Кимёвий эксперимент - Химия - Рефераты

Кимёвий эксперимент

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

56 KB

Кимёвий эксперимент Кимёвий моддалар ва жараёнлар ҳақидаги билимлар манбаи бўлмиш кимёвий эксперимент ўқувчиларнинг билиш фаолиятини активлаштириш, ўқув предметига нисбатан турғун қизиқишни тарбиялаш, табиий-илмий дунёқарашни шакллантириш ва модда ҳақидаги билимларни амалда синаб кўришнинг муҳим шартидир. Кимёни тегишли экспериментларсиз ўқитиб бўлмайди. Дастурда кўрсатилган амалий ишлар ва тажрибаларни ўтказиш ўқитувчи ва ўқувчилардан тегишли кўникма ва малакани, уқув ва эҳтиёткорликни, ҳушёрлик ва зеҳнни талаб қилади. Ўқитувчи етарли даражадаги профессионал тайёргарликка эга бўлиб, экспериментнинг ўқув- тарбия жараёнидаги аҳамиятини англаб етса, ўқитишнинг самарали усулларини қўллаш борасида ижодий фаоллик кўрсата олса ва умуман, таълим сифатини яхшилашга иштиёқманд бўлсагина бундай масъулиятли вазифани бажариши мумкин. Шу билан бирга юқори илмий-назарий, илмий- методик савиядаги экспериментни бажариш учун турфа жиҳозлар, асбоб- ускуналар, рекактив ва материаллар ҳамда ўқитишнинг энг янги техник воситалари керак. Таълимнинг асосий методларидан бири-амалий метод бўлса, кимё ўқув эксперименти унинг асосий кўринишидир. Эксперимент ўқувчига кимёнинг тадқиқ объекти бўлган моддаларнинг ўзгаришлари ҳақида, сезги органлари ёрдамида табиий ҳодисаларнинг объективлиги ҳақида хулоса чиқаришга ва уларни билиб олиш ҳамда табиатни инсон измига бўйсундириш мумкинлиги тўғрисида аниқ фикр юритишга имкон беради. Кимё илми ўзининг дастлабки маълумотларини ҳам амалиёт, яъни тажриба йўли билан қўлга киритганлигини эслаш жоиздир. Тўғри танланган тажриба ўз натижалари билан ўқувчиларда замонавий дунёқарашни шакллантиришга ва уларнинг кимё асосларини пухта эгаллашлари учун хизмат қилади. Бундан ташқари кимёвий эксперимент ўқув-тарбия жараёнида:

1.Ходисаларни билиб олишнинг дастлабки манбаи; 2.Тахминлар, фаразлар ва хулосаларнинг тўғрилигини исботловчи ягона ва бош далил; 3.Моддаларни билиб олиш, асбоб-ускуналар билан ишлаш ва бошқа амалий кўникмаларни хосил қилишнинг асосий воситаси; 4.Назарий пухталаш ва такомиллаштиришнинг муҳим омили; 5.Ўқувчиларни кимёга қизиқтириш ва уларда кузатувчанлик, синчковлик, ташаббускорлик, изланувчанлик, илмга чанқоқлик, билимларни амалда қўллай олиш қобилиятларини тарбиялаш тадбири вазифаларини ўтайди. Буларнинг барчаси кимёвий экспериментни ўқитишнинг асосий методи сифатида тан олишга асос бўлди. У билим олиш, уни мустаҳкамлаш ва синаб кўришнинг алмаштириб бўлмайдиган воситасидир. Кимёвий экспериментнинг қуйидаги турлари фарқ қилади: 1. Демонстрацион тажрибалар 2. Лаборатория тажрибалари 3. Амалий машғулотлар 4. Тематик практикумлар (масалан, факультативлар). 5. Дарсдан ташқари бажариладиган экспериментлар. Барча турдаги экспериментлар учун асосий талаб-бажарувчи ва кузатувчининг соғлигига зарар етказмаслик, яъни хавфсизликдир. Бунда тажрибаларни бажариш техникаси ва методикасига катта эътибор берилади. Кимё таълимининг ўзига хос жиҳатларидан бири кимёвий эксперимент бўлганлиги учун бу масала методик жиҳатдан анча мукаммал ўрганилган ва ишлаб чиқилган. Мактаб кимё экспериментининг «ота»си сифатида ҳақли равишда В.Н.Верховский тан олинади. Унинг А.Д.Смирнов билан ҳамкорликдаги яратган 2 жилдлик қўлланмаси ҳам бугунги кунгача барча кимёгарларнинг ишчи китобига айланган. Тажрибаларни бажаришнинг йўл- йўриқлари П.И.Воскресенскийнинг қайта-қайта нашр этилган ажойиб китобида батафсил ёритилган. мактаб кимё курсининг анорганик ва органик кимё булимлари учун машҳур методист-олимлар В.С.Полосин ва

