Mustaqillik yillarida O`zbekistonda madaniy hayot va san’at - Культурология - Рефераты

Mustaqillik yillarida O`zbekistonda madaniy hayot va san’at

Загружено в:

16.02.2024

Скачано:

0

Размер:

136 KB

Mustaqillik yillarida O `zbekistonda madaniy hayot va san’at Reja: 1. O `zbekiston Respublikasi mustaqilligining qo`lga kiritilishi. 2. Madaniyat sohasida milliy g `oya ifodasi. 3. Mustaqillik-yillarida ma ’naviy va tarixiy merosning tiklanishi. 4. O `zbekistonda madaniyat va san’at taraqqiyoti.

Har bir ijtimoiy tuzum o `zi uchun qulay madaniyat tizimini yaratadi. Mustabid sovet tuzumi davrida kommunistik mafkuraga xizmat qiladigan yagona markazlashtirilgan madaniyat tizimi yaratilib, unga kommunistik partiya rahbarlik qilar edi. Sovetlarga madaniyat asosan kommunistik g`oyalarni targ`ib qilish, o`z hokimiyatini mustahkamlash uchun kerak edi. Kommunistlar mamlakatda o`ziga xizmat qiladigan va mavqeyini mustahkamlaydigan sotsialistik madaniyatni rivojlantirish uchun mablag`ini ayamasdi. O `zbekiston Respublikasida iqtisodiy, siyosiy islohotlarni amalga oshirish bilan bir vaqtda ma’naviy merosimizni, madaniy qad-riyatlarimizni tiklash va ularni xalqimizga yetkazish borasida keng ko`lamda faoliyat olib borilmoqda. Madaniy meros – qadim zamonlardan beri ajdodlarimiz, ota-boboblarimizdan bizgacha yetib kelgan ma’naviy boyliklar – siyosiy, falsafy, huquqiy va diniy qarashlar, axloq – odob me’yorlari, ilm-fan yutuqlari, tarixiy, badiiy va san’at asarlari majmuidir. Har bir avlod ma’naviyatni yangidan yaratmaydi, mavjud ma’naviy merosga bilan aytganda, milliy ma ’naviyatimiz ham jahonga chiqadi. Adabiyot insoniyat taraqqiyotida muhim rol o `ynagan va hozir ham shunday. XX asrgacha asosiy g`oyalar faqat adabiy asarlar orqali xalqqa yetib borgan. XX asr boshida milliy uyg`onish jarayo-nida ham, XX asr oxirida mustaqillikka erishishda ham qalam ahli katta rol o`ynadi. Biroq negadir mustaqillikka erishishimiz bilan yozuvchi va shoirlarimiz ham ijtimoiy, ham ijodiy jihatdan bir qadar sust bo`lib qolishdi. Mustaqillikka erishilgandan so`ng yaratilgan yaxshi adabiy asarlarni barmoq bilan sanasa bo`ladi. Ba’zi adiblar «yozuvchiman! » deya turib, o`zi jiddiy asarlar yozmay, faqat “gapiruvchi”ga aylanib ketmoqda. Mustaqillik-yillarida badiiy adabiyotda milliylik, ming-yillik tari xiy ijodiy an ’analar, umuminsoniy qadriyatlar, erkin fkr yuri-tish tamoyillari tiklandi. Badiiy adabiyotda mustaqillikni asrab-avaylash, ozod va obod Vatan qurish, barkamol insonni tarbiyalash, milliy o`zlikni anglash kabi masalalar bosh mavzu bo`lib qoldi. Abdulla Oripov, Odil Yoqubov, Pirimqul Qodirov, Xurshid Davron kabi ijodkorlarning tarixiy roman, pyesa va qissalarida ulug` bobokalonlarimiz Amir

Temur, Mirzo Ulug`bek, Bobur va boshqalarning siymolari umuminsoniy va milliy qadriyatlarga mos tarzda yangicha talqinda yoritildi. Mustaqillik davri adabiyotining yalovbardorlari O `zbekiston qahra monlari Said Ahmad, Abdulla Oripov, Erkin Vohidov, O`zbe-kiston xalq shoiri Muhammad Yusufar ijodiy faoliyati bilan butun xalqimiz faxrlanadi. Istiqlol davridagi o`zbek adabiyotshunosligi oldida turgan muhim vazifalarni hal etishda O. Sharofddinov, B. Qo-simov, N. Karimovlarning asarlari alohida o`rin egallaydi. Muha mmad Ali va T. Malikning romanlari, U. Azim, E. A’zam, S. Sayyid, H. Xudoyberdiyeva, H. Ahmedova, J. Ergasheva, H. Do`stmuhammad, Sh. Salimova singari shoir va adiblarning badiiy barkamol, g`oyaviy yetuk asarlari katta hissa bo`lib qo`shildi. Umuman, adabiyotga e’tibor madaniyatning muhim yo`nalishi bo`lib qoldi. Yozuvchilarni qo`llab-quvvatlash borasida 2010-yil O`zbekiston Yozuvchilar uyushmasi huzurida “Ijod” fondi tashkil etilib, 2011-yildan yosh ijodkorlarning birinchi kitoblari davlat hisobidan chop qilina boshlandi. Adabiyotga e ’tibor 2017-2018-yillarda yanada kuchaydi. Milliy mafkurasiz madaniyat ravnaq topishi mumkinmi, degan savol tug `iladi. Balki mumkindir. Biroq bunday madaniyat mil-latni ezgu maqsadlar sari yetaklay olmaydi. Odillik, halollik, imon-e’tiqodlilik, hurfkrlilik, vatanparvarlik, ma’rifatparvarlik, ta-raq qiyparvarlik, olijanoblik, mehr-muruvvatlilik, saxovatlilik, in-son parvarlik kabi ma’naviy omillarsiz milliy mafkura rivoj topa ol maydi. Bu omillarsiz madaniyat, jumladan, ilm-fan, adabiyot, sa-n’at, ta’lim-tarbiya tizimi rivojlansa ham, jamiyat taraqqiyotida ijo-biy emas, balki salbiy rol o`ynaydi. Milliy g `oya, mafkurani amaliyotda rivojlantirishda madaniyatning har bir turining o`ziga xos o`rni bor. Ilm-fan milliy g`oya va mafkurani ravnaq topishida katta ahamiyat kasb etadi. Ilm-fanda paydo bo`lgan g`oyalar, konsepsiyalar, ta’limotlar hayotni taraqqiy ettiradi. Shuning uchun biz ilm-fan sohasida jamiyat taraqqiyotiga xizmat qiladigan fkr, g`oya, ta’limotlar paydo bo`lishi uchun qulay sharoitlar yaratishimiz kerak. San ’at (musiqa, raqs, teatr, tasviriy san’at) da xalqning ongi va qalbini qamrab oluvchi sehrli kuch borligini inkor etib bo`lmaydi. Bu mo`jizaviy

imkoniyatdan xalqimiz ongini o`stirish va ruhini tetiklashtirishda samarali foydalanish zarur. San ’at asarlarida tarixiy merosga, milliy qadriyatlarimizga mu-rojaat etila boshlangani quvonchli hol. Biroq hozirgi yaratilayotgan san’at asarlarining saviyasi yetarli darajada emas. Shuni bilish kerakki, buyuk qadriyatlar haqida past saviyada gapirib bo`lmaydi. Masalan, yuksak g`oyalarni ifoda etish uchun o`sha darajadagi ijodkor kerak. Agar Ahmad Farg`oniy haqida spektakl yaratayotgan dramaturg, rejissyor va aktyorning g`oyaviy, falsafy, ma’naviy va madaniy saviyalari past bo`lsa, mantiq talab qilgan yuqori darajadagi teatr asari yaratilmaydi. Past darajadagi asarlar, aholining madaniy saviyasini yuqoriga ko`tara olmaydi. Shuni unutmaylikki, nazariy jihatdan bitta qo `shiq yoki bitta badiiy flm bilan jahonga tanilish mumkin. Qani endi, “O`zbek kino” da yara-tilgan bir kinoflm, jahonning turli kino va teleekranlarida namoyish qili nish darajasiga loyiq bo`lsa! Yoki Vatanimizda yaratilgan ohangrabo qo`shiq jahonning ko`plab joylarida ham yangrashiga erish sak, agar milliy san’atni yuqori darajaga ko`tara olsak, bu asarlar bilan birga bizning fkr, g`oyalarimiz, fazilatlarimiz, bir so`z tayanadi, biroq uni qanday bo `lsa shundayligicha, ko`r-ko`rona qabul qilavermaydi, taraqqiyparvarlik, insonparvarlik, adolat nuqtai nazaridan qabul qiladi va rivojlantiradi. O `zbekiston mustaqillikka erishgandan so`ng demokratik fuqarolik, odil jamiyat qurish maqsad qilib olindi. Madaniyat komil insonni shakllantirishga xizmat qila boshladi. Bu borada ulkan tarixiy va jahonshumul ishlar amalga oshirildi. Jumladan: S qadimiy tariximizning haqqoniy, chuqur va har tomonlama o `rganilishi, tarixiy mavzulardagi sovet davrida taqiqlangan asarlarning chop etilishi xalqimiz milliy-tarixiy ongini shakllantirishda muhim rol o`ynamoqda; S sovetlar davrida man qilingan yoki cheklangan madaniy qadriyatlar: tarixiy xotira, milliy ong, milliy ruh, diniy e ’tiqodlar, xalq odatlari, davlat tili, xalq ijodi, milliy o`yinlar, tarixiy me’morchilik san’ati, ko`pgina an’anaviy ijod turlari tiklandi;

S xalq odatlari, marosimlari va bayramlari (Navro `z, Ro`za hayiti, Qurbon hayiti kabilar) ning tiklanishi va yangi bayramlar (Mustaqillik kuni, O`qituvchi va murabbiylar kuni, Xotira va qadrlash kuni kabilar) ning joriy etilishi xalq ma’naviy hayotiga yangi ruh va mazmun bag`ishlamoqda; S diniy qadriyatlarning tiklanishi, eski machit va madrasalarning ta ’mirlanishi, yangilarining barpo etilishi, diniy adabiyotlar nashr etilishiga keng imkoniyatlar yaratilishi respublikamizda vijdon erkinligini ta’minlamoqda; S o `zbek tilining davlat tili darajasiga ko`tarilishi dilni qu-vontirmoqda. O`z navbatida, jahon tillarini o`rganish ehtiyoji bizni olamga “yuz tutishimiz”ga, jahon hamjamiyatiga qo`shilishga, umum insoniy qadriyatlarni yanada kengroq o`zlashtirishimizga yordam bermoqda; S xalq ijodi, milliy amaliy san ’atimiz jonlanib, rivoj topib. Vatan doshlarimiz va xorijliklarni lol qoldirmoqda. Xalq ijodi bo`yi-cha respublika va xalqaro anjumanlarning o`tkazilishi, ajdodlarimiz merosi, milliy-axloqiy madaniyat durdonalari yoshlarni tarbiyalashda muhim omil bo`lmoqda. Bu borada o`tkazilayotgan rang-barang tadbirlar, jumladan, xalq hunarmandchiligi va tasviriy san’at ko`riklari, oilaviy ansambllar va lapar ijrochilari tanlovlari, “Alla” ijrochilarining ko`riklari, folklor-etnografk ansambllar festivallari, dorbozlar, an ’anaviy sirk san’ati, qo`g`irchoq teatri jamoalarining ko`rik-tomoshalari, qadimiy qo`shiqlar, urf-odatlar va marosimlar namoyishlari kabi boshqa ko`plab anjumanlar vatanimizda xalqimizning boy ijodiy merosiga katta e’tibor berilayotganligidan dalolat beradi. S Respublikamizda madaniyat sohasining yangi tizimi vujud-ga kela boshladi. Jumladan, Respublika “Ma’naviyat va ma’rifat kengashi”, “Ta’lim markazi”, “O`zbekkino”, “O`zbeknavo”, “O`zbek-raqs”, “O`zbekmuzey”, “O`zbekteatr”, “Badiiy akademiya”, “Milliy madaniy markazlar” kabi ko`plab madaniy-ma’rify tashkilotlarning tuzilishi respublika ma’naviyati asosiy sohalarining ravnaq topishiga zamin bo`ldi. S ko `plab nodavlat, notijorat tashkilotlari vujudga keldi.

