Хитой ва Япония динлари - Конфуцийлик, Даолик, Синтоийлик - Основы культурологии - Рефераты

Хитой ва Япония динлари - Конфуцийлик, Даолик, Синтоийлик

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

104.5 KB

Хитой ва Япония динлари - Конфуцийлик, Даолик, Синтоийлик Режа : 1. Хитойда конфуцийлик ва даолик таълимотларининг вужудга келиши тарихи. 2. Японияда синтоийлик динининг шаклланиши ва тарихий босқичлари. 3. Хитой ва Япония динларининг ўзаро ўхшаш ва муштарак жиҳатлари.

Конфуцийлик (Конфуцианизм) фалсафий ғоя сифатида майдонга келган. Унинг асосчиси Конфуций (Кун Цз и ) мил. ав. 551 йилда туғилиб мил. ав. 479 йили вафот этган. Конфуций отасидан эрта ажраган ва онаси қўлида тарбияланган. Онаси ҳам кўп ўтмай дунёдан ўтган. Конфуций таълим олиб, илм ўргангач, 19 ёшида уйланади. Ёшларга таълим беришга киришади. Янги устознинг онг ҳақидаги фикрлари, чуқур маъноли сўзлари мамлакат бўйлаб кенг тарқалади. Конфуций ҳузурига мамлакатнинг турли минтақаларидан илмга чанқоқ ёшлар оқиб кела бошлайдилар. Конфуцийнинг 3000 га яқин шогирдлари орасида етмиш икки энг кўзга кўринган издошлари мамлакатнинг обрўли хонадонларидан бўл иши билан бир қаторда камбағал, оддий кишилардан ҳам иборат бўлган. Конфуций мактаби қадимги Хитойда аста-секин катта таъсир доирасига айлана борди. Унинг кўплаб шогирдлари қадимги Хитой подшоҳликларида нуфузли мансабларни эгалладилар. Конфуций ёшлар тарбиячиси ва устози сифатида кенг шуҳрат қозониб, илк Хитой маърифатпарвари номига сазовор бўлган бўлса, у томонидан таклиф қилинган ислоҳотларнинг амалга оширилишида унинг акси бўлди. Конфуцийнинг асосий эътиборини тортган нарса ўз замонасининг камчиликлари ва айбу нуқсонлари эди. Оддий халқнинг ночорлиги, амалдорларнинг чексиз зулми , ҳ укмдорлар ўртасидаги ўзаро зиддиятлар, қадимги маънавий анъана ва қадриятлардан узоқлашиш – буларнинг ҳаммаси Конфуций кескин танқидий қарашларининг юзага келишига туртки бўлди. Унинг фикрлари жамоатчилик томонидан қабул қилиниши учун ҳамма эътироф қилган обрўга эга бўлиш керак эди. Конфуций худди ана шу обрўни узоқ ўтмишнинг ярим афсонавий образларидан топди. Конфуций вафотидан бир неча аср ўтгач, унинг ўзи орзу Хитойда конфуцийлик ва даолик таълимотларининг вужудга келиши тарихи

