Inson qalbiga yo’l - Основы культурологии - Рефераты

Inson qalbiga yo’l

Загружено в:

25.09.2023

Скачано:

0

Размер:

21.09375 KB

Inson qalbiga yo’l Reja: 1. Inson qalbiga yo’l avvalo ta’lim-tarbiyadan boshlanadi 2. Mustaqillikning dastlabki kunlaridan boshlab yurtimizda amalga oshirilayotgan keng ko’lamli ishlar 3. Bugungi kunda xalqaro hamjamiyat safidan munosib va mustahkam o’rin egallab borayotgan O’zbekistonimiz

Ma’naviyat haqida bir qancha da’vatlar, muhim nazariy fikrlar bildirilmasin, agar ularni jamiyat ongiga singdirish uchun doimiy ish olib bormasak, bu boradagi faoliyatimizni har tomonlama puxta o’ylangan tizimli ravishda tashkil etmasak, tabiiyki, biz ko’zlangan maqsadga erisholmaymiz, ya’ni, inson qalbiga yo’l topolmaymiz. Barchamizga ayonki, inson qalbiga yo’l avvalo ta’lim-tarbiyadan boshlanadi, shuning uchun qachonki bu haqda gap ketsa, ajdodlarimiz qoldirgan bebaho merosini eslash bilan birga, ota-onalarimiz qatori biz uchun eng yaqin bo’lgan yana bir buyuk zot – o’qituvchi va murabbiyalarning olijanob mehnatini hurmat bilan tilga olamiz. Bu yorug’ olamda har bir odam o’zining mehribon ota-onasiga, ustoz va muallimlarga nisbatan hamisha minnatdorlik tuyg’usi bilan yashaydi. Inson o’z umri davomida qanday yutuq va natijalarga erishmasin, qayerda, qanday lavozimda ishlamasin, maktab dargohida olgan ta’lim-tarbiyasi uning yetuk shaxs vamalakali mutaxassis bo’lib shakllanishida ulkan ahamiyatga ega ekani shubhasiz. Muxtasar aytganda, maktab degan ulug’ dargohning inson va jamiyat taraqqiyotidagi hissasi va ta’sirini, nafaqat yoshlarimiz, balki butun xalqimiz kelajagini hal qiladigan o’qituvchi va murabbiylar mehnatini hech narsa bilan o’lchab, qiyoslab bo’lmaydi. Shu nuqtayi nazardan qaraganda, ma’rifatparvar bobolarimizning fikrini davom ettirib, agarki dunyo imoratlari ichida eng ulug’i maktab bo’lsa, kasblarning ichida eng sharaflisi o’qituvchilik va murabbiylikdir, desak, o’ylaymanki, ayni haqiqatni aytgan bo’lamiz. Chindan ham, o’qituvchi nainki sinf xonasiga faz va ziyo olib kiradigan, balki ming-minglab murg’ak qalblarga ezgulik yog’dusini baxsh etadigan, o’z o’quvchilariga haqiqatan ham hayot maktabini beradigan mo’tabar zotdir. Ona tilimizda «maktab ko’rgan», «maktab yaratgan» degan chuqur ma’noli iboralarning mavjudligi ham bu muqaddas dargohning, zahmatkash o’qituvchi mehnatining davlat va jamiyat hayotida qanchalik muhim o’rin tutishidan dalolat beradi.