Jahon madaniyatiga munosib hissa qo `shgan ajdodlarimiz vakil-lari tavalludlarining yirik sanalarini nishonlash ham xalqimizning eng ulug`vor an’analariga aylanmoqda. Masalan, YUNESKO orqali xalqaro miqyosda: S 1993 -yil - Bahouddin Naqshbandiyning 675-yilligi; S 1993-yil - Zahiriddin Muhammad Boburning 510-yilligi, 2003-y. 520- yilligi: S 1994-yil - Mirzo Ulug `bekning 600-yilligi, (Samarqand, Parij); S 1995 -yil - Mahmud Zamahshariyning 920-yilligi; S 1995 -yil - Najmiddin Kubroning 850-yilligi; S 1996 -yil - Amir Temurning 660-yilligi (Samarqand, Parij); S 1998-yil - Imom al-Buxoriyning 1225-yilligi; S 1998 -yil - Ahmad Farg `oniyning 1200-yilligi; S 2000-yil - Burhoniddin Marg `inoniyning 910-yilligi; S 2000-yil - Kamoliddin Behzodning 545-yilligi; S 2001 -yil - Alisher Navoiyning 560-yilligi; S 2003-yil - Abdulxoliq G `ijduvoniyning 900-yilligi kabi buyuik ajdodlarimizning yubileylari, shuningdek: S 1999 -yil - “Alpomish” eposining 1000-yilligi (Termiz); S 2001-yil - “Avesto” ning 2700-yilligi (Urganch); S 2005-yil - Ma ’mun akademiyasining 1000-yilligi (Xorazm) kabi sanalarga bag`ishlangan tadbirlar o`tkazildi. Din va ma ’naviy yordam berib turilibdi, mablag`ini ko`paytirish maqsadida tijorat ishlarini olib borishga ruhsat berilgan, soliqdan ozod etilgan. Biroq ular ishni yo`lga qo`yish uchun ajratilgan mablag`lar-dan maqsadga muvofq foydalanishmayapti. Ishga eng zaruriy nar-salar o`rniga bu tashkilotlarning rahbarlari o`zlari uchun qulayliklar yaratishmoqda. Shuningdek, madaniyat tizimi o`zini o`zi mablag` bilan ta’minlash ishlarini ham yaxshi yo`lga qo`yishi zarur; b) madaniyat va san ’at sanoati yo`lga qo`ymasdan bu sohani taraqqiy ettirib bo`lmaydi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida kino sanoati (ssenariy yaratish, kino olish, ularni targ`ib qilish, ijara ishlarini amalga oshirish), musiqa sanoati (musiqiy

asarlarni yaratish, ijro qi lish, ovoz yozib olish va ularni tarqatish), tasviriy san’at sanoati (tasviriy durdonalar yaratish, ularni targ`ib qilish, ko`rgazma-savdolar, auksionlar uyushtirish) kabilarni yanada yaxshi yo`lga qo`yish zarur bo`lmoqda; d) madaniyat tizimi faoliyatini yaxshilash uchun unga, albatta, ko `proq faol qiziquvchi, tashabbuskor va izlanuvchi ijodkorlarni jalb etish muhim ahamiyatga ega. Ko`pgina joylarda madaniyat sohasida hamma ishlayverishi mumkin, degan tushuncha mavjud. Bunday tushuncha bilan madaniyatni rivojlantirib bo`lmaydi. Madaniyat jonkuyar, tashabbuskor tashkilotchilar bilan tirik. Ularsiz madaniyat tizimi ishlay olmaydi va inqirozga uchraydi. Bugungi globallashuv sharoitida milliy g `oya va mafkura muhim ahamiyat kasb etmoqda. Milliy g`oya - bu, jamiyatni birlashtiruvchi, ruhlantiruvchi va olg`a yetaklovchi kuchdir. Milliy g `oyaga birinchi Prezidentimiz I.A. Karimovning: - yurt tinchligi; - vatan taraqqiyoti; - xalq manfaatiga oid fkrlari asos bo `ladi. Milliy g `oya va mafkurani targ`ib qilish uchun unga xizmat qiluvchi barcha vosita, usul va shakllardan samarali foydalanishimiz zarur. Bu borada, ayniqsa, madaniyatning o`rni benihoya kattadir. Boshqacha qilib aytganda, madaniyatsiz, ya’ni, adabiyot, san’at (musiqa, kino, teatr, tasviriy ijod), ma’rifat, ilm-fan, odat, marosim, bayram kabilarsiz milliy mafkura o`z ifodasini topishi qiyin. O`z navbatida, milliy mafkura milliy madaniyatning ravnaq topishi va ezgu maqsadlar sari intilishiga yordam beradi. Sport ishlari vazirligi bosh-qosh bo `lmoqda va ulkan ishlarni amalga oshirmoqda. Davlat tizimida yangidan tuzilgan ko `pgina tashkilotlar, masalan, “O`zbekteleradio” kompaniyasi, “O`zbekkino”, “O`zbekiston Badiiy Akademiyasi”, “O`zbeknavo”, “O`zbekteatr”, “O`zbekturizm” kabi-lar samarali faoliyat ko`rsatishmoqda.

Ijodiy tashkilotlar orasida esa yozuvchilar, bastakorlar, me ’morlar uyushmalarining faoliyati diqqatga sazovor. Madaniy-ma ’rify markazlar ichida O`zbekiston baynalmilal markazi, ijtimoiy fkr jamoatchilik markazi, Huquqiy madaniyat markazi va boshqalar ibratli ishlarni amalga oshirishmoqda. Madaniyat tizimidagi muammolar. Jamiyatimiz madaniyat va ma ’rifat “bino”sini baquvvat va go`zal bo`lishi uchun hali ko`p ishlarni amalga oshirishimiz lozim bo`ladi. Bu sohada bajarilishi lozim bo`lgan ishlar talaygina. Ularning bazilariga to`xtalamiz: Res-publika va viloyatlar darajasida ulkan ishlar amalga oshirilayotgan bo`lsa ham, ba’zi joylarda, jumladan, tuman, mahalla va qishloqlarda jiddiy e’tibor berish lozim bo`lgan ishlar mavjud. Ko`pgina joylarda- gi mahalliy rahbarlar hanuzgacha madaniyat sohasiga yetarlicha e’ti-bor berishmayapti. O `zbekiston hududlarining mushtarakligini ta’minlashda madani-yat va san’atning o`rni katta. Bu borada “Viloyatlar kuni”, ya’ni viloyatlarda bir-birining kunlarini o`tkazish yaxshi samara beradi. Bunday tadbirlarni tumanlararo ham o`tkazish mumkin. Hozirgi davrda yoshlar ma ’naviyatiga alohida e’tibor berish lozim bo`lmoqda. Ba’zi yoshlar ongida va ma’naviy hayotida bo`shliqning paydo bo`lishiga mahalliy madaniyat muassasalarining talab dara-jasida ishlamayotganligi sabab bo`lmoqda. Klublar, madaniyat uy-lari, kutubxonalar, istirohat bog`lari mahalliy aholi va yoshlarning bo`sh vaqtini mazmunli o`tkazishga va ularni g`oyaviy, ma’naviy kamol topishiga samarali xizmat qilishi lozim. Madaniyat tizimining moddiy negizini yaxshilash muhim muam-molarning biri sifatida namoyon bo `lmoqda, bu borada ko`pgina ishlar amalga oshirilayotgan bo`lsa-da, hali qator muammolar ham mavjud: a) madaniyat sohasida tuzilgan yangi (davlat, jamoa va nodavlat) tashkilotlariga hukumatimiz katta mablag `lar ajratgan. Ularga mod-154

O `zbekistonning qadimgi shaharlari yubileylari, jumladan:  1997-yil - Xiva va Buxoro shaharlarining 2500-yilligi;  2002-yil - Termiz shahrining 2500-yilligi;  2002-yil - Shahrisabz shahrining 2700-yilligi;  2006-yil - Qarshi shahrining 2700-yilligi;  2007-yil - Samarqand shahrining 2750-yilligi;  2007-yil - Marg `ilonning 2000-yilligi keng nishonlanishi vatandoshlarimizning eng quvonchli kunlariga aylanib ketdi.  2009-yilda Toshkentning 2200-yilligi tantanasi Mustaqil-ligimizning 18- yilligi bayramiga ulanib ketdi. O `zbekistonda bo`lib o`tayotgan Toshkent kinofestivali, “Sharq taro nalari (Samarqand)”, “Teatr festivali”, “Simfonik musiqa festi-vali”, “Maqom” kabi xalqaro anjumanlar ham madaniyat bayramlari sifatida xalqimiz qalbidan joy olib ulgurdi. Mustaqillik-yillarida o `tkazilayotgan “Yangi avlod”, “Kelajak ovozi”, “Vatan yagonadir, Vatan bittadir”, “Yangi nomlar” va boshqa ko`rik-tanlovlarning o`z yo`nalishi, o`ziga xos maqsad va vazifalari bor. O `zbekiston Respublikasi Prezidentining 2009-yil 7-aprel PQ-1091-son “Yagonasan, muqaddas Vatan” respublika ko`rik-tanlovini o`tkazish to`g`risida»gi Qarori mamlakatimiz madaniyati va san’ati, xususan, yoshlar ijodi ravnaqida muhim hodisa bo`ldi. Bu ko`rik-tanlovning bosh maqsadi: millatimiz, xalqimiz, eng avvalo, ertangi kunimizning ishonchi bo`lgan yoshlarimiz qalbida o`z ona- Vataniga bo`lgan mehr va muhabbat, sadoqat tuyg`ularini uyg`otish, Vatanni sharafaydigan, ulug`laydigan, qadr-qimmati, sha’ni, shavkatini ifodalaydigan mazmunan teran qo`shiqlar yaratish, shu bilan birga yoshlar orasidan iste’dod sohiblarini izlab topish va kashf etishdir Shu bois, ushbu ko`rik-tanlovni o`tkazib kelinayotgan barcha tanlovlarning umumlashmasi, desak mubolag`a bo`lmaydi. O `zbek madaniyatining xalqaro nufuzi osha boshladi. Eng avvalo, ajdodlarimiz merosini tiklash bo`yicha qilinayotgan keng ko`lamli ishlarimizni jahon hamjamiyati tan olmoqda. Bu boradagi olamshumul ishlarimizni o`rganish

uchun dunyoning ko`pgina mamlakatlari, chunonchi, Amerika, Norvegiya, Gollandiya, Fransiya, Olmoniya, Turkiya kabilardan tashrif buyurgan mutaxassis olimlar ham amalga oshirilayotgan ishlarga tahsin aytmoqdalar. O `zbek san’ati jahonga tanilmoqda, ko`plab folklor jamoalari, jumladan. Toshkentning “Kamalak”, Andijonning “Sumalak”, Xorazmning “Meros” kabi folklor-etnografk ansambllari xorijiy mamlakatlarga tashrif buyurib, xalqaro anjumanlarda qatnashib, ajna-biylar e’tiboriga nodir san’atimiz durdonalarini havola etishmoqda. Chet ellarda o`zbek xalq madaniyati va ijodiga oid ko`plab kitoblar, maqolalar chop etilmoqda. O`zbek xalq ertaklari, maqollari, iboralari, afsonalarining Xitoy, Eron, Turkiya, Germaniya va AQSHda nashr etilgani quvonchli holdir. Vatanimizda xalq madaniyatini taraqqiy ettirish borasida ulkan tarixiy ishlar amalga oshirilganligini butun jahon tan olmoqda. Shuni bemalol aytishimiz mumkinki, mustaqil O`zbekiston madaniyatining yangi mustahkam poydevori yaratildi. Xullas, mustaqillik sharofati bilan xalq ijodining rang-barang turlarining tiklarnshi - xalqimiznjng tarixiy ongi, milliy ma ’naviyatini shakllantirish va ravnaq toptirishda muhim omil sifatida namoyon bo`lmoqda. Bir tuzumdan ikkinchi tuzumga o `tish davrida hayotning boshqa jabhalari kabi madaniyat sohasida ham jiddiy o`zgarishlar, islohotlar amalga oshirila boshlandi. Ma’lumki, O`zbekistonda islohotlar mamlakatimizning birinchi prezidenti I. Karimov tomonidan taklif etilgan beshta tamoyil bo`yicha amalga oshinlmoqda. Madaniyat sohasida ham bosh islohotchi - bu davlat. O`zbekiston hukumati madaniyat va ma’naviyat sohasidagi islohotlarnj ustuvor yo`nalish deb hisoblab, bu boradagi ishlarga jiddiy e’tibor bermoqda. O `zbekiston xalqining maqsadi – kuchli davlat asosida kuchli jamiyat qurish. Bundan kelib chiqib, mamlakatimiz madaniyat soha sidagi islohotlarning ham asosiy yo`nalishi madaniyat va san’at muassasalarini davlat tasarrufdan chiqarib, ularni nodavlat va jamiyat tashkilotlariga aylantirish, jamiyat va inson manfaati asosida xizmat qiluvchi yangi jamiyatlar, uyushmalar, markazlar va jamg`armalar tuzishdan iborat.

