Glikozidlar antraxinon hamda yurak glikozidlari - Химия - Рефераты

Glikozidlar antraxinon hamda yurak glikozidlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

55.185546875 KB

Glikozidlar antraxinon hamda yurak glikozidlari Reja: 1.Glikozidlarni o ’ simlik hamda hayvonat organizmida tarqalishi. 2.Antraxinon glikozidlari. Tuzilishi va xossalari. 3Yurak glikozidlari. Tabiatda tarqalishi, tuzilishi va xossalari. 4.Glikozidlarning xalq xo’jaligidagi ahamiyati.

Glikozidlarga hayvonot va asosan o‘simlik dunyosida uchraydigan va kuchli biologik ta’sirga ega bo‘lgan murakkab organik moddalar kiradi . Glikozidlar tarkibi qand qoldig‘i va qandsiz moddalardan nbo-ratdir. Glikozidlarning qand qismini monosaxaroz, trisaxaroz vz. boshqalar, qandsiz qismini esa turli organik moddalar — aglikon yoki genii deb ataladigan moddalar tashkil qiladi. Glikozidlarning aglikon qismi ko‘proq alifatik qator, siklik va geterotsiklik birikmalardan tashkil topgai bo‘ladi. Glikozidlar molekulasining hosil bo‘lishida genii bilav qand qoldig‘i o‘zaro kislorod orqali birikkan bo‘lsa, O-glikozidlar, azot orqali birikkan bo‘lsa, N- glikozidlar za oltingugurt orqali birkkkaa bo‘lsa, tioglikozidlar (S-glikozidlar) deb ataladi .O H S-1 H H O C H 2 O H H HO H H O H O H N R H H O C H2 O H H HO H H O HH O H O H O -R H H O C H2 O H H HO H Bu grupladagi moddalar tarkibiga glyukoza, ramnoza, simaroza kabi uglevodlar kirganligi sababli ularni birinchi marta glyukozidlar deb atalgai edi. Keyinchalik bu gruppaga oid bpr qancha yangi moddalar gopildi, ularning qismlari faqat uglevodlardan emas, balki boshqa moddalardan ham tashkil gopganligi sababli glikozidlar deb nom berildk. Glikozidlar o‘simlik mevasi po‘stlog‘i va ildizida kam miqdorda, barglarida zsa yanz ham kamroq uchraydi. Ular o‘simlik hujayrasn suyuqlkg‘ida bo‘lib, enzkmlar ta’sirida tez parchalanish xossasiga ega. Deyarli barcha glikozidlar kislota, ishqor, enzim, temperatura ta’sirida tarkibiy bo‘laklarga parchalaiib ketishi mumkin. Vaholanki shunday ekan, o‘simlikning turli organlarida uchraydigan glikozid-larpi xuddi shu o‘simlikdagi ekzimlar parchalab yuborishi mumkin. Lekin enzimlar glikozidlardan izolyatsiyalaktan holda bo‘ladi. Bun da i tashqari, o‘simlikning glikozidi bor organlarini yig‘ishda enzim-larpi spirt, xloroform yoki efir bug‘lari bklan ishlab ikaktivlanadi. Yana 40—60°

