Сегоҳ мақоми - Культурология - Рефераты

Сегоҳ мақоми

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

44 KB

Сегоҳ мақоми Сегоҳ - ўн икки мақом тизимидаги мақомларнинг учинчи пардасидан бошланиб ижро этиладиган куй ва ашулаларнинг намунаси бўлиб , « уч ўрин » маъносини англатади . Ҳозирда Сегоҳ атамаси куй ва ашула йўлларини бошланғич уч пардаси ижро жараёнида ишлатилади . Сегоҳ мақомининг чолғу ва ашула йўллари халқ орасида жуда кенг тарқалган . Сегоҳнинг патнисаки йўли ҳам мавжуд . Сегоҳнинг чолғу бўлимида Таснифи Сегоҳ , Таржеи Сегоҳ , Хафиф Сегоҳ , Гардуни Сегоҳ , Мухаммаси Сегоҳ , Мухаммаси Ажам , Мухаммаси Мирзо Хаким , Сақили Баёт Нигор деб номланган қисмлар мавжуд . Сегоҳ мақоми туркум тарзида ижро этилса , Таснифи Сегоҳдан бошланади . Таснифи Сегоҳ нинг куй мавзуи Сегоҳнинг бошқа чолғу қисмлари ва шўҳбаларида тез - тез намоён бўлиб туради . Таржеи Сегоҳ хоналари Таснифи Бузрукдаги Пешравларни эслатади . Хафифи Сегоҳ чолғу йўли Таснифи Сегоҳнинг маълум вариантидир . Дойра усуллари ҳам бир - биридан фарқ қилмайди . Гурдуни Сегоҳ куйи машҳур бўлиб , жуда ёқимли эшитилади . Сегоҳ муҳаммасидаги хона ва бозгўйларнинг ҳар бири тўрттадан бўлиб , 16 тактдан иборат . Сегоҳнинг Мухаммаси Ажам , Мухаммаси Мирзо Хаким , Сақил Баста Нигор чолғу қисмлари куй тузилиши жиҳатдан ранг - баранг оҳанглардан иборат . Сегоҳ мақомининг чолғу қисмлари ижросидан сўнг ашула қисмига ўтилади . Ашула қисмлари шўҳбалари икки гуруҳдан иборат бўлиб , биринчи гуруҳга Сараҳбори Сегоҳ , Талкини Сегоҳ , Нас ри Сегоҳ , Наврўзи Хоро , Наврўзи Ажам ва Уфари Сегох қисмлари киради . Бу шўҳбалар бир неча тароналари билан туркум тарзида ижро этилади. Бу шўҳбалар орасида Сараҳбори Сегоҳда етти тарона, Талқини Сегоҳда, Насри Сегох ва Наврўзи Ажамда биттадан тарона, Наврўзи Хорода учта тарона мавжуд. Бу шўҳ балар орасида учта наср шўҳбалар бўлиб, улар Насри Сегоҳ, Наврўзи Хоро ва Наврўзи Ажам номлари билан машҳурдир.