Yangi jamiyat bunyodkori bo’lmish yangi insonni tarbiyalashda hozirgi paytda mahallalarimizda samarali faoliyat olib borayotgan, bu noyob tuzilmani tom ma’noda o’zini o’zi boshqarish idorasiga aylantirishga katta hissa qo’shib kelayotgan mahalla oqsoqollari va faollari, fuqarolar yig’inlarining diniy ma’rifat va ma’naviy-axloqiy masalalar bo’yicha maslahatchilarining ijobiy ta’siri tobora ortib bormoqda. Aynan ana shu insonlarning odamlar ko’ngliga yo’l topib, ularning dard-u tashvishiga sherik bo’lib, o’z vaqtida berayotgan amaliy yordamlari, to’g’ri va o’rinli maslahatchilari tufayli oila va mahalla muhitida, butun diyorimizda tinchlik va osoyishtalik, o’zaro mehr-oqibat tuyg’ulari kuchayib borayotganini el-yurtimiz yuksak qadrlaydi. Ayniqsa, yosh yigit va qizlarimizning mustaqil hayotga kirib borishi, yosh oilalarning jamiyatdan o’ziga munosib o’rin topishida bu fidoyi va mehribon, jonkuyar odamlarning qanchalik muhim rol o’ynayotganini hurmat bilan e’tirof etishimiz lozim. Mustaqillikning dastlabki kunlaridan boshlab yurtimizda amalga oshirilayotgan keng ko’lamli ishlarning amaliy natijasi o’laroq, adabiyot va san’at, madaniyat, matbuot sohasi mafkuraviy tazyiqdan butunlay xalos bo’lganini qayd etish joiz. Har qanday ijod namunasi, badiiy asar sinfiy bo’lishi va qandaydir g’oyaga, kommunistik mafkura manfaatlariga xizmat qilishi kerak, degan qarashlar bugun o’tmishga aylandi. Erkin ijod uchun, milliy qadriyatlarimiz va boy ma’naviyatimizni, xalqimiz tarixini, uning bugungi sermazmun hayotini to’laqonli va haqqoniy aks ettirish uchun zarur sharoitlar yaratildi. Bugungi kunda o’z hayotini ana shunday ma’suliyatli sohaga bag’ishlangan ko’plab iste’dod sohiblari yurtimizda yangi hayot, yangi jamiyatning ma’naviy asoslarini mustahkamlash, komil insonni tarbiyalash yo’lida munosib hissa qo’shib kelmoqda. Ayniqsa, hozirgi vaqtda dunyoda kuchayib borayotgan turli ma’naviy tahdidlarning oldini olish, «ommaviy madaniyat»ning zararli ta’siridan farzandlarimizning ong-u tafakkurini himoya qilishda ilm-u fan va madaniyat jamoatchiligi, ijod ahlining o’rni va roli tobora ortib bormoqda. Insonni, uning ma’naviy olamini kashf etadigan yana bir qudratli vosita borki, u ham bo’lsa, so’z san’ati, badiiy adabiyotdir. Adabiyotning insonshunoslik

deb, shoir va yozuvchilarning esa inson ruhining muhandislari, deb ta’riflanishi bejiz emas, albatta. Adabiyot, so’z san’ati azaldan xalq qalbining ifodachisi, haqiqat va adolat ijrochisi bo’lib keladi. Xususan, mustaqillik yillarida yurtimizda ma’naviyatimizning g’oyat muhim va uzviy qismi bo’lgan adabiyotni rivojlantirish, shoir va yozuvchilarimizning ezgu mehnatini qadrlash va munosib rag’batlantirish bo’yicha amalga oshirilayotgan ishlar o’z hosilini berayotgani, badiiy adabiyotimiz mavzular ko’lami jihatidan ham, janrlar nuqtayi nazaridan ham rang-barang bo’lib borayotgani, adabiyot maydonida yangi-yangi nomlar paydo bo’layotgani kitobxon xalqimizni albatta quvontiradi. Bularning barchasi milliy tiklanish jarayonlari qalam ahlining ijodiy izlanishlari uchun qanday katta ufqlar ochib berganini yana bir bor ko’rsatadi. Deylik, hozirgi paytda tarixiy mavzuni yoritishda – bu Imom Buxoriy yoki Imom Termiziy bo’ladimi, Jalolliddin Manguberdi yoki Amir Temur siymosini yaratish bo’ladimi, olis va yaqin o’tmishimizning hali ochilmagan sahifalarini aks ettirish bo’ladimi - buyuk ajdodlarimizning ibratli hayot yo’li tasvirlangan ko’plab asarlar dunyoga kelmoqda. Hammamiz yaxshi tushunamiz – adabiyotda tarixiy haqiqatni tiklash bilan birga, xalqimiz adiblarimizdan bugungi kunimiz haqida, zamonamiz qahramonlari haqida yangi-yangi asarlar kutayotgani tabiiydir. Keyingi yillarda ana shunday ruh bilan yo’g’rilgan bir qancha she’riy asarlar paydo bo’layotganini mamnuniyat bilan ta’kidlash joiz. Bugungi kunda xalqaro hamjamiyat safidan munosib va mustahkam o’rin egallab borayotgan O’zbekistonimizga, uning tarixan qisqa davrda qo’lga kiritgan ulkan marralariga, el-yurtimizning ma’naviy ildizlari, urf-odat va an’analariga, bir so’z bilan aytganda, o’zbek xarakteri, o’zbek tabiatiga butun dunyoda qiziqish va hurmat tobora ortib bormoqda. Tabiiyki, uzoq-yaqindagi xorijiy do’st-u birodarlarimiz, jahon jamoatchiligi eng avvalo bizning zamonaviy adabiyotimiz va san’atimiz orqali o’zlarini qiziqtiradigan ana shunday savollarga javob topishni istaydi.

