Dеtаllаrni bаzаlаshdа, ishlоv bеrishdа dеtаllаrni dаstgоhlаrdа o’rnаtish - Химия - Рефераты

Dеtаllаrni bаzаlаshdа, ishlоv bеrishdа dеtаllаrni dаstgоhlаrdа o’rnаtish

Загружено в:

08.11.2023

Скачано:

0

Размер:

380.2978515625 KB

D е t а ll а rni b а z а l а shd а , ishl о v b е rishd а d е t а ll а rni d а stg о hl а rd а o’rn а tish Rej а : 1. Ishl о v b е ril а yotg а n d е t а lningng yuz а l а ri v а b а z а l а ri. 2. B а z а l а rni d о imiylik v а qo’shilish t а m о yill а ri 3. Detallarni dastgohlarda o’rnatish usullari. Olti nuqta qoidasi.

Ishlov berilayotgan detalningng yuzalari va bazalari. Detallarni dastgohlarda o’rnatib ishlov berishda quyidagi yuzalar va bazalar mavjud: a) ishlov berilayotgan yuza , bu yuzadan ishlov berish natijasida ma’lum qatlamdagi metall olib tashlanadi; b) bazaviy yuzalar , bu yuzalar ishlov berish jarayonida detalning holatini belgilaydi; v) ishlov berishda ta’minlanadigan o’lcham uchun o’lchov boshi yuzasi ; g) mahkamlashda qisish kuchini qabul qiluvchi yuza ; d) ishlov berilmaydigan yuza ; Baza vazifasini yuzalar chiziqlar, nuqtalar va ularning yig’indisi bajarishi mumkin. Bazalarning nimaga mo’ljallanganligiga ko’ra quyidagicha bo’lishi mumkin: texnologik bazalar o’rnatish va o’lchov bazalariga bo’linadi. O’rnatish bazasi deb detalning ishlov berish uchun dastgohga yoki kesuvchi asbobga nisbatan o’rnatishda foydalanilgan yuzaga aytiladi. O’rnatish bazasi sifatida ishlov berilgan va ishlov berilmagan yuzalar qo’llaniladi. Mexanik ishlov berilmagan yuza qora, ishlov berilgani esa toza baza deb yuritiladi. O’rnatish bazalari asosiy va yordamchi bo’ladi. Asosiy o’rnatish bazasi deb detalning ishlov berish jarayonida o’rnaydigan va boshqa yuzalar bilan tutash hamda tutash yuzalar bilan yig’ilgan mashinada birgalikda xizmat bajaruvchi detallar yuzasiga aytiladi. Masalan, tishli g’ildirakni markaziy teshigi yordamchi o’rnatish bazasi deb faqatgina detalga ishlov berish jarayonida o’rnatish yuzasi bo’lib xizmat qiladigan va uni boshqa yuzalari bilan birgalikda yig’ilgan mashina ish bajarmaydigan yuzasiga aytiladi. Bunday yuzalar sun’iy o’rnatish bazasi ham deb yuritiladi. Mexanik ishlov berishda o’z vazifasini bajargandan so’ng bu yuzalar qirqib yuboriladi. O’lchov bazasi deb detalning boshqa yuzasini joylashishini ifodalovchi o’lcham uchun o’lchov boshi bo’lib xizmat qiluvchi yuzaga aytiladi.

Yig’ish bazasi deb - detalning yig’ilgan mashinada boshqa detallarga nisbatan holatini belgilovchi yuzasiga (yuzalar, chiziqlar, nuqtalar yig’indisi) aytiladi. 1-rasm. Bazalar va ularni ko’rinishlari. a - shesternyalarning asosiy bazalari I, II, III; b – shponkali valning yordamchi bazalari I, II, III, 1-qo’shiladigan detal; v – detalningng

