Kimyo laboratoriyasi jihozlari bilan tanishish. Texnika xavsizligi qoidalari. Texnikaviy tarozida tortish usuli va qoidalari - Химия - Рефераты

Kimyo laboratoriyasi jihozlari bilan tanishish. Texnika xavsizligi qoidalari. Texnikaviy tarozida tortish usuli va qoidalari

Загружено в:

24.01.2024

Скачано:

0

Размер:

171.5 KB

Kimyo laboratoriyasi jihozlari bilan tanishish. Texnika xavsizligi qoidalari. Texnikaviy tarozida tortish usuli va qoidalari Reja: 1. Kimyo laboratoriyasida ishlash qoidalari 2. Laboratoriyada rioya qilish k е rak bo`lgan xavfsizlik t е xnikasi qoidalari 3. Ko`ngilsiz hodisalar ro`y b е rganda birinchi yordam ko`rsatish 4. Kimyoviy idishlar

Kimyo laboratoriyasida ishlash qoidalari 1. Laboratoriyada ish boshlashdan oldin xalat kiyish, suv, elеktr gaz borligini, mo`rili shkafning ishlash - ishlamasligini ko`zdan kеchirish, so`ngra xavfsizlik tеxnikasi qoidalariga rioya qilish kеrak. 2. Har bir talaba, iloji boricha, o`zi uchun ajratilgan joyda ishlashi k е rak. 3. O`tkaziladigan ning tavsifi, unda ishlatiladigan asbob va r е aktivlar talabaning ish daftarida to`liq yozilgan bo`lishi lozim. mat е rialini talaba to`liq o`zlashtirganiga o`qituvchi iqror bo`lganidan k е yingina ishni bajarishga ruxsat etadi. 4. O`tkazilayotganda ozodalikka va saranjom - sarishtalikka rioya qilish k е rak. 5. Ish vaqtida gaz yoki vodoprovod jo ` mraklari va shunga o ` xshash el е ktr asboblari , tarozilar ishlamay qolsa , t е zda laborantga murojaat qilish k е rak . 6. tugagach gaz gor е lkasi , suv jo ` mraklarini b е rkitish , el е ktr asboblarini o ` chirish va natijalarini laboratoriya daftariga yozish k е rak . 7. Talaba ishlatib bo ` lgan r е aktivlarni joyiga qo ` yishi , o ` zi sint е z qilgan moddani laborantga topshirishi lozim . Ishlatgan idishlarni va asboblarni tozalab , shkaflarga qo ` yib ish joyini toza qoldirishi lozim . 8. Laboratoriya darsini qoldirgan talabaning o`qituvchisiz yoki katta laborantsiz o`tkazishi ruxsat etilmaydi. Laboratoriyada rioya qilish k е rak bo`lgan xavfsizlik t е xnikasi qoidalari Laboratoriyada ko`ngilsiz hodisalar sodir bo`lmasligi uchun quyidagi qoidalarga rioya qilish k е rak: 1. Laboratoriyada o`t o`chirgich jun mat е rial va yashikda qum bo`lishi k е rak. 2. Natriy va kaliy m е tallarini k е rosinda, b е nzolda yoki toluolda saqlash lozim. Ular qisqich bilan olinib, filtr qog`oz ustida skalp е l yordamida mayda

bo`laklarga bo`linadi. Filtr qog`oz ustida qolgan natriy yoki kaliy m е tallarining mayda bo`laklarini tashlab yuborish man etiladi. Ularni mahsus idishlarga solish yoki spirtda eritib yuborish k е rak. 3. Oson uchuvchan yoki t е z yonuvchan organik erituvchilar ( b е nzol , toluol , b е nzin , etil spirti va h . k ) saqlanadigan idish og ` zini ochiq holda alanga yoki el е ktr plitkalari oldida qoldirish man etiladi . Bunday eritmalarni laboratoriyada bir litrdan ko ` p saqlash mumkin emas . o ` tkazilayotganda asbobning g е rm е tik ulanganligini kuzatish k е rak . Oson uchuvchan va t е z yonuvchan organik moddalarni ochiq alanga yordamida qizdirish man etiladi. 4. o`tkazilayotgan vaqtda ish joyini tashlab k е tish qat'iyan man etiladi. 5. Kislota eritmasi tayyorlanayotganda suvni kislotaga emas, balki kislotani suvga oz-oz miqdorda solib tayyorlash lozim. 6. Moddalarni hidlash, mazasini ta’tib ko`rish va ularni og`zi ochiq idishda qoldirish mumkin emas. 7. tugatilgach, gaz, suv va el е ktr asboblarini o`chirish va ish joyini navbatchi laborantga topshirish lozim. Ko`ngilsiz hodisalar ro`y b е rganda birinchi yordam ko`rsatish 1. Laboratoriyada apt е chka bo`lishi shart, uning qay е rda joylashganligi va undan qanday foydalanishni talabalar bilishi lozim. 2. Issiqlik ta'sirida kuygan joyga t е zda spirt yoki kaliy p е rmanganat eritmasi bilan ho`llangan paxta qo`yiladi. 3. Ko`zga yoki badanning biror joyiga kislota sachrasa, o`sha y е rni dastlab yaxshilab suv bilan, so`ngra sodaning 3 % li eritmasi bilan yuviladi. 4. Ishqor sachraganda esa dastlab suv bilan, so`ngra sirka kislotaning 1%li eritmasi bilan yuviladi. 5. Shisha k е sgan joy dastlab shisha siniqlaridan tozalanadi, so`ngra yodning 3% li eritmasi surtiladi va st е rillangan bint bog`lanadi. 6. Gazlar ta'sirida zaharlanganda t е zda novshadil spirt hidlatib ochiq

