Kinetika va kataliz faniga kirish maqsad va vazifalari - Химия - Рефераты

Kinetika va kataliz faniga kirish maqsad va vazifalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

40.5 KB

Kinetika va kataliz faniga kirish maqsad va vazifalari Reja: 1. Kinetika va kataliz faniga kirish. 2. Reaksiyalarning ketish tezligi. 3. Reaksiyalarga ta‘sir qiluvchi omillar.

Ximiya kinetika ximiyaviy reaksiyalarning tezliklari haqidagi ta‘minot bo‘lib, tezliklari, kinetikadagi reaksiyalarning tezliklari, ularga ta‘sir qiluvchi faktorlar o‘rganiladi. Ximiyaviy reaksiyalarni tekshirishda ikki amaliy masala muhim amaliy ahamiyatga ega. Bularning birinchisi reaksiyaning muvozanati qaror topgandagi unumi, ya‘ni ayni sharoitda dastlabki moddalarning oxirgi mahsulotlarga o‘tishining maksimal darajasi va ikkinchisi reaksiyaning borish tezligidir. Reaksiyaning muvozanat holatidagi unumini hisoblashni termodinamika o‘rganiladi. Lekin jarayonning qancha davom etishi ximiyaviy kinetikada tekshiriladi. Ximiyaviy jarayonlarni boshqaruvchi muhim faktlar, omillar to‘rtta: 1.Tempiratura 2.Bosim 3.Reaksiyaga kiruvchi moddalarning konsentratsiyalari 4.Katalizatorlar Bu to‘rtta faktorning uchtasi (temperatura, bosim va reaksiyaga kirishuvchi moddalarning konsenratsiyalari) reaksiyaning kuzatiladigan tezligiga ham, muvozanatiga ham ta‘sir etadi: to‘rtinchisi esa faqat reaksiya tezligiga ta‘sir etadi. Ba‘zi reaksiyalar (H2+Cl2=2HCl) tezligiga yorug‘lik ham ta‘sir qiladi, shu bilan birga jarayonni boshqaruvchi muhim omillar biri moddalarning tabiati. Ximiyaviy kinetika qonunlari eritmalarda boradigan reaksiyalarni tekshirish natijasida topilgan quyidagi ikki prinsipga asoslanadi: 1. Reaksiyaning tezligi reaksiyaga kirishayotgan moddalarning konsentratsiyalari ko‘paytmasiga proporsional bo‘ladi (masalan ta‘sir qonuni). 2. Ketma-ket borayotgan b ir necha protsessni umumiy tezligi shular ichida eng sust beruvchi protsess tezligi bilan o‘lchanadi. Ximiyaviy kinetikaning nazariy va amaliy ahamiyati juda katta: kinetikani tekshirish reaksiyalarning qanday yo‘llar bilan borishini ya‘ni molekulalar, atomlar va radikallarning o‘zaro ta‘sir etish mexanizmini o‘rganishga yordam beradi. Shu

bilan birga reaksiyalarning yo‘nalishini va ularning tezligini boshqarishga imkon beradi. Asosan, XIX asr oxirlaridan boshlab reaksi ya larning tezligini o‘rganishga ahamiyat beriladigan bo‘ldi. Bunga asosiy e‘tibor reaksiyalarni sinflarga ajratishga va molekulyar kinetik nazariyaga asoslanib, reaksiyalarning borishini ifodalaydigan tenglamalarni topishga qaratildi. Turli ximiyaviy reaksiyalarning tezligi turlicha bo’ladi. Masalan, portlash prosesslari sekundning o’n mingdan bir ulushda borsa, ba‘zi reaksiyalar bir necha soatlar, reaksiyalar davom etadi. Geoximiyaviy reaksiyalar, yer bag’rida boradigan reaksiyalar uzoq yi l lar va asrlar davom etishi mumkin. Sanoatda biror mahsulot olish uchun o’tkaziladigan reaksiyaning qanday tezlikda borishi katta iqtisodiy ahamiyatga ega. Kerakli reaksiyaning tezligini oshirish va halal beradigan yonaki reaksiyalarning tezliklarini kamaytirish sanoatning ishlab chiqarish unumini oshirishga, xom ashyodan to’laroq foydalanishga, kam vaqt ichida ko’p mahsulot ishlab chiqarishga imkon beradi. Shu sababli reaksiyalarning qaysi sharoitda tez yoki sekin borishini aniqlashning va shunga qarab ularning tezliklarini o’zgartira bilishning ahamiyati g‘oyat katta. Ximiyaviy reaksiyalarning kinetikasini tekshirish reaksiyalarning qanday yo‘llar bilan borishini ya‘ni ularning mexanizmini o‘rganishga yordam beradi. Bu esa ximiyaviy reaksiyalarning yo‘nalishini va ularning tezligini boshqarishga imkoniyat tug‘diradi. Ximiyaviy reaksiyalar tezligi o‘rganishga, asosan XIX asrning oxirlaridan boshlab alohida ahamiyat beriladigan bo‘ldi. Dastlab, ximiyaviy reaksiyalarning klassifikatsiya qilishga va ularning borishini ifodalaydigan tenglamalarni topishga qaratilgan. Bu sohaning taraqqiy ettirishda M.N.Semenov, V.N.Kondratev, N.F.Shilov, Ginshelvud kabilarning xizmatlari g‘oyat kattadir. Ximiyaviy reaksiyalarning tezligi