temperaturada quritgich shkaflardz quritilsa, o‘simlik dagi enzimlar glikozidlarni parchalash xossasini yo‘qotadi. Glikozidlar tarkibidagi uglevodlar va ularg‘a o‘xshash moddalar qaytaruvchanlik xossasiga ega emas, shuning uchun Feling suyuqlig‘i bilan reaksiyaga kirishmaydi Agar Feling suyuqligi bilan reaksiyaga kirishsa ,bu holda glikozid parchalanib ,sof qand hosil bo‘lganidan darak beradi. Glikozidlar achchiq ,zaxarli modda bo‘lib , suv va spirtda yaxshi eriydi. Efirda erimaydi.Ximyaviy xossasiga ko‘ra neytral moda bo‘lib ,ba’zilari kuchsiz kislotalik yoki ishqoriy xossaga ega. Glikozidlar o‘simlikning turli organlaridan suv yoki suyultirilgan spirt yordamida ajratib olinadi. Glikozidlar sohasida birinchi marta qilingan ishlarga Qozon veterinariya institutining magistri YE.A.Shatskiyning ishlari misol bo‘la oladi. U o‘ziga qadar va o‘zi olib borgan ishlarni 75 dan ortiq maqola qilib bosib chiqardi. YE.A.Shatskiy o‘z vaqtida glikozidlarni siniflarga bo‘lib chiqqan.Glikozid sohasida qilingan ishlarga Farmatsiya magistri F.A.Kurrotning 1915 yilda bosilib chiqqan «Glikozidlar» nomli monografiyasi ham misol bo‘la oladi.Bundan ko‘rinib turibdiki ,Glikozidlarni o‘rganishda rus olimlarining tutgan o‘rni juda katta. Glikozidlarni birinchi marta botanik yoki farmakologik belgilariga qarab siniflarga bo‘lganlar.Keyingi vaqtlarda glikozidlarni ximiyaviy tuzilishiga qarab ,yani ularni tashkil etgan aglikonning xarakteriga qarab siniflarga bo‘lingan. Bunday tartib birinchidan ximiyavmiy jixatdan qo‘lay bo‘lib , ikkinchidan glikozidlarning fiziologik ta’siri aglikonga bog‘liq ekanligi jixatdan ham to‘g‘ridir.Shunday qilib,hozirgi vaqtda glikozidlar quyidagi sinflarga bo‘linadi; 1.Geninlari fenollardan tashkil topgan glikozidlar-fenl glikozidlar. 2.Tarkibida oltingugurti bor glikozidlar. 3. Antraxinon glikozidlar. 4. Siklopentanpergidrofenantrin glikozidlar.

Antraxinon gli k ozidlar Antraxinon glikozidlar meditsiiada sof holda qo‘llanilmaydi. Ular antraxinondan yoki boshqacha aytganda, emodindan tashkil topgan. Emodin antraxinon glikozidlar aglikoni hisoblanadi. Bu o‘simliklarning surgi ta’siri ulardagi oksi antraxinon dan yoki emodindan tashkil topgan glikozidlarga xosdir. Meditsinada surgi sifatida ishlatiladigan o‘simliklardan mak* kak sano, aloe, krushina, rovoch va boshqalarning aglikon emodknlari sof holda ajratib olingan va qaysk usimlikdan olinganligiga qarab srranguloemodin, aloeemodin, reemodin va h. k. deb yuritiladi,Aloeemodin Franguloemodin OH O O OH CH 2 OH OH HO O O OH CH3 R e e m o d i n ( r a v o c h i l d i z i d a n o l i n g a n a g l i k o n )O H O O O H C O O H O O O O H O O H A ntraxinon Em odin

Rovoch ildizida reindan xrizofon kislota hosil bo‘lib, u qisman ok- sidlanib xrizorbinga o‘tadi. Hosil bo‘lgan xrizorbin turli yuqumli yaralarni 'ekzema) davolashda ishlatiladi.OH O O OH CH3 OH OH OH OH CH3 Xrizafon kislota Xrizorbin Antraxinon glikozidlarning qandli qismya ramnszadan tashkil topgan. Ularni aniqlashda quyidagi reaksiyalardan foydalaniladk. Tarkibida antraxinon glikozidi bor o‘simlikni natriy ishqori-miig spirtdagi zrktglasn bilan qaynatiladi. So‘ngra aralashmani xlo-1>nd kislota bilan neytrallab. gidroliz natijasida hosil bo‘lgan ^oddalarni efir bilan ajratib olinadi. Efirga ammiak qo‘shib chay ishlatilsa, emodin borligini isbotlaydigan to‘q kizil rang hosil bo’ladi. Oksimetilantraxinon glikozidlar m i q d o r i n i tortma metod bo’lib quyidagicha aniqdanadi: usimlkkning shu glikozidlar bor orga-iidan aniq miqdorda elib, xloroform bilan aralashtiriladi. So‘ngra 20% li sulfat kislota bilan 2,5 soat qaynatiladi. Xloroform qat-lamipn natriy bisulfat bilan aralashtirib, xloroformni ehtiyotlik bilam xiydaladi va qolgan qoldiqni quritib tortiladi. Oksimeti- chamtrlxinonlar miqdori shu qoldiqqa nisbatan aniqlanadi. Antraxinon glikozidlar meditsinada surgi snfatida qo‘llannb, ulardan quyidagi preparatlar Davlat farmakopeyasnga kiritilgan, 1. Krushina po‘stlog‘i — Cortex Frangulae 2. Rovoch ildizi — Radix Rhei 3. Makkai sano bargi — Folium Sennae S iklopentan pergidrofen antren glikozidlar '(yurak glikozidlari) Bu gruppaga kiradigan glikozidlar yer yuzida kup tarqalgan o‘sim-liklarning turli organlarida uchrab, kuchli va o ‘ z i g a xos fiziologii. ta’sir ko‘rsatish xossasiga ega bo‘lgan zaharli moddalardir. Bu gli kozidlar ma’lum dozada yurak

