Mаrkаziy Оsiyo xаlqlаrining ilk uyg’оnish dаvri mаdаniyati - Культурология - Рефераты

Mаrkаziy Оsiyo xаlqlаrining ilk uyg’оnish dаvri mаdаniyati

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

50 KB

M а rk а ziy О siyo x а lql а rining ilk uyg’ о nish d а vri m а d а niyati. VIII а srning о xiri XII а sr b о shl а ri d а vri R е j а : 1. Mаrkаziy Оsiyo xаl q lаri ijtimоiy-siyosiy, i q tisоdiy vа mаdаniy h аyotidа Islоm mаdаniyatining o ’rni vа tа`siri. 2. Mаrkаziy Оsiyo xаl q lаrining ilk Uyg’оnish dаvri vа uning o ’zigа xоs xususiyatlаri. 3. Mаrkаziy Оsiyo xаl q lаri Uyg’оnish dаvridа ilm-fаn yutu q lаrning mujаssаmlаshа bоrishi. 4. Mаrkаziy Оsiyo xаl q lаri Uyg’оnish dаvri mаdаniyatining jа h оn xаl q lаri mаdаniyatining rivоjidаgi o ’rni.

Sir emaski qariyb bir yuz o`n besh yillik bosqinchilik siyosati dastlabki kunlaridanoq o`zbek millatiga qoloqlik, savodsizlik yoki kam savodlilik tamg`asini bosib keldi. Qoloq millatlarni ,,ilgor" millatlar bilan tenglashtirish" siyosatining amalga oshirilishi nafaqat o`zbek xalqining, balki madaniyatning ham beshigi hisoblangan Sharq mamlakatlari xalqlarining o`tmishi, tarixi, madaniyati va qadriyatlarini soxtalashtirdi va hukmron xalq manfaatlari va mafkurasiga moslashtirdi. Davrning shu kungi talablaridan kelib chiqib avvalgi tuzum to`g`ri, haqiqat deb singdirilgan ko`plab muammoli masalalarni qayta tahlil qilib, tarixiy haqiqatni o`z o`rniga qo`yish, yillar mobaynida xiralashtirilgan ilmiy bilim ko`zgusini qayta ta‘mirlash va tozalash vaqti keldi. Shu mulohazalardan kelib chiqqan holda quyida biz aniq javob berish biroz mushkul bo`lgan Sharq va G’arb madaniyati muammosi, ,,Uyg`onish" davri madaniyati tushunchasining asl mazmun va mohiyatiga qisqacha to`xtalib o`tamiz. Ma‘lumki, sobiq tuzum davrida mafkura, madaniyat va falsafa Sharq va G`arbda deyarli bir paytlarda yuzaga kelgan, deb o`qtirdilar, hamda Sharq xalqlari madaniy hayotida G`arbning ta‘siri va ustunligi masalasi ilgari surilar edi. Olimlarimizning e‘tiborlari bu masaladan chetlashtirilib, bu fikr haqiqat deb qabul qilingan edi. Ma‘lumki, Yevropada Uyg`onish