Yoshlar hayotida kuzatilayotgan ko‘pgina muammolar, xususan, oilaviy ajrashishlar, o‘spirinlar va hatto 25-30 yoshli yigit-qizlar orasida uchrayotgan axloqsizliklar sababi mushohada qilinsa, ularning zamirida milliy va diniy qadriyatlarimizdan bexabarlik, ilmsizlik kabi illatlar yotganini ko‘ramiz. Odam fiziologik jihatdan yigirma yoshgacha to‘liq ulg‘ayib bo‘ladi, yigirma beshida esa u mustaqil fikrli, teran mulohaza qila oladigan, ijtimoiy mas’uliyatini to‘liq anglab yetgan tom ma’nodagi shaxs bo‘lishi kerak. Afsuski, ayrim oilalarda ma’naviy tarbiyaga e’tiborning sustligi yoxud ota-onalarning bu muhim ishga umuman e’tibor qaratmasliklari, qolaversa, ta’lim muassasalari, mahalla- ko‘ylardagi nosog‘lom muhit oqibatida yoshlarning turli xunuk ishlarga, hatto jinoyatlarga qo‘l urayotgani guvohi bo‘layapmiz. Bu holat nafaqat ota-onalarni, mahalla faollarini, o‘qituvchi-murabbiylarni, balki butun jamoatchilikni tashvishga solmay qo‘ymaydi. Masalan, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organi — mahallani olaylik. Uning jamiyatdagi vazifalaridan biri aholi orasida tinchlik- osoyishtalikni ta’minlashda davlatga ko‘maklashishdir. Shuningdek, odamlar orasida, ayniqsa, yoshlar o‘rtasida go‘zal ma’naviy muhitni shakllantirishda ham mahalla faollari, oqsoqollarning o‘rni katta. Mahallalarda sog‘lom turmush tarzini qaror toptirish, milliy, diniy qadriyatlar, ezgu urf-odatlarni asrab-avaylash, ularga rioya qilish, millatlararo do‘stlik va hamjihatlikni mustahkamlashda fuqarolar yig‘inlarining diniy ma’rifat va ma’naviy-axloqiy tarbiya masalalari bo‘yicha maslahatchilarining o‘rnini yuksak baholash mumkin. Zero, ham diniy, ham dunyoviy ilmlardan yaxshi xabardor, el- ulus orasida hurmat-e’tiborga, katta hayotiy tajribaga ega, insonlar qalbiga yo‘l topa oladigan kishiga hamma joyda ehtiyoj bo‘ladi. Bunday zotlarga har kim o‘z dardini yora oladi, muammolarini, o‘zini qiynayotgan tashvishlarni jon deb unga so‘zlaydi. Diniy-ma’rifiy maslahatchilarga qo‘yilayotgan talab ham aslida mana shu: jamiyatda, jumladan, uning bir bo‘lagi hisoblangan mahallada kuzatiladigan ma’naviy-axloqiy muammolar yechimini topish. Ularni qo‘llab-quvvatlash, e’tirofga munosib ishlarini omma e’tiboriga havola etish borasida qilinayotgan

