Kimyoviy masalalarning yarim-empirik uslublari yordamida echilishi - Химия - Рефераты

Kimyoviy masalalarning yarim-empirik uslublari yordamida echilishi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

90.5 KB

Kimyoviy masalalarning yarim-empirik uslublari yordamida echilishi Reja: 1. Kimyoviy masalalarning yarim-empirik t rubasimon kimyoviy reaktorlarni modellashtirish a) Reaktorning matematik modelini tuzish b) Masalani hisoblash algoritmini tuzish. 2. Texnologik jarayonlar va tizimlarini xisoblash eksperimenti o‘tkazish yo‘li bilan o‘rganish.

Kimyoviy masalalarning yarim-empirik trubasimon kimyoviy reaktorlarda, odatda har xil kimyoviy jarayonlar uzluksiz ravishda ketadi, ya’ni, moddalar reaktordan o‘tib borishida, o‘zaro ta’sirga kirayotgan modda konsentratsiyalari o‘zgarib boradi. Trubasimon reaktorni ko‘raylik (26-rasm). Reaktorga yuklangan moddalar, reaktordan o‘tib borishi jarayonida, o‘zaro kimyoviy ta’sir natijasida konsentratsiyalari o‘zgarib boradi. G   V l 26-rasm. Ushbu jarayonning matematik modelini tuzish uchun,  V elementar xajmda ketayotgan jarayonni ko‘rib chiqaylik. Bu elementar xajmga modda ma’lum bir parametrlar bilan kirib, bir zumda shu elementar xajmga tarqaladi. Elementar xajmdagi jarayonlarning shunday tasavvuriga asoslangan holda, shu elementar xajmdagi modda miqdorining o‘zgarishi, unga kelayotgan va ketayotgan modda miqdorlariga va kimyoviy reaksiya tezligiga bog‘lik deb, quyidagilarni yozishimiz mumkin: dQ d d V C d G C G C V W r                ( ( ,)) (,) ( ,)          bu yerda, Q - ushbu xajmdagi komponent miqdori, ya’ni, Q =  V . C C - ko‘rilayotgan modda konsentratsiyasi;

G - reaktordan o‘tayotgan modda sarfi; W r - kimyoviy reaksiya tezligi. Matematik o‘zgartirishlardan so‘ng:dC d C V C C V V Wr ( ,) ( (,) ( ,)                      V = S .  l , ni hisobga olib ( S - reaktor kesim yuzasi) quyidagini olamiz dC d G S C C W r ( ,) ( ,) (,)                      Agar, S (l+  l) - C (l,  ) , bu konsentratsiyani reaktor uzunligi bo‘yicha o‘zgarishi ekanligini hisobga olsak, unda yuqoridagi tenglamani xususiy hosila ko‘rinishida yozishimiz mumkin, ya’ni, bu reaktorda konsentratsiyani o‘zgarishi ham vaqt bo‘yicha, ham reaktor uzunligi bo‘yicha bo‘lishini ko‘ramiz.      C C W c r    (1) bunda,  - oqimning chiziqli tezligi, quyidagi tenglama bo‘yicha hisoblanadi,  c G S Shunday qilib, trubasimon reaktorlarda ketayotgan jarayon, oqimlar tuzilishi bo‘yicha ideal siqib chiqarish modellariga mos kelar ekan. Faraz qilaylik, bu reaktorda quyidagi stexiometrik tenglama bo‘yicha kimyoviy reaksiya ketmoqda: A + B  C

