Tabiiy gazlarni qayta ishlashga tayyorlash, gaz gidratlari hosil bo’lishining oldini olish - Горное дело - Рефераты

Tabiiy gazlarni qayta ishlashga tayyorlash, gaz gidratlari hosil bo’lishining oldini olish

Загружено в:

13.11.2023

Скачано:

0

Размер:

29.115234375 KB

Tabiiy gazlarni qayta ishlashga tayyorlash, gaz gidratlari hosil bo’lishining oldini olish Reja: 1. Tabiiy gazlarning guruhlari. 2. Uglevodorod gazlari kelib chiqishiga ko’ra guruhlari. 3. Gaz gidratlari hosil bo’lishi. 4. Gaz kondensatlari va ularning fizik-kimyoviy xossalari.

Tabiiy yoqilg’i gazlar metan qatori uglevodorotlari aralashmasini o’zida namoyon etadi. Ayrim konlardan chiquvchi gazlarida nordon komponentlar (vodorod sulfid, uglerod ikki oksidi, azot, kislorod, kamchil gazlar – geliy va argon(H2S,CO ,N2,O2,He ,Ar )) bo’ladi, shuningdek, barcha tabiiy gazlarni doimiy hamrohi suv bug’laridir. Tabiiy gaz tarkibiga kiruvchi uglevodorodlarni shartli ravishda uch guruhga bo’lish mumkin: • I guruhga metan va etan kiradi, ular quruq gazlar hisoblanib, gazlarda ularning miqdori normal sharoitda 60 dan 95 % gacha bo’ladi. • II guruhga propan, izobutan va n–butan kiradi. Bu uglevodorodlar normal sharoitda gaz ko’rinishida, oshirilgan bosimlarda ular suyuq holatga o’tadi. • III guruhga izopentan, n–pentan, geksan va biroz yuqori molekulali uglevodorodlar kiradi. Ular normal sharoitda suyuq holatda bo’lib, benzin tarkibiga kiradi. Tabiiy gazning asosiy tarkibiy qismini (92-99 %) metan CH 4 tashkil etadi va qolgan qismini uglerod (II) oksidi ( CO ), yonuvchi vodorod, azot, is gazi, suv buqlari, oltingugurtli vodorod, ammiak ( Н2,N2,H2O, Н2S,NH 3 ) va boshqalarni tashkil kiladi. Sun’iy gazlar qattiq va suyuq yonilg’ilarni qayta ishlash jarayonida olinadi, jumladan, sanoat gazi (domna, koks, yorituvchi, kanalizatsiya gazlari), generator gazi (qattiq yonilg’ilarni gazga aylantirishda) va boshqalar. Ularning tarkibi va xossalari, shu jumladan, yonish issiqligi keng ko’lamda o’zgaradi. Odatda, ular turli hiddagi yonuvchi va inert gazlarning aralashmasidan iborat. Ularning tarkibiga yonuvchi gazlar: metan, propan, butan C n H m formula ( СН 4,С2Н6,С3Н8,С4Н10,Н2,СО )li boshqa uglevodorodlar, vodorod, is gazi va shuningdek, inert gazlar va ifloslantiruvchi moddalar (karbonat angidrid, azot ( СО 2,N2 ), namlik, smola holidagi moddalar, mexanik zarralar, oltingugurtli birikmalar va boshqalar) kiradi. Gazsimon yonilg’ilar siqilgan va suyultirilgan ko’rinishda ishlatiladi. Kritik