O `zbekiston madaniyat tashkilotlari va muassasalari tizimida ikki yo`nalish paydo bo`lmoqda: 1.Davlat tashkiloti va muassasalari. 2.Nodavlat va jamoat tashkilotlari. Davlat tasarrufdagi tashkilotlar: Madaniyat va sport ishlari vazirligi tizimidagi tashkilotlar; davlat aksionerlik jamiyatlari, kompaniyalar, birlashmalar: “O`zbekkino” Milliy agentligi, “O`ztele-radio” kompaniyasi, O`zbekiston Badiiy Akademiyasi, “O`zbeknavo” estrada birlashmasi, “O`zbekteatr” IIB, “O`zbekraqs”, “Musavvir” ilmiy ijodiy ishlab chiqarish birlashmalari, “O`zbekmuzey” bir-lashmasi. “O`zbekturizm” aksionerlik kompaniyasi va boshqalar. Nodavlat va jamoat tashkilotlari: jamg `armalar; ijodiy tashkilotlar, jamiyatlar va uyushmalar; madaniy-ma’rify markazlar. O `zbekistonda quyidagi jamg`armalar mavjud: Imom al-Buxoriy nomidagi xalqaro xayriya jamg`armasi, Amir Temur nomidagi xalqaro xayriya jamg`armasi, Ibn Sino nomidagi xalqaro jamg`arma, “Oltin meros” xalqaro jamg`armasi, Bobur nomidagi xalqaro jamg`arma, Sodiqov nomidagi xalqaro jamg`arma, “Sog`lom avlod uchun” xayriya jamg`armasi, “Kamolot” jamg`armasi, Bolalar jamg`armasi, “lste’dod” jamg`armasi, “Ekosan” xalqaro ekologiya va salomatlik jamg`armasi, O`zbekiston ommaviy-axborot vositalarini demokratlashtirish va qo`llab- quvvatlash ijtimoiy-siyosiy jamg`armasi, O`zbekiston faxriylarini ijtimoiy qo`llab- quvvatlash “Nuroniy” jamg`armasi, “Mahalla” jamg`armasi va boshqalar. Ijodiy tashkilotlar, jamiyat va uyushmalar: O `zbekiston Yozuv-chilar uyushmasi, O`zbekiston Bastakorlar uyushmasi, O`zbekiston Me’morlar uyushmasi, O`zbekiston Faylasufar jamiyati, O`zbekis-ton Tarixchilar jamiyati, O`zbekiston “Tasviriy oyina” ijodiy uyush-masi, O`zbekiston Jurnalistlar ijodiy uyushmasi va boshqalar. Madaniy-ma ’rify markazlar: Respublika Ma’naviyat targ`ibot markazi, Milliy g`oya va mafkura ilmiy-amaliy markazi, O`zbekiston huquqiy madaniyat markazi, Ijtimoiy fkr jamoatchilik markazi, O`zbekiston ijtimoiy falsafa va milliy tiklanish

markazi, O`zbekiston baynalmilal madaniyat markazi, Milliy-madaniy markazlar (rus, ukrain, qozoq, koreys kabi yuzga yaqin markazlar) va xalqaro aloqalar jamiyatlari. Madaniyat tizimidagi davlat va jamoa tashkilotlari faoliyati. O`zbekiston madaniyati tizimidagi tashkilotlarda hozirgi davrda: tarkibiy o`zgarishlar amalga oshirilmoqda. Muhim tashkiliy ishlar hal etilmoqda, ish mazmuni va shakli yangilanmoqda; jiddiy izlanishlar olib borilmoqda, jahon tajribasi o`rganilmoqda va tajri-balar orttirilmoqda; yangi sharoitda moddiy va iqtisodiy muammolar hal qilinmoqda. Davlat tasarrufdagi O `zbekiston Respublikasi Madaniyat va etildi. Ular bir necha o `nlab iste’dodlarni kashf qildi. Bu kabi tadbirlar, festivallar o`tkazilishi an’anaga aylanib, xalqaro miqyosda nomoddiy madaniy merosni asrash yuzasidan olib bori layotgan harakatlar bilan uyg`unlashib ketdi. Mustaqillik davrida professional musiqa va raqsni rivojlantirish ishlariga ham e’tibor qaratildi. 1996-yil “O`zbeknavo” gastrol-konsert birlashmasi tashkil etildi. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti farmoni bilan 1997-yil Mukarrama Turg`unboyeva nomidagi “O`zbekraqs” milliy raqs birlashmasi hamda Toshkent davlat milliy raqs va xoreografya oliy maktabi tuzildi. 2001-yil “O`zbeknavo” estrada birlashmasi, Milliy estrada san’atini rivojlantirish va muvofqlashtirish Kengashi ish boshladi. Istiqlol davrida tamomila yangi ko `rik-tanlovlar, festivallar yuzaga keldi. 1995-yilda Vazirlar Mahkamasi “O`zbekiston - Vatanim manim” mavzuida ko`rik- tanlov o`tkazish yuzasidan qaror qabul qildi. 1996-yil mart oyidan o`tkazilib kelinayotgan “O`zbekiston -Vatanim manim” mavzuidagi ko`rik-tanlovi mustaqillikni, Vatanni anglash, uni ulug`lash yo`lidagi muhim qadam bo`ldi. Shuning uchun ham 1996-yil 27-avgust kuni maxsus farmon qabul qilindi. Unda har-yili avgust oyining uchinchi yakshanbasi, “O`zbekiston - Vatanim manim” qo`shiq bayrami kuni deb e’lon qilindi. Tanlov mustaqillikni madh etuvchi yuzlab qo`shiqlar yaratilishiga turtki bo`ldi. Vazirlar Mahkamasining 1997-yildagi qarori bilan har ikki-yilda bir 1998-yili mamlakatimizda birinchi marta simfonik musiqa festivali o`tkazildi. Mazkur festivalda dunyoning 20 ga yaqin mamlakatlaridan ijrochilar ishtirok etishdi. Mustaqillik-yillari musiqa san’atini akademik, an’anaviy

va zamonaviy yo`nalishlarida rivojlanishiga zarur shart-sharoitlar yaratish qatorida uning ta’limiga ham e’tibor berildi. 2002-yilda Toshkent davlat konservatoriyasi O`zbekiston davlat konservatoriyasiga aylantirildi. Konservatoriyaning yangi binosi qurildi. Prezidentning qarori bilan qabul qilingan Bolalar musiqa va san ’at maktablarining moddiy-texnik bazasini mustahkamlash va ularning faoliyatini yanada yaxshilash bo`yicha davlat dasturi ham muhim o`rin tutib, uning doirasida 2009-2014-yillarda hududlarda 278 ta musiqa va san’at maktabi foydalanishga topshirildi. “Nihol”, “Zulfya” nomidagi davlat mukofotlari ta’sis etilishi, “Kamalak yulduzlari” respublika bolalar ijodiyoti festivali, “Sozlar navosi” o `z tarixiy tomirlaridan kuch olib, gullab-yashnab, ajdodlarimiz tajribasiga tayanib, jahon darajasiga chiqib, umuminsoniyat sivilizatsiyasi taraqqiyotiga yana xizmat qiladi, degan umiddamiz. O `zbek xalqi an’anaviy madaniyati. Mustaqillikka erishgan har bir davlatning ma’naviy poydevori mustahkam bo`lgandagina, u baquvvat bo`lib, keng ko`lamda rivojlana oladi. Buning uchun esa ajdodlar ming-yilliklar ichida yaratgan bebaho meros – xalq madaniyati an’analarini yanada jonlantirish, taraqqiy ettirish va ulardan aql-idrok bilan foydalanish lozim bo`ladi. Biroq ma’naviy merosni chuqur, har tomonlama o`rganmasdan turib, bu bebaho boylikni tiklash, ayniqsa, rivojlantirish aslo mumkin emas. Ayonki, sobiq sho `ro hokimiyati davrida, mamlakatda tezroq yagona sovet xalqini shakllantirish maqsadida milliy xususiyatga ega bo`lgan qadriyatlar, milliy ong, ruhiyat, xalq odatlari, an’anaviy madaniyat kabi hodisalar rasmiy-norasmiy taqiqlandi. Mustaqillikka erishgan har bir millat, avvalo, o `zligini tiklashga harakat qiladi. Chunki istilochilar, eng avval, o`z mustamlakasidagi xalqning ma’naviy o`zligini yo`q qilishga intiladi. Millatning ma’naviy o`zligini esa milliy ong, ruh, an’analar, til, din, adabiyot, axloq, ilm-fan, ma’rifat kabi ma’naviy qadriyatlar vujudga keltiradi. Respublikamiz mustaqillikka erishgandan so`ng eng dastlabki ishlardan biri, bu - tarixiy-ma’naviy qadriyatlarni tiklash bo`ldi.

“Mustaqilligimizning dastlabki kunlaridanoq ajdodlarimiz tomo-nidan ko`p asrlar mobaynida yaratib kelingan g`oyat ulkan, bebaho ma’naviy va madaniy merosni tiklash davlat siyosati darajasiga ko`tarilgan nihovatda muhim vazifa bo`lib qoldi”, deb ta’kidlagan edi O`zbekiston Respublikasining birinchi Prezidenti I.A. Karimov. Darhaqiqat, mustaqillik tufayli amalga oshirilgan tarixiy buyuk ishlardan biri – bu xalqimizning ma’naviy merosini tiklana boshlagani bo`ldi. Mustaqil O `zbekistonda ma’naviy islohotlar negizida milliy qad -riyatlarning tiklanishi. Ma’naviy qadriyatlarimizni tiklash o`z-o`zi-dan bo`layotgani yo`q, albatta. U, eng avvalo, mustaqillik sharofati bilan vujudga kelgan tarixiy ehtiyojlar asosida ma’naviyat va ma’rifat sohasidagi islohotlar zamirida sodir bo`lmoqda. Ma’naviy sohadagi islohotlar doirasida muhim ishlar amalga oshirila boshladi. Eng muhimi, Respublikamizda “Ma’naviyat va ma’rifat” Kengashi tuzildi va uning markazlariga yuklatilgan vazifalar yurtimizda ma ’-naviyat masalalarini yuksaltirishga qaratildi. Ma ’naviyatni rivojlantirish – davlatning bosh vazifasi deb qarash sohaning jiddiy taraqqiy etishiga zamin bo`ldi. O `zbekiston Prezidentining avvaldagi «Ma’naviyat va ma’rifat» jamoatchilik markazi faoliyatini yanada takomillashtirish va samaradorligini oshirish to`g`risidagi (1996-y) farmonida “Ma’naviy-ma’rify islohotlar davlat siyosatining asosiy, ustuvor yo`nalishi deb hisoblansin”, - deb qayd qilindi. Kino. Mustaqillik-yillarida milliy kino san ’atini rivojlantirishga ham alohida e’tibor qaratildi. Dastlabki davrdagi moliyaviy qo`llab-quvvatlashlar 2004-yili “O`zbekkino” milliy agentligi tashkil etilgandan keyin yangi bosqichga ko`tarildi. 2017-yil kino san ’ati uchun ham muhim-yil bo`ldi. Birgina shu-yilning o`zida “O`zbekkino” milliy agentligiga davlat budjetidan 12 milliard 400 million so`m ajratildi. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 2017-yil 29- dekabr kuni milliy kino san’ati xodimlari va mutasaddilari bilan uchrashdi. Unda kino san’atining moddiy-texnik bazasini mustahkamlash, madaniyat va san’at yo`nalishidagi oliy ta’lim muassasalari, tajriba va malaka oshirishini tashkil etish, hududlarda kinoteatrlar qurish, ularning faoliyatini yo`lga qo`yish masalalari