Л.А.Цветковлар тўлақонли қўлланмаларни яратганлар. Экспериментнинг кимё таълимидаги ўрни, унинг турли вариантлари И.Н.Чертков томонидан атрофлича ўрганилган. Намойиш усулида тажрибалар ўқув жараёнида оғзаки баён қилиш усулига ҳамкорлик қилувчи ва назарияни амалиёт билан боғловчи энг муҳим воситадир. Бундай тажрибалар студентлар ёки ўқувчиларнинг кўникма ёки малакаси етарли бўлмаган, асбоб ёки жиҳозлар камёб бўлганида, хавфсизлик нуқтаи назаридан тажрибаларни тингловчиларнинг ўзига ишониб топшириб бўлмайдиган холларда ўтказилади. Камёб ёки ноёб реактив ва материалларни тежаш мақсадида ҳам айрим тажрибаларни намойиш усулида бажарилади. Асбоб-ускуна, жиҳозлар, реактивлар,табиий газ, водопровод ва электр энергияси билан етарли даражада таъминланмаган мактаблари кўп бўлган Ўзбекистон шароитида намойишли тажрибалар анчагина асқотади. Тажрибаларни проекцион фонарь ёки кодоскоп ёрдамида экранга тушириб намойиш қилиш ҳам реактивларни тежашга имкон беради. Намойиш тажрибаларини ўтказишга доир муҳим методик тавсиялар ишлаб чиқилган. Маълумки, мактаб кимёвий экспериментининг аксарият қисми намойиш этиладиган тажрибалар бўлиб, уларни бекаму-кўст ва самарали ўтказиш бир қатор шартларнинг бажарилишини талаб қилади. Булар ўқитувчининг юксак маҳорати, синфда ўқувчилар сонининг жуда кўп бўлмаслиги, реактивлар миқдорининг етарлилиги, тажриба бажариладиган идишларнинг хажмдорлиги ва х.к. Кўп ҳолларда ўқувчилар намойиш этилган тажрибаларни моҳиятини тўла англаб етмайдилар, жараёнларнинг кечишидан бехабар қоладилар, энг муҳими, тажрибаларни бундай намойиш қилишда реактивларнинг ортиқча сарф бўлишига йўл қўйилади. Шунга кўра, кодоскоп (графопроектор)дан фойдаланиб ишқорий металларнинг сув билан ўзаро таъсири, сувнинг оксидлар билан таъсирлашуви, кислоталарнинг металлар билан ўзаро таъсири, ионларнинг харакати ва электролиз, глицериннинг хоссалари, тўйинмаган кислоталарнинг оксидланиши, «кумуш кўзгу» реакцияси, анилиннинг тузларини ҳосил қилиш каби кўпгина

тажрибаларни экранга проекциялаб намойиш қилиш йўл–йўриғини ишлаб чиқиб ўқитувчиларга тавсия этдик. Бундай тажрибалар оз миқдордаги реактивлар билан бажарилади ва уларнинг боришини экранда жуда катта самара билан намойиш қилади. Чунки кодоскопга қўйилган тажриба идиш ичига кечаётган жараён газ ажралиши, чўкма ҳосил бўлиши, ранг ўзгариши, диффузия, қаттиқ модданинг эриши, заррачаларнинг ҳаракати ва бошқалар экранда ажиб бир ранг-тасвир манзараси тарзида кўринади. Идиш сифатида кичик стакан, соат ойнаси, Петри косачаси, дори-дармондан бўшаган шиша флаконлардан фойдаланиш мумкин. Тажриба давомида ўқитувчи ўқувчиларни мунозарага тортиши, зарур шарҳларни бериб бориши ёки муаммоли вазият содир қилиб кузатилаётган ҳодисаларнинг эсда қолиш самарасини ошириш мумкин. Бунда синф хонасининг ҳавоси тоза сақлаб қолиниши эътиборга олинса, кодоскоп орқали намойиш қилинадиган тажрибаларнинг қиммати янада ортади. Кимё эксперименти газсимон,суюқ ва қаттиқ ҳолатдаги турли заҳарли моддалар билан ҳам ўтказилади. Бунда моддаларнинг заҳарлилик даражаси ва йўл қўйилиши мумкин бўлган энг кам миқдори аниқланган. Кимёдан тажриба ўтказишда энг муҳими хонанинг ҳавосини тоза ҳолда сақлаб қолишдир. Айримзаҳарли моддаларнинг 1м 3 ҳаво таркибида йўл қўйилиши мумкин бўлган миқдори (мг ҳисобида) қуйидагича: симоб буғи-0,01; хлор, бром, сульфат кислота, сульфат ангидриди, йод буғи-1; анилин-3; водород хлорид, фенол, азот оксидлари-5; дихлорэтан, водород сульфид, сульфит ангидриди ва ацетилен каби бир қарашда безарар бўлиб кўринган газларнинг ҳам бундай миқдори белгиланган (500 мг.м 3 ). Гап шундаки, кальций карбид таркибида доимо кальций фосфид ҳам бўлади. Унинг сув билан таъсирлашувида эса кучли заҳарли модда-фосфин ҳосил бўлади. Юқоридаги рўйхатдан кўриниб турибдики, бу моддалар орасида энг заҳарлиси симоб буғлари бўлиб, жуда оз миқдорда ҳавога чиққанда ҳам соғлиқ учун жуда зарарлидир. Шунинг учун кейинги вақтда мактабларда симоб билан қилинадиган тажрибалар ман қилинган. Айрим газлар қанчалик зарарли