қилганидек, подшоҳлар доно, амалдорлар фидоий, халқ эса фаровон бўлган пайтда унинг таълимоти халқ ҳаётининг ажралмас бир қисми бўлиб улгурди. Конфуций “ комил инсон ” (Цзюнь-цз у ) хақидаги ғоясини яратди. Цзюнь- цз и юксак маънавиятли инсон – икки асосий хусусиятга эга бўлиши керак: инсонийлик ва масъулият (аждодлар олдидаги қарзни)ни ҳис қилиш. Комил инсон, энг аввало, ишончли ва фидоий бўлиши керак. У ўзини аямасдан ўз ишончига, ўз ҳукмдорига, ўз отаси ва барча ўзидан катталарга хизмат қилиши керак. Бундай инсон доимо камолот сари интилиши зарур. Конфуцийликда марказий ўрин ни ахлоқий масалалар эгаллаган . Диний масалалар, ақидаларга конфуцийчилик анча совуққон муносабатда бўлган. Конфуцийнинг ўзи қадимги Хитойда кенг тарқалган турли руҳларга бўлган ишонч масаласига шубҳали муносабатда бўлган. "Луньюй" (Конфуцийнинг фалсафий фикрлари ва суҳбатлари мажмуаси, у конфуцийликнинг асосий манбаси)да келтирилишича, Конфуций ғайритабиий нарсалар ва ру ҳ лар тўғрисида гапиришни ёқтирмаган. Шунингдек, у тақдир, инсон умри, ўлим хақида сўз юритишдан қочган. Ундан "ўлим нима?" - деб сўраганларида, у "Биз тириклик нима эканлигини билмаймиз-у, ўлим нима эканлигини қаердан била олар эдик"- деб жавоб берган экан. Бироқ ўша даврда қадимдан давом этиб келаётган диний қадриятлар, урф-одатларга Конфуций эҳтиром билан муносабатда бўлган. Конфуцийнинг яна бир асосий таълимоти – "Сяо" таълимотидир. Мазкур таълимотга кўра инсон ўз ота-онасига муносиб бўлиши ҳақидаги ғояни ўзида мужассамлаштирган. Конфуций фикрича, инсон учун "Сяо"дан муҳимроқ нарса йўқ. "Сяо" ва "ди" (уканинг акага, кичикларнинг катталарга хурмати) инсонийликнинг асосидир" деган. Ундан "Сяо"нинг асосий маъноси нима, фарзандлик хизмати қандай бўлиши керак, деган саволга Конфуций шундай жавоб берган: "ақлли ва ота-онангни боқишга яроқли бўлишингдир. Зеро, одамлар уйларидаги итлар ва отларини ҳам боқадилар-ку, агар инсонлар ота-

оналарига ортиқ эҳтиром кўрсатмасалар ҳайвонларни боқишларидан нима фарқи қолади?". "Сяо" таълимотининг "Ли қонунлари"га кўра фарзанд ота-она ҳаётлик чоғида мутлақо уларнинг ихтиёридадир. То улар дунёдан ўтгунича ўзига-ўзи эгалик қилишга ҳақли эмас. Агар ота-онаси вафот этадиган бўлса, фарзанд қандай иш билан машғул бўлишидан қатъи назар, қандай лавозимни эгаллаган бўлмасин, барча ишини ташлаб 3 йил давомида аза тутиши шарт. Конфуцийликнинг "Сяо" таълимоти асрлар мобайнида Хитой маданияти, ахлоқий нормаларига катта таъсир ўтказиб келди. Конфуцийлик таълимотига кўра, оила никоҳдан, ёшларнинг келишуви билан бошланмайди. Балки, оила эҳтиёжлари учун никоҳ амалга оширилади. Конфуций урф-одатларига кўра, авлодлар ўз аждодлари руҳи олдида қилишлари зарур бўлган барча маросимларни ўз ўрнида, мунтазам равишда бажаришлари лозим. Конфуций таълимоти бунинг аксини, яъни “ тириклар ўтганлар олдида қарздордирлар ”, деган ғояни илгари сурди. Конфуций ўзидан олдин жамиятда мавжуд ўтганлар руҳлари ҳақидаги ақидаларни тамоман ўзгартириб юборди. Модомики, тирикларнинг асосий вазифаси ўтганларни рози қилиш, уларга хизмат қилиш экан, бутун оила мана шу асосий ғояга хизмат қилувчи бир жиҳозни ташкил қилади. Мана шунинг учун ҳам ҳар бир оила бошлиқлари ўз аждодлари олдидаги қарзларини адо этишлари учун оила наслини давом эттиришлари керак. Конфуций фикрича, дунёдан бефарзанд ўтиш ва ўзидан насл қолдирмаслик нафақат шу инсоннинг ёки шу хонадоннинг, балки бутун жамиятнинг фожиасидир. Конфуцийлик жуда тез муваффақиятга эришмади. Конфуцийнинг ўзи эса, замондошлари томонидан тан олинмай вафот этди. Кейинчалик унинг шогирдларига ҳам осон бўлмади. Гарчи конфуцийчилар ўз таълимотларини қадимги Чжоу ақидаларига боғлиқ урф-одатлар, маросимлар, ахлоқий меъёрлар асосига қурган бўлсалар-

