Detallarga mexanik ishlov berish aniqligi - Химия - Рефераты

Detallarga mexanik ishlov berish aniqligi

Загружено в:

08.11.2023

Скачано:

0

Размер:

69.6240234375 KB

Detallarga mexanik ishlov berish aniqligi Reja: 1. Aniqlik to’g’risida tushuncha. Ishlov berish aniqligiga ta’sir etuvchi asosiy omillar. 2. Ishlab chiqarish xatoliklari. Sistemali va tasodifiy xatoliklar. 3. Texnologik ishlov beruvchi tizimga (TIBT) ta’sir etuvchi kuch ostida dastgoh detallari ishlov berilayotgan detal va kesuvchi asbobning deformatsiyasi TIBT ning bikrligi.

Aniqlik to’g’risida tushuncha. Ishlov berish aniqligiga ta’sir etuvchi asosiy omillar. Mashina va mexanizmlarni loyihalashada kinematik, mustahkamlik, bikrlik, yemirilishga chidamlik hisoblari bilan bir qatorda aniqlik hisoblari ham bajariladi. Aniqlik - bu har qanday mashina va asbobning asosiy ko’rsatkichlaridan biri. Absolyut aniq detalning tayyorlash mumkin emas, chunki uni tayyorlash jarayonida turli xatoliklar tug’iladi. Shuning uchun ham mexanik ishlov berishda turli aniqliklarga erishiladi. Mexanik ishlov berish natijasida hosil bo’lgan detalningng aniqligi qator omillarga bog’liq bo’ladi va quyidagilar bilan ifodalanadi: a) detalningng yoki uning alohida konstruktiv elementlarining to’g’ri geometrik shakldan og’ishi; b) detalningnng haqiqiy o’lchamlarini uning nominal o’lchamlaridan og’ishi; v) detalningng yuzalarini, o’qlarini o’zaro aniq joylashishdan og’ishi (masalan: o’zaro paralellikdan og’ish, o’zaro perpendikulyarlikdan og’ish va shu kabilar). Mexanik ishlov berishning tannarxi va mehnat sarfi talab etilayotgan detal aniqligiga bog’liq bo’ladi. Detalningng aniqligi qancha yuqori bo’lsa uning tannarxi ham shuncha yuqori bo’ladi. Detallarning xizmat vazifasiga qarab 19 ta aniqlik kvaliteti belgilangan bo’lib IT 01 dan IT 17 gacha. Aniqlik kvalitetining tartib raqami ortishi bilan uning qo’yim maydoni ortib boradi. IT 01,0,1 tekis paralel yakuniy o’lchov vositalari uchun kvalitet aniqligi, IT 2,3,4 chegaraviy kalibrlar va alohida aniqlikka ega bo’lgan mahsulotlar uchun kvalitet aniqligi, IT 5 dan IT 12 gacha yig’ish jarayonida boshqa detal yuzasi bilan tutashuvchi detallar o’lchamlari uchun va nihoyat IT 13 dan IT 17 gacha esa past aniqlikdagi o’lchamlar uchun. Yalpi va ko’p seriyali ishlab chiqarish sharoitida detallarning aniqligi asosan dastgohlarni kerakli o’lchamga sozlash natijasida erishiladi. Kichik seriyali va donali ishlab chiqarish sharoitida esa qo’shimcha yakunlovchi amallar qo’llash hamda yuqori malakali ishchi kuchidan foydalanish hisobiga ta’minlanadi.Ishlab chiqarish sharoitida detalningng aniqligi qator omillarga bog’liq bo’lganligi uchun

ularning olib bo’lishi mumkin bo’lgan aniqlik bo’yicha emas, balki iqtisodiy aniqlik bo’yicha tayyorlanadi. Iqtisodiy aniqlik deganda mexanik ishlov berishni minimal tannarxi bo’yicha normal ishlab chiqarish sharoitida, texnologik soz dastgoh va kesuvchi asboblar hamda moslamalardan foydalanib normal vaqt sarfi asosida, ish turiga qarab normal malakali ishchi kuchidan foydalanib olinadigan detallar aniqligi tushuniladi. Olib bo’lishi mumkin bo’lgan aniqlik deganda alohida yaratilgan ishlab chiqarish sharoitida, yuqori malakali ishchi kuchidan foydalanib, vaqt sarfini hisobga olmay, mexanik ishlov berish tannarxini ortib ketishiga qaramay olinadigan detal aniqligi tushuniladi. Detalningng tayyorlash aniqligiga quyidagi asosiy omillar ta’sir ko’rsatadi: 1. Dastgohning noaniqligi; 2. Kesuvchi va yordamchi asboblarning tayyorlash aniqligi; 3. Dastgohni talab etilgan o’lchamga sozlash va kesuvchi asbobning o’rnatish xatoligi; 4. Detalning o’rnatish va bazalash xatoligi; 5. Kesish kuchi ta’sirida texnologik ishlov berish tizimining (TIBT) deformatsiyasi; 6. Kesish jarayonida TIBT ning issiqlik ta’sirida deformatsiyalanishi; 7. Ishlov berishdan so’ng Detalning tekshirish jarayonida uning o’lchamlarini o’zgarib qolishi holatlari; 8. o’lchashdagi xatoliklar; 9. Ish bajaruvchining xatolari; Ishlov berish aniqligi to’g’risidagi ma’lumotlarni taxlil qilish uchun ishlov aniqligi koeffitsenti deb nomlangan koeffitsent kiritiladi K= 1− 1 A o ' rt Bunda, A o’rt – o’rtacha aniqlik kvaliteti, bo’lib quyidagi formula bilan aniqlanadi.

