Статистик термодинамика элементлари - Химия - Рефераты

Статистик термодинамика элементлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

108.5 KB

Статистик термодинамика элементлари Режа: 1. Энергия ва система ҳолатининг тартибсизлиги. 2. Микрохолатлар ва Гиббс ансамбллари. 3. Лиувилл теоремаси. 4. Классик механик статистиканинг асосий постулотлари. 5. Микрохолатларни Больцман бўйича хисоблаш.

Кўп миқдордаги заррачалардан ташкил топган системаларни тавсифлашда икки хил ёндашувдан, яъни микроскопик ва макроскопик ёндашувлардан фойдаланиш мумкин. Биринчиси классик ёки квант механикага асосланган бўлиб, системанинг микроҳолатини, масалан, исталган вақт моментида ҳар бир заррачанинг координаталарини ва импулсларини батафсил характерлайди. Микроскопик тавсифлаш кўп сонли ўзгарувчилар учун классик ёки квант тенгламаларни ечишни талаб қилади. Классик термодинамикада татбиқ қилинган макроскопик ёндашув системанинг макроҳолатини характерлайди ва бунинг учун бир нечта ўзгарувчидан, масалан температура, ҳажм ва заррачалар сонидан фойдаланади. Агар система мувозанат ҳолатида, яъни унинг макроскопик параметрлари доимий бўлса, микроскопик параметрлар вақт давомида ўзгариб туради. Бу ҳар бир макроҳолатга бир нечта, амалда чексиз кўп микроҳолат тўғри келади. Статистик термодинамика мазкур икки ёндашув ўртасидаги боғлиқликни аниқлайди. Бу боғлиқликнинг асосий ғояси қуйидагича: агар битта макроҳолатга кўп микроҳолат тўғри келса, уларнинг ҳар бири макроҳолатга ўз ҳиссасини қўшади. Бундан келиб чиқиб, макроҳолатнинг хоссаларини барча микроҳолатларнинг ўртачаси сифатида ҳисоблаш мумкин. Статистик термодинамиканинг асосий ғояси қуйидагича: Системанинг мувозанат ҳолати максимал термодинамик эҳтимолликка эга. Классик статистик термодинамикада N та заррачадан иборат системанинг микроскопик ҳолати 3N умумлашган q 1 , q 2 , ва q 3N билан белгиланадиган координаталар ва 3N умумлашган импулслар p 1 , p 2 , p 3N билан белгиланади. Системанинг динамикаси тўла Гамилтон тенгламалари билан белгиланади:,) , ( i i p q p H q    (1) i i q q p H p    ) , ( (2) i =1,2,…3 N , H - системанинг гамилтониани.

Системанинг микроҳолатини 6N-ўлчамли фазодага нуқта кўринишида тасвирлаш қулай ҳисобланади. Вақт ўтиши билан системанинг микроҳолати ўзгаради, тасвирловчи нуқта юқоридаги тенгламага мувофиқ, фазода эгри чизиқ бўйича ҳаракат қилади. Бунда макросистема вақт мобайнида ўзгаришсиз қолади. Мувозанат ҳолати кичик сонли параметрлар ёрдамида тавсифланса, микроҳолат кўп сонли параметрлар билан тавсифланади, шунинг учун битта макроҳолатга жуда кўп микроҳолат тўғри келади. Демак, иккита тавсифлаш ҳолати ўртасидаги ўтиш учун статистик ўртача қийматга келтириш амалиёти керак бўлади. Бунинг бир нечта методлари мавжуд. Микроҳолатлар бўйича тақсимланишни ҳисобга олиш усулларидан бири Ж.Гиббсга тегишли ва статистик ансамбл тушунчаси билан боғлиқ. Ансамбл- тегишли макроҳолатга тўғри келадиган, барча мумкин бўлган микроҳолатларда мавжуд бир-бирига ўхшаш системаларнинг чексиз йиғиндисидир. Ҳар бир ансамбл системаси – битта микроҳолат (фазодаги битта нуқта). Ансамблнинг ўзи фазода қандайдир тарқалиш билан тавсифланиб, фазонинг зичлиги тақсимланиш функцияси дейилади ва қуйидагича ифодаланади:  (p,q,t) dp dq. Бу ифода ансамбл системаси dp dq ҳажмда, t вақт моментида, (p,q) нуқта ён-атрофида жойлашиш эҳтимолидир. Тақсимланиш функциясининг маъноси шуки, у макроҳолатдаги ҳар бир микроҳолатнинг статистик вазнини белгилайди. Тақсимланиш функцияси эҳтимоллик зичлиги бўлганлиги учун қуйидаги шартларга жавоб бериши керак: 1) 1 ), , ( dpdqt q p  (3) 2) 0 ), , (  t q p  (4) Системанинг кўплаб макроскопик хоссалари координаталар ва импулсларнинг ансамбл бўйича функцияларини ўртача қиймати сифатида белгилаш мумкин:   dpdqt q p q p f f ), , ( ) , (  (5)

