Katalizatorlar. Amorf katalizatorlar, kristallik katalizatorlar - Химия - Рефераты

Katalizatorlar. Amorf katalizatorlar, kristallik katalizatorlar

Загружено в:

13.11.2023

Скачано:

0

Размер:

26.8505859375 KB

Katalizatorlar . Amorf katalizatorlar, kristallik katalizatorlar Reja: 1. Qattiq katalizatorlarning xossalari va ularni tayyorlash 2. Aktivlovchi yoki promotorlar 3.Kattik katalizatorlarning xossalari va ularni tayyorlash.

1.Qattiq katalizatorlarning xossalari va ularni tayyorlash Kattik katalizatorlar gaz fazali katalizda dominantlik kiladi va suyuk fazali katalizda suyuk katalizatorga nisbatan kuprok kullaniladi. Kattik katalizatorlar sifatida davriy sistemaning kupgina elementlari va ularning birikmalari ishlatiladi. Sanoat katalizatorlari ularga kuyilgan ma’lum texnologik talablarni kondirishi kerak. Masalan: ayni reakstiya uchun aktivlik kursata oladigan bulishi kerak, mumkin kadar kontakt zaxarlariga chidamli bulishi, nisbatan arzon bulishi, yukori darajada mexanik mustaxkamlikka ega bulishi kerak va xokazolar. Shuning uchun xam amalda kullaniladigan katalizatorlar odatda toza individual moddalar emas, balki kontakt massasi deb ataluvchi murakkab aralashmalardir. Kontakt massasi asosan uch tarkibiy kismdan: katalizatorning uzi, aktivlovchi va tashuvchilardan iborat buladi.

2. A k t i v l o v ch i l a r yo k i p r o m o t o r l a r. Katalizator ta’sirini kuchaytiradigan moddalar promotorlar deyiladi. Promotorlar katalitik xossaga ega bulmasligi xam mumkin. Promotorlarning ta’sir mexanizmi turlicha buladi. Uning katalizatorni aktivlashigasabablar kup. Ulardan biri, juda katta katalitik aktivlikka ega bulgan, prmotor va katalizatordan xosil buluvchi kimyoviy birikmadir. Bunday kimyoviy birikmani xosil bulishida, ba’zan reakstiyaga kirishuvchi moddalar yoki reakstiya maxsulotlari xam ishtirok etadi. Boshka xalda esapromotor katalizator sirtini kengaytiradi. Ba’zan esa promotor katalizat o r zaxarlanishini kamaytiradi. Promotorlarning aktivlash xossasiga misol, nikelga 1% steriy kushilsa, uning aktivligi taxminan 20 marta oartadi.Ammiak sintezida katalizator sifatida ishlatiladigan temirga ishkoriy metall va alyuminiy oksidlari qo’shilsa, temirning katalizatorlik ta’siri aktivligi ancha ortadi. Tashuvchilar yoki tregerlar deb u yoki bu usul bilan katalizator kuyiladigan yoki shimdiriladigan mustaxkam, utga chidamli, sirti keng bulgan govak moddalarga aytiladi. I.E.Adaduruv tekshirishlari shuni kursatdiki, tashuvchi, katalizator molekulalarini deformastiyalaydi va natijada, uning aktivligi ortadi. Tashuvchidan foydalanish ikki tomonlama, xam texnologik xam iktisodiy jixatdan foydali va kulaydir. Birinchidan ichki aktiv yuzalar (govaklari) ko’paygan govak kontakt massasi hosil bo’ladi, uning mexanik mustaxkamligi va utga chidamliligi ortadi. Ikkinchidan kimmatbaxo katalizatorlar (platina, nikel va vanadiy oksidi, palladiy, kumush va boshkalar) tejab kolinadi. Ba’zi xollarda tashuvchilarning uzlari xam aktivlovchi bulishi mumkin. Katalizatorni tashuvchilarga (tregerlarga) slikagel, alyumosilikat, pemza, asbest, kizelgur, kumir, kaolin,ba’zi tuzlar va boshkalar kiradi. Katalizatorning aktivligi, nafakat uning kimyoviy tarkibiga balki: donachalarining kattaligi, govaklilik darajasi, govaklarining kattaligi va uning yuzasini xarakteri kabi fizikaviy xarakteristikasiga xam boglik bo’ladi. Shuning uchun xam katalizatorning aktivligi uni tayyorlash usuliga boglik bo’ladi. Aktiv katalizatorlarni tayyorlashning asosiy usullari: 1) metallarni gidroksidlar yoki karbonatlar shaklida tashuvchi ustiga birgalikda chuktirish 2)

