Ionlovchi nurlar ta'sirining struktura-metabolik asoslari - Химия - Рефераты

Ionlovchi nurlar ta'sirining struktura-metabolik asoslari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

77 KB

Ionlovchi nurlar ta`sirining struktura-metabolik asoslari Reja: 1. Xujayralarda struktura metabolik uzgarishlar. 2. Organizmning yangi nurlanishda ruy beradigan biologik jarayonlar. 3. Uglevod va milidlar almashinishining buzilishi. 4. Total nurlanishda menerallar almashishlarning buzilishi.

Ionlovchi nurlarning turli maksadda, tirik xujayralardan to organizmlargacha ta`sirini urganishda ma`lum umumiy konuniyatlar aniklangan. Ularning eng axamiyatlilari kuyidagilar: 1. Xayotiy jarayonlarning chukur buzilishi, xatto organizmning ulishi juda kichik mikdorda yutilgan energiyadan kelib chikadi va odamzod bu ta`sirni sezmaydi. 2. Nur ta`sir etgandan to biologik uzgarishlarning klinik belgilari namoyon bulguncha ma`lum vakt utadi. Ya`ni pastradiatsion uzgarishlar rivojlanishining yashirin davri mavjud va uning davomiyligi yutilgan dozaga teskari boglanishga ega. Yutilgan doza ortishi bilan yashirin davr kiskarib boradi va aksincha. 3. Yuzaga keluvchi biologik uzgarishlarning chukurligi dozaga uzgarishlarning klinik turi nurning tanada tarkalishiga boglik. 4. Kayta nurlashlarda biologik uzgarishlarning kumulyatsiyasi ruy beradi. Biologik effekt, avvalgi nurlashdan yuzaga kelgan uzgarishlar koldigi bilan kushilib chukurlashadi. 5. Xar xil mavjudot turlari, xujayralar, tukimalar, organlar individiumlar nurga turlicha ta`sirchanlikka ega. Xujayraning faoliyati - nafas olishi, usishi, muxit uzgarishlariga ta`sirchanligi bulinishi – uning kichik strukturalari - yadro, mitoxondriyalar, ribasomalar, lizasoma va boshkalarning funktsiyasiga boglik. Evolyutsiya jarayonida organellalar funktsiyasining differentsiyasi ruy bergan. Ularning xar biri ma`lum bir funktsiyani bajaradi. M: mitoxondriyalar asosan oksidlanish jarayonlari xisobiga makroergik moddalar ishlab chikaradi va u xujayraning boshka organellalarini energiya bilan ta`min etadi; ribosomalarda maxsus oksil va fermentlar sintezi amalga oshadi. Bu jarayonlar ergastoplazmaning eruvchan RNK-si va yadroning informatsion RNK-si ishtrokida yuzaga keladi; yadro DNK-si kod tarikasida mujassamlashgan irsiy informatsiyani saklash va uni tsitoplazmaga va kiz xujayraga uzatish funktsiyasini bajaradi.

