Yuqori molekulyar birikmalar klassifikasiyasi - Химия - Рефераты

Yuqori molekulyar birikmalar klassifikasiyasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1746.5 KB

Yuqori molekulyar birikmalar klassifikasiyasi Polimerlar makromolekulasining shakli jihatidan chiziqsimon (uzunchoq), tarmoqlangan va to’rsimon polimerlarga bo’linadi. Chiziqsimon polimerlarning makromolekulalarini boyi juda uzun bo’lib, eni boyiga nisbatan juda kichik bo’ladi. Masalan, sellyuloza (chiziqsimon) makromolekulasining eni bir nanometrdan kichik bo’lgani holda uning boyi yuz nanometrdan uzundir. Tarmoqlangan polimerning makromolekulasi albatta yon zanjirga ega bo’ladi. To’rsimon polimerlar makromolekulasi albatta zanjirga ega bo’ladi. To’rsimon polimerlar bir-birlari bilan ko’ndalang ximiyaviy bog’lar orqali birikkan makromolekulyar zanjirlardan tuziladi. Polimerlar tarkibida bir xil tarkibga ega bo’lgan turli o’lchamdagi makromolekulalar borligi tufayli ular o’rtacha molekulyar massalar bilan xarakterlanadi. Ko’pincha molekulyar massasi 5000 dan yuqori bo’lgan moddalarga o’xshash, lekin molekulyar massasi 500 dan 5000 gacha bo’lgan birikmalar oligomerlar deb ataladi. Molekulyar massasi 0 dan 500 Polimerlar kelib chiqishi, tabiatda uchrashi, olinishiga qarab tabiiy, sun‘iy yoki sintetik polimerlarga bo’linadi. Ma‘lumki, tabiiy polimerlar o’simliklar va hayvonot olamida tiriklikning asosini tashkil etadi. O’simliklar organizmining asosiy tarkibiy qismi tsellyuloza, kraxmal, lignin va pektin kabi tabiiy polimerlardan tashkil topgan bo’lsa, xayvonot olamida tiriklikning asosini oqsil moddalar, gormonlar va pektin kabi tabiiy polimerlarni oqsil moddalar, gormonlar va fermentlar tashkil qiladi. Tsellyuloza to’qimachilik sanoatida asosiy xomashyo xisoblansa, kraxmal oziq-ovqat sanoatining asosidir. Sun‘iy polimerlar, mavjud bo’lgan tabiiy polimerlarni ximiyaviy o’zgarishlarga uchratib hosil qilinadi. Tabiiy polimerlarga sellyuloza va kraxmalning turli-tuman hosilalari tabiy ipak, oqsillar, shuningdek, charm va mo’yna sanoatining asosiy xomashyosi bo’lgan kollagen, kertatin va boshqalarni misol tariqasida keltirish mumkin.