mushaklariga ijobiy ta’sir qilib, uning ishnni yaxshilaganligi sababli yurak glikozidlari deb yuri-tiladi. Yurak glikozidi bor o‘simliklar qadimdan ma’lum va ular turli kasalliklarga davo qilishda ishlatib kelingan. Bunday glikozidlar asosan Arosupaseaye, Scrophulariaceae, Liliaceae, Ranunculaceae va boshqa oilalarga mansub o‘simliklarda uchraydi. Yurak glikozidlariniig aglikon qismi genii deb ataladi va u siklopentanpergidrofenantrendan tashkil tpgan. Qandli qismi esa sir nechta uglevodlardan iborat bo‘ladi. Yurak glikozidlari turli enzimlar, kislota va asoslar ta’sirida gidrolizlanib, tarkibiy qismlarga parchalanadi. Ularning parchalani-shi turlicha bo‘lib, ba’zilarini gidrolizga uchratish uchun malum sharoit tug‘dirish talab etiladi. Yurak glikozidlariniig fiziologii ta’siri ular molekulasidagi geninga bog‘liq, qandli qismi esa glikozidlariing suvda eruvchanli-gini oshirib, ta’sirini kuchaytiradi va zaharliligini kamaytiradi. Yurak glikozidlarini o‘ziga xos xususiyatlariga qarab turli usul-lar va erituvchilar yerdamida ajratib olinadi. O‘simlik organlari-dagi yurak glikozidlari asosan suv va spirtda erib. kolgan organik erituvchilarda erimaydi. Yurak glikozidlari turli erituvchilarda eruvchanligiga qarab quyidagi usullar bilan ajratib olinadi. Tarkibida glikozid bor o‘simlik organlarini maydalab, efir yoki ligookn bilan ishlab, moy hamda smolalardan tozalanadpi. So‘ngra bunday o‘simlik organlarini spirt bilan ishlansa, glikozidlar spirt-ga o‘tadi. Spirtnn quyuq holatgacha vakuumda bug‘lantiriladi. Keyin-chalik unga suv qo‘shib bir necha kun qoldirilsa, glikozidlar iflos holda cho‘kadi. Ular tarkibidagi saponinlarii esa qo‘rgoshin atsetat eritmasi bilan cho‘ktiriladi, ortiqcha qo‘rg‘oshin atsetatni sulfat kislota bilan qo‘rg‘oshin sulfat holida cho‘ktiriladi. Smoladan xlo roform yoki efir yerdamida tozalab, kolgan glikozidlarni ammoniy ■sulfatning to‘yingan eritmasi bilan cho‘ktiriladi.

Usimliklardan ajratib olingan yurak glikozidlari sof holda qattiq kristalik modda bo‘lib, petroley efirda erimaydi. Suvda kam, ■suvli spirt va xloroformda erindi. Yurak glikozidlariniig ximiyaviy formulasini o‘rganish yuzasidan bir qancha ishlar qilnngan. 1869 yilda Nativell angishvonagul (digi talis) o‘simligidan sof holda ajratib olingan digitalin bunga misol bo‘la oladi._Yurak glikozidlariniig ximiyaviy tuzilishini birinchi marta 1915 yilda "Vindao‘s o‘rganaboshladi, Jekobs, Cheshe va boshqa olimlar esa uning ishini davom ettirdilar. Vindaus yurak glikozidlariniig genii qismi siklopentanpergidrofenantren yadrosidan tashkil topganligini va bu yadroga ko‘pincha besh, ba’zan olti a’zoli to‘yinmagan lakton halqasi ham yopishgaini isbotladi. Ko‘p geninlarning 3- va 14- karboniga gidroksil grup- asi birikkan bo‘ladi. Metil gruppalari esa 10- va 13- karbsnga bog‘-lanib turadi. Lakton yadrosidagi qo‘shbog‘ α va β - holidagi karbon orasiga joylashgan bo‘lib, lakton halqasi siklopentanpergidrofe-nantren yadrosining 17-karbonkga birikkan. C O OC H 3 O HC H 3 OKandlar Ssillaren A Ba’zi glikozidlar molekulasining 17-uglerodiga olti qirrali to‘yin--magan lakton yadrosi bog‘langan bo‘lib, bukga dekgiz piyozi va moroznik. glikozidlari misol bo‘ladi.