да, улар мазкур ақидалар орасида ўз муносабатлари, қолаверса, ҳар бир масала юзасидан ўз хулосаларини ҳам бериб баён қилардилар . Мана шу нарса конфуцийликнинг муваффақиятга эришишига сабаб бўлди. Ундан ташқари, унинг муваффақиятига сабаб бўлган омиллардан яна бири – конфуцийчиларнинг ўзлари фойдаланган қадимги китоблар, шеърлар, рисолаларни йиғиб ўқувчиларига ўргатганликларидир. Бу ишнинг асосий қисми Конфуцийнинг ўзи томонидан бажарилган эди. У турли подшоҳликларда мавжуд бўлган 3 мингдан ортиқ қадимий қўшиқлар, ёзувларни жамлаб, уларни қайта таҳрир қилган. Конфуций ва унинг шогирдлари томонидан таҳрир қилинган асарлар кейинчалик конфуцийликнинг асосий манбаларига айланди. Мил. ав. IV-III асрларга келиб Конфуций таълимоти ўз асосчиси давридагидан кўра анча кенг тарқалди ва катта таъсир доирасига эга бўлди. Хань сулоласи даврига келиб, (мил. ав. III-II асрлар) Конфуцийлик давлат мафкураси даражасига кўтарилди. Хань подшоҳлари Конфуций таълимотини тўлиқ қабул қилмаган бўлсалар-да, унинг кучини, жамиятда эгаллаб, улгурган мавқеини эътироф қилган ҳолда ундан давлат бошқарувида фойдаландилар. Конфуций ўзи яшаб ижод этган жой Цуйфуда вафот этгандан кейин унинг қабри яқинида бир ибодатхона қурдилар. Ибодатхонага Конфуцийнинг шогирдлари ва яқинлари томонидан унинг барча табаррук нарсалари, унга тааллуқли ашёлар - ёзган асарлари, мусиқа асбоблари, рўзғор анжомлари, араваси ва бошқа нарсалар келтириб қўйилди. Вақт ўтиши билан файласуфнинг нуфузи ошиб, таълимоти кенг тарқалгани сари ушбу ибодатхона ҳам аста-секин доимий зиёратгоҳга айланиб борди. Цуйфу яқинида Конфуций шогирдлари ва издошлари макон тутган каттагина қишлоқ барпо бўлди. Лу подшоҳлиги ҳукмдорининг ўзи Цуйфуга келиб Конфуций ибодатхонасида унинг хотирасига қурбонлик қилди. Ибодатхонанинг аҳамияти ошгани сайин унинг ер мулклари ҳам кенгайиб борди . Бу жой оддий маҳаллий ибодатхона шаклидан Хань сулоласи даврига

келиб бутун мамлакат миқёсидаги муқаддас зиёратгоҳга айланди. Мил. ав. 195 йилда биринчи Хань подшоҳи Лю Бан шахсан ўзи Конфуций ибодатхонасида унга атаб "тай-ляо" (Хитойда энг олий қурбонлик - қўй, ҳ ўкиз ва чўчқа) учталик қурбонлиги келтиради. Мил.аввалги 195 йилдан бошлаб Конфуций номи Хитойда илоҳийлаштирилди ва унга атаб мунтазам қоидалар асосида қурбонликлар қилинадиган бўлди. Хань сулоласи даврида Конфуцийга князлик унвони берилди. X-XIII асрларга келиб, Сун сулоласи даврида унга императорлик унвони, отасига эса князлик унвони берилди. Кейинроқ Юань ва Мин сулолалари (XIII-XIV асрлар) даврида унга яна ҳам юксакроқ унвон – " Э нг ҳақиқий донишманд", "Миллатларнинг улуғ устози" унвонларига сазов о р бўлди. Хитой шаҳарларида Конфуцийга атаб 1000 дан ортиқ ибодатхоналар қурилди . Илк даврларда ибодатхонанинг қурбонлик қилинадиган жойида оддийгина Конфуций номи ёзилган лавҳа осилган эди. Хитойга буддавийликнинг кириб келиши оқибатида бу лавҳа ўрнини Конфуцийнинг ҳайкали эгаллади. Цуйфудаги ибодатхонадан бошқа барча ибодатхоналар бир хил шаклга эга эди. Унда Конфуций ҳайкали ёнида унинг шогирдларидан 86 тасининг номи ёзилган лавҳа ёки ҳайкаллари қўйилган. Цуйфудаги ибодатхонада уларнинг сони кўпроқ. Ҳар ойда икки марта 1 ва 15 кунларда Конфуций ҳайкали олдида одатий қурбонликлар, йилда икки марта — баҳорда ва кузда алоҳида тантанали маросимлар ўтказилар эди. Тантанага келган император ва уларнинг мулозимлари донишманд тимсоли олдида туриб унга "Сен буюксан, эй мутлақ донишманд, сенинг фазилатларинг кўп, таълимотинг беқиёс, ўтганлар орасида сенга тенги йўқ!" каби мақтовлар ва олқиш сўзлари билан мурожаат қил иш ган. Конфуций номи ўрта асрларда Хитойда илоҳийлаштирилди. Унинг тимсоли ҳаттоки подшоҳлар бошидаги тожлардан ўрин олди.