muhokama qilindi. Shuningdek, kinematografya sohasini rivojlantirish borasida qabul qilingan qarorlar ijrosini ta’minlash, xorijiy kinostudiyalar va kinoijodkorlar bilan aloqalarni mustahkamlash, ular bilan hamkorlikda flmlar yaratishni yo`lga qo`yish ta’kidlandi. Muzey. Millatimizning o `zligini anglashda hamda milliy, tarixiy qadriyatlarimizni tiklashda muzeylar alohida o`rin tutadi. Muzeylar orqali o`tmishni, tarixni ko`rish, eslash, sezish, o`rganish mumkin. Shu boisdan ham, mustaqillik-yillarida mavjud muzeylarni ta’mirlash, ularni yangi eksponatlar bilan boyitish, yangi muzeylar barpo etishga alohida e’tibor berildi. 1996-yili Toshkentda Temuriylar tarixi davlat muzeyi, Olimpiya shon-shuhrati, 2002-yili Qatag`on qurbonlari xotirasi, Surxondaryo viloyatining markazi -Termiz shahrida Arxeologiya muzeyi ish boshladi. O`zbekiston Prezidentining 1998-yildagi “Muzeylar faoliyatini tubdan yaxshilash va takomillashtirish to`g`risida”gi farmoni mamlakatimizda muzey Yoshlarga e ’tiborning kuchayishi. 2016-yilda “Yoshlarga oid davlat siyosati to`g`risida”gi O`zbekiston Respublikasi qonuni qabul qilindi. Unga ko`ra, 30 yoshgacha bo`lgan barcha toifadagi shaxslar yoshlar ekanligi qayd etilgan. “Yoshlarga oid davlat siyosati to`g`risida”gi qonunning qabul qilinishi mamlakatimizda yoshlarning huquqlari va qonuniy manfaatlarini mustahkamlashga, yoshlarga oid davlat siyosatini ro`yobga chiqarishda davlat organlari hamda boshqa tashkilotlar mas’uliyatini kuchaytirishga, ushbu sohada sog`lom, barkamol avlodni tarbiyalashga qaratilgan chora-tadbirlar samaradorligini yanada oshirishga xizmat qildi. Prezidentimizning 2017-yil iyuldagi “Yoshlarga oid davlat siyosati samaradorligini oshirish va O`zbekiston Yoshlar ittifoqi faoliya tini qo`llab- quvvatlash to`g`risida”gi farmoniga muvofq mam la katimizdagi barcha harbiy akademik litseylarga “Temurbeklar mak tabi” nomi berildi. Yoshlarni yanada rag`batlantirish maq sa dida “Mard o`g`lon” mukofoti ta’sis etildi. Shu-yil sentabrda o`quv-chilarning aniq fanlarning yuksak marralarini zabt etishiga ko` mak-lashish, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sohasidagi iqti-dorlarini aniqlash hamda qobiliyatlarini ro`yobga chiqarish uchun zarur shart-sharoitlar

yaratish maqsadida O`zbekiston Respublikasi Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi tasarrufda Muhammad al-Xorazmiy nomidagi axborot-kommunikatsiya texnologiyalari yo`nalishiga oid fanlarni chuqur-lashtirib o`qitishga ixtisoslashtirilgan maktab (Al-Xorazmiy maktabi) tashkil etildi. Ushbu maktabga o`quvchilar 5-sinfdan boshlab yozma va og`zaki sinov natijalariga ko`ra tanlov asosida qabul qilinadi. Musiqa va raqs san ’ati. Mustaqillik-yillarida musiqa san’atida tub burilish asliga qaytish an’anaviy ohanglardan bahramandlik va ta’sirlanishda namoyon bo`ldi. Buning uchun, eng avvalo, xalqqa yaqinlashish, el orasida yurish, eng noyob xalq iste’dodlarini izlab topish zarur edi. Shu maqsadda 1992-yili bir qancha ko`rik-tan-lovlar o`tkazildi. Jumladan, Toshkent shahrida mart oyida milliy soz ijrochilarining “Asrlarga tengdosh navolar”, aprel oyida mash-hur san’atkorlar asarlari ijrochilarining “Boqiy ovozlar”, Xorazm viloyatida may oyida folklor jamoalarining, iyun oyida Qo`qon shahrida askiya, qiziqchi va masxarabozlarning va avgust oyida Toshkent shahrida lapar, yalla ijrochilarining ko`rik-tanlovlari tashkil Mustaqillik-yillarida yosh iqtidorli qizlarning adabiyot, mada-niyat, san ’at, fan va ta’lim yo`nalishlarida o`z iste’dodini, salohiyat va qobiliyatlarini namoyon etishlariga imkoniyat yaratib bergan O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 1999-yilda qabul qilgan “Zulfya nomidagi davlat mukofotini ta’sis etish bo`yicha taklifarni qo`llab-quvvatlash to`g`risida”gi farmoni jamiyat hayotida yetuk mutaxassislar, yetakchi va iqtidorli qizlarning shakllanishiga zamin yaratdi. 80 nafarga yaqin xotin-qizlarning mumtoz qo`shiqchilik, akademik ijro, estrada, opera, balet, cholg`u ijrochiligi, an’ana-viy ijrochilik, raqs yo`nalishlarida “Nihol” mukofoti bilan taqdir-langani tom ma’noda ularga ko`rsatilayotgan yuksak e’tibor va g`amxo`rlikning yorqin ifodasidir. 2017-yilga kelib 14 yoshdan 22 yoshgacha bo`lgan qizlardan iborat «Zulfya» mukofoti sovrindorilarning soni 200 dan oshdi. Harbiy xizmatning yoshlar uchun mustahkam hayotiy prinsiplar, harbiy xizmatni tugatayotgan yoshlarni rag `batlantirishning aha-miyatini, ularning o`qishni davom ettirishi va mamlakat oliy o`quv yurtlariga o`qishga kirishi uchun imtiyoz va sharoitlar yaratishni e’tiborga olib, 2005-yilda O`zbekiston

Respublikasi Prezidentining “O`zbekiston Respublikasi Qurolli kuchlari safda muddatli harbiy xizmatni o`tayotgan harbiy xizmatchilarga beriladigan imtiyozlar tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to`g`risida”gi qarori e’lon qilindi. Ushbu qarorga muvofq, O`zbekiston Respublikasi Qurolli kuchlari safda muddatli harbiy xizmatni o`tab bo`lgan fuqarolar uchun respublika oliy o`quv yurtlariga o`qishga kirishda test sinovlarida to`planadigan eng ko`p ballning 25 foizi miqdorida qo`shimcha ball shaklidagi imtiyoz berish belgilandi. Istiqlol-yillarida yoshlarning har tomonlama yetuk, barkamol voyaga yetishi uchun mustahkam qonunchilik bazasi yaratildi. Xususan, 23 ta qonun va 100 dan ortiq me ’yoriy-huquqiy hujjatlar qabul qilinib, hayotga izchil tatbiq etilmoqda. Bundan tashqari, -yillarga nom berishda ham yoshlarning manfaatlari alohida e’tiborga olindi. Xususan, 2000-yil - “Sog`lom avlod-yili”, 2001-yil - “Onalar va bolalar-yili”, 2008-yil - “Yoshlar-yili”, 2010-yil - “Barkamol avlod-yili”, 2014-yil - “Sog`lom bola-yili”, 2016-yil - “Sog`lom ona va sog`lom bola-yili”, deb e’lon qilinib, yahlit chora-tadbirlar dasturlari amalga oshirilgani fkrimiz tasdig`idir. Muzeylar davlat muhofazasiga olindi, ularni ta ’mirlash, muzey eksponatlarini boyitish davlat budjeti hisobidan moliyaviy jihatdan qo`l lab-quvvatlandi. Muzeylar faoliyatini muvofqlashtirish, il-miy-uslubiy yordam ko`rsatish, moddiy jihatdan qo`llab-quvvat-lash maqsadida 1998-yilda “O`zbekmuzey” Respublika jamg`armasi tuzildi. Aholining muzeyshunoslik madaniyatini oshi rishga ko`maklashuvchi “Moziydan sado” jurnali ta’sis etildi va u 1999-yildan boshlab o`zbek, rus va ingliz tillarida nashr etila boshlandi. Yoshlar ma’naviyatida muzeylarning ahamiyati hisobga olinib, 2014-yil Vazirlar Mahkamasining qarori bilan haftaning seshanba va juma kunlari bolalar va ularning ota-onalariga bepul xizmat ko`rsatish, har-yili 2-8 sentabr kunlari “Muzeylar haftaligi”ni tashkil etish belgilandi. An ’anaviy xalq ijodi. Mustaqillik sharoitida xalq ommasining ijodiy an’analarini saqlash va rivojlantirish, jumladan, xalqning og`zaki, musiqali, amaliy, teatr-tomoshaviy deb atalgan ijod turlari va janrlarini tiklash va kamol toptirish muhim ahamiyat kasb etib bormoqda.

Xalq og `zaki ijodining askiya, doston, mushoira, lof, kulgi-hikoya, asotir (mif), afsona, ertak, latifa; an’anaviy musiqa ijodining alla, yalla, yor-yor, alyor, terma, ashula, marosim qo`shiqlari va musiqa folklori asosida vujudga kelgan oilaviy ansambllar, fol-klor etnografk guruhlar, xalq havaskorlik jamoalari; xalq teatr-to-mosha ijodining masxarabozlik, qo`g`irchoqbozlik; xalq amaliy-bezak ijodining naqqoshlik, kulolchilik, o`ymakorlik, zardo`zlik, zar garlik, to`qimachilik turlarini; tabiat bilan bog`liq bo`lgan ijodning rang-barang tur va janrlarini tahlil qilish asosida shunday xulosaga kelindiki, ular avlodlar ongini, badiiy tafakkurini, estetik qarashlarini taraqqiy ettiribgina qolmay, balki ijtimoiy hayotning barcha sohalarida ijodkorlikni rivojlantirgan, xalqning o`z tarixi va taqdiri haqida o`ylashga, bunyodkorlik qilishga undagan. Shuning uchun ijodiy merosni tiklash va kamol toptirish xalqning barcha ijtimoiy-madaniy sohalaridagi faolligini oshirishda muhim omil bo`ladi. Mustaqillik sharoitida o `zbek xalq ijodining tiklanish va ravnaq topish jarayoni jadal sur'atlar bilan amalga oshmoqda. O`zbekiston Respublikasida bu soha ishlarini rivojlantirishda “Respublika xalq ijodi va madaniy-ma ’rify ishlar markazi”ning xizmati kattadir. Xalq ijodiga oid ma’naviyatimiz durdonalarini aniqlash va ularga tegishli ko`mak berish borasida respublikamizda amalga oshirilayotgan diqqatga sazovor tadbirlarga murojaat qilamiz: - xalq hunarmandchiligi, amaliy va tasviriy san ’at, havaskor ijodkorlar ko`rigi, savdo-ko`rgazmalari amaliy san’at ixlosmandlarini rag`batlantirib, ularning ilhomiga ilhom qo`shib yubordi; - “Alla” ijrochilarining Respublika ko`rik-tanlovlari bola kamolotida muhim o`rin tutadigan Ona shaxsini e’zozlashga oid ko`plab qo`shiqlarning yuzaga kelishiga imkon berdi; - folklor jamoalari Respublika seminar-kengashi faoliyati xalq ijodiyoti sarchashmalarini aniqlash, tiklash va targ `ib qilishda folklor-etnografk ansambllarning muhim o`rin tutishini namoyon etdi; - oilaviy ansambllar, katta ashula, lapar ijrochilari Respubiika ko `rik- tanlovlari o`zbek xalq ijodining barcha tur va janrlariga Xalqaro darajada ham