Xujayra bulinishi, kupayishi va rivojlanishi kabi murakkab jarayonlarda bir vaktda kup organellalar ishtirok etadi. Yuzaki karaganda xujayraning xayotiy faoliyatida kandaydir bir struktura eng muxim va u xamma funktsiyalarni boshkaruvchidek tuyuladi. Xujayra yadrosi, undagi xromosomalar va spetsifik makromolekulalar –DNK shunday muxim axamiyatli strukturalar xisoblanadilar. Ammo yadro, xromosomalar va DNK bajaruvchi funktsiyalar kanchalik muxim bulmasin, bu funktsiyalar mitoxondriyalar tomonidan xosil kilinadigan makroergik moddalar va xujayrani yuzlab mikrostrukturalarida xosil buluvchi birikmalarsiz amalga oshmaydi. Ular orasida DNK-makromolekulasi xolatlarini nazorat kiluvchi moddalar bor. Xujayra xayoti va faoliyati, uning ichki strukturasining uzaro alokasi xamda tashki muxit bilan alokaga boglik. Tashki muxit xujayra strukturalari va undagi modda almashinuviga ta`sir kursatadi va ularda ma`lum uzgarishlar keltirib chikaradi. Ionlovchi radiatsiya, tashki muxitning odatdan tashkari kuchli ta`sirchan faktori sifatida xujayradagi modda almashinishini buzadi, turli strukturalarda emirilishlar chikaradi, unga javoban xujayrada moslashuv va tiklanishdan iborat turli uzgarishlar ruy beradi. Bu uzgarishlarning chukurlik darajasi, nurlanish shart-sharoitlari (doza, nurning turi) va organizmning reaktivligiga boglik. Xujayralarda struktura-metabolik uzgarishlar X ujayra yadrosidagi uzgarishlar . Xujayra yadrosi, moddalarning murakkab strukturali sistemasi bulib, u yadro pardasi orkali tsitoplazma bilan boglangan. Xujayra fiziologik xolatining turli fazalarida yadro strukturasida talay uzgarishlar ruy beradi. Yadro strukturalarining asosini yukori polimerli nukleoproteidlar tashkil etadi. Ular - yadro dezoksinukleoproteidi (DNP), yadrocha va yadro ribasomalarining proteidi (RNP). Yadro tarkibida xujayra tsiklining ma`lum fazalarida (sintetik faza) oksil sintezida ishtirok etuvchi fermentlar - katalaza, glyukoza, glikoliz fermentlari, nukleinlar sintezi fermentlari (polimeraza, fosfokinaza) koferment sistemalar (folevaya kislota, inozit, biotin), oksillar, mineral ionlar, shu xisobda Na + katta kontsentratsiyada mavjud. DNK aktiv

bulinayotgan xujayralarida boshka strukturalar bilan boglanib, supramolekulyar strukturalar xosil kiladi. Yadro tarkibida va boshka xujayra strukturalarda 75% ga kadar massani suv tashkil etadi. Suv molekulalari yadroda yukori molekulali nukleotidlarning polyar guruxlari bilan boglik xolda buladi. Organizm 10 Gr. dozada nurlanganda xujayra yadrosida 900.000 ionlashish va kuzgalishlar yuzaga keladi. Xatto kichik doza 0,01 Gr. nur yutilishida yadroda 900 ga yakin ionizatsiya markazi xosil buladi. Xujayrani uldiruvchi dozalar (kul`turadagi xujayralar, va drojjilar uchun yuzlab Gr.) yuz minglab dastlabki reaktsiyalar chakiradi. Bu reaktsiyalar kuyidagilardan iborat: - suv va makromolekulalarning radiolizi, aktiv radikallar xosil bulishi; - ularning erigan kislorod bilan reaktsiyaga kirishib, yangi radikallar va perioksidlar xosil bulishi; - fermentlarning oksidlanishi; - aminsizlanish (dezaminirovanie); - molekula struktura xalkalarining uzilishi va xokazo. Yadroda yukori polimerli DNK eng nostabil, (uzgaruvchan) sistema bulib, nur ta`siri ostida osonlik bilan DNP sistemasidan ajraladi va unda kator struktura uzgarishlari kelib chikadi. Bu uzgarishlar - DNK molekulasini, bir yoki ikki ipining uzilishi, molekulalararo chatishmalar, boglanishlar - agregatsiya xosil bulishi, DNKning oksil bilan boglanishining buzilishi, DNK-membrana kompleksining zararlanishidan iborat. Yukori molekulyar moddalardagi va strukturalardagi bu uzgarishlar kisman xujayra yadrosida Na , K ionlarining tula mikdorda ajralib chikishi , dastlabki soatlarda ularni yadrodan tsitoplazmaga utishi, yadroda elektrolitlar tarkibining uzgarishi bilan boglik bulishi mumkin. Eksperimentlarda aniklanishicha, nurga sezuvchan tukimalarda (M: kalkonsimon bezda) radiatsiya ta`sirida xujayra yadrolari kiska muddat ichida ba`zi fermentlarni yukotadi. Aytish kerakki, nurga sezuvchan tukimalar (talok, limfa tugunlari, timus) xujayralari yadrosida, katalaza mikdori nurga chidamli tukimalar (mushaklar, buyrak) xujayra yadrolaridagi