Unda, bu elementar kimyoviy jarayon uchun, kimyoviy reaksiya tezligini quyidagicha yozish mumkin: W r = k . C a . C b (2) bu yerda, k - kimyoviy reaksiya tezligi konstantasi; S a , C b - o‘zaro ta’sirga kirishayotgan A va B komponentlar konsentratsiyalari . (2) tenglamani hisobga olib, o‘zaro ta’sirga kirayotgan modda konsentratsiyalarini o‘zgarishining matematik ifodasi, quyidagicha bo‘ladi:    C G S C W a a r         C G S C W b b r     (3)     C G S C W c c r     Moddalarning konsentratsiyalarini reaktor uzunligi bo‘yicha taqsimlanishini hisoblash, odatda statsionar rejimda amalga oshiriladi, ya’ni       C C C a b c    0 0 0 ; ; Bu jarayonning statsionar holat uchun matematik ifodasi quyidagicha:    C k C C a c a b      1 (a)    C k C C b c a b      1 (b) (4)

   C k C C c c a b       1 (c) Oqimning chiziqli tezligini (  s ), alohida komponentlarning sarflarini hisobga olgan holda, quyidagicha yozish mumkin:     c a a b b c c G G G S    (5) bu yerda, G a , G b , G c - A, V, S komponentlarning sarflari ;  a ,  b ,  c - A, V, S komponentlarning solishtirma og‘irliklari . Ma’lum miqdorda Q c modda olish uchun kerakli, A va V modda miqdorini aniqlash uchun, keltirilgan sarf o‘zgarmas kattaligini aniqlash kerak, G a = a . G s ; G b = b . G c bu yerda, G a , G b - S moddaning ma’lum bir miqdorini ( G c ) olish uchun kerak bo‘lgan A va V modda miqdorlari ; a va b - A va V moddalarning keltirilgan sarf o‘zgarmas kattaliklari. Masalan, quyidagi reaksiyani ko‘raylik, 2N 2 + O 2  2N 2 O bu reaksiya uchun, M a + M b = M c , bunda, M a = 4 ; M b = 32 ; M c = 36. Bularni hisobga olib, birinchi va ikkinchi komponentlar uchun keltirilgan sarf o‘zgarmas kattaliklarini hisoblab topish mumkin: a = M a /M c ; b = M b /M c , (6) bu yerda, M a , M b , M c - A, V va S komponentlarning molekulyar og‘irliklari.

Gа0 G a G в  с M а a b M в M с G b0 C а C в G с S с k 27-rasm. 6 7 5 7 4 28

Yuqoridagilarni hisobga olib, G a , G b , G c larni hisoblash tenglamalarini yozamiz: G a = G ao - a . G c (a) G b = G bo - b . G c (b) (7) G c = C c (G ao + G bo ) (c) S a , S b va S c konsentratsiyalarni hisoblash uchun quyidagi tenglamalardan foydalanish mumkin: S a = (G ao - a . G c ) / (G ao +G bo ) (a) S b = (G bo - b . G c ) / (G ao +G bo ) (b) (8) S c = G c / (G ao + G bo ) (c) Yukoridagi tenglamalarni bir tenglamalar tizimsiga keltirib, uzluksiz kimyoviy reaktorni matematik modelini olamiz, hisoblash usulini tanlab, masalani yechish ketma-ketligini aniqlaymiz. Texnologik jarayonlar va tizimlarini hisoblash eksperimenti o‘tkazish yo‘li bilan o‘rganish. Hisoblash eksperimenti to‘g‘risida tushuncha. Hisoblash eksperimenti (HE) h isoblash texnikasini texnologik jarayonlarni tadqiqotida va loyihalashda ishlatishning eng yuqori formalaridan hisoblanadi. U odatda, texnologik jarayonlarni dastlabki tahlil qilishda va texnologik jarayonlarni sintez qilish jarayonida, ya’ni, loyiha yechimlarini tekshirishda va solishtirishda ishlatiladi. HE deganda, odatda EHM yordamida texnologik jarayonni uning matematik modeli yordamida o‘rganish va uning har xil sharoitlarda o‘zini tutishini hisoblab chiqish, hamda parametrlarning optimal qiymatlarini aniqlash tushiniladi.