davri madaniyati kapitalistik ishlab chiqarish munosabatlarining yuzaga kelishi davri bilan ortodoksal cherkov mustabidligiga qarshi kurash natijasida yuzaga kelgan bo`lib, bu davr ,,Renessans"davri deb atala boshlangan. Bu tushuncha o`sha davr tarixnavislari tomonidan XVI asrdan boshlab qo`llanilgan. Ularning fikriga ko`pa, XV-XVI asrlarga kelib, qadimgi antik davr madaniyatining ilg`or g`oyalarini qayta tiklash imkoniyatlari yuzaga kelgan. Lekin bu davr qadimgi madaniyatlardah batamom farq qiluvchi yangi madaniyat - burjua madaniyati yuzaga kelib, uning asosiga insonparvarlik /gumanizm/ g`oyalari qo`yilga. Bu qarashlar eski, ortodoksal feodalistik munosabatlar madaniyatiga, ayniqsa, din va cherkov mutaassibligiga qarshi qaratilgan edi. Musulmon Sharqi falsafasi va madaniyati tarixini kuzatarkanmiz, u VII asrning ikkinchi yarmidanoq yuzaga kelib rivojlanib, IX asrdan boshlab ko`plab g`oyalar va fan dalillarining mustahkamlanganligi hamda yuqori cho`qqiga erishganligini ko`ramiz. G`arbda esa XIII-XIV asrlar oralig`iga kelibgina fan va tafakkurda ko`tarilish yuzaga kelganligini kuzatish mumkin. Shu o`rinda umuman „Uyg`onish davri madaniyati" tushunchasi Sharq va G’arb ,,Uyg`onish" davrlari madaniyati va ularning o`ziga xos hususiyatlari hamda xarakterli belgilariga qisqacha to`xtapib o`tish joizdir. Uyg`onish davri - bu eng avvalo ijtimoiy taraqqiyotda ishlab chiqarish munosabatlarining ham, ma‘naviy hayotning ham yangi bosqichga o`tish davridir, ya‘ni eski ishlab chiqarish munosabatlari va ma‘naviy hayotning yangisiga o`tishdir. IX-XII asrlar Movarounnaxr va Xurosonda vujudga kelgan Somoniylar, Qoraxoniylar, G`aznaviylar, Saljuqiylar, Xorazmshohlar davlatlari eng avvalo iqtisodiy jihatdan yuksalishga erishdilar. So`ngra islom ma‘naviyatiga asoslangan madaniy taraqqiyoti vujudga keltirdilar. Ma‘naviyat asoslari hisoblangan e‘tiqod yakdilligi, siyosiy boshqaruv asoslari, qonun ustivorligi, axloqiy kamolot, aql-idrok takomili, ma‘rifiy barkamollik va fan taraqqiyotining yuqori bosqichiga chiqa oldilar. "Uyg`onish davri madaniyati " tushunchasi bizningcha, birinchidan, muayyan