Sintetik polimerlar tabiatda uchramaydi. Ular faqat ximiyaviy yo’llar bilan hosil qilinadi. Hozirgi zamonda juda k о ‘p sintetik polimerlar o’zlarining ajoyib xossalari bilan, tabiiy polimerlar bilan raqobatlasha oladi va ba‘zida ulardan ustun turadi. Ma‘lumki, texnikada ko’p miqdorda ishlatiladigan tabiiy polimerlardan biri- tabiiy kauchukdir; biroq olinadigan barcha tabiiy kauchuk texnika ehtiyojini qanoatlantirish uchun yetarli emas. Polimerlar ximiyasi va texnologiyasi esa o’z xossalari jihatidan tabiiy kauchukdan qolishmaydigan sintetik kauchuk ishlab chiqarish imkoniyatini yaratadi. Bu kauchuklar haroratning anomal sharoitlariga (o’ta sovuq va o’ta issiq holatlarga ), shuningdek turli agressiv muhitlarga chidamliligi bilan kauchuklardan ustun turadi. Tirik tabiatda organik polimerlar qay darajada ahamiyatga ega bo’lsa, jonsiz tabiatda anorganik polimer moddalar shu darajada ahamiyatlidir. Ma‘lumki, yer sharining asosiy qismini kremniy, alyuminiy kabi elementlarning oksidlari tashkil etadi. Ular o’zaro birikib makromolekulalar ham hosil qiladi. Mineral jinslar, asosan, ana shu makromolekulalardan tashkil topgan. Bularning ichida kremniy (IV) – oksid polimerlari asosiy o’rinni egallaydi. Uning miqdori yer qobig’ining 50 – 60 % ini tashkil qiladi. Undan tashqari kremniy tabiatda murakkab yuqori molekulyar silikatlar (ko’pincha alyumosilikatlar) holida ham uchraydi: chunonchi, kvars, tog’ jinslari va qum silikat angidridning polimerlaridir. Biroq shuni qayd qilish kerakki, anorganik polimerlar erituvchilarda erimaydi, qizdirilganda yumshamaydi, shu sababli ularni toza holda ajratib olib, molekulyar massasini aniqlashga imkoniyat yo’q. Shuningdek, ularning fizikaviy va ximiyaviy xossalari, tarkibiga bog’liq bo’lgan xususiyatlari ham mukammal o’rganilgan emas. Organik polimerlarda - makromolekulaning asosiy zanjirida uglerod atomlari (shuningdek, kislorod, azot va oltingugurt atomlari ham ) bo’lishi mumkin. Yon zanjirda esa vordorod, galogen yoki boshqa element atomlari asosiy zanjirdagi uglerod atomlari bilan bevosita yoki bilvosita birikkan bo’ladi. Anorganik polimerlar - ugleroddan boshqa elementlarning atomlaridan tuzilgan bo’lib, yon zanjirida ham uglevodorod radikallari bo’lmagan yuqori molekulyar birikmalardir.

Elementorganik polimerlar - makromolekulaning tuzilishini uglerod atomlari bilan birgalikda anorganik element atomlarining gruppalari tashkil qiladi. O’z navbatida elementorganik polimerlar uch gruppaga ajratiladi: 1) Asosiy zanjir anorganik elementlardan tashkil topgan bo’lib, ularning yonida organik element gruppalari joylashadi; 2) Asosiy zanjir uglerod atomlaridan tashkil topgan bo’lib, yon zanjirda azot, kislorod, oltingugurt va galogenlardan boshqa elementlar bevosita uglerod atomlari bilan bog’lanadi; 3) Asosiy zanjir organik va anorganik atomlar gruppalaridan hosil bo’lgan polimerlar. Har qaysi sinflar o’z navbatida gomozanjirli va geterozanjirli polimerlarga ajratiladi. Gomozanjirli polimerlarda asosiy zanjir bir xil element atomlaridan tashkil topgan bo’ladi. Geterozanjirli polimerlarda esa asosiy zanjir turli xil element atomlaridan tashkil topadi. Polimerlarni gomozanjirli va geterozanjirli gruppalarga ajratganda yon gruppaning tarkibi va tuzilishi hisobga olinmaydi. Masalan, polivinilatsetatda  atsetil CH 3  CO  O- gruppa yon zanjirda joylashgan. ~ CH 2 — CH ~ | O — CO — CH 3 Asosiy zanjir esa faqat uglerod atomlaridan tashkil topgan; shuning uchun bu polimer toyingan uglevodorodlarning gomozanjirli hosilasiga kiradi. Polietilenadipinatda esa murakkab efir  CO  O  gruppasi asosiy zanjirda joylashgan bo’ladi: ~ CH 2 — CH 2 — O — CO — (CH 2 ) 4 — CO — O ~ Shuning uchun bunday polimerlar kislorod saqlagan geterozanjirli polimerlar deyiladi. Organik gomozanjirli polimerlar, odatda karbozanjirli polimerlar deyiladi. Ularda asosiy zanjir uglerod atomlaridan iborat. Karbozanjirli polimerlarning nomi