A o ' rt = ( n ¿ ¿ 1 + 2 n 2 + 3 n 3 + … 19 n 19 ) ∑ 119 n i ¿ Bu yerda, 1-19 – aniqlik kvalitetlari nomerlari; n 1i , n 2i , n 3i … n 19 , ni – 1…19 aniqlik kvalitetlaridagi yuzalar soni. Normativlarga ko’ra Kia = 0,3 deb yuritiladi. Ishlab chiqarish xatoliklari. Sistemali va tasodifiy xatoliklar. Yuqorida ko’rib chiqilgan detalning aniqligiga ta’sir etuvchi asosiy omillar ishlab chiqarish xatoliklarining manbai hisoblanadi. Metal kesish dastgohining noaniqligi natijasida hosil bo’luvchi xatolik uning geometrik xatoligi deb yuritiladi. Dastgohning geometrik xatoligi asosan uning detallari, yig’ma birikmalarini noto’g’ri tayyorlanganligi va yig’ish jarayonida yo’l qo’yilgan xatoliklar oqibatida vujudga keladi. Bu xatoliklarni kattaligi dastgohning aniqlik normalari GOST bo’yicha belgilanadi. Masalan: tokarlik va frezerlik dastgohlarining shpindellarni radial tepishi 0,01- 0,015 mm dan oshmasligi kerak. Tokarlik va randalash dastgohlarining yo’naltiruvchilari to’g’ri chiziqli va paralellik bo’yicha xatoliklari 1000 mm esa 0,05-0,08 mm dan oshmasligi kerak. Datsgohning ishlash jaryonida uning detallarini yemirilishi sababli xatoliklar vujudga keladi. Kesuvchi va yordamchi asboblarni hamda moslamalarni tayyorlash aniqligi ularni vaqt birligi ichida yemirilishi. Kesuvchi va yordamchi asboblarning tayyorlash aniqligi detallarga mexanik ishlov berish berish aniqligiga ta’sir ko’rsatadi. Mashina detallari kabi kesuvchi va yordamchi asboblar absolYut aniq tayyorlanadi. Ishlov berish jarayonida ularning xatoliklari u yoki bu ko’rinishda detalga ko’chadi. Bundan tashqari, ishlov berish jarayonida ular yemiriladi va natijada xatolik ortib boradi. Bu esa yemirilish natijasida dastgoh detallariga nisbatan kesuvchi asbobni ta’siri yuqori ekanligini bildiradi. Kesuvchi asbobning o’lchamlari yemirilishi natijasida hosil bo’luvchi xatoliklar hisobi. Kesuvchi asbobning kesish yo’liga bog’liqligi uning o’lchami yemirilishi orqali ifodalanadi. Bu o’z navbatida

1000 m yo’l hisobiga keltiriladi va keltirilgan o’lchamli yemirilish K orqali aniqlanadi. Yo’nishda kesish yo’li L, m da quyidagicha aniqlanadi:Lm=V∗tas= πDl 1000 S , m bu yerda: D-ishlov berilayotgan yuza diametri, mm; l- ishlov berilayotgan yuza uzunligi, mm; S- uzatishlar miqdori, mm/ob’ekt. Bitta partiyadagi n detallarga ishlov berilsa, u holda umumiy yo’l LN=L × N. Kesuvchi asbobni moslashishi uchun dastlabki yemirilish yo’lini 1000 m deb olsak, ∑ L = L N + 1000 , m normativlardan foydalanib keltirilgan yemirilish K ni qabul qilsak, u holda umumiy yemirilish E R E R = ∑ L 1000 ∗ K bo’ladi; Moslamaning xatoligi uning detallarini xatoligi va yemirilishi natijasida hosil bo’lib, tayyorlanayotgan detalningng qo’yimlari maydoni qiymatidan 1/3-1/5 barobar ortib ketmasligi kerak. Dastgohni talab etilgan o’lchamga sozlash va kesuvchi asbobni o’rnatish xatoliklari. Donali ishlab chiqarish sharoitida kesuvchi asbobni sozlash ishlov