O’lchov bazasi A; g – juft yo’naltiruvchi baza I; d – juft tayanch baza I; 1- detal: ye – o’rnatish aniq (ayon) baza I, yo’naltiruvchi ko’rinmas baza II, zagotovkaning tayanch ko’rinmas bazasi III, 1…6 – tayanch nuqtalar, 7 – zagotovka, 8 – o’zi markazlovchi iskanja qisqichlari. Konstruktiv (tuzilishni ifodalovchi) baza deb konstruktsiyani (tuzilmani) ishlab chiqishda boshqa detallarni o’lchamlarini va holatlarini belgilovchi yuzasiga (yuzalar, chiziqlar, nuqtalar yig’indisi) aytiladi. Konstruktiv yuza real, agarda u material yuzani ifodalasa, yoki geometrik, agarda u geometrik o’qdan iborat bo’lsa, ko’rinishda bo’ladi. Bazalarning erkinlik darajasini yo’qotish bo’yicha quyidagi ko’rinishlari bo’lishi mumkin: -o’rnatish bazasi – zagotovkani uchta erkinlik darajasini bitta koordinata o’qi bo’yicha xarakatlanish va boshqa o’qi bo’yicha aylanishi yo’qotiladi. -tayanch bazasi – zagotovkani bitta erkinlik darajasini bitta koordinata o’qi bo’yicha harakat yoki o’qi atrofida aylanishini yo’qotiladi. Bazalar ko’rinishi bo’yicha quyidagi bazalar bo’ladi: -ko’rinmas – (berkitilgan) baza – bunda zagotovka bazasi ko’zda tutilgan yuza, o’q yoki nuqta ko’rinishida bo’ladi. -aniq (ayon) baza – bunda zagotovkani baza real tekislik belgilangan nuqta yoki belgilar kesishgan nuqta ko’rinishida bo’ladi.

Bazalarni doimiylik va qo’shilish tamoyillari. Detallarga mexanik ishlov berish usullari bilan tayyorlashda yuqori aniqlikka erishish uchun ularning bitta yuzasini doimiy ravishda o’rnatish bazasi sifatida foydalanilsa maqsadga muvofiq bo’ladi. Chunki o’rnatish bazasi almashishi bilan ishlov berish aniqligi pasaydi. Buni asosiy sababi har bir o’rnatishda detalning yuzalarini o’zaro joylashuvini ifodalovchi o’qlar siljib qoladi. Tabiiyki, qator amallarni bajarishda faqat bitta yuzadan o’rnatish bazasi sifatida foydalanish mumkin emas. Bunga sabab detal yuzalarining o’zaro joylashish tartibi, dastgohning texnologik imkoniyatlari va kesuvchi asboblarning tuzilishi bo’ladi. Bazalarning doimiylik tamoyili deb texnologik jarayonning barcha amallarini bajarishda detalningng bitta yuzasidan o’rnatish bazasi sifatida foydalanishga aytiladi. Agarda yuqoridagi tamoyilga amal qilish qiyin bo’lsa, u holda o’rnatish bazasi sifatida boshqa yuzalarga nisbatan aniq o’lcham bilan belgilanuvchi xizmat vazifasiga bevosita ta’sir etuvchi Yuza olinadi. Xuddi shuningdek, bitta yuza turli xil baza vazifasini bajara oladigan qilib tanlab olish kerak, chunki bu ham detalning tayyorlashda yuqori aniqlikni ta’minlaydi. Shu maqsadda bitta yuzani ham o’lchov, ham o’rnatish bazasi sifatida foydalanish maqsadga muvofiq bo’ladi. Agarda bu juftlikka yig’ish bazasi ham qo’shilsa yanada yuqori mexanik ishlov berish aniqligiga erishish mumkin. Xuddi shu yondashish bazalarni qo’shilish tamoyili deb yuritiladi. O’lchov bazasini o’rnatish bazasi sifatida foydalanish to’g’risidagi qaror detalning qaysi o’lchami aniq ta’minlanishi va qaysi yuzani o’lchov boshi sifatida qabul qilish kerakligiga bog’liq bo’ladi. Masalan, 2a-rasmda ko’rsatilgan holat uchun X o’lcham aniq ta’minlanishi kerak, bu o’lcham uchun o’lchov boshi A-A yuza. Ushbu yuza bir vaqtda ham o’lchov ham o’rnatish bazasi bo’lib xizmat qiladi. 2b-rasmda Y o’lcham aniq ta’minlanishi kerak, uning uchun o’lchov boshi yuza B-B, qaysiki B-B yuza shu holat uchun o’lchov bazasi, A-A yuza esa

o’rnatish bazasidir. Bundan ko’rinib turibdiki, ikkinchi misolda bazalarni qo’shilish tamoyili amal qilmaydi. O’lchash bazasi o’rnatish va o’lchash bazalari o’rnatish bazasi 2-rasm. o’rnatish va o’lchash bazalari Bazalarning o’lchamlari detalning ishonchli, mustahkam mahkamlash uchun, natijada ishlov berish jarayonida o’z holatini o’zgartirmasligi uchun yetarli bo’lishi kerak. Bazaviy yuza qisish (mahkamlash) kuchlari ta’sirida deformatsiyalanmaydigan bo’lishi va imkoniyati boricha kesish va qisish kuchlarini bir o’ynalishda qabul qilib, ishlov berilayotgan yuzaga yaqin joylashgan bo’lishi kerak. Detallarni dastgohlarda o’rnatish usullari. Olti nuqta qoidasi. Detallarga ishlov berish uchun ular turli usullar yordamida o’rnatilishi mumkin:

