Кимёвий кинетика ва кимёвий мувозанат

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

87.5 KB

Скачать

Кимёвий кинетика ва кимёвий мувозанат Р еж а: 1. Моддалар табиатининг реакция тезлигига таъсири. 2. Кимёвий мувозанат

К и м ё в и й р е а к ц и я т е з л и г и , у н г а т а ъ с и р қ и л у в ч и о м и л л а р . Кимёвий мувозанат, мувозанат константаси ва мувозанат концентрация. Ле-Шателье принципи. К и м ё в и й ж а р а ё н л а р н и н г т е з л и г и в а у н г а т у р л и о м и л л а р н и н г таъсири т ўғ рисидаги таълимотга кимёвий кинетика дейилади. Реакцияларнинг му қ обил тезликларини ани қ лашда кинетиканинг а ҳ амияти катта.Омиллар-реакцияга киришаётган ва реакция натижасида х осил б ў ладиган моддаларнинг ким ёвий ва физикавий хоссалари, ҳ арорат, босим, концентрация ва реакция тезлигига таъсир қ иладиган қў шимча моддалардир. Р е а к ц и я н и т е з л и г и в а қ т б и р л и г и и ч и д а ў з а р о т а ъ с и р э т г а н моддалар концентрацияларнинг ў згариши билан ў лчанади. Концентрация м о д д а н и н г 1 л ҳ а ж м и г а т ў ғ р и к е л г а н г / М с о н и д и р . М а с а л а н , р е а к ц и я т е з л и г и 0 , 2 5 м / с е к д е й и л с а , б у н д а б и р с е к у н д д а ҳ а р б и р моддадан 0,25 моль реакцияга киришган б ў лади.Демак к о н ц е н т р а ц и я н и н г ў з г а р и ш и м о л ь / л б и л а н , в а қ т э с а - с е к у н д , м и н у т , ва соатлар билан ў лчанади. Моддалар табиатининг реакция тезлигига таъсири. Реакция т е з л и г и м о д д а н и н г и ч к и т у з и л и ш и г а б о ғ л и қ . О д а т д а , қ у т б с и з молекулали моддалар реакцияга секин киришади. Осон қутбланувчи ва қ утбланган молекулалар реакцияга тезроқ киришади. Айникса ион боғланишли м оддалар сувдаги эритм аларида ўзаро тез реакцияга киришишади. Ҳ а р о р а т н и н г т а ъ с и р и . М о д д а з а р р а ч а с и ҳ а м и ш а ҳ а р а к а т д а б ў л а д и , у л а р б у н д а б и р - б и р и г а д у ч к е л и б т ў қ н а ш г а н л а р и д а г и н а реакция кетади. Дем ак ҳаракат қанча тез бўлса тўқнашишлар сони шунча кўп бўлади. Лекин ҳамма тўқнашишлар ҳам реакцияга олиб к е л а в е р м а й д и . Ч у н к и м о д д а з а р р а ч а л а р и н и н г э н е р г и я л а р и т е н г бўлмайди. Заррачаларнинг баъзиларини энергиялари етарли б ў лм а г а н и д а н ф а о лл и г и к ам , б а ъ з и л а р и э с а о р т и қ ч а э н е р г и я л и бўлганлигидан фаол

бўлади. Шундай фаол заррачалар учрашгандагина р е а к ц и я р у й б е р а д и . Ҳ а р о р а т к ў т а р и л г а н д а , т а ш қ а р и д а н э н е р г и я берилиши ҳисобига фаол молекулаларнинг сони купаяди ва уларнинг ҳаракати тезлашади, яъни реакция тезлиги ошади. Тажрибаларнинг к ў рс ат иш ич а ҳ ар ор ат ҳ ар 10 ° С га к ў т ар ил га нд а р еа кц ия т ез ли ги 2- 4 м а р т а о ш а д и . Б у н и д а с т л а б В а н т - Г о ф ф т о п д и . Ф а р а з қ и л а й л и к , б и р о р р е к ц и я н и н г т е з л и г и 1 0 ° С д а 2 м а р т а о р т с и н , А г а р 0 ° С д а 1 б ў л с а , 1 0 ° С д а 2 г а , 2 0 ° С д а 4 г а , 3 0 ° С д а 8 г а . в а 1 0 0 ° С д а 1 0 2 4 г а т е н г б ў л а д и . Я ъ н и ҳ а р о р а т а р и ф м е т и к п р о г р е с с и я б и л а н ортганда реакция тезлиги геометрик прогрессия билан к ў паяди. Агар 0°даги тезликни WQ t ° даги тезликни W t билан белгиласак, t реакция тезлигининг ҳ арорат билан ў згариши W t = W () Xy 1 0 тенглама би ла н иф од ал ан ад и. Бу ер да у- р еа к ци ян ин г ҳ ар ор ат ко эф ф иц ен ти б ў либ, ҳ арорат 10°С га к ў тарилганда реакция тезлигининг неча марта ошишини к ў рсатади. Масалан, натрий тиосульфат билан сульфат кислота эритмаларининг ў заро реакцияси: Na 2 S 2 O 8 + H 2 SO 4 -» Na 2 SO 4 H 2 O . + SO 2 + S > l + H 2 O Бунда ҳ арорат 20°Сдан 30°Сга к ў тарилганда реакция тезлиги 2 марта ошади. Ҳ арорат билан биргаликда реакцияга киришувчи моддаларнинг заррачаларини фаоллигини оширишда қ уёш нурларидан, лазер, рентген, у- катта энергияли нейтронлар о қ им и ва х о к а з о нурлардан, магнит майдони ва ультра товушлар таъсиридан ҳ ам кенг фойдаланилади. Фаол б ў лмаган заррачаларни фаол ҳ олатга ў тказиш учун уларга бе ри ли ши з ар ур б ў л га н қ ў ш им ч а э не рг ия р еа кц ия ни нг ф а олл ан иш энергияси дейилади ва Е билан белгиланади. Реакциянинг фаолланиш э н е р г и я с и қ а н ч а л и к к а т т а б ў л с а р е а к ц и я ш у н ч а с е к и н б о р а д и . Фаолланиш энергияси моддаларнинг табиатига ва реакциянинг ў тказиш шароитига қ араб турли реакциялар учун турлича б ў лади. Фаолланиш энергияси ккал/ м оль,кЖ/ м оль,ёки ЭВ билан ў лчанади. Масалан,:

2 H J - » H 2 + J 2 у ч у н Е = 1 8 8 к Ж / м о л ь в а H 2 + J 2 - » 2 H J у ч у н Е = 1 6 8 кЖ/моль Реакциянинг тезлигига концентрациянинг таъсири. Реакциянинг тезлигига реакцияга киришаётган моддаларнинг концентрациялари катта таъсир к ў рсатади. Буни яхши тушуниш учун гомоген ва гетероген системаларни к ў риб ў тайлик. Ф и з и к а в и й в а к и м ё в и й х о с с а л а р и б и л а н ў з а р о ф а р қ қ и л а д и г а н в а ч е г а р а с и р т л а р и б и л а н б и р - б и р и д а н и к к и ё к и у н д а н о р т и қ , қ исмлардан тузилган системага гетероген система дейилади. Сув билан муз, ў заро яхши аралашмайдиган сую қ ликлар ёки қ атти қ жисмлар аралашмалари. Акс ҳ олда гомоген система б ў лади. Масалан, газлар а р р а л а ш м а с и , т у з в а қ а н д н и н г с у в л и э р и т м а с и , б и р - б и р и д а я х ш и э р и й д и г а н м о д д а л а р н и н г а р а л а ш м а л а р и в а х о к а з о . Г е т е р о г е н с и с т е м а н и н г ч е г а р а с и р т л а р и б и л а н а ж р а л г а н қ и с м л а р и г а ф а з а дейилади. Гетероген систем а бир неча ф азадан, гом оген систем а эса битта фазадан иборат. Реакциянинг тезлигига концентрациянинг таъсирини сабаби-бунда маълум ҳ ажм даги заррачаларнинг сони к ў пайганлигидан уларнинг т ў қ н а ш и ш с о н и о ш а д и в а б у у з н а в б а т и д а к и м ё в и й р е а к ц и я н и тезлигининг ортишига олиб келади. Реакцияга киришувчи моддалар концентрациялари билан реакция тезлиги орасидаги бо ғ ланишни 1865 йилда рус олим и Н.Н.Бекетов топган. 1867 йилда Норвегиялик олимлар Гульдберг ва Ваагелар бу б о ғ ланишни қ онун ҳ олида ифодалаб, массалар таъсир и қ онунини т а к л и ф қ и л и ш а д и . У н и и ф о д а с и : Р е а к ц и я т е з л и г и р е а к ц и я г а киришувчи моддалар концентрацияларининг к ў пайтмасига т ўғ ри пропорционалдир, яъни А+В—>С реакцияси учун W = K [ A ]-[ B ]. ( W - реакциянинг кузатилган тезлиги, [А] ва [В] -реакцияга киришаёган моддаларнинг концентрацияси, моль/л, к-тезлик константаси).