ilgaridan tayyorlab kuyilgan govakli tashuvchiga katalitik aktiv modda saklovchi eritmani shimdirishdir. 3) Bir necha moddalarni (metallar yoki ularning oksidlarini) aralashtirib suyuklanmasini olish, so’ngra metallni vodorod yoki boshka gaz bilan qaytarish (masalan ammiak sintezida temir katalizator) orkali olinadi. Katalitik jarayon kontakt massasi ustida borar ekan, uning tezligi va chukurligini ko’pincha katalizator sirti aniklaydi. Kontakt massaning asosiy xarakteristikasidan biri, uning solishtirma sirti S ya’ni massa birligidan yoki katalizator xajmi birligidagi (m2/g) sirti xisoblanadi. Ko’pchilik sanoat katalizatorlari uchun S solish, bir necha undan to bir necha yuzlab m 2 /g ga teng bo’ladi. Kontakt massasi maxsus shakl berish apparatlarda turli shakllarda sharchalar shaklida, tabletkalar, tugmachalar, donachalar, xalkachalar, stilindirchalar shaklida ishlab chikariladi. Ba’zi xollarda katalizator turli metallarning kotishmalaridan (ammiakni oksidlash uchun, platina rodiy palladiyli kotishma) ingichka simlardan yubka turlar shaklida tayyorlanadi. Katalizatorning muxim xossasi bu kattalizga kritilgan reagentlar tarkibida begona aralashmalar ta’siriga chidamliligidir, ya’ni zaxarlanmasligidir. Katalizatorning zaxarlanishi deb uning reakstion aralashma tarkibidagi qo’shimchalar-kontakt yoki katalizator zaxarlari ta’sirida aktivligini kisman yoki tulik yukotishiga aytiladi. Kantakt zaxarlari reakstiya turiga va katalizator tabiatiga karab turli xil moddalar bulishi mumkin. Eng tipik katalizatorga zaxarlari oltingugurt birikmalari, kaysikim ularda oltingugurt bulinmagan elektron jufti ushlaydi. (H 2 S, CS 2 , tiofen, merkaptanlar va boshkalar) stianid kislota (HCN), uglerod oksidlari (SO, SO 2 ), simob tuzlari, fosfor, mishyak, kurgoshin va boshkalarning brikmalari kiradi. Masalan, platina sirtida SO 2 ning SO 3 ga aylanish reakstiyasi nixoyatda oz mikdorda mishyak aralashuvi bilan tuxtab koladi, yoki temir sirtida SO ning SO 2 ga aylanish reakstiyasi ozgina N 2 S aralashuvi bilan tuxtaydi. Zaxarlarning katalizatorga ta’siri shundan iboratki, ular katalizatorning aktiv markazlariga astorblanadi yoki u bilan kimyoviy birikadi. Sorbsiya qaytar

yoki qaytmas bo’ladi., shuning uchun katalizator xam qaytar yoki qaytmas xolda zaxarlanishi mumkin. Qaytar xolda zaxarlanganda, katalizator fakatgina uning zonasida zaxarning ishtirok etgan davridagina uz aktivligini yukotadi. Qaytmas xolda zaxarlanganda esa katalizator uz aktivligini batamom yukotadi, chunki kantakt massasi zaxar bilan mustaxkam kimyoviy birikma hosil kiladi. Bunday xollarda katalizatorni regeneratstiyalash yoki almashtirish kerak bo’ladi. rasmda katalizatorning qaytar (1) va qayttmas(2) xolda zaxarlanishining xarakteri berilgan. Katalizator qaytar xolda zaxarlanganda unga kantakt zaxarlaridan toza bulgan Yangi gazlar aralashmasi yuborilganda ( τ vakt oraligida) uning aktivligi tulik tiklanadi. (uchinchi egri chizik) Katalizatorning zaxarlanishi α reakstiya tezlik konstantasining K kamayishi bilan xarakterlanadi. α kuyidagi formula bilan aniklanadi: KdGi dK  Bunda Gi –katalizatorning massa birligiga gaz bilan keluvchi zaxar mikdori. Katalizator uz aktivligini, yumshab donachalarining bir-birisiga yopishib kolishi, yoki kisman suyuklanganligi uchun uning aktiv sirti kamayishi sababli, hamda katalizator sirtiga reakstiyaning kattik maxsulotlarini yoki changlarni chukib kolishi tufayli kamaytirishi yoki yukotishi xam mumkin. Shuning uchun xam katalizatorni xizmat muddatini uzaytirish uchun reakstion aralashma katalizator zaxarlaridan, kattik mexanik aralashmalardan yaxshilab tozalanadi.

Adabiyotlar 1. Manovyan A.K. Texnologiya pervichnoy pererabotki nefti i prirodnogo gaza. – M.: Ximiya, 1999. – 567 s. 2. Nikolayav V.V., Busigina N.V. Osnovnqe protsessq fizicheskoy i fiziko- ximicheskoy pererabotki gaza. – M.: Nedra, 1998. – 184 s. 3. Bekirov T.M. Pervichnaya pererabotka prirodnqx gazov. – M.: Ximiya, 1987. – 256 s. 4. Bekirov T.M., Lanchakov G.A. Texnologiya obrabotki gaza i kondensata. – M.: Nedra, 1999. – 595 s. 5. Adelg’son S.V., Vishnyakova T.P., Paushkin Ya.M. Texnologiya nefteximicheskogo sinteza. – M.: Ximiya, 1985. – 608 s. 6. V.I. Murin i dr. Texnologiya pererabotki prirodnogo gaza i kondensata Spravochnik: V 2 ch. - M.: OOO "Nedra-Biznestsentr", 2002.-517 s: il.

Похожие

Katalizatorlar. Geterogen kataliz

Polimerlarning kimyoviy sinflanishi

Ximiyaviy reaktsiya tezligiga erituvchilarning ta‘siri

Reaksiya tezligiga ta‘sir qiluvchi omillar reagentlar kontsentratsiyasi stategik omil, harorat, erituvchining tabiati, ion kuchi

Neft va gaz tarkibidagi uglevodorodlarning termokatalitik o’zgarishlari