berish davrida ishchi tomonidan amalga oshiriladi. Seriyali va yalpi ishlab chiqarish sharoitlarida esa sozlovchi tomonidan ishlov berishgacha amalga oshiriladi. Donali ishlab chiqarish sharoitida kerakli o’lcham sinab kesib olish yo’li bilan olinadi. Bu holda ma’lum qatlam kesib olingandan so’ng o’lcham tekshirib ko’riladi va h.k. bu ishni talab etilgan o’lchamga erishgunga qadar davom ettiriladi. Bu ishlarni bajarishda ishchi dastgoh limbasidan foydalaniladi. Bu uslda sinab kesilgan uzunlikdagi kesish chuqurligi Detalning butun uzunligi bo’yicha bir xil bo’lmasligi tufayli xatolik hosil bo’ladi. Zamonaviy usullardan biri, talab etilgan o’lchamni avtomatik tarzda olishdan iborat. Bu usulga ko’ra dastgohning ishchi organlari, moslama va kesuvchi asbob avvaldan kerakli ravishda talab etilgan o’lchamga sozlanadi. Buning uchun kesuvchi asbab xarakatini chegaralovchi maxsus to’sqichlar o’rnatiladi. Kesuvchi asbobni o’rnatish, ularni almashtirish, to’sqichlarni yeyilish natijasida xatoliklar yuzaga keladi. Dastgoh yoki moslamada xomashyoni bazalash va o’rnatish xatoliklari. o’rnatish xatoligi Ye o’r umumiy xatoliklarni tashkil qiluvchi xatoliklardan biri bo’lib, bazalash xatoligi Ye b va mahkamlash xatoligi Ye m yig’indisidan iborat. Bazalash xatoligi o’rnatish bazasi bilan o’lchov bazalarini qo’shilmaganligi sababli hosil bo’ladi. Mahkamlash xatoligi qisish kuchi ta’sirida detalning siljishi tufayli hosil bo’ladi. Xomashyoning siljishi o’q bo’yicha, radial va burchak ostida bo’lishi mumkin. Tekis yuzalarga ishlov berishda bazalash xatoligi vektori va mahkamlash xatoligi vektorlari bir nuqtaga yo’nalgan deb qabul qilinsa: E o’ =E b + Ye m Aylanish o’qiga ega bo’lgan yuzalarga ishlov berishda bazalash va mahkamlash xatoliklari vektorlari turli burchak ostida o’zaro joylashgan deb qaralsa: E u =√ E b2 + E m2

Agarda o’rnatish bazasi bilan o’lchov bazasi birga bo’lsa Ye b = 0 bo’ladi. 4- rasmda ko’rsatilgan holat uchun L o’lchamli ta’minlashda YebL=0 chunki A-A yuza ham bazalash ham o’lchov bazasidir. K o’lchamni ta’minlashda esa o’lchov bazasi V-V bo’lgani uchun Yeb = d . Detallarni bazaviy teshiklari bo’yicha tsilindrik yuzalarga o’rnatishda (barmoqlarga) o’lchov bazasi ta’minlanayotgan o’lcham yo’nalishida siljishini inobatga olish kerak (4-rasm). Kengayuvchi barmoqqa o’rnatilganda (oraliq yo’q holda) l-o’lchamga nisbatan xatolik xomashyo diametri D ning qo’yimi maydoning yarimiga teng bo’ladi. Eb= δ 2 . Bikr barmoqqa o’rnatilganda esa Ye b hosil bo’lgan oraliq qiymatiga katta bo’ladi: Eb= δ 2+∆o'r Texnologik ishlov beruvchi tizimga (TIBT) ta’sir etuvchi kuch ostida dastgoh detallari ishlov berilayotgan detal va kesuvchi asbobning deformatsiyasi TIBT ning bikrligi. Metall kesish dastgohlarida detallarga ishlov jarayonida hosil bo’lgan kesish, moslamani siqish kuchlari va boshqa kuchlar dastgoh detallariga ishlov berilayotgan detalga, kesuvchi asbobga ta’sir ko’rsatadi. Natijada ularning deforamatsiyalanishi, kesuvchi qirrani holatini o’zgarishi, detal o’lchamlarini o’zgarishi kabilar kuzatilib to’g’ri geometrik shaklda og’ish hollari vujudga keladi (konussimonlik, ovallik).