mikdordan 30-100 barobar oz. Bu tukimalarning xujaylarida katalaza mikdorida nur ta`sirida kiska vakt ichida yanada kamayib ketishi kuzatiladi (nurlanishdan bir soat utgach - 60 - 70%). Nurlanishda xosil buluvchi perioksidlarning uzok saklanishi va ularning makromolekulalarga, birinchi navbatda DNK-ga ikkilamchi ta`sirining kuchayishiga olib keladi. Ayni bir vaktda nurlanishning birinchi minutlaridanok, yadro va tsitoplazmada yadro strukturalariga ta`sir etuvchi boshka jarayonlar rivojlana boshlaydi, birinchi navbatda DNK-aza aktivlanadi, u mitoxondriyalardan ajraladi, yadroga sizib utib DNK-ga ta`sir etadi va uning emirilishiga olib keladi. DNK-ning emirilishi ikki fazali bulib, birinchisi bevosita nur ta`siridan ruy beradi va ikkinchisi, asosan fermentativ uzgarishlar tufayli kelib chikadi. DNK, yadroda mavjud bulgan oksillar tomonidan ma`lum darajada ximoyalanadi. Bu ximoya radikallar va gidroksidlarning bir kismini shu oksillar bilan boglanishi tufayli amalga oshadi. Nurga eng sezuvchan jarayonlardan biri - tez bulinuvchi xujayra yadrolarida DNK sintezi xisoblanadi. Bir paytlar DNK sintezining buzilishi nur ta`sirida uning matritsasining (andozasining) zararlanishi tufayli deb xisoblanib kelingan. Ammo keyinchalik olib borilgan tadkikotlar buning boshka sabablarini xam kursatib berdi. Bu sabablar kuyidagilar: mitoxondriyalarda oksidlovchi fosforlanishning (okislitel`noe fosforirovanie)ning pastligi tufayli makroergli moddalar mikdorining kamayishi; yadroda K + , Na + ionlari nisbatining uzgarishi va u bilan alokador plazma yopishkokligi (vyazkost`) ning uzgarishi, xujayraning mitozi kirishiga tuskinlik paydo bulishi; xujayrada timidinkinaza, polimeraza kabi DNK sintezida ishtirok etuvchi fermentlar xosil bulishining tormozlanishi; yadroda DNK ni boglovchi anomal metabolitlar paydo bulishi. Ba`zi xollarda nurlanish, xujayrada DNK- sintezi kobiliyatini yukotmasligi mumkin. Ammo modda almashinishining buzilishlari DNK strukturasining kisman uzgarishiga olib keladi, strukturasi uzgargan DNK sintez buladi. Bu jarayonlar xujayralar bulinishida nasliy informatsiya uzatilishidagi buzilishlarning sabablarini kursatadi. DNK molekulasidagi kichik uzgarishlar, unga nurning bevosita ta`siridan kelib