dastlabki monomer nomining oldiga poli  qo’shimchasini qo’shish bilan tuziladi, masalan, etilendan olingan polimer polietilen, propilendan olingan polipropilen, akril kislotadan olingani esa poliakril kislota deb ataladi. Barcha karbozanjirli polimerlar organik ximiyadagi sinflanishga binoan organik birikmalarning yuqori molekulyar vakillari hamda shu birikmalarning hosilalari deb hisoblanadi va quyidagi sinflarga bo’linadi: Gomozanjirli anorganik polimerlar faqat 111  V1 gruppa elementlaridangina olingan. Anorganik ahamiyatga ega bo’lgan anorganik polimerlar davriy sistemaning 1V va V1 gruppa elementlari polimerlaridir. Quyida ba‘zi bir gomozanjirli anorganik polimerlarning nomlanishi va tuzilish formulasi keltirilgan: Karbozanjirli yuqori molekulali birikmalarning sinflanishi _______________________________________________________________ __________________ Nomlanishi Formulasi _______________________________________________________________ _______________ 1 2 _______________________________________________________________ ________________ Toyingan uglevodorodlar Polietilen [ — CH 2 — CH 2 ― ] n Polipropilen [ — CH 2 — CH — ] n |

CH 3 Polibutilen [ — CH 2 — CH — ] n | C 2 H 5 Polizobutilen CH 3 | [ — CH 2 — C — ] n | CH 3 Polistirol [ — CH 2 — CH —] n | C 6 H 5

Toyingan uglevodorodlarning galoidli hosilalari Polivinilxlorid [— CH 2 — CH— ] n | CL Polivinilftorid [—CH 2 — CH—] n | F Polivinilidenxlorid [—CH 2 — CCL 2 —] n Politetraftoretilen [ —CF 2 — CF 2 —] n Politriftorxloretilen [ —CF 2 — CFCL—] n Spirtlar va ularning hosilalari Polivinilspirt [—CH 2 — CH—] n | OH

Poliallil spirt [ —CH 2 — CH—] n | CH 2 OH Polivinilatsetat [ —CH 2 — CH—] n | OCOCH 3 Aldegid va ketonlar Poliakrolein [—CH 2 —CH —] n | CHO CH 3 | Polimetilakrolein [—CH 2 —C —] n | CHO Polivinilmetilketon [—CH 2 —CH —] n |

COCH 3 Aminlar va nitrobirikmalar Polivinilamin [—CH 2 —CH—] n | NH 2 Poliallilamin [—CH 2 —CH—] n | CH 2 NH 2 Kislotalar va ularning hosilalari Poliakril kislota [—CH 2 —CH—] n | C OOH Polimetilakrilat [—CH 2 —CH—] n | C OOCH 3

Полимерлар к лассифика цияси • Органи к полимерлар – Табиий • Оддий (табиий каучук , целлюлоза ) • Мураккаб (оқсиллар , нуклеин кислот алар ) – Синтети к • карбозанжирли (полиэтилен , полистирол ) • Гетеро занжирли (полиамидлар , полиэфирлар ) • Ноорганик – Элементорганик (силоксанлар ,полифосфазенлар ) – Ноорганик (полифосфатлар , полисиликат ) Мономер звеноларининг табиатига қараб полимерларнинг классификацияланиши • Органик – Табиий • Оддий (табиий каучук , целлюлоза ) CH2 C CH CH2 CH3 n n O CH2 O O OH OH OH O CH2 OH OH OH

Мономер звеноларининг табиатига қараб полимерларнинг классификацияланиши • Органи к – Табиий • Мураккаб (оқсиллар , нуклеин кислот алар ) Аминокислот алар 20 Нуклеотид лар 5 Мономер звеноларининг табиатига қараб полимерларнинг классификацияланиши • Органи к – Синтети к • Карбо занжирли (полиэтилен , полистирол ) C H 2 C H 2 n n C H 2 C H Асосий занжир Радикал қисмиQuyida ba’zi bir gomozanjirli noorganik polimerlarning nomlanishi va tuzilish formulasi keltirilgan: Karbin (poliin α-karbin) [−C≡C−C≡C−] n

Kumulen (polien, β-karbin) [=C=C=C=C=] n Polisilan [−SiH 2 −SH 2 −] n Poligerman [−GeH 2 − GeH 2 −] n Polisul’fid [− S− S− S− S−] nМономер звеноларининг табиатига қараб полимерларнинг классификацияланиши • Органи к – Синтети к • Гетеро занжирли • (полиамид лар , полиэфир лар ) C O N H C H 2 C H 2 C H 2 C H 2 C H 2 n C O O C H2 O C O C H2 n найлон лавсан