katta qiziqish bilan qaralayotganligidan dalolat berdi. - “Chashma” Respublika folklor ko`rik-tanlovi xalq ijodi bitmas-tuganmas va boy ma’naviy “buloq” ekanligini ma’lum qildi va ayni chog`da bu sohadagi qator muammolarni davlat miqyosida ijobiy rial etilishiga turtki berdi; - maqomchilar Respublika ko `rik-tanlovlari bu mumtoz san’at dovrug`ini yanada keng yoyib, ko`plab iqtidorli iste’dodlarni yuzaga chiqardi. - mashhur xalq baxshilari yubileylari baxshilik san ’ati hozirgi kunda qaysi yo`llar, janrlar va qaysi ijodiy maktablar doirasida ravnaq topayotganligini namoyon qildi; - “Oilaviy ansambllar Respublika ko`rik-tanlovlari” vatanimizda oilaviy ijodni targ`ib qilishda va ommalashishida muhim omil bo`ldi; - “Turkiston – umumiy uyimiz!” ruknida Markaziy Osiyo baxshi-shoirlarining ko`rik-tanlovi o`z atrofga 100 dan ortiq baxshilarni yig`ib, mintaqa ko`lamida Turkmaniston, Qozog`iston, Qirg`iziston, Qoraqalpog`iston baxshilarining o`zaro ijodiy boyishiga xizmat qildi; - dorbozlar, an ’anaviy sirk san’ati va qo`g`irchoq teatri munosib o `rnini egallashga ko`maklashish, ularning manfaatlarini himoya qilish, yosh yigit- qizlarning o`z aql-zakovati, kuch-g`ayratini to`la namoyon etishi uchun zarur shart-sharoit yaratib berish, yosh avlodning tayanchi va suyanchi bo`lishdan iboratdir. Harakatning Qoraqalpog`iston Respublikasi, viloyatlar, Toshkent shahar, tuman va shahar bo`limlari, ta’lim muassasalari, harbiy qismlar, huquq-tartibot organlarida boshlang`ich tashkilotlari tuzildi. Ular 14 yoshdan 28 yoshgacha bo`lgan O`zbekiston fuqarolari - yoshlarni o`z safarida ixtiyoriy ravishda birlashtirgan holda faoliyat ko`rsatdi. 2017-yil 30-iyun kuni O `zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev ishtirokida “Kamolot” Yoshlar ijtimoiy harakati (YoIH) qurultoyi bo`lib o`tdi. Bu qurultoyda “Kamolot” YoIH tashkiloti tugatilganligi va “O`zbekiston yoshlar ittifoqi” tashkil etilganligi e’lon qilindi. Yoshlarning muammolari hamda tashabbuslari O`zbekiston Prezidentining to`g`ridan-to`g`ri e’tiborida bo`lishini ta’minlash maqsadida “O`zbekiston yoshlar ittifoqi” raisi bir

paytning o`zida Prezidentning Davlat maslahatchisi lavozimida bo`lishi ham belgilab qo`yildi. Yoshlarning davlat tomonidan qo `llab-quvvatlanishi. Millat kelajagi ham ma’nan, ham jismonan baquvvat, sog`lom yoshlar qo`lida. O`zbekiston aholisining 60 foizdan ortig`ini 30 yoshgacha bo`lgan yoshlar tashkil etadi. 1996-yil «Kamolot» yoshlar jamg`armasi tuzildi. 2001-yil bu jamg`arma «Kamolot» yoshlar ijtimoiy harakatiga aylantirildi. 2017-yil mazkur harakat faoliyati tugatilib, «O`zbekiston yoshlar ittifoqi» tashkil etildi. 30-iyun sanasi «Yoshlar kuni» sifatida nishonlanadigan bo`ldi. O `zbekiston Respublikasi Prezidentining 2014-yildagi “O`zbekis-ton Respublikasida yoshlarga oid davlat siyosatini amalga oshirishga qaratilgan qo`shimcha chora-tadbirlar to`g`risida”gi qarorining qabul qilinishi mamlakatimizda yuksak ma’naviyatli, mustaqil va erkin fkrlaydigan, zamonaviy ilm-fan yutuqlarini puxta o`zlashtirgan har tomonlama sog`lom va barkamol avlodni voyaga yetkazish borasidagi ishlarning mantiqiy davomi bo`ldi. Ushbu qaror ilm-fanni yanada rivojlantirish, iqtidorli va qobiliyatli yoshlarni, jumladan, qizlarning intellektual salohiyatini ro`yobga chiqarish uchun yanada keng sharoitlar yaratishga qaratilgan. J. Usmonov, A. Isayev, E. Is ’hoqovlarning yangi, qiziqarli asarlari tomoshabinda katta qiziqish uyg`otmoqda. Musavvirlarimiz yangi tarixiy bosqichda madaniy aloqalarni qayta tiklash, yagona ma ’naviy makon yaratishga yo`naltirilgan uslub va yo`nalishlarni umuminsoniy tamoyillarga bo`ysundirishga intilmoqda. So`nggi-yillarda kelajak poydevorini bugundan barpo etish maqsadida, yoshlarga va o`sib kelayotgan yangi avlodga alohida e’tibor qaratilmoqda. Bularni bo`lib o`tayotgan festivallar, tanlovlar, badiiy ko`rgazmalar misolida ko`rishimiz mumkin. An’ana tusiga aylanib qolgan “San’at haftaligi”, “Ustoz-shogird” kabi qator ko`rgazmalar shular jumlasidandir. Ushbu ko`rgazmalarning barchasida tanlovlar e’lon qilingan bo`lib, bir-birlari bilan ijodiy raqobatga kirishgan yoshlarni ma’naviy rag`batlantirish orqali iqtidorlar tanlab olinmoqda va ularga keng imkoniyatlar yaratilmoqda.

Shuni guvohi bo `lamizki, yosh rassomlar o`z qiziqishlari va intilishlariga ko`ra hamohang mavzu va o`z uslublarini tanlashlari mumkin bo`lsa-da, akademik san’at poydevor vazifasini o`tamoqda. Yosh rassomlar ijodida o`ziga xos milliy san’at rivojlanganligi kishini quvontiradi. Shuningdek, jahon zamonaviy san’atining yangi shakllari va konseptual g`oyalari bilan muloqotlari faolligini yuqori baholash mumkin. Yoshlar tashkiloti. O `zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgandan keyin mamlakat yoshlarini birlashtirish uchun “Yoshlar ittifoqi” tashkiloti tuzildi. Tashkilot yoshlarni o`z plenumi va konferensiyalari qarorlarini bajarishga safarbar qilishga urinishi, qarorlarda yoshlarning manfaatlari va ehtiyojlari to`la aks etmaganligi natijasida 1996-yilda “Yoshlar ittifoqi” tashkiloti tugatilib, O`zbekiston Respublikasi yoshlarining “Kamolot” jamg`armasi tuzildi. “Kamolot” jamg`armasining vazifasi yoshlarning manfaat va ehtiyojlarini o`rganish, ularni qondirish yuzasidan dasturlar tuzish va davlat ko`magida hayotga tatbiq etishdan iborat edi. Ammo “Kamolot” yoshlar jamg`armasi bunday vazifalarni bajara olmadi, yoshlarning haqiqiy ma’nodagi yetakchisiga aylana olmadi, deb topildi. 2001-yil Toshkentda bo `lgan yoshlar qurultoyida o`zini o`zi boshqaradigan nodavlat notijorat tashkilot - O`zbekiston Respub-likasi “Kamolot” yoshlar ijtimoiy harakati tuzildi. “Kamolot” yoshlar ijtimoiy harakatining asosiy maqsadi yoshlarni birlashtirish, jamiyatda jamoalarining Respublika ko `rik-festivali bu qadimiy san’atga yanada jiddiyroq va har tarafama e’tibor berishimiz lozimligi masalasini kun tartibiga qo`ydi; - “qadimgi qo`shiqlar, urf-odatlar, an’analar, marosimlarni o`rganish va targ`ib qilish” bo`yicha uyushtirilgan respublika ilmiy ekspeditsiyasi xalqimiz tarixiy-madaniy merosining ko`pgina namunalarini saqlab qolishga ko`mak berdi; - Milliy qadriyatlarga bag `ishlangan Respublika ilmiy-amaliy anjumanlari bu soha muammolarining hal qilinishida muhim amaliy yo`llarni belgilab berdi; - “Oilaviy ansambllar” ning navbatdagi Respublika ko`rik-tanlovi xalqimiz ruhiyatiga mos mazkur o`ziga xos ijodiy yo`lga katta e’tibor berish zarurligini ko`rsatdi;

- qadimgi qo `shiqlar, urf-odatlar, an’analar va marosimlarni o`rganish, targ`ib qilish maqsadida Jizzax viloyatiga uyushtirilgan ilmiy-amaliy ekspeditsiya ham ko`pgina ijodiy an’analarni asrash va targ`ib qilishga ko`mak berdi. Xalq ijodini tiklash va ravnaq toptirish bo `yicha amalga oshirilayotgan bu tadbirlar mustaqillik sharoitida Respublikamiz miqyosida xalq manaviyati, boy ijodiy an’analariga qay daraja e’tibor berilayotganiga guvohlik beradi. Xalq ijodi sohasida respublikamizda o `tgan Xalqaro nufuzli anjumanlardan biri BMTning 50-yilligiga bag`ishlangan Toshkentdagi Milliy bog`da (1997, 24- 25- oktabr) Barhayot an’analar nomli xalq amaliy san’ati va hunarmandchiligi yarmarkasi bo`ldi. Bu yarmarka o`zbek xalq amaliy san’atiga xalqaro darajada bo`lgan qiziqishni yana bir marta namoyon qildi. Samarqand, Buxoro, Xorazm va Farg`ona amaliy san’at ustalari o`ziga xos an’anaviy ijodlari bilan barcha kishilarni lol qoldirdi. Yarmarka yakunida xalqimizning amaliy ijod turlari barhayot an’analarga aylanishi uchun har bir noyob kasb egasi bo`lgan iste’dodli ustozga o`ziga 5 tadan shogird tayyorlashga oid huquqiy va iqtisodiy imkoniyatlar yaratib berildi. YUNESKO tasarrufda uyushtirilgan “Boysun bahori” xalqaro folklor festivali o`zbek og`zaki va nomoddiy madaniyati durdonalarini jahon tan olganligining isboti bo`ldi. Festival doirasida bo`lib o`tgan folklor jamoalar ko`rigi, baxshi qo`shiqchilar tanlovi, yosh modelyerlar ko`rigi, folklorga bag`ishlangan xalqaro ilmiy anjuman va yakunlovchi folklor tomoshasi o `zbek an’anaviy nomoddiy madaniyati boy va serqirra ekanligini yaqqol namoyish qildi. O `zbekistonda xalq amaliy san’ati va hunarmandchiligini ravnaq toptirish uchun 1997-yil 31-martda Respublikamizning birinchi Prezidenti I.A. Karimovning maxsus farmoni chiqdi va unga binoan respublikamizda bu boradagi barcha ishlarni muvofqlashtiruvchi maxsus markaz tuzildi. Bunday e’tibor natijasida xalqimizning ko`plab ijod turlari tiklanmoqda. Respublika xalq amaliy san’ati markazi rahbari Shohalil Shoyoqubovning ta’kidlashicha, agar mustaqillikgacha xalq hunarmandchiligining 10 ga yaqin turi saqlanib qolgan