1) Detalning bevosita dastgoh stoliga o’rnatish . Bu usul donali va kichik seriyali ishlab chiqarish sharoitida qo’llaniladi. Bu usulni qo’llashning asosiy sababi maxsus moslama tayyorlashni iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq emasligida. 2) Avvaldan belgilab olish usuli bilan detalning dastgoh stoliga o’rnatish. Avvaldan belgilab olishda ishlov beriladigan yuzalarning holatini belgilovchi o’q va boshqa chiziqlarni xomashyo yuzasida hosil qilinadi. Buning uchun xomashyo yuzasi bo’yoq bilan bo’yab olinadi. Chiziqlar shtangentsirkullar, shtangenreysmuslar, burchaklilar, parraklar yordamida o’tkaziladi. Avvaldan belgilab olish yuqori malakali ishchining ko’p vaqtini talab qiladi. Bu usul yordamida yuqori aniqlikka erishish qiyin. Shuning uchun bu usuldan katta o’lchamdagi murakkab quyma detallarga ishlov berishda foydalaniladi. 3) Detallarni maxsus moslamalarga o’rnatib ishlov berish . Bu usuldan foydalanilganda maxsus moslama yordamida detalga kesuvchi asbobga nisbatan aniq holatda beriladi. Maxsus moslamalardan foydalanilganda xomashyo avvaldan chiziqlar o’tkazish uni dastgohga o’rnatishda sozlash ishlarini bajarish kerak emas. Maxsus moslamalar yordamida detalning dastgohga o’rnatish tez va oson bajariladi. Moslamalardan foydalanishning maqsadga muvofiqligi donali va kichik seriyali ishlab chiqarish sharoitida ko’rib chiqilishi mumkin. Ko’p seriyali va yalpi ishlab chiqarish sharoitida moslamalardan foydalanish majburiy ko’rinishga ega. Aks holda ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga erishish mumkin emas. Bu ishlab chiqarish sharoitlarida har-bir amalni bajarish uchun alohida moslama loyihalash taqozo etiladi. Maxsus moslamalarda detallarni bazalash uchun o’rnatish yuzalari nazarda tutiladi. Qattiq jismlar mexanikasidan ma’lumki, ular fazoda oltita erkinlik darajasiga ega. Bu ixtiyoriy tanlangan uchta o’zaro perpendikulyar X, Y, Z o’qlar bo’yicha ilgarilanma-qaytma va shu o’qlar atrofida aylanma xarakatlardan iborat (3-rasm).

Detalning har bir erkinlik darajasini yo’qotish uchun uni ma’lum bir qo’zg’almas nuqtaga qisish (jipslash) kerak. Bu nuqtalar o’z navbatida moslama yoki dastgoh stolining qo’zg’almas nuqtalari bo’lishi mumkin. Har bir qo’zg’almas bir nuqtali tayanch detalning bitta erkinlik darajasini yo’qotadi. Detalning barcha oltita erkinlik darajasini yo’qotish uchun uni oltita qo’zg’almas tayanchga bazalash demakdir. Bu olti nuqta uchta o’zaro perpendikulyar tekislikda joylashgan bo’lishi kerak: 1,2,3, nuqtalar XOZ da; 4 va 5 YOZ da; va 6 esa XOY da. 3-rasm. Detallarni bazalash sxemasi (olti nuqta qoidasi): R1, R2,R3- Detalning bazalashda ta’sir etuvchi kuchlar. Uchta 1,2,3 nuqtalar detalning XOZ tekisligiga nisbatan holatini ifodalaydi va bu tekislik o’rnatish tekisligi deb yuritiladi. Uchta tayanch nuqta detalning Y o’qi bo’yicha siljishini va X, Y o’qlari atrofida aylanishini yo’qotadi. Ikkita 4 va 5 nuqtalar detalning XOZ tekisligiga nisbatan holatini ifodalaydi va bu tekislik yo’naltiruvchi tekislik deb yuritiladi. Ikkita tayanch nuqta detalning X o’qi bo’yicha siljishini va Y o’qi atrofida aylanishini yo’qotadi.