amaliy ishlarga misol sifatida “Fuqarolar yig‘inlarining eng namunali diniy ma’rifat va ma’naviy-axloqiy tarbiya masalalari bo‘yicha maslahatchisi” ko‘rik- tanlovini keltirish mumkin. Yaqinda ushbu tanlovning Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar bosqichi bo‘lib o‘tdi. Unda tuman (shahar) bosqichlarida g‘olib bo‘lgan 193 nafar yurtdoshimiz ishtirok etib, 3 ta shart asosida bellashdi. Birinchi shartga ko‘ra diniy ma’rifat va ma’naviy-axloqiy tarbiya masalalari bo‘yicha maslahatchilarning ish faoliyati bo‘yicha hududda amalga oshirayotgan ishlari, yutuqlari, namunali ish tajribalariga oid taqdimoti namoyish etildi. Ikkinchi shartda fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari hamda maslahatchilar faoliyatiga oid qonun hujjatlarining mazmun-mohiyati, ular faoliyatida uchrayotgan turli masalalar, muammolarning yechimini topish yuzasidan ishtirokchilarning bilim saviyasi, dunyoqarashi savol-javob asosida baholandi. Uchinchi shartda maslahatchilar zimmasiga yuklatilgan vazifalar ijrosini ta’minlash, aholi bilan samarali muloqot olib borish bo‘yicha notiqlik san’atini namoyish etdilar. Barcha shartlar bo‘yicha maslahatchilarining faoliyati va bilimi “Mahalla” fondi, Xotin-qizlar qo‘mitasi, Ichki ishlar, Xalq ta’limi, Sog‘liqni saqlash boshqarmalari, O‘zbekiston Musulmonlari idorasi vakilligi, kasaba uyushmalari tashkilotlari birlashmasi, Ma’naviyat targ‘ibot markazi bo‘limi, Fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari xodimlari malakasini oshirish bo‘yicha o‘quv kurslari rahbarlaridan iborat hakamlar hay’ati tomonidan oshkoralik va adolatlilik tamoyillariga rioya qilgan holda baholandi. Natijalarga ko‘ra, ko‘rik-tanlovning Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar bosqichida 1-o‘rinni – 14 nafar, 2-o‘rinni – 14 nafar, 3-o‘rinni 14 nafar maslahatchi egalladi. Qolgan 151 nafar ishtirokchi ham turli nominatsiyalar bo‘yicha taqdirlandi.

Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahridan 1-o‘ringa sazovor bo‘lgan 14 nafar ishtirokchi tanlovning respublika bosqichiga tavsiya etildi. Mamlakatimizda ma’naviy tiklanish va yangilanish jarayonlarida adabiyot va san’atning o’rni. Har qaysi inson va jamiyatning ma’naviy dunyosiga aynan shunday ko’z bilan qarash, odamni ongli yashashga, yetuklkka chorlaydgan bunday beqiyos qudrat manbayining hayotimizdag o’rn va ahamiyatini chuqur va atroflcha tahlil qilsh muhim bir haqiqatni, ya’ni yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch ekanini anglatadi va tasdiqlaydi. Shu o’rinda tabiiy bir savol tug’iladi: ma’naviyatni chindan ham ana shunday qudratli kuchga aylantirish uchun biz qanday masalalarga birinchi galda e’tibor berishimiz, qanday ishlarni amalga oshirishimiz zarur? Ma’naviat haqida bir qancha da’vatlar, muhim nazariy fikrlar bildirilmasin, agar ularni jamiyat ongiga singdirish uchun doimiy ish olib bormasak, bu boradagi faoliyatimizni har tomonlama puxta o’ylangan tizimli ravishda tashkil etmasak, tabiiyki, biz ko’zlangan maqsadga erisholmaymiz, ya’ni, inson qalbiga yo’l topolmaymiz. Shuninig uchun ham biz bugungi kunda ta’lim-tarbiya sohasdan boshlab, matbuot, televideniye, Internet va boshqa ommaviy axborot vositalari, teatr, kino, adabiyot, musiqa, rassomlik va hakaltaroshlik san’atigacha, bir so’z bilan aytganda, insonning qalbi va tafakkuriga bevosita ta’sir o’tkazadigan barcha sohalardagi faoliyatimizni xalqning ma’naviy ehtiyojlari, zamon talablari asosida yanada kuchaytirishimiz, yangi bosqichga ko’tarishimiz zarur. Ayniqsa, barcha davrlarda ham g’oat murakkab va mas’uliatli bo’lgan bu ishlarni o’z zimmasiga olgan, eski qoliplardan voz kechib, bu sohada yangi o’llarni ochib berayotgan, odamlarning dunyoqarashini yanada boyitish uchun tinimsiz mehnat qilayotgan fidoyi insonlarning bir qarashda ko’zga tahlanmaydigan, lekin katta qunt, bilim va tajribani talab qiladigan intilish va amaliy harakatlarni keng qo’llab- quvvatlashimiz, ularning samarali natijalarga erishishi uchun har tomonlama sharoit yaratib berishimiz lozim. Bu haqda gapirganda, shuni ta’kidlash

joizki, ana shu soha vakillari, ya’ni o’qituvchi va murabbiylar, yozuvchi va jurnalistlar, kin ova teatr ahli, musiqachilar va rassomlar, umuman, ziyolilarimiz xalqimiz uchun yangicha voqelik bo’lmish bozor iqtisodiyotiga o’tish davrida jamiyat oldidagi ma’naviy burchini chuqur his etgan holda, o’z iste’dod va mahoratini ayamasdan astoydil mehnat qilmoqda. Barchamizga ayonki, inson qalbiga yo’l avvalo ta’lim-tarbiyadan boshlanadi. Shuning uchun qachonki bu haqda gap ketsa, ajdodlarimiz qoldirgan bebaho merosni eslash blan birga, ota- onalarimiz qatori biz uchun eng yaqin bo’lgan yana bir buyuk zot – o’qituvchi va murabbiylarning olijanob mehnatini hurmat bilan tilga olamiz. Biz yurtimizda yangi avlod, yangi tafakkur sohiblarini tarbiyalashdek mas’uliyatli vazifani ado etishda brinchi galda ana shu mashaqqatli kasb egalariga suyanamiz va tayanamiz, ertaga o’rnimizga keladigan yoshlarning ma’naviy dunyosini shakllantirishda ularning xizmati naqadar beqiyos ekanini o’zimizga yaxshi tasavvur qilamiz. Insonni, uning ma’naviy olamini kashf etadigan yana bir qudratli vosita borki, u ham bo’lsa, so’z san’ati, badiiy adabiyotdir. Adabiyotning insonshunoslik deb, shoir va yozuvchilarning esa inson ruhining muhandislari, deb ta’riflanishiv bejiz emas, albatta. Adabiyot, so’z san’ati azaldan xalq qabining ifodachisi, haqiqat va adolat jarchisi bo’lib keladi. Xususan, mustaqillik yillarida yurtmizda ma’naviyatimizning g’oyat muhim va uzviy qismi bo’lgan adabiyotni rivojlantirish, shoir va yozuvchilarimizning ezgu mehnatini qadrlash va munosib rag’batlantirish bo’yicha amalga oshirilayotgan ishlar o’z hosilini berayotgani, badiiy adabiyotimiz mavzular ko’lami jihatidan ham, janrlar nuqtayi nazaridan ham rang-barang bo’lib borayotgani, adabiyot maydonida yangi- yangi nomlar paydo bo’layotgani kitobxon xalqimizni albatta quvontiradi. Agar biz O’zbekistonimizni dunyoga tarannum etmoqchi, uning qadimiy tarixi va yorug’ kelajagini ulug’lamoqchi, uni avlodlar xotirasida boqiy saqlamoqchi bo’lsak, avvalambor buyuk yozuvchilarni, buyuk shoirlarni, buyuk ijodkorlarni tarbiyalashimiz kerak. Nega deganda, ulug’ adib Cho’lpon aytganidek, adabiyot yashasa – millat yashaydi. Insonning ruhiy kamoloti haqida gapirar ekanmiz, albatta bu maqsadga