Даолик ( Даоизм ) . Хитойда мил. ав. бир минг йилликнинг ўрталарида конфуцийлик билан деярли бир вақтда пайдо бўлди. Бу таълимот, диний тасаввурлар билан ҳеч қандай алоқаси бўлмаган. Дао лик тарғиботчилари ҳам подшоҳлар орасидаги тинимсиз урушларни қоралар эди. Дао лик бир жиҳатдан шаманизм ва фолбинлик билан боғлиқ эди, чунки қадимги даволаш услублари фалсафа, айниқса, дао фалсафаси билан чамбарчас боғлиқ бўлган. Шаманлар даволаш услубларида инсон танасидаги жараёнларни ташқи фазовий кучлар, ҳар хил руҳлар таъсири билан боғлаб, жодугарлик ва сеҳрдан кенг фойдаланганлар. Дао назарияси мил. ав. IV-III асрларга келиб ривожлана бошлади. Ижтимоий - сиёсий масалалар ва ахлоқ дао лик учун унчалик муҳим эмас эди. Бироқ д ао лик вакиллари биринчи бўлиб борлиқ, табиат, коинот ҳақидаги тушунчаларни ишлаб чиқа бошладилар. Хитойдаги файласуфлар академи я сида д ао лик назариётчилари Тянь Пень, Сун Цзянь, Инь Вень, Шень Дао, Хуань Юань ва бошқалар тўпланган бўлиб, у ерда ўз фикрларини олға суриб, бетўхтов мунозаралар олиб бордилар ва рисолалар ёздилар. Уларнинг ёзган асарлари ҳозирги кунгача сақланмаган бўлса-да, уларнинг фикрлари дао лик нинг асосий манбаси саналадиган "Дао де цзин" рисоласида ўз аксини топган. Мазкур рисола муаллифи, анъанага кўра, Лао-Цз и ҳисобланади. Лао-Цзи мил.ав. I II аср ўрталарида яшаган деб тахмин қилинади. Унинг таълимотига кўра, табиат, жамият ва бутун борлиқнинг асоси Буюк Дао ҳисобланади. Дао – йўл, ҳақиқат, тартиб демакдир. Дао ҳақидаги таълимот конфуцийликда бўлган. Чунки дао тўғрисидаги фикрлар конфуцийлик ва даолик шаклланишидан анча олдин вужудга келган, шунинг учун ҳам ҳар икки таълимотда бу нарса ўз аксини топган. Дао - ижтимоий меъёрлар, интизом ва ахлоқнинг йиғиндисидир. Даолик вакиллари эса, даога бошқачароқ қараганлар. Яъни, улар учун дао умумий табиат қонуни, бошланиш ва тугашнинг асосидир. Дао тўғрисидаги фикрлар умумлаштириладиган бўлса, дао - бутун борлиқ демакдир. Даони ҳеч ким яратмаган, барча нарсалар даодан келиб чиққан ва унга қайтади. Дао ҳеч