millat yoki xalqning ma‘naviy mahdudlikdan ozod bo`la borishi, milliy qobiqdan chiqib dastlab hududiy, so`ngra, umumjahon madaniyatiga ta‘sir ko`rsata borishi, ikkinchidan, tanazzulga yuz tutgan, yoki boshqa kuchliroq xalqlar ma‘naviyati taz‘yiqiga uchragan, tarix sahnasidan tushib ketishga mahkum etilgan millat, elat yoki xalqning milliy madaniyatini qaytadan jonlashtirish, tiklash, rivojlantirish va yuksak darajaga ko`tarilishini anglatadi. ,,Uyg`onish" davrlari madaniyatiga xos bo`lgan umumiy mushtarak tomonlar mavjuddir. Bu mushtarak tomonlar, birinchidan, Sharq va G`arb uyg`onish davrlari madaniy taraqqiyoti boshida o`sha davr hukmdorlarining o`zlari turganlar va madaniy jarayonning rivojlanishiga imkoniyat yaratib berganlar. Masalan, Sharq uyg`onishi davri madaniyati rivojlangan paytda o`sha davrning hukmdorlari - halifa Xorun ar- Rashid, uning o`g`li Ma‘mun, Somoniylar, Qoraxoniylar va boshqa sulolalarning vakillari turganlar. Ular islomning mustahkamlanishiga, ma‘rifatning tarqalishiga, turli xil fan sohalarining rivojlanishiga boshchilik qilganlar. O`zlarining poytaxtlariga o`sha davrning ko`zga ko`ringan olimlari, fiqhshunoslari, muhaddislari, tarixchilari, shoirlari, me‘morlari, san‘atkorlarini to`playdilar. Maxsus ilm markazlari, kutubxonalar, madrasalar barpo etadilar, ularni mablag` bilan ta‘minlab turadilar. Shu boisdan ham IX asrdan boshlab ilm-fan, adabiyot va san‘at, me‘morlik va teologiya yuksak darajada rivojpana boshlaydi. O`z navbatida G`arb Uyg`onish davri madaniy taraqqiyoti boshida ham o`sha davrning boy-badavlat kishilari - Florentsiyada shaharning eng boy-davlat kishisi, bankir Kozima Medichi, so`ngra uning nevarasi Lerendo turgan. Kozimo Medichi Florentsiyaning ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy hayotini boshqarishni o`z qo`liga oladi. O`z atrofiga mashhur olimlar, san‘atkorlarni to`playdi, ularni ish bilan ta‘minlaydi, ularga homiylik qiladi. Natijada Florentsiya XV asr davomida Italiyaning madaniy jixatdan eng yuksalgan, Uyg`onish davri san‘atining vataniga aylanadi. Bu yerda antik dunyo san‘ati yodgorliklarini o`zida mujassamlashtirgan birinchi badiiy muzey tashkil etiladi. Falsafa akademiyasi, haykaltaroshlik, tasviriy san‘at ustaxonalari tashkil etiladi. Uyg`onish davri madaniyatining yana bir muhim hususiyati - turli fan sohalarida demokratik jarayonning ro`y berganligidir. O`sha davrning buyuk siymolari-ilm-fan fidoyilari millati, diniy e‘tiqodlari qanaqa bo`lishidan qat‘iy nazar, yagona maqsad -fanlarni rivojlantirish uchun kurash olib boradilar. Bu davrning donishmandlari insonning o`ziga, atrof-muhitga, o`tmish madaniy merosiga bo`lgan munosabatlarini o`zgartirishga alohida e‘tibor beradilar. Inson, uning taqdiri, kelajagi, orzu-umidlari, his-tuyg`ulari fan va san‘atning asosiy mavzusiga aylanadi. Madaniy va ma‘naviy ta‘sir real insonga qaratiladi. Natijada kishilarning dunyoqarashi, o`tmishga bo`lgan bahosi, ahloqiy va estetik qarashlari o`zgara boshlaydi. Umuman olganda, Uyg`onish davri madaniy taraqqiyotining eng muhim hususiyati - ijtimoiy ma‘naviy taraqqiyotda muayyan etnik birliklarning milliy madaniyatni,

