Kimyo sanoatida suv - Химия - Рефераты

Kimyo sanoatida suv

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

67.5 KB

Kimyo sanoatida suv Reja: 1. Suvning ishlatilishi 2. Suvning xossalari 3. Sanoat chiqindi suvlari va ularni tozalash usullari 4. Suvning qattiqligini yuqotish usullari

Tayanch iboralar: Artezian suvlar, fotoelement, elektroliz, dag‘al dispers moddalar, Flotatsiya. Сувнинг asosiy qismi dunyo okeanida mujassamlangan (1300 mln. km 3 ). 30 mln. km 3 gacha suv qattiq holatda, ya’ni muz ko‘rinishidadir. Shunga yaqin miqdori tuproqda. Inson ishlatadigan chuchuk suv miqdori esa juda kam: daryo va ko‘llarda uning miqdori 4 mln.km3ga yaqin. Atmosferadagi suv bug‘i 0,013 mln. km 3 tashkil qiladi. Chuchuk suv yer yuzida juda notekis tarqalgan. Eng yirik suv sarflovchi soha-bu sanoatdir. Sanoatda suv xomashyo, kimyoviy reagent, erituvchi, isituvchi yoki sovituvchi, ba’zi bir hollarda katalizator sifatida ham qo‘llaniladi. Masalan, suvdan elektroliz natijasida vodorod olish mumkin. Kislotalar va ishqorlar olishda, organik moddalardan spirtlar, sirka aldegidi, fenollar olish va gidroliz, gidratatsiya reaksiyalarini o‘tkazishda reagent sifatida suv ishlatiladi. qattiq suyuq va gaz moddalarni ko‘p hollarda eng yaxshi erituvchisi suvdir. Isituvchi va sovituvchi sifatida ekzo va endotermik jarayonlarni o‘tkazish uchun ishlatiladi, chunki suv katta issiqlik sig‘imiga ega bo‘lib, haroratini bosimga qarab oson o‘zgartirish mumkin. Misol sifatida keltirish mumkinki, 1 tonna cho‘yan ishlab chiqarish uchun 300 м 3 , 1 tonna sellyuloza uchun 250 м 3 suv sarflanadi. 1 tonna neftni olish uchun sharoitiga qarab 0,4 dan 24 м 3 gacha suv kerak. Yuqorida sanab o‘tilgan xo‘jalik tarmoqlarini hammasiga chuchuk va ma’lum standartlarga javob beradigan suv kerak. Uni qanday tayyorlaymiz? Tabiiy suvlar atmosfera, yer usti va yer osti suvlariga bo‘linadi. Atmosfera suvlari—yomg‘ir va qordan yig‘ilgan suvlardir. Ularda erigan tuzlar miqdori kam, lekin erigan gazlar miqdori baland. Yer usti suvlari-daryolar, ko‘llar, dengizlar suvlari. Ularning tarkibi turlicha bo‘lib, o‘zida gazlar, tuzlar, asoslar, kislotalar tutadi (dengiz suvining bir litrida 10 gr dan ko‘proq tuz bor).