бўлмасин уларни ҳосил қилиш ва хоссалари билан ўқувчиларни таништириш зарурдир. Шу мақсадда биз хлор, водород сульфид, аммиак, азот оксидлари ва ацетилен билан ўтказиладиган тажрибалар учун тегишли асбоблар туздик, синаб кўрдик ва мўрили шкаф бўлмаган шароитда бундай тажрибалар ўтказишга доир тавсиялар бердик. Кимёвий экспериментларни ўтказишга етарли шарт-шароитлар бўлмаган тақдирда ҳам моҳир ва изланувчан ўқитувчилар бунинг уддасидан чиқа оладилар. Бунда улар «Химия в школе» журналидаги мунтазам рукн «Эксперимент и оборудование кабинета химии»нинг материалларидан «қаловини топсанг қор ёнар» қабилида фойдаланишлари лозим. Буни илмий- техника тараққиёти нуқтаи назаридан кимёни ўрганишнинг пойдевори ҳисобланган кимёвий экспериментни янада юксакроқ даражага кўтариш, унинг кўргазмалилик, ишончлилик, исботлилик, хавфсизлик томонларини кучайтириш ва ўқув жиҳозлари ёрдамида кимёвий технологияда кимёвий қонунларнинг амалда қўлланилишини кўрсатиш, кимёнинг физика ва биология билан алоқадорлигини исботлаш, кимё ўқув экспериментига янгиликларни тобора кўпроқ жорий этиш ва кимё ўқитиш жараёнини такомиллаштириш талаблари тақазо этади. Кўп функцияли асбобларни яратиш, электрлаштирилган,автоматик ва ярим автоматик қурилмаларни тузиш, оз миқдордаги реактивлардан фойдаланиш имконини берадиган кичик ўлчамли ўқув жиҳозларини ҳосил қилиш, электрон қурилмаларни тажриба ўтказиш арсеналига кўпроқ жорий этиш, предметлараро алоқаларнинг намойишига ёрдам берадиган ва таркибида янги материаллар (ярим ўтказгичлар, суюқ кристаллар, фото- ва оптик элементлар, полимер ва пластмассалар) сақловчи ҳамда қайта тузиш учун қулай ўқув ашёларини амалиётга татбиқ этиш шулар жумласидандир. Электрокимё соҳасидаги тадқиқотлар-электрокимёвий жараёнларни текшириш, электролиз йўли билан металларни қайтариш (гальваник қопламалар ҳосил қилиш), катод ва анодда борадиган жараёнларни ўрганиш (электрокимёвий реакцияларнинг кинетикаси ва механизмини ўрганиш

тажрибалари), янги таркибли электролитлар ҳосил қилиш, электрокимёвий реакцияларга кучли физикавий омил-ультратовушнинг таъсирини тадқиқ этиш борасидаги ишлар ҳам кимёвий экспериментни олий ва ўрта таълим соҳасида қўллаш ва уни такомиллаштириш ишига қўшилган ҳисса бўла олади. ]

Адабиётлар: 1.Умумий урта таълимнинг давлат таълим стандартлари.Халк таълими вазирлигининг «Таълим тараккиёти» ахборотномаси.1999 йил, 3- махсус сон. 2.В.Н.Верховский, А.Д.Смирнов. Техника химического эксперимента. В 2-х томах. М.: Просвеҳение, 2000. 3.В.С.Полосин. Школьнўй эксперимент по неорганической химии. М.: Просвеҳение, 1998. 4.Л.А.Цветков. Эксперимент по органической химии. М.: Просвеҳение, 2001. 5.И.Н.Чертков. Эксперимент по химии полимеров. М.: Просвеҳение, 1997. 6. www . Ziyonet . uz

Похожие

Кимёвий эксперимент ва унинг кимё таълимидаги ўрни

Кимёвий кинетика ва кимёвий мувозанат

Кимёвий толалар

Кимёвий кинетика

Кимёвий мувозанат