Reaksiyaga kirishuvchi moddalar konsentratsiyasining vaqt birligi ichida o‘zgarishi reaksiyaning tezligi deb ataladi . Reaksiya kirishayotgan moddalarning konsentratsiyasi vaqt o‘tishi bilan kamayib boradi. Buning natijasida reaksiyaning tezligi ham har xil vaqtda turlicha bo‘ladi. Shuning uchun haqiqiy tezlik reaksiyaga kirishuvchi moddalar konsentratsiyasining cheksiz kichik miqdoriga teng bo‘ladi: dt dC v v – reaksiyaning haqiqiy tezligi C -konsentratsiya T – vaqt Moddalar reaksiyaga ekvivalent miqdorlarda kirishganligi sababli, reaksiya tezligi reaksiyaga kirishuvchi moddalar yoki reaksiya natijasida hosil bo‘layotgan moddalardan birortasi konsentratsiyasini vaqtga qarab o‘zgarishi mumkin. Qaysi modda miqdorini o‘lchash oson bo‘lsa, reaksiyaning tezligi shu modda konsentratsiyasining o‘zgarishi bilan o‘lchanadi. Lekin reaksiyaga kirishuvchi moddalarning konsentratsiyasi esa, aksincha, ko‘payib boradi. Reaksiya tezligi (  ) ikkala holda o‘lchanganda ham musbat qiymatli bo‘lishi uchun, dastlabki moddalar konsentratsiyasining o‘zgarishi o‘lchanganda dt dC oldiga manfiy, reaksiya mahsulotlari konsentratsiyasining o‘zgarishi o‘lchanganda esa musbat ishorasi qo‘yiladi. Shunday qilib: dt dC v  bo‘ladi. Reaksiyaga kirishuvchi moddalar o‘zaro ta‘sir etishi uchun, ularning molekulalari bir-biri bilan to‘qnashishi kerak. Lekin, haqiqatda molekula yoki atomlar bir-biri bilan to‘qnashmaydi, balki ma‘lum masofagacha o‘zaro yaqinlashadi. Bu vaqtda bir atomning elektronlari boshqa bir atomning elektr maydoni ta‘siri doirasida bo‘ladi. Shuning natijasida bir modda ikkinchi moddaga o‘tishi, yangi moddalar hosil bo‘ladi. Lekin to‘qnashishlarning hammasi ham ximiyaviy reaksiyalarga olib kelavermaydi.

Vaqt birligi ichida yuz beradigan to‘qnashuvlarning soni to‘qnashuvchi zarralarning konsentratsiyasiga proportsional. Bu massalar ta‘siri qonuni bilan ifodalanadi:dD cC bB aA    Reaksiyaning tezlik massalar ta‘siri qonuniga muvofiq    b a B A k    yoziladi. k -proportsionallik koeffitsenti bo‘lib tezlik konstantasi deb ataladi. Agar reaksiyaga kirishuvchi moddalarni konsentrattsiyalari birga teng bo‘lsa: v=k Demak, tezlik konstantasi (k) reaksiyaga kirishuvchi moddalarning konsentratsiyalari birga teng bo‘lgandagi reaksiya tezligidir. Shu sababli, k- solishtirma tezlik deb ham ataladi. Reaksiyalarning tezligi kuzatilgan tezlik (v) ning qiymati bilan emas, balki tezlik konstantasi (k) ning qiymati bilan solishtiriladi. Tezlik konstantasining qiymati reaksiyaga, temp e raturaga va katalizatorlarga bog‘liq bo‘lib, reaksiyaga kirishuvchi moddalarning konsentratsiyasiga (parsial bosimiga) bog‘liq bo‘lmaydi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. Ҳ.Рустамов, Физик кимё. –Тошкент: “Ўзбекистон”, 200.-488 б. 2. Захаревский М.С. Кинетика и катализ. –Ленинград: ЛГУ, 1968. -314 с. 3. Дзисько В.А. основқ методов приготовления катализаторов. – Новосибирск: “Наука”, 1982. -134 с. 4. Панченков Г.М., Лебедов В.П. Химическая кинетика и катализ. –Москва: МГУ, 1961. ғ551 с. 5. Стромберг А.Г., Семченко Д.П. Физическая химия. –Москва: “ Вышая школа ” , 2001. -528 с. 6. Байрамов В.М. Основы химической кинетики и катализа. –Москва: «А cadema », 2003. -253 с. 7. Т.С.Сирлибоев, С.Э.Нурманов, И.Тиркашев, М.Қ.Содиқов, ... Кимёвий кинетика ва катализ. Тошкент. “Университет” 2007. 152 б.

Похожие

Kimyoviy kinetika va kataliz

Biologik kimyo faniga kirish, uning vazifalari va ahamiyati. Oqsillarning tuzilishi

Kimyo faniga kirish

Kimyo ta’limining maqsad va vazifalari

Modda tuzilishi fanining maqsad va vazifalari