Yer osti suvlari-quduq, buloq, artezian suvlar. Ularning tarkibi o‘sha yer tuprog‘iga bog‘liq bo‘lib ko‘proq erigan tuzlar bo‘lib, organik moddalar aralashmalari deyarli bo‘lmaydi. Suvning sifatini asosiy ko‘rsatkichlari: qattiqlik, umumiy tuz miqdori, tiniqligi, oksidlanuvchanligi va reaksiyasi. Suvning qattiqligi vaqtinchalik, doimiy va umumiy bo‘ladi. Vaqtinchalik qattiqlikni kalsiy va magniyni gidrokarbonatlari Са ( НСО 3 ) 2 , М g( НСО 3 ) 2 tashkil qiladi. Ular suvni qaynatganda oson parchalanib, cho‘kmaga tushadi va suv tozalanadi. Са(НСО 3 ) 2 →↓CaCO 3 QH 2 OQCO 2 Mg(HCO 3 ) 2 →↓MgCO 3 QH 2 OQCO 2 Doimiy qattiqlikni hosil qiluvchi tuzlar—kalsiy va magniyni xloridlari, sulfatlari, nitratlari, ular qaynatganda ketmaydi, bu vaqtda kimyoviy va fizik- kimyoviy usullar qo‘llaniladi. Vaqtinchalik va doimiy qattiqliklar yig‘indisi umumiy qattiqlikni hosil qiladi. Bu ko‘rsatkichlar o‘lchami 1 litr suvdagi tuzlarning mg-ekv. miqdoridir, ya’ni mg-ekv ∕l. Tiniqlik esa ko‘z yoki fotoelement yordamida standart belgilar ko‘rinadigan suv qalinligi bilan o‘lchanadi. Oksidlanuvchanlik suvdagi organik moddalar miqdori bilan belgilanadi va 1 kg suvdagi moddalarning oksidlanishiga sarflanadigan kislorod miqdori bilan o‘lchanadi. Suvning reaksiyasi, ya’ni uni nordon yoki ishqoriyligi bilan xarakterlanib, vodorod ko‘rsatkichi (rN) bilan o‘lchanadi. Tabiiy suvlar rN 6,8—7,3 atrofida o‘zgarib turadi. Ichimlik suvlar uchun eng muhim xossa ularning zararsizligi, mazasi, hidi, rangidir. Bu shartlar tegishli standartlarda qayd etilgan. Sanoat suvlari asosan yirik zarrachalardan va tuzlardan holi bo‘lishi kerak. Yirik zarralar, ular oqadigan quvurlar va naylarni ifloslantiradi va batamom berkitib qo‘yib, halokatga olib keladi. Erigan gazlar va tuzlar esa metallarni

korroziyaga uchratishi va quyqalar hosil qilishi mumkin. Quyqa devorlarda qalin qatlam hosil qilib issiqlik almashinishini yomonlashtiradi. To‘qimachilik sanoatida yuvish jarayonlarida qattiq suv sovunni ko‘p sarflanishiga sabab bo‘ladi. Shuning uchun suv tayyorlash jarayoni ko‘p pog‘onali murakkab jarayondir, xo‘jalik ham sanoat uchun ancha qimmatga tushadi. Suvni tejash maqsadida sanoatda suvni yopiq sikl bo‘yicha, ya’ni aylanma usulida ishlatishga harakat qilinadi. Atrof muhitni muxofaza qilish maqsadida chiqindi suvlarni tozalab, kaytadan sanoat sikliga kirgiziladi. Biz bu yerda asosan chiqindi suvlarni tozalashga to‘xtaymiz, chunki birlamchi tabiiy havzalardan olinadigan yangi suvlarni tayyorlash operatsiyalari ham unga o‘xshash. Sanoatni chiqindi suvlari va ularni tozalash usullari. Turli texnologik jarayonlarda ko‘plab miqdorda kimyoviy moddalarning ishlatilishi natijasida turli xil organik va anorganik birikmalar bilan ifloslangan chiqindi suvlari hosil bo‘ladi. Quyida ba’zi kimyoviy ishlab chiqarish korxonalari va ularning ajratadigan chiqindi suvlarining tarkibi berilgan. Жадвал Chiqindi suvlarining kelib chiqish manbai Asosiy zararli birikmalar Mineral va anorganik tuzlar ishlab chiqarish korxonalari Anorganik kislotalar, ishqorlar, tuzlar Organik va neft—ximiyaviy ishlab chiqarish korxonalari Yog‘li kislotalar, aromatik birikmalar, spirt, aldegiddar Sintetik smolalar, polimerlar, sintetik tolalar, ishlab chiqaruvchi korxonalar Yuqori molekulyar birikmalar, monomerlar, polimer qoldiqlari Neftni qayta ishlovchi zavodlar, yonilg‘ini qayta (termik) ishlovchi korxonalar Neft mahsulotlari, yog‘lar, smolalar, sirt faol moddalar