milliy qadriyatlarni qayta tiklash va yuksaltirishga bo`lgan yuqori darajadagi bunyodkorlik intilishlari bilan harakterlanadi. Bizningcha, Sharq va G`arb uyg`onish davrlari madaniyatlarining bir-biridan farqlanib turadigan jihati mavjud bo`lib, Sharq Uyg`onish davrida asosiy e‘tibor inson ma‘naviyatini yuksaltirishga, uning ma‘naviy ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan bo`lsa, G`arb Uyg`onish davrida inson moddiy ehtiyojlari va manfaatlarini qondirish alohida vazifa qilib qo`yilgan. Agar Sharq va G`arb ma‘naviyatiga e‘tibor berilsa, Sharqda ma‘naviy barkamol insonni shakllantirishga e‘tibor berilganligini, kishilar o`rtasidagi munosabatlar ahloqiy barkamollikka, diyonatlilik asosiga qurilganligini ko`rish mumkin. G`arb madaniyatida esa asosiy e‘tibor kishining moddiy jihatdan ta‘minlanganligiga qaratiladi. Shu boisdan ham G`arbda ko`proq shaxsiy manfaat ustunlik qiladi. Agar Sharq madaniy taraqqiyoti tarixiga nazar tashlasak, Musulmon Sharqida VII asrning ikkinchi yarmidayoq fanlarning ko`pgina sohalari bo`yicha yangi fikrlar, g`oyalar va qarashlar ilgari surilganligini ko`ramiz. G`arbda esa XIII-XVI asrlar oralig`iga kelibgina fan va tafakkurda ko`tarilish yuzaga kelgan. Masala shundaki, Musulmon Sharqi falsafasi, madaniyati ilgari surgan g`oyalar IX- XII asrlardayoq bayon etilgan bo`lib, bu g`oyalarniig ko`pchiligi XIII-XVI asrlarda G`arbda o`z isbotini topgan. G`arbda keyinchalik isbotlangan va ochilgan ko`plab fan yangiliklari dastlab musulmon Sharqi mutafakkirlari tomonidan aytilgan, lekin ilmiy isbotlanmaganligining sababi hali hanuz noma‘lumligicha qolmoqda. Balki G`arb mamlakatlaridagidek aholining ko`pchiligi savodli emasligimi, yoki hali bizga nomalum yana boshqa sabablarning borligi tufaylimi bu g`oyalarniig ko`pchiligi musulmon Sharqida o`z isbotini topmay, og`zaki aytilganicha g`olib ketgan. IX asrning boshlarida buyuk vatandoshimiz Muhammad ibn - Muso al-Xorazmiy / 780-847/ VIII asrdayoq ,,Madinatus salom" /,,Tinchlik shahri"/ deb atalgan, davrining ilmi, fani markazlaridan biri bo`lib ko`p mamlakatlarga dovrug`i tarqalgan Bag`dod shahrida yuzaga kelgan ,,Baytul hikma" /Hikmatlar uyi/ da o’z davrining yetuk, zukko olimu - fuzalolarini yig`ib, ularga boshchilik qilib, riyoziyot, handasa, ilmi hayat, falakiyot va boshqa bir qancha fanlarga doir, hozirgi kunlarda ham o`z qiymatini yo`qotmagan izlanish va tadqiqotlarga boshchilik qilgan. Algebra fanining ham vatani Sharq bo`lib. bu fan shu alloma nomi bilan bevosita bog`liqdir. Ana shu paytlardanoq bu fan al-Xorazmiy asari -,,Aljabr val muqobala" nomi bilan bog`liq holda ,,Al-jabr" deb atalib, jahonga tarqaldi. Al-Xorazmiyning eng yaqin shogirdlaridan biri, unga kotiblik qilgan yirik astronom olim Ahmad Farg`oniy /861 yilda vafot etgan/ Bag`dodda tashkil etilgan Akademiyaning ko`zga ko`ringan olimi, tashkilotchisi va falakiyot bobida o`zidan so`ng ko`plab yangiliklarni qoldirgan olimdir. Bobo Sharqning yana bir yirik faylasufi, mutafakkiri, musiqashunosi, yirik qomusiy olim Abu Nasr al-Forobiy /870-950/ o`zining ,,Fozil shahar kishilari" risolasidayoq Yevropa Uyg`onish davri ilgari surgan insonparvarlik hamda hayoliy sotsialistlar ilgari surgan qarashlarning ko`pgina tomonlarini bayon etgan edi. Jumladan yuqorida ko`rsatilgan risolada u odil shaharning hokimi odil, to`g`ri so`z, fuqaroparvar kishi