chikadimi yoki suv radikallarining va uzgargan modda almashinishi ta`sirida ruy beradimi xozircha anik ma`lumot yuk. DNK-strukturasi uzgarishlarining maxsuli, xromosomalarning morfologik uzgarishlari - uzilishlar, kupriklar, fragmentlar - nurlanishdan biroz vakt utgach kuzatila boshlaydi. Bu uzgarishlarda, vositali ta`sir, extimol asosiy urin tutadi. Yadroda RNK sintezi nurlanishga ancha chidamli. Xujayra nurlanishida DNK- ning postradiatsion sintezi yakkol pasaygan xollarda xam RNK sintezi deyarli uzgarmaydi. Ammo xar xil RNK - informatsion lizosoma, ribosoma RNKlari sintezi turli darajada zararlanadi. Ammo bu jarayonlarni eksperimental urganishning kiyinligi tufayli u nisbatan kam urganilgan. Olimlar mikroavtoradiografiya usuli vositasida timusning yadro RNK-siga nishonlangan adeninning kushilishi (vklyuchenie) xatto kichik doza - 0,5 Gr ta`sirida uzgarishini kuzatganlar. Mitoxondriyalardagi struktura-metabologik uzgarishlar . Mitoxondriyalar xujayraning energetik jarayonlarida muxim rol` uynaydi. Uning asosini tarkibida RNK bulgan lipoproteid membranalar tashkil etadi. Mitoxondriyalarda xujayra oksilining 14%, RNK-ning 16% mujassamlangan. Xar bir xujayrada 50-500 mitoxondriyalar mavjud. Uning membranalaridan turli fermentlar urin olgan bulib, bu molekulalar oksidlovchi emirilish va makroergik modda almashinishini amalga oshiradi. Mitoxondriyalar anchagina nurga ta`sirchan strukturalarga kiradi. Elektron mikroskopik tadkikotlar kursatishicha, talok limfatik xujayralarini nisbatan kichik dozada (1 gr) nurlaganda bir soatdan kiyin mitoxondriyalar strukturasida sezilarli uzgarishlar paydo buladi. Bu uzgarishlar mitoxondriyalarning shishi (nabuxanie), ba`zi kismlarining destruktsiyasi, matriksda teshiklar (prosvetlenie) xosil bulishidan iborat. Izolyatsiyalangan mitoxondriyalarni magnitning 5,75% eritmasida nurlanganda pirovinograd, β -ketoglyutar va limon kislotasini oksidlovchi fermentlari aktivligining pasayishi 0.5 gr doza ta`siridan yuzaga kelishi aniklangan, ayni bir vaktda yantar kislotaning oksidlanishi xatto 10 gr nur ta`sirida xam uzgarmagan.

Pirovinograd kislotaning oksidlanishi dengiz chuchkachalari miyasini 90 gr dozada lokal nurlanganda kuzatilgan. Nurlanishdan kiska vakt utgach mitoxondriyalar kator fermentlarni yukotadi, DNK-aza ajralib atrof-muxitga utadi, katalaza mikdori kamayadi. Bundan tashkari nur ta`sirida mitoxondriyalarda oksidlanuvchi fosforlanish jarayonining sustlashishi ruy beradi. Bu jarayon nurga sezuvchan tukimalar timus va talokda 0,5-1 gr ta`sirida kelib chikishi mumkin. 8 Gr nur ta`sirida esa kiska vakt ichida, 1 soatdan sung chukur uzgarishlar yuzaga keladi. Mitoxondriyalarda oksidlanuvchi fosforlanishning tormozlanishi natijasida makroergli birikmalar sintezi buziladi, uning natijasida xujayrada sintetik jarayonlar izdan chikadi. Nurlanishda adaptiv fermentlar sintezi xam buziladi. Ba`zi anaerob va aerob glikolizi fermentlari tipik adaptiv fermentlarga kiradi. Ularning xujayralardagi mikdori (M: kalamushlarda 9 gr nur ta`sir etgandan sung jigarda) yakkol uzgarishi kuzatiladi. Nurlanishdan 30 minut utgach uzgarishlar xali yuzaga kelmaydi, fermentativ buzilishlar oradan 24 soat utgach, yakkol namoyon buladi, bu esa jarayonlarning anomal metabolitlar - radiotoksinlar ta`sirida yuzaga kelishini kursatadi. Nurlanish, xujayra oksillari sintezining sekinlanishiga va spetsifik kayta tuzilishi boglanishiga xamda strukturasi uzgargan oksillar sinteziga olib keladi. Tajribalarda aniklanganki 8,5 gr dozada nurlangan kalamushlarda radionuklidlar bilan nishonlangan aminokislotalar 14 O-tirozin va 35 S-metioninning jigar xujayralari ribosomalari oksillarga boglanish kursatgichi 3,4 dan 0,7 ga kadar kamayari ekan. Ayni vaktda oksillar antigen tuzilishining uzgarishi ruy beradi. Bu xodisa strukturasi uzgargan oksil molekulasi sintezi (extimol yadro DNK-si matritsasining buzilishi sababli) yoki nurlanishdan sung oksillarning kup mikdorda emirilib autosensibilizatsiyaga olib kelishining natijasi bulishi mumkin. Lizosomalardagi struktura-metobolik uzgarishlar. Xujayra tsitoplazmasida lipoproteidli membrana bilan koplangan kichik granulalar-ribosomalar mavjud bulib, ularning ichida achchik gidrolazalar kompleksi bor. Jigar lizosomalarida