Chiqindi suvlar-bular nihoyatda murakkab, ko‘p komponentli, tarkibida eruvchan va erimaydigan, agressiv, zaxarli, yonuvchan va portlovchi moddalar tutgan suvlardir. Ko‘p hollarda ularning tarkibida o‘ta qo‘lansa hidli moddalar bo‘ladi (sulfidlar, disulfiddar, vodorod sulfid, merkaptanlar va x.k.). Kimyoviy ishlab chiqarishda ajralgan suvlarning tarkibida oson polimerlanadigan zarrachalarning mavjud bo‘lishi quvurlarni va kollektorlarning chiqindilar bilan ifloslanib, to‘lib qolishiga olib keladi. Sirt faol moddalar esa suvlarning yuzida jadal ravishda ko‘piklarni hosil qiladi. Chiqindi suvlarning quyidagi usullar yordamida tozalash mumkin: fizik— mexanikaviy (tindirish, fil’trlash), fizik—kimyoviy (adsorbsiya, ekstraksiya, suv bug‘i bilan haydash), termik (masalan, quruq qoldiq holidagi organik qismni yondirish yoki bug‘latish), kimyoviy (neytrallash, cho‘ktirish) va biokimyoviy usullar. Tindirish jarayoni yordamida suv tarkibidagi dag‘al dispers moddalar suv tubiga cho‘ktiriladi. Bu jarayon to‘xtovsiz ishlovchi tindirgich (betonli rezervuarlar) da olib boriladi. Suvni to‘liq tindirish uchun suvdagi mayda zarralarni koagulyatsiyaga uchratiladi. Koagulyatsiya—geterogen sistemalarni, xususan suvdagi eng mayda loysimon zarrachalarni ajratishni eng samarali usullaridan biridir. Koagulyatsiyada tozalanayotgan suvga А l 2 (S О 4 ) 3, FeSO 4 elektrolitlaridan oz miqdorda koagulyant sifatida qo‘shiladi. Koagulyantlar qarama-qarshi zaryadli qo‘shimchalar bilan o‘zaro birikib, erimaydigan kolloid cho‘kmalarni hosil qilish imkonini beradi. Filtrlash ko‘p hollarda tindirish jarayonidan so‘ng olib boriladi. Bunda suv suspenziyalardan qumli filtrlar va boshqa filtrlar orqali tozalanadi. Kimyoviy usullar yordamida kalsiy va magniy tuzlarini yuqotish bilan suvni yumshoqligini ta’minlash mumkin. Bu usudda erimaydigan, cho‘kmaga tushadigan kalsiy va magniyning tuzlarini hosil qiluvchi reagentlar suvga qo‘shiladi. Qo‘llanilayotgan reagentga qarab: so‘ndirilgan ohak, sodali, fosfat (tri natriyfosfat), natron (o‘yuvchi natriy) usullariga bo‘lish mumkin.

Jarayon davomida quyidagi reaksiyalar boradi: 1.So‘ndirilgan ohak yordamida ishlash (vaqtinchalik qattiqlikni yo‘qotishda) Ca(HCO 3 ) 2 QCa(OH) 2 ═2CaCO 3 ↓Q2H 2 О Mg(HCO 3 ) 2 Q2Ca(OH) 2 ═2CaCO 3 ↓QMg(OH) 2 Q2H 2 O С O 2 Q Са ( ОН ) 2 ═ СаСОз Q Н 2 О 2.Soda bilan ishlanganda (suvni doimiy qattiqligini yuqotishda) MgSO 4 QNa 2 CO 3 ═ MgCO 3 ↓ QNa 2 SO 4 MgCl 2 QNa 2 CO 3 ═ MgCO 3 ↓ Q 2 NaCl CaCO 3 QNa 2 CO 3 ═ CaCO 3 ↓ QNa 2 SO 4 З . Trinatriyfosfat bilan ishlanganda ( Sa 2 Q va Mg 2 Q kationlari 0,03 mg ekv ∕ d м 3 gacha miqdorda cho ‘ ktiriladi ) 3 Ca ( HCO 3 ) 2 Q 2 Na 3 P 0 4 ═ Ca 3 ( P 0 4 ) 2 ↓ Q 6 NaHCO 3 3 MgCl 2 Q 2 Na 3 PO 4 ═ Mg ( PO 4 ) 2 ↓ Q 6 NaCl Kalsiy va magniy fosfatlarining eruvchanligi nihoyatda kichkina bo ‘ lganligi fosfat usulini yuqori samaradorligini belgilaydi . Ion almashinuvchi usul ham yuqori samaradorlidir . Bu usul orqali ionitlar yordamida suv tarkibidan kalsiy va magniy ionlari ajratib olinadi . Kation va anion almashinuv jarayonlari mavjud . Kationitlar sifatida Н Q , Na Q , NH 4 Q ionlari kabi faol guruh tutgan moddalar qo ‘ llaniladi . Yumshatishni kationli jarayonda , ya ’ ni uning asosida Н Q , Na Q ionlarini Са Q 2 , М g Q 2 ionlariga almashinish reaksiyasi yotadi . N а 2 [Кат]Са(НСО 3 ) 2 ═Са[Кат] ]2 N аНСО 3

