jihatdan yangi nazariy konsepsiya yaratganligida namoyon bо‘ldi. Ular: a)milliy-ma’naviy tiklanishimizning ilmiy-nazariy konsepsiyasini ishlab chiqqanligi va istiqbolda ma’naviy taraqqiyotimizning XXI asrdagi vazifalarini belgilab berganligida;

b)milliy-ma’naviy tiklanishning mamlakatimizning totalitarizmdan demokratik jamiyatda о‘tish sharoitidagi о‘ziga xos xususiyatlarini ilmiy asoslab berganligida va uning faqat milliy, ijtimoiy-ma’naviy tafakkurimizda emas, shuning bilan birga umumijtimoiy-falsafiy tafakkur taraqqiyotida yangi yо‘nalish boshlab berganligida ham namoyon bо‘ladi. Islom Karimov tomonidan amalga oshirilgan milliy-ma’naviy sohadagi barcha ishlar xalqimizning qaddini kо‘tarmoqda, о‘zligini anglashga va mamlakatimizning rivojlanishiga xizmat qilmoqda, millatimiz abadiyligini mustahkamlamoqda. Shuning uchun ham u ishlab chiqqan konseptual g‘oyalarini chuqur о‘zlashtirish va uni real hayotimizga tadbiq qilishda fidoyilik kо‘rsatish mamlakatimiz va xalqimiz taraqqiyotini ta’minlashda katta amaliy ahamiyat kasb etmoqda. Mavzu boyicha tayanch iboralar: Milliy-ma'naviy tiklanish, manaviy rivojlanish, milliy-ma'naviy mеros, madaniy mеros, O`zbekistonning rivojlantirishda ma'naviy axloqiy nеgizlar, ruhan poklanish, milliy va umuminsoniy qadriyatlar, ma'naviyat tushunchasi, komil inson, milliy g’oya va milliy mafkura tushunchalari, ma'naviyatni rivojlantirishdagi stratеgik vazifalar, ma'naviyat va ma'rifat jamoatchilik markazi.

Похожие

Islom dinida inson ma'naviyati va ma'rifati masalasi, shaxs ma'naviy qiyofasining talqini

Ma`naviyat, iqtisodiyot va ularning o’zaro bog’liqligi

Oila ma'naviyati va mahalla muhiti -milliy taraqqiyotimiz kafolatlari

Mustaqillikni mustahkamlash-har bir fuqaroning burchi

Islom dini va ta’limoti