unlab fermentlar topilgan. Nur ta`sirida liposomalar membranasining utkazuvchanligi ortadi, natijada fermentlar granulalardan tashkariga chikadi, (shular xisobida DNK-aza va RNK-aza xam) va xujayradagi fermentativ jarayonlarning aktivlashishiga, nurlangan tukimalarda umumiy proteolitik aktivlikning oshishiga olib keladi. Shu sababdan nurlanish, proteolizning faollashishiga olib keladi tukimalar va konda aminokislotalar mikdorini oshiradi. Organizmning yalpi nurlanishida ruy beradigan biologik jarayonlar Murakkab organizmlarni yalpi nurlanishda modda almashishining turli uzgarishlari yuzaga keladi. Bu uzgarishlar xujayralar va boshka murakkab strukturalar funktsiyasining uzgarishida uz aksini topadi. Ichki sekretsiya bezlaridagi modda almashinuvining buzilishlari odatdan tashkari kup mikdordagi gormonlarning konga chikarilishiga olib keladi, uning ta`sirida oksillar, lipoid va uglevodlar metobolizmi buzilishi yuzaga keladi. Azotli oksillar almashinishining buzilishi Nur ta`sirida modda almashishining neyrogumoral boshkarilishi buzilishi, birinchi navbatda gipofiz, buyrak usti bezi (adrenal sistema) funktsiyasining buzilishi, nurning xujayra organellalariga bevosita ta`siri tukimalarda proteazalarning aktivligini kuchayishiga va oksillarning endogen parchalanishining ortishiga olib keladi. Radiatsiya ta`siridan bir necha soat utgach nurlangan xayvonlarning jigar va talogi perfuzion suyukligida, azotli moddalar va oksil parchalanishi maxsulotlarini kuzatish mumkin. Tukimalarda aminokislotalar mikdori, konda koldik azot va tirozin mikdori ortadi. Shu bilan birga siydikda azotli moddalar - mochevina, aminokislotalar, kreatenin, mikdorining ortishi, keyinrok unda, xattoki, oksillar paydo bulishi kuzatiladi. 6 Gr dozada nurlangan kalamushlarda siydikda taurin mikdori tez kutariladi, uning kontsentratsiyasi nurlanishdan 5 soat utgach maksimumga etadi, sungra tezda kamayadi. Bu uzgarishlar nur ta`sirida organizmda oksillarning kup mikdorda parchalanishi va azotli birikmalar katobolizmidan dalolat beradi.