havoga olib chiqiladi. 7. F е nol ta'sirida kuyganda zaharlangan joyni spirt bilan artish k е rak. 8. Brom ta'sirida kuygan joyni spirt yoki suyultirilgan ishqor eritmasi bilan yuvib, k е yin yana spirt bilan artiladi. 9. Brom hidi bilan zaharlanganda spirt bug`idan chuqur nafas olib, sut ichib ochiq havoga chiqarish k е rak. 10. Agar suvda erimaydigan organik modda t е riga to`kilib kuydirsa, kuygan joy shu modda eriydigan erituvchi bilan yuviladi. Kimyoviy idishlar Shisha idishlarga qo`yiladigan asosiy talab ularning kimyoviy va termik barqarorligidir. Kimyoviy barqarorlik - shishaning ishqor, kislota va boshqa moddalarning eritmalarini parchalash ta'siriga qarshi tura olish xossasidir. Termik barqarorlik - idishning temperaturaning tez o`zgarishiga chidamliligidir. Eng yaxshi shisha pireks hisoblanadi. U kimyoviy va termik barqarorlikka ega, uning kengayish koeffitsenti kichik. Pireks shishasida 80% kremniy (IV) oksidi bor. Uning erish temperaturasi +620°C. Bundan yuqori temperaturalarda olib borish uchun kvars shishasidan yasalgan idishlardan foydalaniladi. Kvars shisha tarkibida 99,95% kremniy (IV) oksid bo`lib +1650° C da eriydi. Oddiy va kalibrovka qilingan probirkalar (1-rasm) oz miqdordagi reaktivlar bilan ishlashda qo`llaniladi. Reaktivning egallagan hajmi probirka hajmining yarmidan ortmasligi kerak Laboratoriya stakanlari (2-rasm) turli o`lchamlarda chiqariladi (burunli yoki burunsiz, oddiy yoki o`lchamli belgilari bilan). Stakanlar turli laboratoriya ishlarini bajarishga mo`ljallangan.

Laboratoriya amaliyotlarida turli o`lcham va shakldagi kolbalar keng qo`llaniladi (tubi yassi, tubi yumaloq va konussimon) (rasm ). a b d 3 - rasm. Kolbalar: a-tagi yassi; b-tagi dumaloq; d-konussimon Vyurs kolbasi 60-80° burchakda egilgan shisha trubkali tubi yumaloq kolba ( 4- rasm ) Undan gaz olishda, atmosfera bosimida suyuqliklarni haydashda foydalaniladi. Yumaloq tubli kolbalar har xil : keng va tor bo ` g ` izli , uzun va kalta bo ` g ` izli , bir , ikki , uch va to ` rt bo ` g ` izli bo ` ladi . Nay chiqarilgan, deflegmator o`rnatilgan, nasadka o`rnatilgan, yumaloq tubli kolbalar haydashning turli hollarida ishlatiladi. 4-rasm. Haydash kolbalari: a-Vurs kolbalari; b-Klayzen kolbalari; d-Favorskiy kolbasi . Voronkalar (5-rasm). Kimyoviy voronkalar suyuqliklarni filtrlashda, bir idishdan ikkinchi idishga quyishda ishlatiladi. Suyuqliklarni reaksion aralashmaga