Matematik modellashtirish va HE tadqiqot usullari sifatida fanning kimyo va boshka yo‘nalishlarida keng qo‘llanilmoqda. Bunga sabab, hamma soxada ham loyihalash va boshqarish uchun o‘rganilayotgan ob’ekt tug‘risida informatsiya kerak bo‘lib, shu informatsiya asosida, odatda, shu jarayonlarni boshqarish va loyihalash masalalari yechiladi. Xozirgi vaqtda bizda (chet ellarda ham) katta fizik eksperimentlarni o‘tkazish dasturiga albatta HE bosqichini kiritilmoqda. Kutilayotgan natijalarni prognoz qilish maqsadida, dastlabki «hisoblashlar» amalga oshiriladi. HE ob’ektni o‘zida o‘tkazilgan tajribaga nisbatan (naturadagi tajriba) ma’lum bir ustunliklarga ega: 1) tajribani nisbatan keng diapazonda, qisqa vaqt ichida o‘tkazish imkoniyatining borligi; 2) HE qaysidir «elementar» jarayonlarga xar xil faktorlarni aloxida- aloxida ta’sirlarini aniqlash imkoniyatini beradi; 3) HE ob’ektda o‘tkazilgan tajribalarni teoritik prognozlarga mos kelmayotganligi sabablarini jarayonni ko‘p marotaba qayta-qayta, turli sharoitlar uchun, hisoblash yo‘li bilan aniqlashga yordam beradi. HE bilan yechilayotgan masalalarni 4 guruhga bo‘lish mumkin: 1. Texnologik jarayonlarni tahlil qilish ; 2. Texnologik jarayonlarni sintez qilish; 3. Diagnostika; 4. Prognoz. Texnologik jarayonlarni tahlil qilish vazifalari 1. Texnologik jarayonning muvozanatlangan (ustoychivo‘y) ishlash diapazonini aniqlash, ya’ni, boshqaruv parametrlari qiymatlarini xar qanday o‘zgarishlari, kirish parametri qiymatlariga qo‘yilgan cheklamalarni buzmaydigan bo‘lsin;

2. Har xil texnologik parametrlarning jarayon o‘tkazish rejimlariga va uning chiqish parametrlariga ta’sir darajasini aniqlash; 3. Texnologik jarayonning, uning to‘g‘ri ketayotganligini ko‘rsatayotgan «sezgir nuqta»larini aniqlash; 4. Texnologik jarayonga ta’sirning maqsadga muvofiq yoki muvofiq bo‘lmagan kritik vaqt momentlarini aniqlash (ko‘pincha uzlukli jarayonlar); 5. Jarayon ko‘rsatgichlari sifatiga texnologik jarayon rejimlari va konstruktiv parametrlari o‘zgarishining ta’siri aniqlanadi; Texnologik jarayonlarni sintez qilish masalalariga quyidagilar kiradi: 1. Ishlab turgan texnologik uskunalar uchun texnologik jarayon rejimlarini optimallashtirish; 2. Ishlab turgan texnologik uskunalar konstruktiv parametrlarini optimallashtirish; 3. Optimal texnologik jarayonni loyixalash. Diagnostika masalalariga quyidagilar kiradi: 1. Texnologik uskunalarning va jarayonlarning ishonchlilik xarakteristikalarini aniqlash; 2. Texnologik jarayonning to‘g‘ri ishlayotganligini aniqlash; 3. Texnologik jarayonning tashqi ta’sirlardan ximoyalanganligini, ya’ni, uning jarayonga xar xil tasodifiy ta’sirlar bo‘lgan xolda yaxshi ishlay olishini tekshirish. Prognoz masalalariga texnologik jarayonning sifat ko‘rsatkichlarini prognoz qilish masalalari kiradi. XE ni tashkil qilish. Hisoblash-texnologik eksperimenti-HTE. Hisoblash-texnologik eksperimenti-HTE deganda EHMda ma’lum bir dasturiy kompleks ko‘rinishida tadbiq qilingan, real texnologik jarayonni to‘g‘ri ifodalaydigan matematik model yordamida texnologik jarayonni o‘rganish tushiniladi.