Nurlanish natijasida azot almashinishining aktiv maxsulotlaridan biri – gistaminning kondagi mikdorining uzgarishi xam radiatsion patologiya rivojlanishida muxim rol` uynaydi. Erkin gistaminning kondagi va xamma tukimalardagi mikdori (miya tukimasi bundan istisno) nurlanishdan keyin ortadi. Buning sabablari turlicha bulishi mumkin: gistaminaza, gistidindekarboksilaza fermentlari aktivligining uzgarishi; tukimalarning gistaminpeksik (gistaminni tutib turish) xususiyatining buzilishi, neyrogumaral regulyatsiyaning uzgarishi. Gistamin mikdorining uzgarishlari nurlanish patologiyasining rivojlanishida ma`lum rol` uynaydi. Nurlash birinchi navbatda gistogematik tusiklarning utuvchanligini oshiradi, bu orkali organlar va tukimalarning ichki muvozanati uzgartiradi. Nur ta`siri ostida nukleazlarning anchagina faollashuvi ruy beradi. M: kuyonlarni 10 Gr (LD 50/30) dozada nurlanishdan 10 min. utgach suyak iligida RNK-azaning aktivligi deyarli 5 marta oshadi, 4 soatdan keyin DNK-aza aktivligi deyarli 2 marta ortadi, keyingi soatlarda kursatkichning ortishga moyilligi saklanadi. Nukleazlar mikdorining tukimalarda ortishi, xujayralar emirilishi natijasi bulib, keyin ular konga va siydikka chikadilar. Siydikda DNK emirilishining oralik maxsulotlari paydo buladi. Nuklein kislotalarning fermentlar ta`sirida emirilishi, DNK sintezining boglanishi, birinchi soatlardanok tukimalarda nukleotidlar mikdorining uzgarishiga olib keladi. Yukorida keltirilgan azotli birikmalar almashuvining buzilishlari, ayniksa oksil parchalanishining kuchayishi va uning sintezining pasayishi nurlangan xayvonlar tanasi massasining kamayishiga, oksil parchalanish maxsulotlari bilan organizmning zaxarlanishiga, biomembranalar bar`er funktsiyasining buzilishiga olib keladi. Nurga sezuvchan tukimalar (suyak iligi, talok, timus, ichaklar shillik pardalari) da xujayralarning postraditsion yalpi ulimi yukorida zikr etilgan oksillar almashishining buzilishi natijasidir.

Uglevod va lipidlar almashinishining buzilishi Uglevodlar almashtirishning nurlanishdan sung uzgarishlari asosan neyrogumoral boshkarilishning buzilishi tufaylidir. Nurlanish natijasida buyrak usti bezidan adrenalin ajralishining ortishi, skelet mushaklarida va jigarda glikogen mikdorining kamayishiga olib keladi, konda kand (shakar) mikdori ortadi. Buni nurlangan xayvonlar jigaridan okib chikuvchi konda yakkol kurish mumkin. Umuman olganda, glyukozadan glikogen sintez kiluvchi fermentlar sistemasi nurga chidamli xisoblanadi. Nurlanishda aminokislotalardan xosil bulgan glikogen (neoglyukogenez) xisobiga uning mikdori jigar xujayralarda ortishi xam mumkin. Nurlangan organizmda uglevod uzgarishlari, kup xollarda glyukozaning ingichka ichak shillik pardasi orkali surilishining buzilishi, organizmda glikogen zapasining kamayishi tufayli xam bulishi mumkin. Organizmda uglevodlar almashinuvi bilan lipidlar almashiuvi uzaro boglik. Xayvonlarning total nurlanishida ichaklar shillik pardasidagi uzgarishlar fakat uglevodlar surilishga ta`sir kursatib kolmasdan, yoglarning xam uzlashtirilishini buzadi. Nurlanish kasalligida ishtaxasizlik natijasida kuzatiluvchi ochlik xolati, depolaridan yog zaxiralarini safarbar kiladi va organizmda lipidlarning umumiy mikdori kamayadi. Lipidlarning yog deposidan konga tushishi natijasida ularning kondagi mikdori ortadi va natijada lipemiya kelib chikadi. Bu uzgarish nurlanish patologiyasida, ayniksa katta dozalar ta`sirida yakkol kuzga tashlanadi. Ma`lumki, yoglar va yog kislotalari depolardan jigarga boradi, bu organda xolin va kofaktor A ishtirokida atsetouksus kislotagacha parchalanadi. Aktiv atsetil fondining ortishi organizmda yog kislotalari - xolesterin va keton zarrachalarining kupayishiga olib keladi. Nur ta`sirida ba`zi tukimalarda (ichaklar shillik pardasi, suyak iligi) da mavjud antioksidaitlar mikdori kamayadi, lipooksidaza va fosfolipaza aktivligi uzgaradi. Bularning xammasi organizmda fermentativ oksidlash jarayonlarining pasayishiga, toksik xususiyatli lipid perioksidlar va tuyinmagan yog kislotalar mikdorining ortishiga olib keladi.