oz-oz miqdorda qo`shish uchun uzun nayi bor har hil shakldagi tomizgich voronkalar ishlatiladi. Ajratgich voronkalar qalin shishadan tayyorlanadi. Ularning suyuqlik quyiladigan naychasi tomizgich voronkaning nayiga nisbatan qisqaroq bo`ladi. Bu voronkalar aralashmaydigan suyuqliklarni bir - biridan ajratishda, moddalarni ekstraksiya qilishda ishlatiladi. 5 - rasm. Voronkalar: a - kimyoviy; b - tomizgich; d - ajratkich Deflegmatorlar (6-rasm) suyuqliklar aralashmasini haydash, ya’ni ikki suyuqlikni bir-biridan to`la ajratish uchun ishlatiladi. Deflegmator ichidagi nay sirti har xil usullar bilan kengaytiriladi. Sirtni kengaytirish naydagi konussimon egiklar hisobiga amalga oshiriladi. Egiklar shunday joylashganki deflegmatorlar ichida huddi spiral joylashganligiga o`xshaydi. Natijada modda bug`larining o`tish yo`li uzayadi. Deflegmatorlar sifatida shisha munchoq yoki shisha halqachalar to`ldirilgan shisha kolonkadan foydalanish mumkin. 6 - rasm. Deflegmatorlar: a - sharikli: b - archasimon: d- nasadkali. Organik reaksiyalarning ko`pi qizdirilganda ko`pincha reagentlar qaynatilganda boradi. Shuning uchun aralashmadagi komponentlar bug`lanib chiqib ketmasligi uchun reaksion aralashma solingan idishga qaytarma sovutgich ulanadi. Laboratoriya

amaliyotida shisha sovutgich ishlatiladi. Bug` kondensasiyalanib, reaksion aralashmaga qaytib tushishi uchun sovutgich idishga qaytarma qilib ulanadi. Oddiy qaytarma sovutgich havo sovutgichi bo`lib, u oddiy uzun shisha naydan yasaladi. Bunday sovutgich qaynash temperaturasi 150 0 C dan yuqori bo`lgan moddalar bug`ini suyuqlikka aylantirish uchun ishlatiladi (7-rasm). a b d e f 7- rasm . Sovutgichlar : a - havo sovutgichi ; b - Libih sovutgichi ; d - sharikli sovutgichi ; e - ichki nayi spiral shakldagi sovutgich : f - Dimrot sovutgichi . Texnikaviy tarozida tortish usuli va qoidalari Og`irlik kuchi ta’sirida jismlar massasini aniqlaydigan asboblar tarozilar deb ataladi. Bu qadimiy asboblar yillar davomida savdo-sotiq, ishlab chiqarish va fanning rivojlanishi tufayli mukammallashib bordi. Tarozilar ishlash prinsipi bo’yicha richagli, elektrotenzmetrik, gidrostatik, gidravlik va prujinalikka bo’linadi. Tortish chegarasi bo’yicha stol ustiga qo’yiladigan 50 kg.gacha, ko’chmasi 50 kg.dan 60 tonnagacha va statsionar holdagi 5 tonnadan 200 tonnagacha yukni torta oladigan xillari mavjud. Kimyo laboratoriyasida oddiy texnik tarozilar, bir pallali yoki ikki pallali idishli tarozilar analitik va elektron tarozlaridan foydalaniladi(8-rasm).

Tarozilar turli aniqliklarda o`lchash imkoniyatiga ega: 1. Texnik tarozilar aniqligi 1 grammgacha; 2. Texnokimyoviy tarozilar aniqligi 0.01 grammgacha; 3. Analitik tarozilar aniqligi 0.0002 grammgacha; 4. Mahsus tarozilar ularga aniqligi yuqori bo’lgan electron tarozilar kiradi. Barcha turdagi tarozilardan foydalanishda ehtiyotkor bo’lish talab etiladi.Modda tortilishidan oldin tarozi turgan xona haroratiga moslashishi kerak. Shuning uchun tortiladigan modda yarim soat tarozi oldida o’zgarmas holatga kelguncha turishi kerak. Iliq, issiq yoki qattiq sovutilgan moddalarni analitik tarozilarda tortishga ruhsat berilmaydi. Chunki tortish natijalari noto’g`ri bo’ladi. Tarozilarda tortish uchun mahsus idishlar (soat oynasi, tigel, byuks) ishlatiladi.Tarozi toshlarining grammlarni o’lchovchi maydalari alyuminiy qotishmalaridan, yirikroqlari esa zanglamaydigan qotishmalardan yasaladi.Tarozi toshlarini faqat pinset yordamida olishga ruhsat etiladi. Laboratoriya ishini tashkil etish va ish jurnalini tutish tartibi Laboratoriya mashg`ulotlariga talabalar uyda asosiy darsliklar, ma’ruza matnlari va laboratoriya ishlari uchun belgilangan qo’llanmalar asosida tayyorgarlik ko’radilar. Talabalar laboratoriyaga kirishi bilan xalat kiyishi lozim. Ishni boshlashdan avval talabalar o’qituvchiga ish tartibini va lozim bo’lsa, shu ishga oid nazariy bilimlarini gapirib beradilar. Qoniqarli javob bergach, u ayni ish uchun kerakli reaktiv va jihozlarning (asbob) aniq nomi hamda miqdori ko’rsatilgan ro’yxatni o’qituvchiga ko’rsatadi.