кимга кўринмайди, сезги аъзолари уни илғай олмайди. Нимани кўриш, эшитиш, сезиш, англаш мумкин бўлса, у дао эмас. Даолик таълимотининг асосий моҳиятларидан бири бу дао ва у билан алоқадор табиат фалсафаси ҳамда космогония масалаларидир. Иккинчи асосий нуқта мавжудлик, ҳаёт ва ўлимнинг нисбийлиги ва шунга боғлиқ ҳолда узоқ яшаш, абадий ҳаётга эришиш тушунчасидир. Милоднинг биринчи асри – Хань даврига келиб, абадий ҳаёт масаласи даолик олимларининг асосий муаммосига айланди. Учинчи ва сўнгги масала у вей принципидир. Даолик фалсафасининг мана шу уч таълимоти Хань асрига келиб даоликнининг шаклланишига асос бўлди. Милодий II асрга келиб даоликда янги секталар пайдо бўлди. Улардан бири "Тайпиндао" (буюк тенглик таълимоти) бўлиб, унинг асосчиси Чжан Цзуэ ҳисобланади. У халқ орасида сеҳр-жоду орқали барча касалликларни тузатувчи ҳамда киши умрини узайтирувчи шахс сифатида шуҳрат топди. Унинг атрофига кўплаб одамлар йиғилдилар. Чжан Цзуэ одамларни 36 жанговор гуруҳга бўлган. Катта гуруҳларга "да фан" катта сеҳргарлар, кичик гуруҳларга "сяо фан" кичик сеҳргарлар бошлиқ этиб тайинланганлар. Сектада юқори бошлиқ Чжан Цзуэ (буюк осмон раҳнамоси) саналади. Унинг икки укаси буюк ер раҳнамоси ва буюк инсон раҳнамоси деб талқин қилинади. Бу учталик даосизмнинг осмон, ер ва инсон бирлиги таълимотининг рамзий кўриниши эди. "Тайпиндао" сектаси таълимоти "Тайпинцзин" китобига асосланади. "Удоумидао" (Беш доу гуруч таълимоти) сектаси ҳам мавжуд бўлиб, унинг асосчиси машҳур даочи Чжан Дао Лин бўлиб, доаолик ибодатхонасининг асосчиси ҳисобланади. Даолик милодий асрнинг биринчи минг йиллиги давомида буддавийлик ва Конфуцийлик билан рақобатлашиб келди. Милоднинг VI асрига келиб, даолик конфуцийликдан кейин иккинчи ўринни эгаллаган эди. XIII асрдан бошлаб Даолик таълимотининг аниқ асосларга эга эмаслиги ва илк даврдаги

юксак таълимотлари турли хурофотлар билан алмашгани туфайли инқирозга юз тута бошлади. XX аср бошларига келиб, Хитойда турли д ао лик секталарига қарши кураш бошланди. XX аср нинг иккинчи ярмида Дао тарафдорлари жуда озчиликни ташкил қилди. Ушбу кичик гуруҳлар монахлар, тарғиботчилар ва башоратчиларни ўз ичига ол ган . Синтоийлик ( Синтоизм ) дини қадимги Японияда вужудга келган. Унинг номланиши хитойча “ синто ” (худолар йўли) сўзидан олинган. Синтоийлик динининг вужудга келишига оид аниқ маълумотлар мавжуд эмас. Синтоийлик яна япон лар учун ҳам тарих, ҳам анъана, ҳам ҳаёт тарзи демакдир. Синтоийлик таълимотига кўра, Микадо (император) - осмон руҳларининг давомчисидир. Ҳар бир япон кишиси иккинчи даражали руҳлар ( “ Ками ” )нинг ворисидир. Японлар “ кам и” ни аждодлар ва қаҳрамонларнинг руҳлари деб эътиқод қиладилар. Художўй япон вафот этгач ўзининг ҳам ўша “ кам и” лардан бири бўлишига ишонади. Синтоийликда олий илоҳ тушунчаси мавжуд эмас. У аждодлар руҳи ва табиатга сиғинишга ўргатади. Синтоийликда умумий ҳаётий риоя қилиниши лозим бўлган қоидалардан бошқа диний урф-одатлар йўқ. Унда бир умумий маънавий қоида мавжуд бўлиб, у ҳам бўлса “ Умум қонунларига риоя қилган ҳолда Табиат қоидаларига мос ҳаракат қил ” . Японлар тасаввурида улар яхшилик ва ёмонлик тушунчалари ни табиатан яхши билганлар. Синтоийлик ҳақидаги маълумотлар “ Кодзики ” (Қадимий ёзувлар) ва “ Нихонги ” (Япония анналлари) манбаларида учрайди. “ Кодзики ” – синтоийликнинг муқаддас китобидир. Бу китоб Япония ва у ерда яшовчи халқ ларн и тушунишнинг калити ҳисобланади. Унда иккита асосий мазмун мужассам : қон-қабилавий бирлик ва сиёсий ҳокимият ғояси. Японияда синтоийлик динининг шаклланиши ва тарихий босқичлари