Масалан, ички энергия-Гамилтон функцияси (H(p,q)) нинг ўртача қийматидир:  dpdqt q p q p H U ), , ( ) , (  Тақсимланиш функциясининг мавжудлиги классик статистик термодинамиканинг асосий постулатини маъносини ташкил қилади: Системанинг макроскопик ҳолати тўла тақсимланиш функцияси томонидан белгиланади. Ихтиёрий тақсимланиш функциясининг вақтга боғлиқлиги Лиувилл тенгламаси билан ифодаланади:    , H t    (7) Лиувилл тенгламаси Гамилтон тенгламаси ва ансамблдаги системалар сонининг домийлиги натижасидир. 7 тенгламадан Лиувилл теоремаси келиб чиқади: 0 dt d (8), яъни фазавий нуқталар зичлиги, уларни фазавий траекториялар бўйича ҳаракатланганда доимий бўлади. Статистик механиканинг асосий постулатига мувофиқ, мувозанат системанинг тақсимланиш функцияси ва унинг термодинамик хоссалари ўртасида боғлиқлик бўлиши керак. Бу боғлиқлик Болцман ячейкалари методида яқоол кўринади. Мувозанат ҳолат максимал термодинамик эҳтимолликка эга; шу билан бирга термодинамиканинг иккинчи қонунига мувофиқ, у максимал энтропия билан характерланади, демак, энтропия- термодинамик эҳтимолликнинг ўсувчи функциясидир: ) (Wf S  Умумий термодинамик эҳтимоллик эҳтимолликлар кўпайтмасига, умумий энтропия эса алоҳида қуйи системаларнинг йиғиндисига тенг: 2 1 W W W   2 1 S S S   (9) Бундан, энтропия термодинамик эҳтимолликнинг натурал логарифмига тенг эканлиги келиб чиқади: W k S ln  (10)

Бу формула Болцман формуласи, формуладаги k пропорционаллик коэффициенти Болцман доимийси дейилади.AN R k /  (11) Болцман формуласи баъзи моддаларда қолдиқ энтропия борлигини тушунтириш имкониятини беради. Идеал кристаллда термодинамик эҳтимоллик W абсолют температурага яқин температурада 1 га тенг. Шунинг учун бундай кристаллнинг энтропияси 0 га етнг бўлади. Айрим моддалар, масалан ис гази ёки сув исталган температурада кристаллардаги молекулалар ҳар ориентация йўналишларига эга бўлганлиги учун, W>1 термодинамик эҳтимолликка эга бўлади. Шунинг учун бундай моддаларнинг энтропияси абсолют 0 га яқин темпреатураларда ҳам 0 дан катта бўлади. Ёпиқ системаларнинг термодинамик хоссаларини каноник ансамбл ёрдамида топиш қулайроқ. Классик ва квант тақсимланиш функциялари ҳар қандай физик катталикларнинг ўртача қийматларини ҳисоблаш имконини беради. Бундай ҳисоблашларда тақсимланиш функцияларининг нормировкалаш кўпайтувчилари- ҳолатлар бўйича сумма ва статистик интеграл асосий рол ўйнайди. Ҳолатлар бўйича сумма ёки статистик сумма-каноник ансамблнинг квант функциясини нормировкалаш кўпайтувчисидир. Агар системанинг энергия даражалари E i ва уларнинг статистик вазнлари g i маълум бўлса, ҳолатлар бўйича сумма қуйидаги кўринишга эга бўлади:         i i i kT E g N V T Z exp ) , , ( (12) “Ҳолатлар бўйича сумма” ибораси Z(T,V,N) функция ҳар бир энергия даражалари учун болцман кўпайтувчиларининг йиғиндиси деган маънони билдиради. Классик тақсимланиш функциясининг нормировкалаш кўпайтувчиси статистик интеграл дейилади. У каноник ансамбл томонидан банд қилинган фазонинг ҳажмидан иборат. Фазавий интеграл 6N такрорланишга