bo`lsa, mustaqillikdan so`ng hozirgi vaqtga kelib, uning 50 ga yaqin turlari qayta tiklangan va hozir ham bu jarayon davom etmoqda. O `z navbatida, o`zbek folklori jahonga tanilmoqda, ko`plab folklor jamoalar xorijiy mamlakatlarga chiqib xalqaro anjumanlarda qatnashib, ajnabiylar e’tiboriga nodir san’atimiz durdonalarini havola etishmoqda. Quyida mustaqillik-yillari xorijiy mamlakatlarga chiqib, o`zbek xalq ijodini jahonga tanitib kelgan ba’zi folklor jamoalari haqida qisqa ma’lumotlar keltiramiz: Toshkentning “Kamalak” fofklor-etnografk ansambli, Andi-jonning “Sumalak” xalq raqs ansambli, Xorazm viloyati xalq ijodiyoti markazi qoshidagi “Meros” bolalar namunali folklor-etnografk jamoasi, Respublika o`quvchilar saroyi qoshidagi “Chaman” folklor guruhi, Quvaning “Anor” xalq ashula-raqs ansambli, Navoiy viloyat qo`shma folklor jamoasi Misr, Turkiya, AQSH, Fransiya, Pokiston, Yaponiya kabi mamlakatlarda bo`lib o`tgan xalqaro folklor festivallari va boshqa tadbirlarda ishtirok etib, vatanimizga ko`plab nufuzli sovrinlar olib kelishgan. Chet ellarda o `zbek xalq ijodiga oid ko`plab kitoblar, maqolalar chop etilmoqda. Keyingi-yillar milliy madaniyatimiz o`tmishi va bugungi kunini uzviy bog`laydigan festivallar saf kengayib bor-moqda. Madaniyat va san’at Forumining yangi keng qamrovli loyihasi – “Asrlar Sadosi” festivali ham xalqimizning an’analari, amaliy san’ati va milliy taomlari, xalq og`zaki ijodi kabilarning boy va rang-barang ekanligini namoyon etmoqda. Ushbu festival har-yili mamlakatimizning turli madaniy va tarixiy maskanlarida mutaxassislar, olimlar va xorijiy mehmonlar ishtirokida xalqaro 2006-yili Madaniyat va san ’at ko`rgazmasi ish boshladi. Mamlakat Prezidentining 1997-yil “Xalq badiiy hunarmandchiliklari va amaliy san’atini yanada rivojlantirishni davlat yo`li bilan qo`llab-quvvatlash chora-tadbirlari to`g`risida”gi farmonida amaliy bezak san’ati ahamiyatini oshirish, qo`lda ishlanadigan badiiy buyumlarni tayyorlashda davlat tomonidan madad berilish choralari belgilandi. Jumladan, “O`zbekiston Respublikasi xalq ustasi” faxriy unvoni ta’sis etildi, “Hunarmand” uyushmasi tashkil qilindi. Qolaversa, hunarmandlar daromad solig`idan ozod etildi.

Mustaqillik-yillarida uslubiy jihatdan o `ziga xos rassomlar guruhi shakllandi. Rassomlar ijodida jiddiy evrilishlar sodir bo`lmoqda. Yangi plastik izlanishlarda ertagu dostonlar, xalq og`zaki ijodiyoti, turli xil rasm-rusum va marosimlar bilan bog`liq belgilar hamda ramzlar ular rangtasvirining yangi bosqichini belgilab berdi, Ushbu davrda serqirra ijod qilgan rangtasvirchilardan R. Ahmedov, N. Qo`ziboyev, R. Choriyev, M. Nabiyev, A. Ikromjonov, B. Jalolov, S. Raxmetov, A. Mirzayev, N. Shin, V. Oxunov, J. Umarbekov, S. Alibekov, A. Isayev, J. Usmonov, N. Shoabdurahimovlarni keltirib o`tishimiz mumkin. Bu davrdagi mahobatli san’atning rivojlanishi ijodiy erkinlik, badiiy merosimizni boy an’analariga murojaat qilish bilan bog`liq. Yangi ma’muriy-ijtimoiy inshootlar, ko`hna binolarni qayta ta’mirlash hamda yangi shahar ansambllarini barpo etish ishlarining jadallashib ketishi bilan mahobatli rangtasvirchilar ijod vositalarining yangi imkoniyatlarini qidirib topishga bo`lgan yondashuvlari sezilarli darajada faollashdi. Mahobatli san’at sohasida ijodiy izlanishlar olib borgan rassomlardan A. Aliqulov, O. Xabibullin, “Sanoyi-nafsa” guruhi, A. Buxorboyev, A. Axmedshin kabi rassomlarni aytishimiz mumkin. Mustaqillik-yillaridagi ko `rgazmalarda M. Nabiyev, A. Ikromjonov, R. Choriyev, R. Ahmedov. N. Qo`ziboyev, N. Shin, B. Boboyev, J. Umarbekov, B. Jalolov, V.Burmakin, L.Ibrohimov, haykaltaroshlar A. Hotamov, T.Tojixo`jayev, D.Ro`ziboyev, M.Borodina, grafk rassomlar M.Kagarov, A.Mamajonov, M.Sodiqovlar, yosh rassomlar D.Oxunboboyev, A.Ivanova, A.Nikolayev, M.Aliyev, V.Nechayeva, X.Ziyoxonov, X.Inog`omova, G.Alimatova, A.Nurshina, K.Boboyev kabi ko`plab taniqli san’atkorlar ijodi barchaga manzur bo`lmoqda. Shuningdek, A. Nur, V. Oxunov, G. Qodirov, G. Boymatov yo `qolish arafasida turgan turlarini, mahalliy markazlarini tiklash jarayoni ketyapti. Hozirgi kunda badiiy kulolchilik, kandakorlik, zargarlik, zardo`zlik, an’anaviy to`qimachilik, kashtachilik, gilamdo`zlik, do`ppichilik, yog`och va ganch o`ymakorligi, naq- qoshlik kabi turlar juda rivojlangan. Yetakchi kulollar A. Rahimov, S. Otajonov. Sh. Yusupov, R. Usmonov, A. Isoqov, Narzullayevlar, R. Zuhurov; kandakorlar M. Madaliyev, D. Holidova, G. Rahmatova, U. Aliyev, O. Umarov; zargarlar F.

Dadamuhamedov, G. Yo`ldosheva, G. Tosheva; ganchkorlar M. Murodov, X. Abdullayev, A. Muxtorov; yog`och o`ymakorlar S. Xo`jayev, M. Ibrohimov. O. Fayzullayev, A. Azlarov, S. Rahmatullayev; zardo`z B. Jumayev; kashtachi Z. Obloberdiyeva va boshqalar samarali ijod qilmoqdalar. Mustaqillik davrida noan ’anaviy amaliy bezak san’at turlari ham rivojlanib kelyapti. Masalan, toshkentlik kulol N. Qo`ziyevaning asarlari shu uslubda mo`jazgina ishlangan. O`zbekiston zargarlik maktabining vakillari orasida E. Gostyev, U. Xolmurodov, A. UIum-bekovalar hozirda zamonaviy, noan’anaviy yo`nalishda ijod qil-moqdalar. Tasviriy san ’at. Mustaqillik davri rangtasvir san’ati turli-tuman uslublar ko`lamining kengligi bilan farqlanadi. Akademik realizm, dekorativizm, milliy romantizm, abstraksionizm, instalyatsiya ko`rinishlari ko`p jihatdan ijodiy dunyoqarashning kengayishidan dalolat beradi. 1997-yilda O`zbekiston Badiiy akademiyasining tashkil etilishi tasviriy san’atning turli sohalarini rivojlanishida katta ahamiyatga ega bo`ldi. Mustaqillik davrida tasviriy san’atning turli sohalari va janrlari rivojlanib bordi. Masalan, ushbu davr haykaltaroshligida, asosan, tarixiy siymolar gavdalandi va ularning soni ko`payishi barobarida uslub jihatlarining yangilanishi ham bir qator asarlarda ko`zga tashlandi. A. Rahmatullayev, L. Ryabsev, F. Jabborov, R. Mirtojiyev, J. Kuttimurodov, K. Norxo`rozov kabi haykaltaroshlar mahobatli, A. Xotamov, E. Esanov, S. Sharipov kabi rassomlar esa dastgohli haykaltaroshlikni rivojlantirishga harakat qilishdi. Tasviriy san ’at uchun mustaqillik keng imkoniyatlar yaratib berdi. Avvalo, 1997-yilda O`zbekistonda birinchi bor Badiiy akademiya tashkil etildi. 2002-yili Toshkent foto uyi, 2004-yili O`zbekiston tasviriy san’at galereyasi, 2005-yili O`zbek liboslari galereyasi, darajada YUNESKO hamkorligida o `tkazildi. 2008-yilda Festival Kitob tumanida, 2009-yilda esa Parkent tumanida o `tkazilgan “Asrlar sadosi” festivalida folklor va teatr guruhlari, xonandalar, musiqachilar, raqqoslar, xalq baxshilari, masxarabozlar, liboschi dizaynerlar, rassomlar, amaliy san’atning atoqli vakillari, mohir oshpazlar ishtirok etishdi. Festival dasturi, shu-ningdek, xalq o`yinlari, ko`pkari (uloq), kurash, dorbozlar

chiqishi, mamlakatning turli viloyatlaridan kelgan oshpazlar tanlovini ham o`z ichiga olgan. Festival amaliy san’at yarmarkasi doirasida kulol-chilik, kandakorlik, kashtachilik, miniatyura, o`ymakorlik ustalari ham o`z mahoratlarini namoyish etdilar. Festivalga 50 ming nafarga yaqin tomoshabin, 15 mingga yaqin mehmonlar tashrif buyurishdi. Ular orasida Rossiya, Fransiya, AQSH, Turkiya, Koreya, Italiya, Yaponiya, Xitoy, Shveysariya, Bolgariya, Avstriya kabi davlatlardan 100 nafardan ortiq madaniyat va san’at arboblari, olim va tadqiqotchilar, nufuzli xalqaro OAV vakillari, diplomatik korpus va xalqaro tashkilotlar xodimlari bor edi. Respublikamizda muntazam ravishda o `tkazib kelinayotgan turli xil ko`rik- tanlovlar, Respublika miqyosidagi tadbirlar o`zbek milliy san’at turlarining rivojiga munosib hissa bo`lib qo`shilmoqda. Milliy dorbozlar va an’anaviy sirk san’ati jamoalarining Respublika ko`rik-festivali, Askiyachi va qiziqchilarning an’anaviy Respublika ko`rik-festivali, “O`lan aytgani keldik” nomli an’anaviy folklor san’ati bayrami, Yosh kulollarning Respublika ko`rgazmasi, Qo`g`irchoqbozlik san’ati bayrami, Xalq ashula va raqs ansambl-larining Respublika ko`rik-festivali, “Barhayot navolar” turkumidan milliy cholg`u sozlar ijrochilarining Respublika ko`rik-festivali mamlakatimizning ko`plab viloyatlarida iqtidorli ijrochi yoshlarni kashf etmoqda. Joylarda milliy qadriyatlar, xalq ijodiyotini targ `ib qilish maq-sadida 2006- yildan buyon “Xalq ijodiyoti poyezdi” tashkil etilmoqda. Bu poyezd yordamida respublika ko`rik-tanlovlar, festivallar g`oliblarining chekka qishloqlar aholisi bilan ijodiy uchrashuvlari o`tkazilmoqda. Madaniyat poyezdi aholiga madaniy- maishiy xizmat ko`rsatib, xalq ijodiyotining noyob durdonalari (o`lan, lapar, askiya, baxshichilik va folklor san’ati turlari) ni keng omma o`rtasida targ`ib etib bormoqda. Xalq an ’analari. Mustaqillikning birinchi-yillaridanoq milliy qadriyatlar, xalq an’analarini tiklash O`zbekistonda davlat siyosati dara jasiga ko`tarilgan muhim vazifaga aylandi. Darhaqiqat, milliy an’analarni tiklash borasida amalga oshirilayotgan tarixiy ishla-rimizning qamrovi juda kengdir. An’analar – xalqning

