Yopishqoq moddalar kimyosi - Химия - Рефераты

Yopishqoq moddalar kimyosi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

56.5 KB

Yopishqoq moddalar kimyosi Reja 1.Yopishqoq moddalar turlari va ularning xossalari. 2.Gidravlik va boshqa yopishqoq moddalar. 3.Portlandsement va uning qotishi. 4.Beton, beton korroziyasi va unga qarshi kurash usullari.

Sement. Gidravlik bog‘lovchi moddalarga turli xil tsementlar kiradi. Ulardan eng muximi portlandtsementdir. (bu nom angliyaning Ushbu tsement birinchimarta ishlab chikarilgan Portland shaxri nomidan olingan ). Uni olish 75-80% kalhtsiy karbonat (oxaktosh, bur yoki mar-martosh ) 2025% oson suyuklanuvchi tuprokdan iborat aralashmani chala suyuklanib birbirisiga yopishib kolguncha kuydirishga asoslangan . K ў pchilik zavodlarda xom ashyo sifatida mergelg‘ deb ataluvchi tog jinsi ishlatiladi (mergelg‘ –oxaktoshlarning mayda zarrachalari bilan tuprok minerallar zarachalarining taxminan 3:I nisbatdagi tabiiy aralashmasidan iborat mineraldir ). SHaxtaga domna pechlarining shakllari va changlari kumir yoki slanets kullari, pirit kuyundilari kushiladi. Portlandtsement ishlab chikarish ikki usulda, kuruk va xul usulda amalga oshiriladi. Bu usul keng tarkalgan va iktisodiy jixatdan samarali va maxsuldorligi yu қ ori usuldir. Bu usulda shixta tarkibidagi eruvchi barcha moddalar maydalanib aralashtiriladi, s ў ngra sharchali maydalagichlarda suv ichida kukun xoliga keltiriladi va suv bilan aralashib shilam-kuyuk suspenziya ҳ osil b ў ladi, shilam (tarkibida 35-40% suv saklaydi) bir jinsli massa emas shuning uchun u nasoslar yordamida katta basseyinga olinadi va u yerda sikilgan xavo bilan yaxshilab aralashtiriladi, kimyoviy tarkibida aniklanadi. SHundan keyin u yerda aylanuvchi pechga, kuydirish uchun olinadi. Pech (39rasm ) uzunligi I85 m diametri 5 m gacha bulgan pulat barabandan I iborat b ў lib, 2-50 kiya xolda urnatilgan, shixta barabanning baland kismidan past kismiga uzi okib keladi uning ichi shomot va xromomagnezitli gisht bilan koplangan. Barabanga pulat xalkalar-belboglar 2 kiygizilgan belboglar tayanch gildirakchalarga 3 urnatilgan uning yordamida ҳ amda tishli- gildirak (shesterna)5 va elektromotor (4) yordamida baraban aylanadi minutiga 0,5-I,2 marta shlam tahminlagich 6 yordamida uzluksiz pechga solinib turiladi va u yerda yokilgining (kumir gaz, suyuk, yokilgilar) yonishidan ҳ osil bulagan va karama-karshi okim printsipida keladigan issik gaz okimida kiziydi. Eng avval (I00-I20 0 S da) shlamdan suv bug‘lanib ketadi s ў ngra tuprok mineralari suv