bo`lishi zarurligini, bu shaharda erkaklar bilan ayollarning teng mehnat qilishlari, ular ishda bo`lgan paytlarida ularning bolalarini saqlash va tarbiyalash joylari / bolalar bog`chalari/ mavjud bo`lishini yozgan. Forobiy shuningdek Aristotelning ,,Metafizika" asariga sharh yozib, bu asarni tushunish jarayonini qulaylashtirgan, shu bilan birga kishilardagi ayrim kasalliklarni musiqa yordamida /hozirgi musiqa terapiya/ davolash mumkinligini o`z davridayoq aytgan. Forobiy o`zining jamiyatga, madaniyatga bo`lgan qarashlarida o`z davridan bir necha asrlar ilgarilab ketgan qomusiy olim edi. Forobiyning teran, adolatli fikrlari, yetuk falsafiy qarashlari uchun unga "Muallimi as-soniy' yoki Aristoteldan keyingi ikkinchi muallim nomi berilgan bo`lib, uning qarashlari insonparvarlik, kelajakka ishonch bilan sug`orilgan edi. Buyuk shoir alloma Firdavsiy /934-1025/ o`z qarashlarida musulmon Sharqi odobi va ahloqi, adolat muammolarini tarannum etib, o`zining bebaho hikmatli fikrlari bilan birga Sharq xazinasining bebaho durdonasi sanalgan ,,Shohnoma" asarini yozib, hayotlik davridayoq o`ziga mangu haykal qo`yib, milliy madaniyatni, ahloqni yana bir pog`ona yuqoriga ko`targan edi. Musulmon Sharqining yana bir qomusiy olimi, mutafakkiri Abu Rayxon Beruniy bo`lib /972-1048/ o`zining ,,O`tmish xalqlardan qolgan yodgorliklar " kitobida islom dinigacha bo`lgan ajdodlarimizning e‘tiqodlari, urf-odatlarini bayon qilish bilan birga shu kitobda matematikaga, geografiyaga doir qimmatli tarixiy ma‘lumotlarni yozib qoldirdi. Beruniyning ,,Hindiston" asari shunday tarixiy qiymatga egaki, u o`zining bu asarida tilga olgan, ta‘riflagan, turli o`simlik, hayvonot olami turlari, hind xalqining shu kunlarda yo`qolib ketgan urf-odatlari, marosimlari, adabiyoti va san‘ati namunalarini bayon etib, ular haqida boy ma‘lumotlar bergan. Shu kunlarda hind xalqi va boshqa xalqlar yo`qolib ketgan o`simlik, hayvon turlari va urf-odat hamda marosimlarini allomaning ana shu asari orqaligina bilib olmoqdalar. Allomaning ,,Mineralogiya" asari shu kunlarda ham ma‘danshunoslik fanida o`z qiymatini yo`qotmagan asardir. Shuningdek, uning matematika, trigonometriya, geografiya, ilmi nujum, falakkiyotga doir asarlari nafaqat Sharq, balki G`arbda ham yetarli shuhrat qozongan. Beruniy falakkiyot sohasida ham chuqur izlanishlar olib borib, ilmi nujum, astrologiya fanlari rivojiga ham o`z hissasini qo`shgan olimdir. U kelajakni oldindan bashorat qila olish sohasida ham ancha muvaffaqiyatlarga erishgan. Olim oddiy kuzatish asbobi usturlab /astrlyabiya/ bilan falak ko`ksini yorib, o`zidan keyingi olimu munajjimlar uchun falakka keng yo`l ochib berdi. Uning quyosh sayyoralarning markazida turishi haqidagi fikri bir necha asrlardan so`ng Kopernik tomonidan ilmiy asoslangan geliotsentrik nazariyaning yaratilishiga asos bo`lib xizmat qildi. Musulmon Sharqning yana bir buyuk allomasi, qomusiy olimi va tabibi Abu Ali Ibn Sino /980-1037/ o`zining tibbiyot, falakkiyot, handasa bobidagi qarashlari bilan butun jahonni hozir ham lol qoldirib kelmoqda. Uning ,,Alqonun fitt tibb", /Tib qonunlari/, "Kitob ash-shifo" / davolash kitobi / "Donishnoma" asarlari hali hanuz jahon xalqlari tomonidan e‘zozlab o`rganilmoqda. Uning "Tib qonunlari" asaridagi ko’plab tibbiy qarashlar va dalillar hozirgi davr tibbiyot ilmi dalillaridan deyarli farq qilmaydi. Masalan, u shu asarida inson homilasining embirionda rivojlanishi haqida