tarixiy shakllanishi va rivojlanishi jarayonida yaratilgan va avlodlardan av-lodlarga muqaddas meros sifatida o`tib kelayotgan bebaho ma’naviy boyligi hisoblanadi. Millatning asosiy belgilaridan biriga aylangan odatlarni asrash va kamol toptirish har bir avlodning muqaddas bur-chidir. Ajdodlarimiz an’analari barhayot bo`lishi uchun, eng avvalo, uni kelajagimiz bunyodkorlari-yoshlarimiz ongida barqarorlashtirish lozim. Yoshlar tomonidan ajdodlar an’analarini qadrlanmay qo`yilishi avlodlar o`rtasida ma’naviy uzilishni vujudga keltiradi. Eng qadimiy xalqlardan biri hisoblangan o `zbeklarning an’analari tarixiy zaruriyat asosida vujudga kelgan, zamon chig`iriqlaridan o`tib, muhim ma’naviy qadriyat sifatida ravnaq topgan. Biroq avloddan avlodga o`tib kelayotgan xalq an’analari sobiq sho`rolar davrida jiddiy to`siqlarga uchragan bo`lsa ham, o`zbek xalqi mustaqillikka erishgandan so`ng, ularga ehtiyoj kuchayib, qayta tiklana boshlandi. Buning natijasida ilgari norasmiy nishonlangan an’analar jiddiy tadqiqot obyektlariga aylanib, milliy an’analar haqida qator kitoblar chop etilmoqda. Bu bejiz emas, atbatta. Chunki an’analar xalq ma’naviyatining tarkibiy qismi, muhim axloqiy qadriyat, tarbiya vositasi sifatida xizmat qilmoqda. Xalq an’analari, marosimlar jarayonida namoyon bo`layotgan odob-axloq, mehr-oqibat, izzat-ikrom kabi xislatlar yoshlar ma’naviyatini shakllanishida muhim ahamiyat kasb etmoqda. Etnos-millatning asosiy belgilaridan biriga aylangan odatlarni asrash va kamol toptirish har bir avlodning muqaddas burchiga aylangan. An ’anaviy xalq bayramlarining tikianishi o`zbek madaniyati tarixida o`ta muhim voqea bo`lib qolmoqda. Chunki bayramlar hayotning eng yaxshi tomonlarini o`zida mujassamlashtiradigan va aks ettiradigan ko`zgu sifatida xalq madaniyatining yirik va muhim shakli hisoblanadi. Shuning uchun azaliy madaniyatning eng qimmatli tomonlarini qoidalashtirishga zamin yaratildi. Mustaqillikka erishilgandan so `ng O`zbekiston rahbariyati, eng avvalo, xalqimizning ehtiyoji, orzu-istaklarini hisobga olib, azaliy bayramlarni tiklashga va yangi istiqlol bayramlarini shakllantirishga katta e ’tibor bera boshladi. Jumladan, O`zbekiston Respublikasining birinchi Prezidenti I. Karimov Farmonlari asosida

“Navro`z”, “Ro`za hayiti”, “Qurbon hayit” lari rasman tiklanib, xalq o`rtasida keng nishonlana boshladi. Shuningdek, istiqlolni sharafaydigan bayramlar “Mustaqillik kuni” va “Konstitutsiya kuni” joriy etildi. O`z navbatida, O`zbekiston rahbariyati sobiq mustabid tuzumi davrida paydo bo`lgan barcha bayramlarni taqiqlamadi. Ular orasida umuminsoniy g`oya va qadriyatlarni targ`ib qiluvchi “Yangi-yil bayrami”, “Xotin-qizlar bayrami” kabilar saqlab qolindi. Hozirgi vaqtda O `zbekistonning asosiy davlat bayramlari asosan shakllangan bo`lsa-da, azaliy bayramlarni tiklash jarayoni tugagan, deb hisoblash noto`g`ri bo`ladi. Bu borada hali bajariladigan ishlar ham kam emas. Bir tomondan, azaliy bayramlar bilan birga ularga xos odatlar va an’analar tiklanishi darkor. Ikkinchi tomondan, mustaqillik davrida paydo bo`lgan tarixiy - ma’naviy qadriyatlar bilan ham boyitilmog`i lozim. Xalq an ’analariga oid tadqiqotlarimiz, chunonchi, Markaziy Osiyo xalqlarining ming-yil ichidagi yuzga yaqin bayram va marosimlariga oid to`plangan ma’lumotlar tahlili natijasida quyidagilar ma’lum bo`ldi: insonning tabiiy-hayotiy ehtiyojlari asosida paydo bo`lgan marosim va bayramlar asrlar davomida o`z ahamiyatini yoqotmaydi. Ularga siyosiy vaziyatlar, turli davlat sulolalarining mahv etilishi, hukmdorlar, istilochilarning kelib-ketishlari, hattoki, hududdagi aholi tarkibiy o`zgarishlari ham ta’sir etmaydi. Ikkinchi turkum bayram-marosimlar esa ma’lum vaqtdan so`ng o`zgarishi yoki boshqa yangi bayramlar vujudga kelishiga asos bo`lishi mumkin. Uchinchi guruh marosim va bayramlar esa muayyan davr siyosati, davlat yoki hukmdorlarning xohish-irodasi sifatida vujudga keladi, o`shalar bilan birgalikda yashaydi va o`z tarixiy vazifasini bajarib bo`lganidan so`ng barham topadi. Amaliy san ’at. Mustaqillik-yillarida an’anaviy madaniyatga e’tibor kuchayib, O`zbekiston Prezidenti farmoni bilan bir qator yangi korxonalar vujudga keldi. 1997-yil “Musavvir” llmiy-tek-shirish markazi qoshida “Hunarmand” Assotsiatsiyasi tashkil qili-nib, respublikadagi turli hunarmandchilikda ijod qilib kelayotgan ustalarni qamrab oldi.

Teatr san ’ati. Mustaqillik davrida o`zbek teatrining turlari va janrlari rivojlanmoqda. Yoshiar, bolalar va qo`g`irchoq teatrlari alohida mavqega ega. Mustaqillik sharofati bilan tiklangan milliy qadriyatlar, jamiyat ma’naviyati haqidagi yangilangan tushunchalar, tarix va zamonaviylik muammolari ushbu teatrlar diqqat-e’tiborida. O`zbekiston Respublikasi Prezidentining «O`zbek teatr san’atini rivojlantirish to ` g`risida»gi 1998-yil Farmoni milliy teatr san’atining istiqbolini belgilab bergan hujjat bo`ldi. «O`zbekteatr» ijodiy ishlab chiqarish birlashmasi o`z faoliyatini milliy tomosha va teatr san’atining eng yaxshi an’analarini asrab-avaylashga hamda boyitishga yo`naltirdi. Mustaqillik davrida O `zbek teatr san’ati milliy qadriyatlarni tiklashga qo`l urdi. Bir zamonlar qoralangan asarlar teatrlarda sahna lashtirildi, yangi asarlar yaratish harakati boshlandi. Turii teatrlarda Fitratning «AbuIfayzxon» tragediyasi, To`ra Mirzoning «Amir Temur» dramasi, Clio`lponning «Kecha va kunduz» romani, “Yor qinoy” dramasi, Abdulla Qodiriyning “O`tkan kunlar” va “Mehrobdan chayon” romanlari asosida sahna asarlari yaratildi. Umu man, o`zbek teatr madaniyati yanada rivojlandi. O`zbek san’at-korlari xorijiy mamlakatlarga gastrollarga bormoqdalar. Zamonaviy o`zbek teatri san’atiga hissa qo`shgan namoyandalardan dramaturglar – M. Boboyev, Sh. Boshbekov, E. Samandarov va boshqalar; rejissyorlardan - N. Abdurahmonov, R. Yoriyev, B. Yo`ldoshev, N. Otaboyev, O. Salimov, V. Shapiro, R. Hamidov va boshqalar; rassomlardan - G. Brim, B. Kim, S. Salimov, B. To`rayev, T. Shorahimov va boshqalar; dirijyorlardan – D. Abdurahmonova, E. Toshmatov, N. Xalilov, H. Shamsiddinov va boshqalar; raqs ustalari – G. Izmaylova, M. Is’hoqova, I. Yusupov va boshqalarni ko`rsatish mumkin. Teatr san’atining rivojlanishiga hissa qo`shgan aktyorlardan Ya. Abdullayeva, M. Abduqunduzov. T. Azizov, Sh. Azizova, Yo. Ahmedov. X. Boboxonova, Z. Davletmuradova, Ye. Dmitriyeva, G. Jamilova, J. Zokirov, G. Zokiirova, D. Ismoilova, M. Ixtiyorova, E. Komilov, E. Malikboyeva, E. Nosirov, H. Nurmatov, M. Razzoqova, S. Rametova, A. Rafqov, G. Rahimova, M. Teshaboyeva, N. Toshkenboyeva va boshqalarni aytishimiz mumkin.

Mustaqillik tufayli tarixiy qadriyatlarni tiklash, o `zlikni anglash, ma’naviy boyliklarga intilish o`zbek teatrining ham muhim vazifasiga aylandi. Sahnamizda buyuk Amir Temur, Mirzo Ulug`bek, Alisher Navoiy obrazlari yangicha talqin qilindi. Al-Farg`oniy, Al-Buxoriy, Jaloliddin Manguberdi, Feruz kabi ulug` ajdodlarimizga bag`ishlangan asarlar keng shuhrat qozondi. Respublika teatrlari har-yili 130 dan ziyod turli mavzu va janrlarda spektakllar sahnalashtiradi. Bular asosan tarixiy, afsonaviy mavzulardagi spektakllardir. 1998-yili Xalqaro miqyosda keng nishonlangan buyuk vatandoshlarimiz hayoti va faoliyati hamda «Alpomish» dostonining 1000-yilligi munosabati bilan qator sahna asarlari yaratildi. O`zbekiston Milliy akademik drama teatrida sahnalashtirilgan dramaturg Hayitmat Rasulning «Piri koinot», Farg`ona viloyati Yu. Shakarjonov nomidagi musiqali drama teatrida sahnalashtirilgan “Osmonga sig`magan muhabbat”, Samarqand viloyati H. Olimjon nomidagi musiqali drama teatrida sahnalashtirilgan Usmon Qo`chqorning “Imom Buxoriy”, Andijon viloyati Y. Oxunboboyev nomidagi musiqali drama teatrida sahnalashtirilgan «Alpomishning qaytishi», Xorazm viloyati Ogahiy nomidagi musiqali drama teatrida sahnalashtiri;gan Erkin Samandarovning «Jaloliddin Manguberdi» kabi asarlari Respublikamiz ma’naviy hayotida katta voqea bo`ldi. Toshkentda «Sharq va G`arb», «Humo» kabi yirik xalqaro teatr festivallari o`tkazilishi o`zbek rejissurasi, aktyorlik san’atining yirik yutuqlari, mahorat o`rganish, tajriba almashinish maktabi vazifasini o`tadi. «Humo» festivali marafoni Toshkentda muvaffaqiyatli o`tib, Germaniya, Gruziya, Rossiya va boshqa mamlakatlar teatr jamoa-larining o`zaro ijodiy uchrashuvi maskaniga ayiandi. 1996-yil Amir Temur tavalludining 660-yilligiga bag`ishlangan «Navro`z» teatr festivalining muvaffaqiyati xalqaro ahamiyatga molik bo`ldi. «Andijon bahori», «37+l», «Debut» teatr festivallari san’at muxlislari uchun haqiqiy tuhfa bo`ldi. Havaskorlik teatrlari ham rivojlanmoqda. Talabalar havaskorlik teatrlarining «Nihol» festivali katta qiziqish bilan o`tkazilmoqda. Respublikamiz teatr sohasida ham yoshlar uchun ko `p ishlar qilindi, ular uchun maxsus tomoshalar qo`yilmoqda, qo`g`irchoq teatrlari barcha viloyatlarda