ajratib parchalanadi. U xarakat kilib pastga tushgan sayin (650-1000 0 S da) oxaktosh parchalanib SaO ning kukunini xosil kiladi, s ў ngraI20-I300 0 C da ҳ osil bulgan kalg‘tsiy oksidi SiO 2 Al 2 O 3 .Fe 2 O 3 lari bilan birikib sunhiy minerallarga aylanadi. Kalhtsiy oksidi va kremiy oksididan ikki kalhtsiyli silikat (belit) 2CaO*SiO 2 ҳ osil b ў ladi, belit suyuklanma xolda b ў lib, kalhtsiy oksidi bilan birikib kattik xoldagi uch kalhtsiyli silikatga 3CaO*SiO 2 aylanadi. SHu bilan bir katorda oz miktorda uch kalhtsiyli alyuminatning suyuklanmasi –3CaO.Al 2 O 3 va turt kalhtsiyli alyumoferritlar 4CaO*Al 2 O 3 *.Fe 2 O 3 (brounmillerit) ҳ osil b ў ladi. Keyinchalik ҳ arorat I450 0 S gacha kutarilgach va belitlar suyuklanib birbirisiga yopishib unchalik katta bulmagan bulaklarga klientlarga aylanadi. SHixtaga 1% gacha plavik shpatini kushish klinker ҳ osil bulish jarayonini tezlashtiradi yokilgi sarfini 5-7% kamaytiradi. Pech maxsulotdorligini urtacha 10% oshiradi. Kinker pishirish zonasidan chikgach sovutgichga 7 ta utadi va u yerda yonishi uchun kiritilgan (karama-karshi) okimda sovuk xavo tasirida soviydi. 50-200 0 S gacha. Sovugan kilinker kimyoviy reaktsiyalar tulik tugashi uchun 2-4 xaftagacha omborlarda saklanadi. Bu davrda kilinker ancha yumshk b ў lib koladi. S ў ngra uni avval maydalagichlarda yanchiladi keyin sharli maydalachilarda kukun xolga kelguncha kattalligi 0,I mm dan kichik bulguncha yaxshilab maydalanadi. Maydalash jarayonida kotishni sekinlatish uchun unga 5% gacha gips toshlari kushiladi va kotish paytida ajralib chikariladigan kalg‘tsiy gidroksidini biriktirib olish uchun ( suvga chidamligi shunday yul bilan oshiriladi ) esa 15% gidravlik қў shimchalar (tabiiy kremnazyozning turli xillari) kushiladi. Pechning maxsuldorligi 1800 t sutka yoki 650 ming t. yilga teng. TSement suv bilan aralashtirib loy kilingach k ў pi bilan 45 minutdan keyin kota boshlaydi 12 soatdan keyin kotadi. Uning kotib toshga aylanish jarayoni uzok vakt davom etadi. Kotish xodisasining tizimi rus olimlari akademiklar A.A. Baykov va P.A. Rebinderlar tomonidan urganilgan b ў lib ularning nazariyasiga asosan tsement menerallari gidratlanadi. Avval suvda kisman eriydi tsement zarrachalari

yemiriladi s ў ngra suv bilan birikib gidrosilikatlar va gidroalyumintlarga aylanadi: 3CaO.SiO 2 +nN 2 O=xCa(ON) 2 +uCaO.SiO 2 . nN 2 O 2CaO.SiO 2 +nN 2 O=2CaO.SiO 2 . nH 2 O (n=2 yoki 4) 3CaO . Al 2 O 3 +6H 2 O=3CaO+Al 2 O 2 . 6H 2 O (x+y=3) Ҳ osil bulgan maxsulotlar suvda yomon eruvchan bulganligi uchun eritmadan avval mayda kristalchalar yiriklashadi va bir birisi bilan mustaxkam birikadi,yaxlit toshga aylanadi.SHlakli tsementlarni bog‘lovchi moddalar bilan domna pechlarining shlaklarini aralashtirib maydalash orkali olnadi. SHlak tarkibida asosan CaO,Al 2 O 3 ,SiO 2 oksidlari b ў ladi. Glnnozyomli tsementning asosiy tarkibiy kismi kaltsiy metalalyuminat Ca(AlO 2 ) 2. U glinazyomga (boksitga)boy bulgan tabiiy meteriallarga oxaktosh kushib kuydirish orkali olinadi. U tez kotadi,uning kotishi gidroliz va gidratlanish reaktsiyalar natijasida amalga oshadi: 2Ca(AlO 2 ) 2 +11N 2 O=2CaO Al 2 O 3 +8N 2 O+ 2 Al(ON) 3 Glinazyomli tsementdan tayyorlangan beton kul va dengizning shur suvlariga, ishkor eritmalariga chidamli b ў ladi,tez kotadi va juda mustaxkam b ў ladi. TSementning ishlatilishi soxalari keng ammo asosan beton tayyorlash uchun ishlatiladi (sunhiy toshning bir turi). Beton tayyorlash uchun tsementga tuldiruvchilar kushib suv bilan aralashtiriladi. Yirik tuldiruvchilarga :shagal yoki o‘ebeng‘ (granit,oxaktosh yoki gisht ) maydalari kiradi. Yaxshi tuldiruvchilardan biri keramzitdir (keramzit oson suyuklanuvchi tuprokni kuydirib olinadigan, 4sm gacha kattalikdagi sharsimon govak toshlar b ў lib, undan tayyorlangandigan beton mustaxkam,engil vaissiklikni kam utkazuvchan b ў ladi).Yirik tuldiruvchilarning bulaklari orasida mayda tuldiruvchilarning (kum,kumir kuli kabilar) donalari joylashib ular tsement bilan bir butun b ў lib boglanadi,va mustaxkam sunhiy toshga aylanadi. (1 kism tsementga taxminan 3,5-4 kism yirik va 2-2,5 kism mayda tuldiruvchilar aralashtirilib 0,5-0,7 kism suv bilan loy koriladi). Beton loyini aralashtirish maxsus beton aralashtirgich aparatlarida olib boriladi. Ҳ osil bulgan loy