Na 2 [ Кат ] MgSO 4 ═Mg[ Кат ]2Na 2 SO 4 Н 2 [Кат]М g С1 2 ═М g [Кат]2НС1 H 2 [ Кат ]QNa 2 SO 4 ═Na 2 [ Кат ]H 2 SO 4 Anionitlar sifatida ON~, NSOz~, SO3~~ ionlari kabi faol guruh tutgan yuqori molekulali birikmalar qo‘llaniladi. Metall ionlaridan tozalangan suv anionit qavatdan o‘tkazilib, uning tarkibidagi anionlar ajratib olinadi. [Ан] OH ]НС1═[Ан] Cl ]Н 2 О 2[Ан] OH ]Н 2 S О 4 ═[Ан] 2 SO 4 ]2Н 2 О Yuqoridagi reaksiyalardan ko‘rinib turibdiki, ion almashinish usuli suvni yumshatish hamda tuzsizlantirish imkonini beradi. Neytrallash, asosan, sanoatdagi jarayonlar natijasida anionlar bilan ifloslangan qaytar suvlar uchun qo‘llaniladi. Bunda ohak yoki sodadan foydalaniladi. Suvlarni zararsizlantirish, xlorlash, ozonlar orqali ham amalga oshiriladi. Suvni to‘liq tozalash, tuzsizlantirish, shuningdek qisman degazatsiya qilish, uni haydash yoki boshqacha qilib aytganda-distillyatsiya qilish orqali amalga oshirilishi mumkin. Distillangan suv sanoatda toza mahsulotlarni olishda, meditsinada, laboratoriyalarda juda keng qo‘llaniladi. Hozirgi vaqtda chiqindi suvlarning jonli tabiat uchun zarari tobora ortmoqda. Har bir korxona ajratadigan chiqindi suvlarning tarkibida tutiladigan zaharli moddalarni tegishli korxonalar uchun ma’lum bir sanitar normalari mavjud. Masalan, ayrim zavodlarning suvlaridagi kislota miqdori 30 mg∕d м 3 dan, xlor miqdori 0.5 mg∕d м 3 dan, fenol miqdori esa 0,002 mg∕d м 3 dan ortmasligi kerak. Lekin ularni mana shunday kichkina bo‘lib ko‘ringan miqdorda bo‘lishi ham odam organizmi, atrof—muhit jonivorlar uchun nihoyatda xavflidir. Hozirgi davrgacha va bundan keyin ham chiqindi suvlarning tozalashni yangi, samarali usullarini yaratish, kimyoviy ishlab chiqarish korxonalarida yuqori darajada tozalashni ta’minlovchi, suv tozalashga muljallangan uskunalarni yaratish xalk. Xo‘jaligini asosiy masalalaridan biri bo‘lib qoladi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RUYXATI 1.Мухленов И.П. Практикум по обќей химической технологии. М:Вўсшая школа, 1973. 2. Атрошенко В.И. Курс технологии связанного азота М:Л: Химия 1968. 3. Атрошенко В.И. Технология связанного азота М-Л. Госхим изд. 4. Позин М.Е. Руководство к практическим занятиям по технологии неоргонические вешеств. Л.: Химия 1980. 5. Позин М.Е. Технология минералнœх удобрений и солей. М.: Госхимиздат 1957. 6. Позин М.Е. Технология минералнœх солей. М.: Госхимиздат 1961. 7. Мухленов И.П. Практикум по общей химической технологии. М:Высшая школа, 1973. 8. Атрошенко В.И. Курс технологии связанного азота М:Л: Химия 1968. 9. Атрошенко В.И. Технология связанного азота М-Л. Госхим изд. 10. Амелин А.Г. Производство серной кислотœ.М.Л. химия.1967. 11. Вольфкович С.И. Общая химическая технология М.Л.Госхимиздательство. 1963. 12. Фейхсфель В.О. Рубан В.Л. Лабораторный практикум по технологии основного органического синтеза М:Л. Химия. 1966. 13. Ю. М. Бутт, В.В. Тимашев и другие «Практикум по химической технологии вяжуќих материалов»

Похожие

Kimyo sanoatida suv, havo va eritmalar

Kimyo sanoatida energetik muammolari

Kimyo sanoatining xomashyosi

Organik kimyo fani

Organik kimyo fani