musqa san’atsiz ershib bo’lmaydi. Eng muhimi, bugungi kunda musiqa san’ati navqiron avlodlarimizning yuksak ma’naviyat ruhida kamol topishda boshqa san’at turlariga qaraganda ko’proq va kuchliroq ta’sir ko’rsatmoqda. Qachonki, milliy madaniyatimizning uzviy qismi bo’lgan teatr san’ati xususda so’z borar ekan, buyuk ma’rifatparvar Mahmudxo’ja Behbudiyning “Teatr - bu ibratxonadur”, deb atgan fikrini eslash o’rinlidir. Ayni paytda teatr san’atimizda ham bugungi hayotimizni, zamonamiz qahramonlari qiyofasini har tomonlama chuqur ochib beradigan, tomoshabinni o’ziga tortadigan, ham dramaturgiya, ham rejissura nuqtayi nazaridan badiiy yuksak asarlar, afsuski, kam ekanini tan olishimiz lozim. Aksincha, real haqiqatdan yiroq, odamga katta ma’naviy oziq bermaydigan asarlar bilan teatrlar kassasini to’ldirish holatlari ko’proq ko’zga tashlanmoqda. Kino san’atining inson ongi va tafakkuri, jamiyat hayotiga ta’siri beqiyos ekanini hisobga olgan holda, istiqlol yillarida milliy kinematografiyani ham har tomonlama rivojlantirish, bu borada zarur moddiy va ma’naviy shart-sharoitlarni yaratish bo’yicha amalga oshirilgan keng ko’lamli chora-tadbirlar tufayli yangi-yangi filmlar suratga olinmoqda, ular orqali tariximiz va bugungi hayotimiz bilan bog’liq turli mavzular yoritilmoqda. San’at va madaniyatdek qudratli kuch orqali inson qalbiga yo’l topish haqida so’z yuritar ekanmiz, har qaysi iste’dod egasi o’ziga xos bir olam, shu sababli ijod ahliga qandaydir aql o’rgatish, eng asosiysi, ularni boshqarishga urinish mumkin emas. Lekin bu hayotda ularni birlashtiradigan, yang ijodiy marralar sari ilhomlantiradigan muqaddas tushunchalar borki, ular Vatan va xalq manfaati, ezgulik va insoniylik tamoyillari bilan uzviy bog’liqdir. Agarki har qaysi ijodkor o’z asarlarida ana shu o’lmas g’oyalarni bosh maqsad qilib qo’ysa, ularni badiiy mahorat bilan ifoda eta olsa, hech shubhasiz, adabiyot ham, madaniyat va san’at ham tom ma’noda ma’naviy yuksalishga xizmat qilib, o’zining ijtimoiy vazifasini to’liq ado etishga erishgan bo’ladi

Похожие

Ma'naviyat va inson faoliyati

Islohot – inson manfaatlari uchun

Bilim inson ma’naviy kamolotiga omili

Tabiatni asrash-inson ma'naviyatining muhim belgisi

Ma’naviy barkamol, komil inson tushunchalari va ularning sharqona ta’rifi