korishma taxta yoki metall koliplariga (opolubkalarga)solinib shakl beriladi va kotishi uchun koldiriladi ,kotgan kolib ajratib olinadi. Kotishini tezlashtirish uchun maxsus kameralarda bug‘ bilan ishlov beriladi. Betondan bloklar ,yigma uylar uchun devorlar, tugonlar, yullar ,basseynlar, kuvurlar va boshka kurilmalar kuriladi. Odatdagi beton katta zichlikka ega b ў lib (2500kg/m 3 )engil vagovak tuldiruvchilar kushilganda uning zichligi 1200-1400 kg/m 3 gacha kamayishi mumkin masalan : tufobeton, shlakabeton va boshkalar. Ayniksa gazobeton va k ў pikbeton juda yengil ,issik va tovushni yomon utkazuvchan b ў ladi. Gazobeton, tsement xamiriga gaz ҳ osil kiluvchi moddalar Al (vodorod ajratib chikaradi) N 2 O 2 (kislarod ajratib chikaradi) kushib tayyorlanadi. K ў pikbeton, tsement xamiriga k ў pik ҳ osil kiluvchi moddalar kushib olinadi.CHidamli beton olish uchun tsement kaltsiy xlor tuzining suvdagi eritmasida koriladi.Tuz eritmasi sovukka chidamli b ў lib betondamuz zarralari ҳ osil bulmaydi, sovuk paytlarda xam beton kilish imkoniyatini beradi. Ayniksa ,sinishga ,egilishga ,tortilishga uta mustaxkam beton bu temir betondir. Uni olish uchun tsement xamiri orasida pulat simlar va armaturalar kuyiladi. SHifer tayyorlash uchun tsement (10-20% masa buyicha) asbestaralashtirib xamir kilinadi va asbestotsementli material (shifer ,kuvuklar,plitalar va x) yasaladi.Uzbekistonda tsement ishlab chikarish soxasiga katta xissa kushgan olimlardan T.Otakuziev.Ok rangli tsementlar ishlab chikarishda fosfor va fosforli ў g‘itlar nshlab chikarish korxonolari chikindilaridan fosfogipslardan, foydalanish mumkinligini kursatib berdilar T.Otakuziev yangi ok tez қ otuvchi sulfoalyuminat silikatli tsement olish va uni ishlab chikarish texnologiyasini yaratdi. Bu tsement fosfogips, kaolinitli tuprok va oxaktoshdan foydalanib olingan 400 markali tsement ok portlant tsementga karaganda 25-30% kam energiya saralab olinishi sifatligi va ancha arzonga tushishi bilan dikkatga sazavordir. T.Otakuziev tomonidan sulfat saklovchi tsementning ximik fizik xossalari urganilib uni past ҳ aroratda kam energiya sarflab olish texnologiyasi yaratilgan. Xozirgi paytda 4 milion tonnadan k ў prok tsement ishlab chikarilmokda.

Uzbekiston 1970 yildayok kishi boshi xisoblaganda Turkiyaga nisbatan 20, Pokistonga nisbatan 35 marta k ў p tsement ishlab chikardi.

Adabiyotlar: 1. Н. А. Парпиев , Ҳ. Р. Раҳимов Муфтахов, А.Г. «Анорганик киме назарий асослари »,Т., Ўзбекистон, 2000й. 2. Қ.Aхмеров, А.Жалилов, Р. Сайфуддинов «Умумий ва анорганик кимё». Т., Ўзбекистон, 2003й. 3. Q. Ahmerov, A. Jalilov, R. Sayfuddinov, « Umumiy va anorganik kimyo». T. O‗zb, 2006. 4. Угай Я. А. «Общая и неоргнаническая химия», -М: «Высшая школа», - 5. 1998. 6. X.X. Muhiddinov. «Kimyo». T. TDTU, 2005 7. Х.Х. Мухиддинов. Кимё, Маърузалар матни. Т. ТДТУ, 2004. 8. Н.Г. Коржуков ―общая и неорганическая химия‖, М., МиСиС/, 2004. 9. Н.Л.Глинка «Умумий кимёдан масала ва машқлар тўплами»,Т.,Ўқитувчи. 10. Н. В. Коровин, Э. И. Мингулин, Н. Г. Рыжова «Лабораторные работы по химии», М., Высшая школа». -1998. 11. I.I. ismoilov, X.X.Muxitdinov va boshqalar. ―kimyo‖ fanidan amaliy va laboratoriya mashgulot boyicha uslubiy qollanma.T.,TDTU.2007.

Похожие

Oshlovchi moddalar kimyosi va texnologiyasi

Suv kimyosi

Mеtallar kimyosi

Elementlar kimyosi

Nomеtall elеmеntlar kimyosi