harorati havo haroratidan yuqori bo’lgan uglevodorodlar past bosimda gaz holatidan suyuq holatga o’tadi. Bunday gazlar - suyultirilgan gazlar deyiladi. 20°C haroratda propanni suyuq holatga o’tkazish uchun 0,85 MPa, butan uchun 0,2 MPa bosim talab qiladi. Siqilgan gazlar kritik harorati havo haroratidan past bo’lgan uglevodorodlar hisoblanadi. Siqilgan gazning asosiy tarkibiy qismi bo’lgan metanni suyuq holatga o’tkazish uchun - 82°C harorat talab etiladi. Atmosfera bosimida esa metan - 161°C haroratda ham suyuq holatga o’tadi. - 82°C haroratdan yuqori bo’lganda har qanday yuqori bosimda ham metan suyuq holatga o’tmaydi. Gazlarni qayta ishlashning mohiyati shundaki, ularni tarkibidan nordon komponentlar va namlikni yo’qotish, so’ngra bu gazlardan I va II guruh uglevodorodlarini ajratishdan iboratdir. Ma’lumki uglevodorod gazlari kelib chiqishiga ko’ra ularni uch guruhga bo’lish mumkin: 1. Tabiiy gazlar, mustaqil hosil bo’lgan bo’lib tarkibida juda oz miqdorda suyuq uglevodorod saqlagan gazlar; 2. Yo’ldosh gazlar, neft bilan birgalikda chiquvchi gazlar; 3. Zavod gazlari, neftni qayta ishlashdagi destruktiv jarayonlarda hosil bo’ladigan gazlar. Tabiiy gazlardan sanoat korhonalari va aholi turar joylarida yoqilg’i sifatida keng foydalaniladi, bundan tashqari kimyoviy mahsulotlar ishlab chiqarishda xomashyo bo’lib hizmat qiladi. Bu mahsulotlar asosan vodorod, acetilen, formal ь degid, xloroform Н2,С2Н2,СН 2О,СНСl 3 va boshqalar. Yo’ldosh gazlar kommunal ehtiyojlar va avtotransportlarda yoqilg’i uchun qo’llaniladi, shuningdek, piroliz jarayonlari uchun hom ashyo sifatida ham foydalaniladi. Neft hom ashyolarini qayta ishlashda har bir destruktiv jarayonlardan zavod gazlari hosil bo’ladi. Zavod gazlari uglevodorod tarkibiga ko’ra bir–biridan farqlanadi. Termik kreking gazlari tarkibida metan va boshqa miqdorda to’yinmagan uglevodorodlarga boy bo’ladi. Katalitik kreking gazlarida butanlar va

butilenlar miqdori ko’pligi bilan harakterlanadi. Tabiiy gazlarni qazib chiqarish va qayta ishlashda doimo gaz gidratlari hosil bo’ladi. Gidrat hosil qiluvchi komponentlar asosan tabiiy gaz tarkibidagi yengil uglevodorodlar – metan, etan, propan, izobutan, shuningdek, azot, uglerod ikki oksidi va vodorod sulfid hisoblanadi. Tabiiy gaz gidratlari quyidagi formulaga egadir:СН 4⋅6 Н 2О ;С 2Н 6⋅8 Н 2О ;С 3Н 8⋅17 Н 2О ;i− С 4Н 10⋅17 Н 2О ;Н 2S⋅6 Н 2О ; N 2⋅6Н 2О ;CO 2⋅6 H 2O . Gidratlar ko’rishini – oq kristal moddalar bo’lib, hosil bo’lish sharoitiga ko’ra muz yoki zichlashtirilgan qorga o’hshaydi. Uglevodorodli gaz gidratlarida suvli kristall panjara katta qismi suyuq propan va izobutan to’la bo’ladi, kichik qismida esa metan, etan, azot, vodorod sulfid va uglerod ikki oksidi bo’ladi. Gaz gidratlari hosil bo’lishi quvurlar va jihozlarda tiqinlar hosil qilishi tufayli ko’ndalang kesim yuzasi kichrayishiga olib keladi. Neft va gaz sanoati korxonalarida gazlarni quritish va ingibirlashni turli sxema va usullaridan foydalaniladi. Gaz gidratlari hosil bo’lishiga qarshi kurashda ingibirlash usuli (gaz oqimiga ingibitor kiritish) keng qo’llaniladi. Bu usulning mohiyati shundaki, bunda nam gaz oqimiga kiritilgan ingibitor suvda erkin eriydi va natijada suv bug’lari bosimi hamda gidratlar hosil bo’lish temperaturasi pasaytiriladi. Ingibirlash hisobiga gidratlar hosil bo’lish temperaturasi pasaytirilishini Gamershmidt tenglamasi yordamida aniqlash mumkin: Δ t = 0,556 K/M ∙ w/100 - w bu yerda: Δ t- ma’lum bosimdagi gidratlar hosil bo’lishni pasayish temperaturasi, 0 C; w- ingibitor massa ulushi,%; K-o’zgarmas (metanol uchun K=2335; glikollar uchun K=4000); M- ingibitor molekulyar massasi. Gidratlar hosil bo’lishiga qarshi ingibitorlar sifatida metanol va gazlarni quritishda glikollar keng qo’llaniladi. Metanol (CH 3 OH) – metil spirti bo’lib, gaz oqimiga kiritilganda suv bug’larini yutadi va ularni past muzlash haroratidagi suvli spirt eritmasiga o’tkazadi.