gapirib, homila juft oylarda jonsiz, ya‘ni ikki, to`rt, olti va sakkiz oylarda to`g`ilgan homilaning o`lik bo`lishligini, toq oylarda esa homilaning tirik bo`lishi, ya‘ni besh, yetgi va to`qqiz oylarda to`g`ilgan homila tirik bo`lib, yashay olishligini dadil aytib o`tgan. Hozirgi zamon tibbiyot fani Ibn Sinoning ana shu sirini amalda isbotlab bermoqda. Shuni ham alohida qayd etish zarurki, sobiq tuzumda chiqarilgan darsliklar, kitoblarda musulmon Sharqi allomalarini materialistlar deb atab, ular dinsiz, ateist, dahriylar. deb baholangan. Bu davr buyuk allomalari o`sha davr shart- sharoitlariga ko`ra dinsiz, xudosiz bo`lishlari mumkin emas edi. Beruniy, Ibn Sino va boshqalar iymonli, dindor kishilar bo`lib, xudoni tan olgan. Besh vaqt namozni kanda qilmagan kishilar edilar. Lekin ular dinni qalqon qilib kiyib olib, din tufayli o`z cho`ntakparini to`ldirishga intilgan kishilarni iymonsizlar deb atab, ana shu kishilarga qarshi kurashganlar va ular dinga ko`r-ko`rona emas, balki aql, tafakkur ziyosi orqali yondoshib, ,,Qush haqiqat" muammosining tarafdorlari bo`lishgan. Musulmon Sharqida Ibn Sinoning xizmatlari yetarli baholangan bo`lib, unga "Shayxur rais" nomi berilgan. Bu davrning buyuk siymolarmdan biri shoir, mutafakkir, didaktikani tarannum etgan Umar Hayyom bo`lib /1040-1123/ u matematika va astronomiya fanlari rivojiga ham ulkan hissa qo`shgan. Uning purhikmat ruboiylari shu kunlargacha ham har bir fuqarolarimiz xonadonlarida jaranglab, o`sha davr ahloqiy normalari, madaniyati va tafakkuri ziyosidan ko`pchilikni bahramand etmoqda. Buyuk faylasuf va donishmand al-G`azzoliy /1039-1111 / o`zining diniy qarashlarini o`z davrining yirik faylasufi Ibn-Rushd qarashlariga qarshi qo`yib, "Diniy fanlarning jonlanishi" asarida islom teologiyasi va etikasi muammolarini bayon qilgan. Shuningdek, al-G`azzoliyning "Faylasuflarning inqirozi", ,,Baxt alkimyosi" asarlarida islom dinini, uning yo`nalishlarini himoya qilib, ayrim soxta materialistik qarashlarni o`zining diniy tafakkuri ziyosi orqali fosh etishgacha borgan. Musulmon Sharqining yana bir vakili Abdumuiniddin Nosir Xisrav /1004-1088/ bo`lib, o`zining Saodatnoma", ,,Rushnoinoma" kabi asarlarida musulmon Sharqiga xos insoniylik, ahloq va odob bilan yo`g`rilgan purhikmat fikrlarini tarannum etgan. Musulmon Sharqining yana bir allomasii Xo`ja Ahmad Yassaviy bo`lib, /1103- 1166/ u o`zining ahloq, poklik, insoniylik g`oyalarini diniy talablar bilan chambarchas bog`liq holda yozgan ,,Devoni hikmat" to`plami bilan musulmonlar orasida katta obro`ga ega. Ahmad Yassaviy tasavvuf tariqatining eng yirik vakili bo`lib, sufizmdagi yirik oqim - Yassaviylik oqimining asoschisidir. Sufiylar shariat qoidalarini o`rganib, u bilan cheklanmay, tariqat orqali ma‘rifatga va undan haqiqatga, haqqa yetishga intilishgan. Ahmad Yassaviy ham ana shunday murakkab yo`lni, jarayonni bosib o`tgan. U 63 yoshga kirgach payg`ambar yoshidan ortiq yoshni yashashni o`ziga lozim ko`rmay, yer ostida yashagan. Ahmad Yassaviyni 63 yoshda vafot etgan degan ma‘lumot bilan birga 130 yil yashagan degan rivoyatlar ham bor. U ko`p vaqtini yer ostida toat-ibodatda o`tkazar edi. Uni ko`rgani daryodek oqib kelayotgan kishilar oldiga onda-sonda chiqar, o`gitlarini aytar va yana yer ostiga, yertulaga kirib, toat-ibodat bilan shug`ullanar edi. Oliy ruh bilan birlashib ketish va olam sirlari buyuk haqiqatga yetishish huzur-halovatdan voz kechadi, boriga qanoat qiladi, Olloh sinovlariga dosh beradi. Ahmad Yassaviyning ahloqiy, didaktik ta‘limoti, milliy madaniyatimiz rivojida o`ziga xos o`ringa ega.