А г а р [ А] = [ В ] = 1 б ў л с а W = K , я ъ н и к - р е а к ц и я г а к и р и ш а ё т г а н м о д д а л а р н и н г к о н ц е н т р а ц и я с и 1 г а т е н г б ў л г а н и д а г и т е з л и к , у н и с о л и ш т и р м а т е з л и к ҳ а м д е й и л а д и . к н и н г қ и й м а т и р е а к ц и я г а киришаётган м оддаларнинг табиатига, ҳ арорат ва катализаторларга бо ғ ли қ б ў либ, лекин концентрацияга бо ғ ли қ эмас. Бордию реакцияга киришувчи реагентларнинг стехеометрик коэффиценти 1 дан бош қ ача б ў лса, яъни аА+вВ— >сС б ў лса, у ҳ олда W = K [ A ] a [ B ] B каби б ў лади. Бу қ онундан ф ойдаланиб концентрациянинг ў згариши билан тезликнинг ў згаришини ҳ исоблаб топиш мумкин. Кимёвий мувозанат Баъзи реакцияларда ҳ осил б ў ладиган ма ҳ сулотлар ҳ ам ў заро реакцияга киришиб дастлабки моддаларни ҳ осил қ илишлари мумкин. М а с а л а н , С О + Н 2 О - > С О 2 + Н 2 ё к и С О 2 + Н 2 - > С О + Н 2 О ; H 2 + J 2 - > 2 H J ёки 2 HJ - > H 2 + J 2 Бундай реакциялар одатда 1 та тенглама билан ифода қ илинади ва тенглик ў рнига т ўғ ри ва тескари й ў налиш белгилар қўй илади : СО+Н 2 <=>СО 2 +Н 2 ; H 2 + J 2 =2 HJ Бундай, айни шароитда қ арама- қ арши томонларга борадиган реакцияларга қ айтар реакциялар дейилади. Реакция ма ҳ сулотлари ў заро таъсир қ илмайдиган реакцияларга эса қ айтмас реакциялар дейилади. У м у м а н о л г а н д а , к ў п ч и л и к р е а к ц и я л а р қ а й т а р б ў л а д и , а м м о те ск ар и р еа кц ия ж у да се ки н бо рс а, ун и ҳ и со бг а олм ас да н р еа кц ия к айтмас дейилади. Лекин баъзибир ҳ олларда реакция ҳ а қ и қ атдан ҳ ам қ айтм ас б ў лади. Масалан, реакция м а ҳ сулоти газ ҳ олида б ў либ, у му ҳ итдан чи қ иб кетса ёки ч ў кмага тушса, ёки диссоцияланмайдиган ма ҳ сулот ҳ осил б ў лса: BaCl 2 +H 2 SO 4 =BaSO 4 +2HCl Қайтар реакцияларни тенгламасини умуман бундай ёзса бўлади; аА+вВ=сС+дД Бунда массалар таъсири қонунига биноан;

$W 1=k 1(A) a(B) b ва W 2=k 2[C] с [Д ]д (Wj ва W 2 ҳ амда KJ ва к 2 лар т ўғ ри ва тескари реакциялар тезлиги ва тезлик константалари). Р е а к ц и я н и н г б о ш и д а т ў ғ р и р е а к ц и я т е з л и г и м а ъ л у м б и р қи й м а т г а э г а б ўл а д и , т е с к а р и р е а к ц и я т е з л и г и э с а 0 г а т е н г б ўл а д и . В а қт ўт и ш и б и л а н А в а В м о д д а л а р н и н г к о н ц е н т р а ц и я с и к а м а йг а н л и г и д а н W ] к а м а я д и , С в а Д м о д д а н и н г ҳо с и л б ўл а б о ш л а г а н и д а н W 2н и н г қи й м а т и 0 д а н б о ш л а б к ўп а я б о ш л а й д и . М а ъ л у м в а қт ўт г а ч W j в а W 2 л а р н и н г қи й м а т л а р и т е н г л а ш а д и , я ъ н и к ^ [ А ] а[ В ] в= к 2[ С ] с[ Д ] д Ш у п а й т д а н б о ш л а б р е а к ц и я а р а л а ш м а н и н г т а р к и б и ўз г а р м а й қо л а д и , я ъ н и с и с т е м а д а м у в о з а н а т қарор топади. Унга кимёвий мувозанат дейилади. Бу ҳолатда ва қт бирлиги ичида ма ҳсулот қанча парчаланса, шунча ми қдорда унинг янги ми қдори ҳ осил б ўлади. Шу сабабли ҳам кимёвий мувозанат динамик ( ҳаракатчан) табиатга эга. H2+J2=2 HJ (148 С) учун реакциянинг мувозанатини график ҳолда бундай к ўрсатиш мумкин Яъни кимёвий мувозанат урлатчда реакция т ўхтамайди, қ арама- қарши икки реакциянинг тезликлари тенглашади. Бунда К= 2 1 K K қиймати мувозанат константаси дейилади. Ю қо ридаги реакциянинг умумий схемасидан к, \С] с \Д\ д К = = К 2 [ A ]"[ B } e каби бўлади. Бу тенглама массалар таъсири қонунининг қайтар ре а к ц и я с и у ч у н и ф о д а с и б ўл и б , у н и н г т а ъ р и ф и : « К и м ё в и й м у в о з а н а т в а қт и д а р е а к ц и я м а ҳс у л о т л а р и к о н ц е н р а ц и я л а р и к ўп а йт м а с и н и н г дастлабки моддалар концентрациялари к ўпайтмасига нисбати ўзгармас ҳа р о р а т д а ўз г а р м а с к а т т а л и к д и р » . К н и н г қи й м а т и р е а к ц и я г а киришувчи$

Кимёвий кинетика ва кимёвий мувозанат

20.09.2019

0

87.5 KB

Похожие