Glikollar ham suv bug’iga to’yingandan keyin separatorlarda ajratiladi va so’ngra qayta tiklanadi. Ingibitorlar sifatida kalsiy xlor (CaCl 2 ) eritmasi va litiy xlor ham ko’p qo’llaniladi. Gidratlar hosil bo’lishini oldini olishni yanada samarali usuli bu gazlarni quritishdir, bunda namlik miqdori keskin kamayadi. Sanoatda gaz va siqilgan uglevodorodlarning quritishni keng tarqalgan usullari mavjud: - suyuq yutuvchilar – glikollar (mono, di, tri etilen glikollar) - qattiq yutuvchilar – (aktivlangan alyuminiy oksidi, silikagel, boksitlar) sintetik seolitlar va boshqalar. Gaz sanoatida suyuq yutuvchilar yordamida gazlarni kuritish keng qo’llaniladi. Gazlarni quritish qurilmada glikollarni qo’llash ikki ko’rinishda bo’ladi: gaz oqimiga glikolni purkash va absorbsion. Gaz kondensatlari. Gaz konlaridan olingan gaz yonilg’ilari tarkibida ko’pincha uglevodorodlarning ancha og’ir fraksiyalari mavjud bo’ladi, ular gaz bosimi ortganda va harorati pasayganda oson suyuqlanadi. Gaz kondensatlari deb atalmish ushbu fraksiyalar neft mahsulotlari ishlab chiqarishda keng qo’llaniladi. O’rta Osiyo gaz konlaridan olinadigan 1m 3 gazning tarkibidan 15-170 sm 3 suyuq gaz kondensatlari olinadi. Albatta, gaz kondensatlarini IYoDlarni deyarli qayta o’zgartirmagan holda qo’llash maqsadgà muvofiq, bo’ladi. Gaz kondensatlarini qo’llash dvigatelning texnik-iqtisodiy ko’rsatkichlarini suyuq yonilg’ilarga nisbatan pasaytirmasligi lozim. Gaz kondensatlarining muhim tomoni ishlab chiqarishniíã arzonligi, saqlaganda xossalarining o’zgarmasligi, xususiyatlari va tarkibining doimiyligidadir. O’rta Osiyo mazkur yonilg’ilarni eng ko’p yetkazib beradigan mintaqa bo’lib, nafaqat o’z talablarini, balki Ural, Qozoqiston va Markaziy Osiyo hududlarni ham ta’minlaydi. Turli konlardan olinadigan gaz kondensatlarining tarkibida uchqun bilan yondiriladigan IYOD talablariga javob beradigan yengil gaz kondensatlari va dizellarda qo’llash mumkin bo’lgan og’ir gaz kondensatlari mavjud bo’ladi. O’rta Osiyo regioniga mansub bo’lgan bu ikki turkum gaz kondensatlarining ba’zi bir xususiyatlarini ko’rib

chiqamiz. qar ikki turkum uchun umumiy jiqatlar shuki, gaz kondensatlari tarkibida cheksiz birikmalar mavjud emas va ular aromatik, naften qamda parafinli uglevodorodlardan tarkib topgan. Yengil gaz kondensatlari Muborak, Gazli, Uchqir va boshqa konlardan olinadi. Ular benzinlarga nisbatan past haroratda qaynay boshlaydi, bu o’z navbatida ichki yonuv dvigatellarini IYOD ta’minlash tizimida bug’ tiqinlari paydo bo’lishiga moyillikni kuchaytiradi. Biroq maxsus tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, zamonaviy ichki yonuv dvigatel (IYOD) larning ta’minlash tizimida bug’ tiqinlari hosil bo’ladigan harorat mashinalarning O’rta Osiyo sharoitlarida ishlaganida yuzaga keluvchi odatdagi qiymatdan biroz yuqori bo’lar ekan. Gaz kondensatlari uncha yuqori bo’lmagan antidetonatsion xususiyatlarga ega bo’lib, ularning oktan soni 54-58 oraliqida bo’ladi. Biroq, TÝS qo’shish hisobiga gaz kondensatlarining oktan sonini o’rta sifatli benzinlarnikiga tenglashtirish mumkin. Gaz kondensatlarini yuqori oktanli benzinlar bilan aralashtirib, ularning detonatsiyaga chidamliligini zamonaviy IYODlar talab qilinadigan darajagacha oshirish mumkin. Bu holda gaz kondensatlaridan foydalanish sof benzinga bo’lgan talabni 50-60 % kamaytiradi. Gaz kondensatlarining qovushoqligi benzinlarnikiga yaqin bo’lganligi uchun IYOD ta’minlash tizimini konstruktiv jiqatdan o’zgartirish talab qilinadi. Maxsus tajribalar yengil gaz kondensatlarining yetarli darajada barqaror ekanligini hamda ularni saqlash paytida isroflar (buqlaanish tufayli) yuqori emasligini ko’rsatdi. Jadvalda gaz kondensatlarining ba’zi xossalari keltirilgan. 22-jadval Gazokondensatning fizik-kimyoviy xossalari Ko’rsatkichlar Gaz kondensatlari GOST 302-82 bo ’ yicha yozgi ( Yo ) dizelI II III Setan soni 43 53 52 kamida 45 Fraksiya tarkibi,° С : boshlangich qaynash harorati 103 111 140 —