ishlab turibdi. «Kattalar teatrlari bolalar madaniyat uylari, madaniyat saroylari, madaniyat va istirohat bog `lari, madaniy komplekslar, axborot-texnologiya markazlari, kutubxonalar, muzeylar) faoliyati jiddiy yangilanishiga turtki bo`ldi. Eng muhimi , ma ’ naviyat va ma ’ rifat rivojiga davlatning bosh vazifasi deb qarash bu soha faoliyatini yangidan ravnaq topishiga asos bo ` ldi . Ma ’ lumki , madaniy - ma ’ rify muassasalar faoliyatida milliy ma ’ naviyat masalalari bilan shug ` ullanish asosiy soha bo ` lgani sababli , madaniyat muassasalari komil insonni tarbiyalash jarayoniga o ` zining munosib hissasini qo ` shishga mas ’ ul hisoblanadi , chunki kelajakda buyuk davlat egasi bo ` ladigan komil insonni tarbiyalamasdan , uni axloqiy jihatdan barkamol qilmasdan turib rivojlanish vazifalarini hal etish mumkin emas . Hozirgi bozor iqtisodiyotiga o ` tish borasidagi murakkab vazifalarni muvafaqiyatli hal etish fuqarolarning ma ’ naviy - axloqiy kamolotiga , imon - e ’ tiqodiga , g ` oyaviy - siyosiy yetuklik darajasiga ko ` p jihatdan bog ` liqdir . Inson kamoloti millat va mamlakat rivojiga asos bo ` ladi . Xalq orasida , turarjoylarda madaniy - ma ’ rify faoliyat olib boruvchi muassasalarning bu ishlarni amalga oshirishda o ` ziga xos imkoniyatlar mayjud . Shu narsani e ’ tiborda tutish kerakki , madaniy - ma ’ rify muassasalar asosan joylarda va konkret aholi qatlamlariga xizmat ko ` rsatadi . Shu boisdan ham madaniyat muassasalari muayyan regionning asosiy madaniyat markazi , ma ’ rifat va mazmunli dam olish maskani sifatida xalq ijodini kamol toptirishda , bayram va sayillarni uyushtirishda keng imkoniyatlarga ega ma ’ naviy - mafkuraviy tashkilotlar sifatida xizmat qilmoqdalar . Madaniyat muassasalari kishilarning bo ` sh vaqtini mazmunli tashkil qilish , shaxs ma ’ naviyatini har tomonlama rivojlantirish va ularning ijtimoiy - madaniy faolligini oshirish jarayonlarini uzluksiz ta ’ lim - tarbiya tizimi shaklida amalga oshiradi . Shuningdek , ular joylarda mafkuraviy targ ` ibot - tashviqot ishlarini olib borishda ham davlat , partiyalar , yoshlar uyushmalari , kasaba tashkilotlar va ko ` ngilli jamiyatlarning tayanch - tarbiyaviy markazi sifatida ham faoliyat olib boradilar . XXI asr o `zbek teatrining taraqqiyotida alohida sahifa ochdi. Qadimgi ko`ngilochar milliy tomoshalar va Yevropadan kirib kelgan maxsus teatrlar

uyg`unligida shakllangan o`zbek teatri bu asrda haqiqiy o`zbek milliy teatrini vujudga keltirdi. O`zbekiston teatrlari o`z ijodiy-uslubiy izlanishlari, turli asarlar talqinlariga yangicha yondashuvlar bilan teatr san’ati uslubi va ifoda vositalarning takomillashuviga sabab bo`lmoqda. Mustaqillik davrida teatrlarimiz faoliyatida ko `pgina diqqatga sazovor o`zgarishlar yuz berdi. Teatrlarning repertuar siyosati, rejissura va aktyorlik san’atidagi yangiliklar, spektakllarning prokati, tomoshabinlar bilan aloqalarning yangicha mazmun, shakllari va nihoyat, ushbu maxsus teatrlarning xalqaro san’at va madaniyat maydonida orttirgan tajribalari e’tiborga loyiq. Mustaqillik davrida O `zbekiston teatrlari funksiyasi o`zgardi. Ular o`z faoliyatlarida tomoshabinlarga mazmundor, ta’sirli, qiziqarli spektakllar tayyorlashga ahamiyat berdilar. Mamlakatimizda faoliyat olib borayotgan professional teatr va teatr-studiyalari xalqimiz ma’naviy dunyosini, tafakkurini boyitadigan sahna asarlari yaratmoqdalar. Ushbu dargohlarda minglab ijodiy va texnik xodimlar faoliyat olib boryapti. Mustaqillik davrida birorta ham teatr o `z faoliyatini to`xtatgani yo`q. Nodavlat va xususiy teatrlar paydo bo`lmoqda. Teatrlarning xalqaro miqyosda yutuqlarga erishayotgani e’tiborni tortadi. Teatrlarimiz jamoalari AQSH, Turkiya, Pokiston, Germaniya, Polsha, Buyuk Britaniya, Isroil kabi xorij mamlakatlarida o`tkazilgan turli teatr festivallarida qatnashib, turli sovrin va mukofotlarga sazovor bo`lganligi quvonchlidir. Teatr ijodkorlari mamlakatimiz hayotining turli jabhalarida faol ishtirok etmoqdalar. Vatanimiz oliy organi – Oliy Majlisga, viloyat, tuman va shahar mahalliy Kengashlariga deputatlikka saylanmoqdalar. Bu esa teatr ijodkorlariga bo`lgan yuksak ishonchning dalilidir. Teatr san’atimiz ayni kunlarda bozor iqtisodiyoti sharoitiga kirib bormoqda. 2018-yil O `zbekiston Mudofaa vazirligi huzurida ilk bor harbiy teatr-studiya - «Turon» tashkil etildi. Mazkur teatr nafaqat harbiylar va ularning oilalari, balki barcha uchun xizmat ko`rsatadi. Boshqa sohalarda bo `lgani singari, 2017-yil teatr san’ati sohasida ham keng islohotlar boshlandi. Eng avvalo, 2017-2021-yillarga mo`ljallangan Harakatlar strategiyasida teatr va tomosha maskanlarini, madaniy-

ma’rify tashkilotlar faoliyatini rivojlantirish hamda takomillashtirish, ularning moddiy-texnika bazasini mustahkamlash belgilab qo`yildi. Madaniyat muassasalarining faoliyatini tashkil etish, madaniyat va san ’atning jamiyat hayotidagi o`rni va ahamiyatini oshirish, yosh avlodni milliy va umuminsoniyga sadoqat ruhida tarbiyalash maqsadida O`zbekiston Respublikasi Prezidentining “Madaniyat va san’at sohasini yanada rivojlantirish va takomillashtirishga doir chora-tadbirlar to`g`risida”gi qarori qabul qilindi. Bugungi kunda mamlakatimizdagi mavjud 37 ta teatr faoliyatini ta’minlash uchun 2017- yilning o`zida davlat budjetidan 81 milliard so`mdan ortiq mablag` ajratildi. O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 14-maydagi “Davlat madaniyat muassasalari va davlat arxivlari xodimlari mehnatiga haq to`lashning takomillashtirilgan tizimini joriy etish va ularni moddiy rag`batlantirishni kuchaytirish to`g`risida”gi qaroriga ko`ra, davlat madaniyat muassasalari artistlari, ma’muriy-boshqaruv, badiiy-rahbar, ijodiy va boshqa xodimlarining mehnat haqi miqdorlari o`rtacha 45 foizga oshirildi. O `zbek xalqining islom madaniyati rivojiga qo`shgan beqiyos hissasining yuksak e’tirof sifatida Ta’lim, fan va madaniyat masalalari bo`yicha islom tashkiloti - AYSESKO tomonidan 2007-yilda “Toshkent shahri – Islom madaniyati poytaxti” deb e’lon qilindi. Aziz poytaxtimizning bunday nomga sazovor bo`lganligi nafaqat xalqimizga, balki butun musulmon olamiga iftixor tuyg`usini bag`ishladi. Bu bejiz emas, albatta. Chunki bu asrlar davomida ajdodlarimiz lmom al-Buxoriy, Imom at-Termiziy, Xoja Bahouddin Naqshband, Ahmad Yassaviy, Mahmud az-Zamaxshariy kabi mutafakkir zotlarning diniy ilmlar sohasida qilgan buyuk kashfyotlari, islom madaniyati rivojiga qo`shgan hissasiga yuksak bahodur. Bunday sharafga yurtimizning islom dini bilan bog`liq tarixi, musulmon dini va madaniyatiga qo`shgan hissasi, ulug` ulamolarning qoldirgan ma’naviy merosi, o`z navbatida, ularni jahon miqyosida targ`ib qilish borasidagi ishlar tufayli muyassar bo`ldik. Toshkent shahrining “Islom madaniyati poytaxti” deb e’lon qilinishi bilan bog`liq bosh tadbirlar sifatida Toshkent va Samarqand shaharlarida

“O`zbekistonning islom sivilizatsiyasi rivojiga qo`sh-gan hissasi” mavzusida hamda Samarqand va Buxoro shaharlarida “O`zbekiston – islom dunyosining buyuk mutafakkirlari yurti” mav-zusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyalar o`tkazildi. Anjumanga dunyoning turli burchaklaridan kelgan mehmonlar Vatanimizda mustaqillikning ilk-yillaridanoq Sharq durdonalari sanalmish Samarqand, Buxoro, Xiva, Shahrisabz kabi shaharlardagi tarixiy obidalarni saqlash, qayta tiklash va ta’mirlash, qadimiy va boy merosimizni asrab-avaylash ishlarini ko`rib lol qolishdi. Toshkent shahriga «Islom madaniyati poytaxti» degan nomning berilishi xalqimizning farzandlarida g`urur uyg`otadi, ayni paytda yanada ko`proq mas’uliyat yuklaydi. Yurtboshimiz so`zlari bilan aytganda, «necha yuz-yillar mobaynida yurtimiz hududida yaratilgan buyuk madaniy va ma’naviy merosning tub mohiyatini, uning ko`pchilikka ma’Ium bo`lmagan qirralarini nafaqat musulmon olamiga, balki butun jahon ahliga keng targ`ib qilish, shu tariqa islom dini tinchlik, ma’rifat, yuksak axloq-odob ifodachisi ekanini yana bir bor namoyon etish borasida ko`p ish qilishimiz zarurligini yaxshiroq anglash talab etiladi. Mustaqillik sharoitida ma ’ naviy isiohotlar zamirida madaniy - ma ’ rify muassasalar faoliyati tubdan o ` zgardi , yangi mazmun kashf etdi , shaklan kamol topdi . Bu o`zgarishlar istiqlol bergan imkoniyatlar asosida sodir bo`ldi. Zero, bu sohaning yangilanishi tarixiy zarurat edi. Sobiq sho`rolar davrida madaniy-ma’rify muassasalar xalq manfaatlariga xizmat qilish o`rniga, zo`raki ravishda kommunistik g`oyalarni targ`ib qilish maskanlariga aylantirilgan edi. Mustaqillik sharoitida esa madaniy-ma’rify muassasalar xalqning ma’naviy ehtiyojlarini qondirish, milliy an’analarini tiklash, xalq ijodini ravnaq toptirish, yangi milliy mafkurani targ`ib etish maskaniga aylandi. Mustaqillik tufayli respublikamizda milliy-ma’naviy tiklanish davlat siyosati darajasiga ko`tarilgandan so ` ng, madaniy- ma’rify muassasalar xalq ma’naviyati kamoloti yo`lida xizmat qilish imkoniyatiga ega bo`ldi.

Adabiyotlar: 1. Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo `q. – T.: «Sharq», 1998-y. 2. Karimov I.A. Yuksak ma ’naviyat – yengilmas kuch. – T.: “Ma’naviyat”, 2008-y. 3. Mirziyoyev Sh. M. Ilm-fan yetuklari – taraqqiyotning bir omili // Xalq so`zi. 2016. 31 dekabr. 4. Mirziyoyev Sh. M. Erkin va farovon, demokratik O `zbekiston davlatini birga quramiz. – T.: O`zbekiston, 2017. – 59 b. 5. Abdullayev X.U. San ’at tarixi. – T.: San’at. 2001-yil. 6. Azizxo `jayev A. Davlatchilik va madaniyat. – T.: Sharq, 1997-y. 7. Azamat Ziyo O `zbek davlatchiligi tarixiy: (Eng qadimiy davrdan Rossiya bosqiniga qarshi). – T.: 2000-yil. 8. Zoxidov P. Memor olami. – T.: Qomus, 1996-y. 9. Sagdullayev va boshqalar. O `zbekiston tarixiy: davlat va jamiyat taraqqiyoti. – T.: 2000-yil. 10. Oydinov N. O `zbekiston tasviriy san’ati tarixidan lavhalar. – T.: O`qituvchi, 1997-yil.

Похожие

Mustaqillik va madaniy taraqqiyot

Buхоrо хоnligidagi madaniy hayot

Sоvet mustabid tuzumi davrida O`zbekiston madaniyati va san’ati

O`rta Osiyo Rossiya imperiyasi tarkibida me’morchilik, musiqa, tasviriy san’at, ilm-fan rivoji

Madaniy taraqqiyotning asosiy qonuniyatlari. Dunyo madaniyatshunosligida nazariy muammolarning yechimi