Total nurlanishda minerallar almashinuvining buzilishi Nur ta`sirida organizmda birinchi navbatda va eng chukur uzgarish, temir almashishinishida kuzatiladi. Radioaktiv temirning eritrotsitlarga boglanishining kamayishi 0,3-0,5 Gr nur ta`siridan kuzatila boshlaydi va 4 Gr nurlanishdan sung dastlabki xafta davomida deyarli yukoladi. Temirning eritrotsitlar bilan boglanishining kamayishi konda giperferrimiyaga olib keladi va uning mikdori talokda ortadi. Suyak iligida yutilmagan temir talokda yutiladi. Xayvonlar subletal nurlangandan keyingi xaftalarda kon ishlab chikarish tiklanadi va temirning suyak iligida tuplanishi xam tiklanadi. Nurlanishdan sung xujayra ichi organellalarida ionlarning bir strukturadan ikkinchisiga okib utishi ruy beradi. Nurlanishdan sung sut emizuvchilarning yurak mushaklarida kaliyning kamayishi kuzatiladi, xolbuki, uning skelet muskulaturasidagi mikdori super letal dozalarda xam uzgarmaydi. Nur ta`sirida biomembranalarning uzgarishi natijasida eritrotsitlarda kaliy va natriy ionlari kontsentratsiyasi pasayadi va ular plazmaga chikadi. Nur ta`sirida oksidlanish jarayonlarining aktivlanishi ba`zi tukimalarda mis va marganets kabi mikroelementlar mikdorining ortishiga olib keladi; upkada misning mikdori, talokda xrom va marganets mikdori ancha ortadi. Xolbuki, bu elementlar oksidlanish jarayonlarida aktiv katnashadi. Yukorida nomlari keltirilgan kimyoviy elementlar modda almashinuvini boshkaruvchi muxim fermentativ va boshka sistemalar tarkibiga kiradi. Elektrolitlar va boshka kimyoviy elementlarning xujayralar va kondagi mikdorini uzgarishi ichki muxit geomestazning uzgarishi shu xujayralar, tukimalar va butun organizmda kechadigan biologik jarayonlarni kechishining uzgarishiga olib keladi. Tayanch suzlar: ionlovchi nurlar, xujayra organellalari, yadro mitoxondriyalar, lizosomalar, ribosomalar, DNK, biologik ta`sir, azotli oksillar, uglevodlar, lipidlar, minerallar, struktura-metabolik uzgarishlar

Foydalaniladigan asosiy darsliklar va o`quv qo`llanmalar ro`yxati Asosiy darsliklar va o`quv qo`llanmalar 1. Yarmonenko S.P. Radiobiologiya cheloveka i jivotnix. M.: «Visshaya shkola». 1988. 2. Kudryashov.B.S, Berenfel`d «Osnov ы radiatsionnoy biofiziki» M. «Universitet» 1982. Qo`shimcha adabiyotlar 3 . To`raqulov Yo. X. Biokimyo T.: «O`qituvchi» 1998. 4. Nikolaev A.Ya. Biologik ximiya. T.: «Ibn Sino» 1991.

Похожие

Ionlovchi nurlarning turlari, manbalari va birliklari

Ionlovchi nurlarning oliy usimliklarga va jonli dunyoning boshka turlariga ta

Izotopik effekt. Tebranish -aylanish spektrida aylanma struktura

Fermentlarning struktura-funktsional tuzilishi va ta’sir etish mexanizmi

Radiatsion gigiyena asoslari