O’qituvchi ro’yxatni ko’rib chiqib, imzo chekkach, talabalarga ishni bajarishga ruxsat beradi. Talabalar ro’yxatga binoan, ish uchun kerakli reaktiv va jihozlarni (asbob) laborantdan oladi. Ro’yxat ish oxirigacha laborantda saqlanadi va jihozlar (asbob) laborantga topshiriladi. Ish stolida ortiqcha narsalar bo’lmasligi, uning toza yuzasida zarur jihozlargina terilgan bo’lishi kerak. Nihoyat, yana bir marta ish tartibi bilan tanishib chiqilgach, ni boshlashga ruxsat beriladi. Laboratoriya jurnali uchun alohida daftar tutiladi. Bu daftar talabalar ishining eng yaxshi ko’rsatkichi bo’ladi. Ish natijalari davomida bevosita laboratoriya jurnaliga o’z vaqtida qayd qilib borilishi lozim. Laboratoriya jurnalini yuritish tartibi quyidagicha: Har bir mashg`ulot yangi betdan boshlab yoziladi. Unda quyidagilar qayd qilinadi: • mashg`ulot o’tkazilgan kun, soat va ishning tartib raqami; • mashg`ulot mavzusi; • ish bajarilayotgan jihozlarning tasviri (sxemasi); • ni bajarishning qisqacha bayoni (ushbu bayon kitobdan ko’chiriladi); • reaksiya tenglamalari; • reaksiya davomida moddalarda kuzatilgan o’zgarishlar; • asosiy reaksiyalar mexanizmi; • xulosa.

Adabiyotlar: 1. Q. Axmerov, A. Jalilov, R. Sayfutdinov. Umumiy va anorganik kimyo. Toshkent: “O’zbekiston”, 2003. 2. K. Rasulov, Sh. Mirkomilov, M. Nishonov, M. Sodiqov. Anorganik kimyo. Toshkent: Fan va texnologiya, 2012. 3. К. Расулов, О. Юлдошев, Б. Қораболаев. Умумий ва анорганик кимё. Т.: «Ўқитувчи», 1996. 4. N . A . Parpiyev , X . R . Raximov , A . G . Muftaxov . Anorganik kimyo nazariy asoslari. Toshkent. «O’zbekiston». 2000y 5. Bozorov N.I. Umumiy kimyo. Toshkent: Adabiyot uchqunlari, 2017.-368 b. 6. Raymond Chang.General Chemistry:The Essential Concepts. McGraw-Hill Education; Enland. -2013. 7. Analitical chemistry. 6 th . Edition. Gary D. Christian.University of Washington.2004.848 8. Paula Yurkanis Bruice, ORGANIK CHEMISTRY, New York, USA, 2016 9. O. Fayzullayev. Analitik kimyo. T: Yangi asr avlodi. 2006 y. 10. М . Т . Ғуломов , Т . Норов , Н . Туропов . Analitik kimyo.T.: Ворис нашриёти , 2009 й . 11. Shoymardonov R. Organik kimyodan praktikum. Toshkent - O’qituvchi -1982.

Похожие

Kimyo o’qitish usullari, vositalarni tanlash va qo’llash qoidalari

Temir va uning birikmalari. Analitik kimyo fani va uning metodlari. Analitik tarozi va unda tortish qoidalari

Mor tuzi tarkibidagi temir(ii) miqdorini aniqlash. Organik kimyo laboratoriyasida ishlash qoidalari

Molekulyar mexanika MMP2 (Elindjer mexanikasi). Empirik uslublar bilan ishlashning asosiy qoidalari

Kompleks birikmalarning eritmadagi muvozanatlari va ularning asosiy qoidalari