Япон ёзувларида таъкидланишига қараганда, оламда биринчи бўлиб тартибсизлик ҳукмронлик қилган. Ундан сўнг ер осмондан ажралиб чиққан ҳамда аёл ва эркак жинси пайдо бўлган. Аёл жинси тимсолида аёл худо Изданами, эркак жинси тимсолида унинг эри Изданаги юзага келди. Улардан аёл жинсидаги қуёш худоси Аматэрасу, эркак жинсидаги ой худоси Цукиёми, шамол ва сув худоси Сусаноо туғилди. Аматерасу ғалаба қилиб осмонда қолди, Сусаноо эса ердаги Идзумо мамлакатига қувилди. Сусаноонинг ўғли Окунинуси Идзумо ҳокими бўлди. Аматерасу бу ҳолатга чидаб тура олмай, Окунинусини ҳокимиятни ўз набираси Нинигига топширишга мажбур қилди. Ниниги осмондан тушиб, Идзумо давлати раҳбарлигини қабул қилди. Унга ҳокимиятнинг рамзи сифатида уч муқаддас нарса - кўзгу (илоҳийлик тимсоли), қилич (қудрат тимсоли) ва яшма (садоқат ва фидойилик тимсоли) топширилди. Нинигидан Дзиммутэнно келиб чиқди. Тинно унвони “ олий ҳукмдор ” маъносини англатади. Бу сўз бошқа тилларда император маъносини билдиради. Дзиммутэнно Микадо – япон императорлари сулоласининг биринчи намояндаси, Япониянинг афсонавий биринчи императори ҳисобланади. Кўзгу, қилич, яшма ўша қадим замонлардан бери япон императорлари хонадонининг белгиси бўлиб қолган. Император микадо, у бир оиладан иборат миллатнинг бошлиғидир. Японияда 300 йилдан ортиқ ҳукмронлик қилган сёгунлар ҳам ўзларини микадо намояндалари деб атаганлар. Синтоийлик таълимотида ёритилган Микадо ғоясининг бошқарувчилик хусусияти ҳозирги кунда кучи анчагина заифлашган бўлса - да, японлар тасаввуридан ўчиб кетмаган. Ҳозиргача синтоийлик ибодатхоналарида император оиласига атаб турли маросимлар ўтказилиб туради. Синтоийлик японларга мавжудот олами, табиат , инсонлар ўртасидаги ўзаро муносабат ҳақидаги қараш лар ни сингдирган. Бу қарашлар беш тамойилда намоён бўлади. Биринчи тамойил нинг таъкидлашича, бутун борлиқ дунёнинг ўз-ўзича ривожланиши натижасидир. Дунё ўз-ўзича вужудга келган бўлиб, у яхши ва