ва (координата  импулс) 3N ўлчовга эга. Фазавий интеграл ёрдамида ҳолатлар бўйича классик суммани аниқлаш мумкин. Каноник ансамбл атроф муҳит билан иссиқлик мувозанатида бўлган системаларни тавсифлайди. Иссиқлик мувозанати T билан характерланади. Шунинг учун тақсимланиш функцияси ҳам темпреатурага боғлиқ:      kT q H const q p ) , ( exp ) , (   (13) ( k =1,38  10 -23 Ж  К -1 ). Ҳолатлар бўйича сумманинг асосий хоссаси шундаки, у ўзида система ҳақида барча термодинамик маълумотни сақлайди. Агар қандайдир йўл билан (аналитик ёки сон жиҳатдан) системанинг ҳолатлар бўйича суммасини ҳисоблаш мумкин бўлса, системанинг барча термодинамик функцияларни ҳисоблаш ва ушбу системанинг ҳолат тенгламасини топиш мумкин. Шундай қилиб, статистик термодинамиканинг асосий вазифаси термодинамик системаларнинг ҳолатлар бўйича суммаларини ҳисоблашдан иборат. Ҳолатлар бўйича сумманинг хоссалари 1. Ҳолатлар бўйича сумма ўлчамсиз катталикдир. У температурага, ҳажмга ва заарчалар сонига боғлиқ: Z = Z(T,V,N). Температурага бевосита, ҳажм ва заррачалар сонига эса энергия даражалари орқали боғланган: E i = E i ( V , N ). 2. Ҳолатлар бўйича сумма-абсолют катталик эмас, у доимий кўпайтувчигача аниқликда топилган, доимий кўпайтувчи энергияни ўлчаш даражаси (нуқтаси) ни танлашга боғлиқ эмас. Агар барча энергия даражалари битта катталикка ўзгартирилса, яъни E i  E i + ε , бўлса, унда Болцман кўпайтувчилари шунча марта ортади (ёки камаяди) ва ҳолатлар бўйича сумма ҳам шунча марта ўзгаради:      kTZZ  exp (14) Одатда ўлчаш нуқтаси сифатида системанинг абсолют 0 даги энергияси U 0 олинади.

3. T  0 бўлганда энергиянинг қуйи даражасига тўғри келувчисидан ташқари барча Болцман кўпайтувчилари 0 га интилади, шунинг учун ҳолатлар бўйича сумма ушбу даражанинг статистик вазнига интилади:0 0 ) ( lim g T Z T   (15) 4. T  ∞ бўлганда 12 тенгламага кирувчи барча экспоненталар 1 га интилади, шунинг учун ҳолатлар бўйича сумма энергия даражаларининг статистик вазнига интилади.   i i T g T Z ) ( lim 0 (16) 5 . Ҳолатлар бўйича сумма-температуранинг бир хилда ўсиб борувчи функциясидир. Бу 12 тенглама бўйича ҳисобланган NV T Z , ) / (   ҳосила исталган температура мусбат эканлигидан келиб чиқади. 6. Агар системани бир-биридан мустақил иккита қуйи системага ажратиш мумкин бўлса, бунда энергиянинг ҳар бир даражасини E i =E i1 +E i2 кўринишида ифодалаш мумкин бўлсин, ҳолатлар бўйича сумма қўшимча кўпайтувчиларга бўлинади: Z = Z 1  Z 2 . Ҳолатлар бўйича сумманинг термодинамик функциялар билан боғлиқлиги. Термодинамик ситеманинг ички энергияси барча даражалар бўйича уларнинг банд бўлишини ҳисобга олган ҳолда, ўртача энергиясига тенг.                    i i i i i i i i i i kT E g kT E g E N N E E U U exp exp 0 (17) Ушбу ифоданинг ўнг томони ҳолатлар бўйича суммадан олинган ҳосила сифатида кўриш мумкин (12): V T Z kT U U         ln 2 0 (18) Шундай қилиб, ҳолатлар бўйича суммани билган ҳолда, ички энергияни температура ва ҳажмнинг функцияси сифатида аниқлаш мумкин. 18 тенглама дифференциалланса, изохор иссиқлик сиғими учун ифода келиб чиқади:

V V V V T Z kT T Z kT T U C                        2 2 2 ln ln 2 (19) Гелмголц энергияси ички энергия билан Гиббс-Гелмголц тенгламаси орқали боғланган: 2 ) / ( T U T T A V        (20) 20 тенгламага 18 тенгламани қўшиб интегралланса ҳолатлар бўйича суммани Гелмголц энергияси билан боғловчи формула келиб чиқади: Z kT U A ln 0   Бу ерда U 0 абсолют 0 даги энергияга тенг бўлган интеграллаш доимийси. А функция температура ва ҳажм бўйича интеграллаб энтропия ва босимни топиш мумкин: T U U Z k T Z kT Z k T A S V V 0 ln ln ln                   (21) T T V Z kT V A p               ln (22) 22 тенглама ҳолатнинг термик тенгламаси, яъни босимнинг ҳажм ва температурага боғлиқлиги ифодасидир. Шундай қилиб, энтропияни нафақат термодинамик, балки статистик эҳтимоллик орқали ҳам ифодалаш мумкин. 18-21 тенгламалар ёрдамида бошқа термодинамик функцияларни ҳам топиш мумкин. 20 асрнинг 50-йилларида манфий абсолют температуралар тушунчаси шаклланган. Бундай температуралар энергия ортиши билан термодинамик эҳтимоллиги W (ёки энтропияси S) ортмасдан, аксинча камаядиган системаларда кузатилади. Натижада          E S E W kln нисбатнинг қиймати 0 дан кичик бўлади. Бундай ҳолат энергия қуйи ва юқори нуқталарда чегараланган системалар учун хос. Абсолют температура қуйидагича ифодаланади: ..., , 3 21 1 x xx E S T        (23)

x 1 , x 2 , x 3 ,..- экстенсив термодинамик ўзгарувчилар (масалан, ҳажм, электростатик индукция, магнит индукцияси ва б.) Статистик термодинамикада 23 тенглама қуйидагича ифодаланади:..., , 321 ln 1 xxx E W k T        (24) Тенгламадаги W термодинамик эҳтимоллик, k -Болцман доимийси. Термодинамик эҳтимоллик E ички энергияга эга бўлган системанинг мумкин бўлган ҳолатлари сонига тенг. Одатдаги макроскопик системаларда W E нинг тез ортиб борувчи функциясидир, демак, абсолют температура мусбат бўлади.

Адабиётлар: 1. Е.Н.Еремин. “Основ ы химической термодинамики”. М.: “В ы сшая школа”, 1978, 391 с. 2. О.М.Полторак. «Термодинамика в физической химии». М.: «Высшая школа», 191, 319 с. 3. М.Х.Карапетьяц. «Химическая термодинамика». М.: «Госхимиздат», 1953. 4. Х.У.Усманов, Х.Р.Рустамов, Х.Р.Рахимов. «Физик химия». Тошкент: “Ўқитувчи» , 1974. 5. Х.Р.Рустамов. «Физик кимё». Тошкент: “Ўқитувчи» , 1980. 6. А.Г. Стромберг, Д.П.Семченко. “Физическая химия” М.: “Химия”, 1988.

Похожие

Химиявий термодинамика ва термохимия асослари

IV А гурухча элементлари

VII-А гурухчаси элементлари

VIII В гурухча элементлари

VI А гурухча элементлари