«Хоро» сўзи арабчада тоғли жой, «Ажам» ибораси шарқ халқлари номланиши ифодасидир. Ашула бўлими Сараҳбори Сегоҳ шўҳбаси билан бошланади. Сўнгра унинг тароналари ўзига хос янграйди. Охирги еттинчи таронаси супориш деб аталади. Сараҳбори Сегоҳга Талқини Сегоҳ шўҳбаси уланиб кетади. Талқини Сегоҳ бетакрор ашула йўли бўлиб, кўпроқ Хусайний Наво оҳангини эслатади. Насри Сегоҳ талқини Сегоҳ билан ҳамоҳангдир. Лекин янгича оҳанг ва мазмун касб этади ва авжида Наво ва Ораз намудлари учрайди. Наврўзи Хоро, Наврўзи Ажам, Наврўзи Сабо шўҳбалари ўтмиш да ўн икки мақом тизимидаги шўҳбалар номи билан саналади. Наврўзи Ажам шўҳбасининг куй тузилиши бўйича бошқа шўҳ ба лардан фарқ филади. Унда Турк авжи орқали Уфари Сегоҳга уланиб кетади. Сегоҳ мақом йўллари асосида жуда кўп халқ куйлари ва ашула йўллари яратилган бўлиб, якка созларда, халқ чолғу дасталари, ашулачилар ансамбллари томонидан севиб ижро этилади. Сегоҳ оҳанглари замирида авж ҳам яратилган бўлиб, Сегоҳ намуди деб юритилади. Сегоҳнинг иккинчи гуруҳ шўҳбалари Мўғулчаи Сегоҳ ва сегоҳ оҳанглари асосида яратилган куй ва ашулалардан иборат. Мўғулчаи Сегоҳ ўз шаҳобчалари билан бошқа мақомлардаги мўғулчалардан фарқ қилади. Унинг таркибида Талқинча, Қашқарча, Соқийнома ва Уфар йўлларидан таш қари чапандоз дойра усуллари ижро этиладиган нимчўпоний дейилган шаҳобчаси ҳам бор. Мўғулчаи Сегоҳнинг Талқинчаи Мўғулчаи Сегоҳ, Нимчўпоний, Қашқарча, Соқийнома ва Уфарлари унинг куй тузилмалари негизида юзага келган. Мўғулчаи Сегоҳ талқинчаси кетидан уланиб айтиладиган шаҳобчаси «Каримқулбеги» деб номланади. Мўғулчаи Сегоҳнинг иккинчи ша ҳоб часи Нимчўпоний ҳам халқ орасида Каримқулбеги деб ата лади. У Сегоҳнинг бош пардасидан бошланади. Авжида Сегоҳ намуди ва турк авжидан фойдаланилган. Каримқулбеги XIX аср охири ва ХХ аср бошларида яшаган машҳур хонанда ва бастакордир. Мўғулчаи Сегоҳнинг охирги шаҳобчаси

Уфар қисмидир. Уфари Мўғулчаи Сегоҳ ўзига хос нодир ашула йўлларидан бўлиб, шўхчан янграйди. Сегоҳнинг чолғу ва ашула бўлими жуда ёқимли куй ва ашулалардан иборат бўлиб, улар асосида жуда кўп куй ва ашулалар яратилган. Улардан бири халқ орасида машҳур бўлган «Гиря I-II» ашулаларидир. «Гиря 1» Чапандоз усулида ижро этилиб, мухаммас шаклидаги шеҳрлар билан айтилувчи кичик ҳажмли ашуладир. Унинг авжида намудлар тушиб қолдирилган. Қўшилсин бу мухаммас базм ичра савти гулёра Қўйинг йўл бермангиз улфатлар ичра бўлса ағёра. Гиря иккинчининг куй тузилиши биринчидан фарқ қилади ва жадалроқ сурҳатда ижро этилади. «Фиғон», «Сувора», «Гулузорим» каби ажойиб ашула йўллари ҳам Сегоҳ садоларига асосланган. Сегоҳ йўллари заминида жуда кўп чолғу йўллари, махсус сурнайда чалинадиган куйлар ҳам яратилган эди. Мушкулоти Сегоҳ ва унинг Уфари, Патнисаки Сегоҳ, Сай қал, Наврўзи Ажам ва унинг тароналари, Уфари Ажам шу кунгача севиб ижро этилади. Сегоҳ йўллари Хоразмда ҳам кенг тар қал ган бўлиб, «Норим-Норим» куйи, «Феруз» ашуласи, «Эшвой» қўшиғи ўзининг оҳанглари жиҳатдан Сегоҳ йўлларининг ўзгача кўринишидир. Сегоҳ мақомининг чолғу ва ашула қисмлари ва улар асосида юзага келган намуналар ўзининг бадиий - эстетик қиммати билан мусиқа меросимизда сезиларли ўрин эгаллайди.

Адабиётлар: 1. Абдуллаев А.А. санъат тарихи Т. 1991. 1. Апухтин О.К. Тасвирий санъат ҳақида сухбатлар Т.1961. 2. Азимова Б,Ражабов Р, Абдирасилов С. 3. Тасвирий санъатга оид аташамарнинг изоҳли луғати Т 1994. 4. Булатов С.С. Ўзбек халқ амалий безак санъати. Т. 1991. 5. Булатов С.С.Амалий санъат қисқача луғоти. Т. 1992. 6. Қосимов Қ. Наққошлик Т. 1982.

Похожие

Дугоҳ мақоми

Ироқ мақоми

Хоразм мақомлари

Шашмақом

Фарғона-тошкент мақом ижрочилиги йўллари