Мономер звеноларининг табиатига қараб полимерларнинг классификацияланиши • Н о органи к – Элементоргани к (силоксан лар , полифосфазен лар ) n S i O R R P N R R n Мономер звеноларининг табиатига қараб полимерларнинг классификацияланиши • Но о ргани к – Н ооргани к (полифосфат лар , полисиликат лар ) P O O O n S i O O O H n

Кристалл ҳолати чизиқсимон макромолекулаларни конформацияси глобула стати к клубок Сперал симонТахланган

С пирал симон тузилиш А морф ҳолатлари а - пачк а б - клубк а в - меандр лар г - клубк алар д – буғдой миц . е - фибрил ла л ар

Полимерлар келиб чиқишига кўра табиий ва синтетик полимерларга бўлинади . Табиий полимер лар – бу , масалан , Табиий каучук , крахмал , целлюлоза , оқсиллар , нуклеин кислот лар . Уларсиз ҳаётни тасаввур қилиш мумкин эмас . Д Н К крахм ал оқсиллар Синтети к полимер лар – бу кўп сонли пластмасс алар , толалар , каучук лар . Улар ишлаб чиқаришнинг барча йўналишларида каттта аҳамиятга эга бўлиб ; саноатда , қишлоқ хўжалигида ,машинасоз - ликда , медицинада кенг қўлланилади . Табиий полимерларсиз ҳаётни тасаввур қилиб бўлмаган лиги сингари , синтети к полимер - ларсиз ҳам тасаввур қилиш қийин . Makromolekulalar geometrik shakli ga qarab chiziqsimon, tarmoqlangan va to’rsimon tuzilishlarda bo’ladi. O’z navbatida to’rsimon polimerlar narvonsimon, parketsimon va uch o’lchovli fazoviy tuzilishga ega bo’lgan polimerlarga bo’linadi. Chiziqsimon polimerlarda makromolekulaning uzunligi uning ko’ndalang o’lchamidan yuz va ming marta katta bo’ladi. Bunday polimerlarga sellyuloza, tabiiy kauchuk, fibrain, kazein, shuningdek, ko’pgina sintetik polimerlar kiradi.

Tarmoqlangan polimerlarning makromolekulalari yon tomondanshoxlagan ko’rinishga ega bo’ladi. Bunday polimerlarga kraxmal, glikogen, shuningdek sintetik yo’l bilan olinadigan ko’pgina payvand sopolimerlar misol bo’la oladi. To’rsimon polimerlarda makromolekulalar choklangan bo’ladi. Bunday polimerlar erituvchilarda erimasligi, issiqlik ta’sirida suyuq holatga o’tmasligi bilan ajralib turadi. Vulkallangan kauchuk, rezina, divinilsopolimerlari, fazoviy tuzilishdagi fenolformal’degid va karbamidformal’degid smolalari bunday polimerlarga misol bo’la oladi. Ikki yoki undan ortiq tur monomerlarning birgalikda polimerlanish jarayoni sopolimerlanish jarayoni deyiladi; hosil bo’lgan yuqori molekulyar birikmalar esa, sopolimerlar deb ataladi. Sopolimerlar asosan choklangan, blok hamda payvandli sopolimerlarga bo’linadi.

Adabiyotlar : 1. Семчиков Ю.Д. Высокомолекулярные соединения. М .: АСАДЕМА , 2005, 367 с . 2 . Мусаев У.Н., Бабаев Т.М., Курбанов Ш.А., Хакимжонов Б.Ш., Мухамедиев М.Г. Полимерлар кимёсидан практикум. Тошк.: Университет, 2001. 3 . Тагер А.А. Физико-х и мия полимеро в . Учебное пособие. М.: Химия, 1978. 4 . Стрепихеев А.А. Деревицкая В.А . Основ ы химии в ы соко м олекулярн ы х соединений. Учебное пособие, М.: 1976. 5 . Оудиан Дж. Основ ы химии полимеров. М.: Химия, 1978 6. Шур А . М . В ыс окомолеку л ярн ы е соединения. Учебник, М.: Высшая школа, 1981.

Похожие

Yuqori molekulali birikmalar va ularning xosalari

Gеtеrоhalqali birikmalar

Geterohalqali birikmalar

Karbonil birikmalar

Kompleks birikmalar