HTE ni 2 bosqichga bo‘lish mumkin: uni tayyorlash va o‘tkazish. HTEni tashkil qilish va o‘tkazishni quyidagi ketma ketlikda tasavvur qilish mumkin. Tayanch so‘z va iboralar 1. Trubasimon kimyoviy reaktorni modellashtirish - trubasimon reaktorda ketayotgan kimyoviy jarayonni matematik modeli yordamida o‘rganish; 2. Modda konsentratsiyasini apparat uzunligi buyicha taksimlanishi - reaktorning uzunligi bo‘yicha xar bir nuqtasidagi moddaning konsentratsiyasi; 3. Statsionar xalat uchun jaraenning matematik ifodasi - jarayonning muvozanatlangan xolatiga mos keluvchi matematik ifoda; 4. Nostatsionar xalat uchun jaraenning matematik ifodasi - jarayonning nomuvozanatlangan xolatiga mos keluvchi matematik ifoda; 5. Masalani yechish algoritmi - masalani yechish ketma-ketligi; 6. KTTni xisoblash eksperimenti (XE) usuli bilan urganish - KTTni uning matematik modeli yordamida kompyuterda eksperiment o‘tkazish yo‘li bilan o‘rganish; 7. Naturadagi (ob’ektning uzida) eksperiment - texnologik ob’ektda o‘tkaziladigan tajriba; 8. XE utkazib texnologik jarayonni taxlil kilish masalasini yechish - komp’yuterda texnologik jarayonni uning modeli yordamida taxlil kilish; 9. XE utkazib texnologik jarayonni sintez kilish masalasini yechish - komp’yuterda texnologik jarayonni uning modeli yordamida taxlil kilish; 10. XTE natijalarini taxlil kilish - XTE natijalarini texnologik ob’ektdagi natijalarga qanchalik mosligini aniqlash; 11. Loyixa yechimlarini generatsiya kilish - loyixa yechimlari bo‘yicha xulosa qilish;

Adabiyotlar 1. Kafarov V.V. Metodo‘ kibernetiki v ximii i ximicheskoy texnologii M.; Ximiya, 1985. 448s. 2. Zakgeym A.Yu. Vvedenie v modelirovanie ximiko-texnologicheskix protsessov. M. Ximiya. 1982. 3. Frenks R. Matematicheskoe modelirovanie v ximicheskoy texnologii. Perev. s angl. M. Ximiya, 1971. 4. Yunusov I.I., Artikov A.A., Ismatullaev P.R. Kimyo va oziq-ovqat texnologiyasida EHM ni qo‘llash Toshkent: TKTI, «NISIM». 2001.148 b. 5. Matematicheskoe modelirovanie i metodo‘ sinteza gibkix ximicheskix proizvodstv. www.muctr.cdu.ru . 6. Modelirovanie i optimizatsiya texnologicheskix protsessov i oborudovaniya. www.tsti.ru . 7. Dvoretskiy S.I., Yegorov A.F., Dvoretskiy D.S. Kompyuternoe modelirovanie i optimizatsiya texnologicheskix protsessov i oborudovaniya. Tambov. TGTU, 2003.-224 s. 8. CHernorutskiy I.G. Optimizatsiya v teorii upravleniya. S-Peterburg, «Izdatelskiy dom Piter», 2003. -256 s.

Похожие

Fizik – kimyoviy tahlil uslublari

Neftni tarkibini kimyoviy va fizikaviy – kimyoviy usullar yordamida o‘rganish

Ab initio – noempirik kvant – kimyoviy hisoblash uslublari

Matematik modellash uslubi. Kuch maydonlari yordamida molekulyar modellashtirish uslublari

Kvant-kimyo uslublari yordamida molekulyar srukturalarni ifodalash, Z-matrisani aniqlash, molekulalar sistemalarni elektron