Genknlar, 10-karbonga birikkan radikallarga qarab strofant va digitalis gruppasiga bo‘linadi.OH C O O O H HOC H 3 C H 3 OH C O O O H HOC O H C H 3 Turln uglevodlarning qoldiqlari genii molekulasiga 3-karbok orqali birikkan. Genin molekulasiga birikkan uglevodlarga quyida-gilar misol bo‘ladi. o O H HH O H C H 3 O H O HHH H o H O HH O H C H 3 HHH H H o H O HH O H C H 3 HHH H O C H 3 l - r a m n a z a D - d i g u m o k s o z a S i m a r o z a o H OH HO H CH3 H H HH OCH3 o H OH HO H CH3 H HH OCH3 OH Digitaloza Oleandoza Yurak glikozidlari c h i n l i g i ni quyidagi reakinyalar yorda mida aniqlanadi va bu reaksiyalar ikki turga bo‘linadi. 1. Geninni tashkil qilgan steroid halqasiga asoslanib Liberman — Buxardt reaksiyasi yordamida aniqlash. Buning uchun glikozidlarning xloroformli eritmasiga sirka angidrid bilan sulfat kislota qushilsa, po‘shti-qizil rang hosil bo‘lib, u ko‘k, so‘ngra yashilga aylanadi.

2.Genin molekulasiga birikkan a- va 6- uglerod orasidagi qo‘sh-bog‘li gruppasiga karab aniqlash. Ishqorny sharoitda lakton halqasi natriy nitroprussid bilan kizil rang, ishqoriy muhitda pikrin kislotasi bilan sarg‘ish-qizil rang va meto- dinitrobenzol bilan turli rang hosil qiladi. Yurak glikozidlari m i q d o r i n i bir necha usullar bilan aniqlash mumkin. B i o l o g i k u s u l. Bu usulga ko‘ra yurak glikozidlarining toksik aktivligiii mushuk va baqalarda tajriba qilib aniqlanadi. K o l o r i m e t r i k u s u l, Glikozidlarga ishqoriy sharoitda pikrin kislota qo‘shib, xosil bo‘lgan rangning intensivligiga nisbatan fotoelektrokolorimetr yordamida aniqlanadi. Bir kancha yurak glikozidlari miqdorini polyarografik usul bi lan xam aniqlanadi. Yurak glikozidlari yurak kasalligida poroshok, tabletka, eritma, Galen preparatlari va sterillangan zritmalar holida qo‘llanadi.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. A. П . Орехо « Химия алкалоидов ». М.: 1955. 2. С.Ю. Юнусов «Алкалоиды». Издание 3-е переработанное и дополненное. Т.: издателство «Фан» 1981. 3. О . С . Соди қов, Х.А.Асланов, И.К. Кушмурадов “Алкалоид ы хинолизидинового ряда ”. Из дательство “Наука” Москва 1975. 4. Итоги исследование алкалоидоносных растений. Т.: Из-во “ФАН” АН. Республики Узбекистан 1995. 5. Г.В.Лазуревский, И.В. Терентева, А.Г. Шамшурина. Практическое работы по химии природых соединений. Издание 2-е переработанное и дополненное, из-во «Высшая школа». М.196. 6. О.Содиқов, А. Каримжонов, Н. Исоқов. Органик кимёдан практикум. “Ўқитувчи”. Т.: 1973.

Похожие

Glikozidlar va yurak glikozidlar manbalari

Antratsen unumlarining kimyosi va texnologiyasi

Simarin hamda konvallozid glikozidlari olinishi tuzilishi va xossalari

Kumarinlar kimyosi va texnologiyasi

Flavanoidlar. Tasnifi. Xossalari. Tibbiyotda ishlatilishi. Flamin, rutin, kversetin olish texnologiyalari