3-rasm. TSilindrik Detalning prizmada bazalash sxemasi: 1,2,3,4,5,6 – tayanch nuqtalari. Bitta 6 – nuqta detalning XOY teksiligiga nisbatan holatini belgilaydi va bu tekislik tayanch tekislik deb yuritiladi. Bu tayanch nuqta detalning Z o’qi bo’yicha siljishi bo’lgan oxirgi erkinlik darajasini yo’qotadi. Masalan, tsilindrik detalning prizmaga bazalashda (3-rasm) uning 4 ta erkinlik darajasi to’rtga (1,2,3,4) qo’zg’almas nuqtalar yordamida yo’qotiladi, qolgan ikki erkinlik darajasi prizma bo’ylab siljishi va o’z o’qi atrofida aylanishi 5 va 6 tayanchlar yordamida yo’qotiladi. Buning uchun 5 nuqtada tayanch qo’yilsa, 6 nuqtada shponka o’rnatiladi. O’rganilgan materialni mustahkamlash uchun savollar: 1. Detallarni dastgohlarda o’rnatishda qanday yuzalar va bazalar mavjud? 2. Bazalarning doimiylik va qo’shilish tamoyillari nimadan iborat? 3. Bazalarning doimiylik va qo’shilish tamoyillariga mieol keltirilgan. 4. Detallarni dastgohlarda o’rnatish usullarini sanab o’ting. 5. Olti nuqta qoidasi nimadan iborat? 6. Detallarni moslamalarga o’rnatish va mahkamlashda erkinlik darajalarini yo’qotishga misollar keltiring. 3-rasm. Tsilindrik detalning prizmada bazalash sxemasi: 1,2,3,4,5,6 – tayanch nuqtalari

Adabiyotlar: 1. K.P.Abduraxmanov, O’.Egamov “Fizika kursi” darsligi, Toshkent.: Aloqachi 2013 y. 2. K.P.Abduraxmanov, O’.Egamov “Fizika kursi” darslik, Toshkent, “O’quv ta’lim metodikasi” 2015 y. 3. Савельев И. В. Курс физики. М.: Наука 1989 т. 1 4. Савельев И. В. Курс физики. М.: Наука 1989 т. 2 5. Савельев И. В. Курс физики. М.: Наука 1989 т. 3 6. Савельев И. В. Сборник вопросов и задач по общей физик е . М.: АСТ. Астрель. 2005. С.320. 7. К.П.Абдурахманов, Ў.Эгамов “ Физика курси” дарслиги, Тошкент, 2010 й. 8. П.А.Типлер, Р.А.Ллуэллин Современная физика (Лучший зарубежный учебник в двух томах) М. Мир.2007.С.496 (1том) 9. П.А.Типлер, Р.А.Ллуэллин Современная физика (Лучший зарубежный учебник в двух томах) М. Мир.2007.С.416 (2том) 10. Трофимова Т.И. Курс физики.М.Высшая щкола 1999.С.543 Интернет сайтлар: 1. ww.ziyonet.uz ; 2. ww.estudy.uz ; 3. ww.fizika.uz ; 4. ww.elearning.uz ; 5. ww.bilim.uz ; 6. ww.edx.uz ; 7. ww.my.estudy.uz ; 8. ww.conrsera.org.uz ;

Похожие

Kimyo sаnоаtidа хоm – аshyo vа enеrgiya. Хоm – аshyo turlаri. Kimyo tехnоlоgiyasidа suv – хоm – аshyo vа yordаmchi mоddа sifаtidа. Enеrgiya rеsurslаri vа mаnbаlаri

VIII B gruppа d- elementlari Tеmir оilаsi

Kimyoviy tехnоlоgiyaning аsоsiy tushunchаlаri. Kimyoviy ishlаb chiqаrish. Kimyoviy ishlаb chiqаrish sаmаrаdоrligini mе'yorlаri

Kimyoviy tехnоlоgik jаrаyon (KTJ) hаqidа tushunchа. Ulаrning klаssifikаtsiyasi. KTJ ning tаrkibiy kismlаri. KTJ tеzligi

Ғаффор Раҳмонбердиевич Раҳмонбердиев