мукаммалдир. Синтоийлик таълимотига кўра, оламни бошқарувчи куч оламнинг ўзида мужассамдир. Иккинчи тамойил ҳаёт кучини таъкидлайди. Ҳаётдаги ҳар бир табиий ҳолат эътиборга олинади . Фақатгина “ нопок ” бўлган нарсаг а аҳамият берилмайди . Бироқ ҳар қандай “ нопок ” лик тозаланиши мумкин. Шунинг учун синтоийлик маросимлари инсонда мослашишга мойиллик уйғотишга қаратилган. Шу боис, японлар тозалаб, ислоҳ қилинган ва япон урф- одатларига мослаштирилган ҳар қандай замонавийлашувни қабул қиладилар. Учинчи тамойил табиат билан тарихни ягона деб тушунтиради. Синтоийлик таълимоти дунёни жонли ва жонсизга ажратмайди. Унга эътиқод қилувчилар наздида дунёдаги ҳайвонлар, ўсимликлар, жисмлар, умуман, табиатдаги барча нарсалар тирикдир ва инсон вужудида “ ками ” худолари яшайдилар. Синтоийликга кўра “ ками ” дунёси одамлар дунёсидан алоҳида дунё эмас, балки у одамлар билан уйғунлашиб кетган. Шунинг учун инсон нажотни қандайдир бошқа дунёдан эмас, кундалик ҳаётда нажотга “ ками ” билан бирлашиб кетиш натижасида эришилади. Тўртинчи тамойил кўпхудолик билан боғлиқ. Синтоийлик маҳаллий табиат, уруғ, қабила худоларига бағишланган маросимлардан келиб чиққан. Синтоийликнинг ибтидоий шаманлик ва сеҳргарликка оид одатлари фақатгина V-VI асрларда император синто ибодатхоналари фаолиятини ўз назоратига олгач, ҳозирги маълум бўлган ягона шаклга кирган. VIII аср бошларида император саройида синто ишлари билан шуғулланувчи махсус бўлим ташкил этилди. X асрга келиб эса, синто худоларининг рўйхати тузилди. Ўшанда уларнинг сони 3132 та эди, кейинчалик эса бу сон янада кўпайди. Бешинчи тамойил миллий руҳий асос билан боғлиқ. Бу тамойилга кўра, синто худолари “ ками ” лар барча инсонларни эмас, балки фақат японларнигина вужудга келтирганлар. Шунинг учун ҳам японлар ўз фарзандларига ёшлигиданоқ биз синтога тегишлимиз деган ақидани сингдириб борадилар. Шу йўл билан ахлоқ нормаларини бо ш қаришнинг

икки муҳим омили мавжуд. Биринчидан , “ ками ” фақат гина япон миллати билан боғлиқ эканлигини тасдиқлаш; иккинчидан , Синтоийлик нуқтаи назарадан агар чет эллик киши синтога эътиқод қилиб, “ камига ” ибодат қилса япон бўлмаган кишининг бундай қилиши ахлоқсизлик саналади. Шу билан бирга, синтоийлик японларни бошқа динларга эътиқод қилишларига қаршилик қилмайди. Мана шунинг учун ҳам деярли барча японлар, синтоийлик билан бир қаторда, яна бошқа бир динга эътиқод қиладилар. Агар японларни диний эътиқодига кўра гуруҳларга ажратиб, умумий сони ҳисобланадиган бўлса, уларнинг сони мамлакат умумий аҳоли сонидан кўп чиқади. Синтоийликда ҳар бир ибодатхонанинг ўз худоси бўлиб, унинг бошқа ибодатхо на ларга ҳеч қандай алоқаси йўқ. Оддий япон киши учун унинг ўз ибодатхонаси, унда амалга ошириладиган маросимлар, йилда бир марта бўладиган рангин байрамлар ҳаётининг зарурий қисми бўлиб қолган. Унинг ота-боболари ҳам шундай яшаганлар, ўзи ҳам ундан оширмасдан шу тарзда яшайди. 1868 йилда Мейдзи ислоҳотлари дан кейин синтоийлик руҳонийларини ўқитадиган таълим тизимини яратишга ҳаракат қилинганди. Каннуси деб аталадиган бундай руҳонийлик лавозими одатда мерос сифатида ўтар эди. 194 5 йилда конституция йўли билан дин давлатдан ажратилди. Ибодатхонада турли ибодатлар амалга оширилади. Диндорлар алтар олдида туриб, махсус катакли қутига бирор танга ташлайд и лар, таъзим қиладилар, бир неча марта чапак чаладилар ва ибодат сўзларини қайтарадилар. Синто ибодатхона ларида ҳар хил байрамлар ҳам ташкил қил ин ади. Синтоийликнинг кенг тарқалган байрамларидан бири Моцуридир. Бу байрам баъзи ибодатхоналарда йилда бир марта, баъзиларида эса икки марта нишонланади. Кўпинча бу байрам деҳқончилик ишларининг бошланиши, ҳосил йиғиб олиш, шунингдек, ибодатхона ёки маҳаллий худога бағишланган сана билан боғлиқ бўлади. Байрам жуда юқори кайфиятда ўтади. Руҳонийлар