Shuningdek, Sharq Uyg`onish davrida Qur‘oni Karimni talqin qilish, hadislarni to`plash, islomning falsafiy asoslarini yaratish, shariat qonunlarini to`plash va uning jamiyat hayotidagi ustivorligiga erishish kabi dolzarb masalalarni hal qilish yanada rivojlantirildi. Shu boisdan ham IX-X asrlar islomning nazariy va amaliy jihatdan mustahkamlanishi davri deb tan olindi. IX-XII asrlar Markaziy Osiyo xalqlarining milliy o`zligini anglagan, milliy g`urur va iftixor tuyg`ularining mustahkamlanishiga erishilgan, milliy ahloq, milliy badiiy tafakkur taraqqiyotiga erishilgan davrlari hamdir. Chunki bu davrda tilshunoslikka oid Mahmud Qashg`oriy ning ,,Devoni lug`otit turk ", Abu Hayyon Andalusiyning ,,Turkiy tillarni bilish kitobi", Az-Zamaxshariyning "Al- Mufassal", ,,Muqaddamat ul-adab" kabi asarlari, ahloqiy-didaktik mavzudagi Yusuf Xos Hojibning "Qutadg`u bilig", Ahmad Yassaviyning "Hikmatlar", Ahmad Yugnakiy-ning "Hibatul haqoyiq", Rabg`uziyning "Qisas ul-anbiyo" kabi asarlari yuzaga keldi. Rudakiy, Daqiqiy, Firdavsiy, Nosir husrav, Haydar Xorazmiylarning yetuk asarlari yerli xalq vakillarining badiiy tafakkuri benazir ekanligidan nishona edi. Buxoro, Samarqand, Ko`hna Urganch, O`zgan, Marv va boshqa shaharlarda bunyod etilgan me‘moriy yodgorliklar xalq ustalari va hunarmandlarining me‘morchilik va naqqoshlik san‘atlarida milliylik va umuminsoniylikni umumlashtira olish iqtidorlarining yuksakligidam dalolat edi. Al Kindiy, Forobiy, Ibn Sinolarning musiqa nazariyasiga oid asarlari an‘anaviy milliy va Sharq musiqasining o`zaro uyg`unlashuvi va boyishida muhim ahamiyat kasb etdi. Umuman olganda, Sharq Uyg`onish davri madaniyati nafaqat islom dunyosi xalqlarining yuksak taraqqiyotga ega bo`lganligini ko`rsatadi, balki o`zidan keyin kelgan Yevropa Uyg`onish davri madaniy taraqqiyotiga zamin hozirladi va umumbashariyatning abadiy boyligiga aylangan yodgorliklarni ham vujudga keltirdi. Bu davrda ahloqshunoslik, tilshunoslik, musiqa ilmi va san‘atining, me‘morchilik hamda naqqoshlik san‘atlari ham rivojlandi.

Похожие

Tеmur vа tеmuriylаr dаvri mаdаniyati

Tеxnоgen mаdаniyati Еvrоpа uyg’оnishi hаmdа kаpitаlizm shаrоitidаgi mаdаniy tаrаqqiyot

Mаdаniyat tipоlоgiyasi. Ibtidоiy vа Qadimgi dunyo mаdаniyati, ulаrning rivоjlаnish xususiyatlаri

Dunyo mаdаniyati rivоjlаnishining muаmmоlаri. Mustаqillik shаrоitidа o’zbеk milliy mаdаniyatining istiqlоli vа istiqbоli

Markaziy Оsiyo хalqlarining qadimgi va V-XIII asrlardagi ijtimoyi madaniy hayoti