50 % qaynash harorati 151 201 208 280 dan past Oxiri qaynash harorat 292 350 345 360 dan past 20° С dagi kinematik qovushoqligi, mm 2 /s 1,2 1,7 2 ,1 З ,0... 6,0 Oltingugurt miqdori , % : umumiy 0,02 0,02 0,02 ko ’ pi bilan 0,2 % merkaptanli 0,0001 0,0001 0,0001 ko ’ pi bilan 0,01 % Og’ir gaz kondensatlari Respublikamizning qator gaz konlaridan olinadi. Tajribalar shuni ko’rsatadiki, ularda dizel yonilg’isiga qaraganda yengil fraksiyalari ko’proq ekan. Bu jihat dizelning ishga tushish xususiyatlarini yaxshilashi va o’z-o’zidan alangalanishigacha bo’lgan davrda yonish kamerasida bug’lanishni jadallashtirishga olib kelishi kerak. Shu bilan birga, smolali qoldiqlar, ishlatilgan gazlarda tutun hosil qiladigan og’ir fraksiyalar miqdori mazkur gaz kondensatlarida standart yonilg’iga qaraganda sezilarli darajada kam bo’ladi va u dizel xususiyatlariga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Ko’pgina gaz kondensatlarining setan soni 40-65 oraliqida, ya’ni dizel yonilg’inikiga teng yoki biroz yuqori bo’ladi. Bu jiqat odatdagidek rostlashlarda IYOD -ning ancha ravon ishlashini ta’minlaydi. Gaz kondensatlarining zichligi va qovushoqligi, odatda, dizel yonilg’isinikidan kam bo’ladi, bu esa dizel yonilg’isiga mo’ljallangan yonilg’i tizimidagi tsikl davomida beriladigan yonilg’i miqdorining biroz kamayishiga va purkash bosimining pasayishiga olib kelishi mumkin. Agar dizel ko’rsatkichlari andoza yonilg’ilarda ishlagandagi ko’rsatkichlardan sezilarli darajada yomonlashadigan bo’lsa, gaz kondensatlarining qovushoqligini maxsus quyuqlashtirgichlar, masalan, poliizobutilen yoki dizel yonilg’isi qo’shib oshirish mumkin. Natijada standart yonilg’iga bo’lgan talab 40-50 % kamaddi. Qator gaz konlaridan olinadigan gaz kondensatlari tarkibida eng zararli modda - oltingugurt bo’ladi. Ba’zi qollarda ularning miqdori 3 % gacha etadi va bu gaz kondensatlarini (IYOD) lari uchun yonilg’i sifatida ishlatishni cheklab qo’yadi. Gaz kondensatlari tarkibidagi oltingugurtni kamaytirish uchuí maxsus texnologiya qo’llash talab etiladi, bu esa gaz kondensatlari ishlab chiqarishni qimmatlashtiradi.

Biroq, O’rta Osiyo regionida ishlab chiqariladigan gaz kondensatlarining tannarxi IYOD larida qo’llaniladigan standart yonilg’ilarnikidan bir necha marta arzonga tushadi. Chunki gaz kondensatlaridan gaz konlari yaqinidagi tuman-larda foydalaniladi, shuning uchun tashib keltirishga sarflanadigan xarajatlar standart yonilg’ilarnikiga nisbatan kam bo’ladi.

Adabiyotlar : 1. Берлин М.А., Гореченко В.К., Волков Н.П. Переработка нефтян ых и природных газов. М., Химия, 19 81 . 472 с. 2 . Смидович Е.В. Технология переработки нефти и газа, ч. 2; Учеб. для вузов. М., Химия, 1980. 328с. 3. Суханов В.П. П ереработк а нефти . М.: Высшая школа , 19 74 . 252 с

Похожие

Neft va gazni qayta ishlashga tayyorlash

Neftni qayta ishlash zavodlarida hosil bo’ladigan to’yinmagan gazlarni ishlatish. Gaz holatidagi olefinlarni polimerlash

Nеftni qayta ishlashda hosil bo’ladigan to’yinmagan uglеvodorodlar

Neft va gaz uyumlarining tabiiy tarzlari

Gazlarni quritish