байрам ҳақида фақатгина доимий ибодатга келадиган кишиларни эмас, балки атрофдаги барча аҳолини хабардор қиладилар. Моцури байрамида жуда кўп одам тўпланиб, улар тантаналар ва ўйин-кулгуда қатнашадилар. Айрим ибодатхоналарда Моцури ранг-баранг карнавал кўринишида ўтади. Ҳар бир ибодатхонада “ синтай ” худоси турадиган “ хонден ” (муқаддас жой) бор. Хонденнинг ёнида “ хайден ” (ибодат қилувчилар турадиган жой) бўлади. Ибодатхоналарда худолар тимсоли йўқ. Аммо баъзи ибодатхоналар шер, баъзилари тулки, маймун ёки кийик тимсоллари билан безатилган. Бу ҳайвонлар муайян худоларнинг элчиси ҳисобланади. Буларнинг барчаси синтоийликнинг турли-туман, ўзига хос миллий эътиқодлар билан чамбарчас боғлиқлигини кўрсатади. Халқ орасида тулки табиатига эга бўлган одамларни сеҳргар, фолбин, башоратчилик хусусиятига эга деб ҳисоблайдилар. Улар тулки тимсолидаги худога сиғинадилар. Қ адимда японлар бўрига сиғинишган . Яқин-яқинларгача улар бўрини Аками тоғларининг руҳи деб ҳисоблаб кел иш ган. Шунингдек, японлар тошбақа, илон, чувалчанг, балиқ, ниначи, акула, краб каби кўплаб турли ҳайвонларни муқаддас ҳисоблаб, уларнинг тимсолларини ёмон руҳлардан ҳимоя қилувчи, омад-бахт келтирувчи нарсалар сифатида уйлари, ибодатхоналарига осиб қўядилар. Ундан ташқари, ўсимликлардан баъзи дарахт ва гулларни, жонсиз нарсалардан тоғ, булоқ, тош кабиларни ҳам илоҳийлаштирадилар. Шуни таъкидлаш керакки, ушбу урф-одатлар диний эътиқоддан кўра кўпроқ халқнинг қадимий тасаввурлари билан боғлиқ.

Адабиётлар : 1. Мўминов А., Йўлдошхўжаев Ҳ., Раҳимжонов Д., Комилов М., Абдусатторов А., Орипов А. Диншунослик. Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги томонидан дарслик сифатида тавсия этилган. – Т.: Mehnat, 2004. 2. Низомиддинов Н. Шарқий Осиё диний-фалсафий таълимотлари ва Ислом. – Т., 2006. 3. Васильев А.С. История религий Востока. – М., 1997. 4. Кривелев И.А. История религий. – М.: 1989. 5. Кулаков А.Е. Религии мира. – М.: 1996. 6. Петер Антерс. Религии современности. История и вера. – М.: Прогресс- Традиция, 2001. 7. Пронников В.А. Ладонов И.Д. Японцы. – М., 1985. 8. Радугин А.А. Введение в религиоведение: теория, история и современные религии. – М.: 1996. 9. Токарев С.А. Религия в истории народов мира., – М., 1965. 10. Яблоков И.Н. Основы религиоведения. – М. 1998 .

Похожие

Ғарб динлари, яҳудийлик

Узоқ шарқ динлари

Ҳиндистон динлари қадимий динлар

Қадимги Миср, Месопотамия, Юнон ва Рим динлари

Ҳиндистон динлари - ведизм, брахманлик, ҳиндуийлик, жайнизм ва сикхийлик