4-rasm. Detallarni tekis va tsilindrik yuzalari bo’yicha o’rnatish Ishlov berish jarayonida hosil bo’lgan deformatsiyalar ta’sirida sodir bo’luvchi to’g’ri shakldan og’ish hollari 5-rasmda keltirilgan. 5-rasm. TIBT ning deformatsiyasi natijasida to’g’ri geometrik shakldan og’ishi hollari. Yuqoridagilardan ko’rinib turibdiki TIBT ning bikrligi detallarni tayyorlash aniqligiga katta ta’sir ko’rsatadi. TIBT ning bikrligi deganda elastik ishlov berish tizimining kuch ta’sirida deformatsiyasiga qarshilik ko’rsatish qobiliyati tushuniladi.

JT= Ru/u, kg/mm, bu yerda: JT- tizimning bikrligi; Ru- kesish kuchining radial tashkil etuvchisi; u- kesuvchi qirraning siljishi (deformatsiyasi). Bikrlikka teskari tushuncha moslanuvchanlik deb yuritiladi yoki:ω= 1 JT mm /kg =¿1000 JT mm /kg . Detallarni ishlov berish uchun mahkamlash kuchlari ta’sirida deformatsiyalanishi. Detallarning aniqligi ularni ishlov berish uchun mahkamlashda hosil bo’lgan kuchlar sezilarli ta’sir ko’rsatadi. Mahkamlash vaqtida kuch ta’sirida yupqa devorli detallarni uch mushtchali patronlarda o’rnatishda (6-rasm) yaqqol ko’zga tashlanadi. 6-rasm. Halqa (vtulka)ning uch mushtchali patronda mahkamlash natijasida hosil bo’lgan xatoliklar: a) mahkamlangan holat; b) mahkamlanmagan holatda ishlov berilgandan so’ng holat; v) Detalning patrondan olgandan keyingi holat. Issiqlik deformatsiyalari va ichki kuchlanishlar. Yakunlovchi ishlov berish amallarida issiqlik ta’sirida hosil bo’luvchi ishlov berilayotgan detalning va dastgoh detallarining deformatsiyasi alohida ahamiyatga ega. Bu turdagi deforamtsiyalar IT 5 va IT 6 kvalitet aniqlikda ishlov berishda alohida ahamiyat kasb etadi. Issiqlik ta’sirida detal o’lchami kattalashib sovugandan so’ng kichrayib qolishi mumkin. Xuddi shunday dastgoh detallari ham issiqlik ta’siridan o’z o’lchamlarini o’zgartiradi va texnologik sozlash vaqtida xatoliklarni yuzaga keltiradi.

Ishlov berilgan so’ng detal yuzasi sifatini o’lchash aniqligiga ta’siri. Ishlov berilgan so’ng detalning yuza tozaligi o’lchov aniqligiga quyidagicha ta’sir ko’rsatadi. Agar yuza yuqori g’adir-budirlikka ega bo’lsa o’lchash notekislikni cho’qqilari bo’yicha bajariladi. Ish jarayonida bu cho’qqilar tezda ezilib detalning haqiqiy nominal ko’rsatkichi nazorat qilinmagan bo’ladi. Ishlov berish xatoliklarining yig’indisi. Yuqorida ko’rib o’tilgan xatoliklar shuni ko’rsatadiki, ulardan biri ikkinchisini qoplashi mumkin, chunki biri aniqlikni oshirsa ikkinchisi kamaytiradi yoki biri kuchliroq ta’sir ko’rsatsa ikkinchisi sezilarsiz ta’sir etadi. Bundan tashqari, bu xatoliklarni vektorlari o’zaro qandaydir burchak ostida bo’lishi mumkin. Shuning uchun bu xatoliklarning yig’indisini aniq o’lchashlar yordamida aniqlash mumkin. Qator mulliflar tomonidan taklif etilgan tenglamalar turli ko’rinishga ega bo’lib, yuqoridagilar sababli keng tarqalmagan. Biz bu xatoliklarni harflar bilan belgilab ularni algebraik yig’indisi bilan cheklanamiz.∆∑❑=αD+βka+γix+εu+idl+rDK +τid+ω0+φb +x qol bu yerda: αD - dastgoh xatoligi; β ka - kesuvchi asbob xatoligi; γ ix -texnologik sozlash xatoligi; ε u -o’rnatish xatoligi; i dl - ldastgoh detallari va ishlov berilayotgan detallar deformatsiyasii natijasida hosil bo’lgan xatolik; r DK - mahkamlash kuchi ta’siridagi xatolik; τ id - issiqlik deformatsiyasi tufayli hosil bo’lgan xatolik; ω 0 - o’lchash xatoligi; φ b − ¿ bajaruvchining xatoligi; x qol - qoldiq o’qlanishlar ta’siridadagi xatolik. Sistemali va tasodifiy xatoliklar. Ko’rib chiqilgan xatoliklardan ba’zilari sistemali xatoliklarni tashkil etadi. Sistemali xatoliklar qandaydir bir qonuniyatga bo’ysunadi va doimiy yoki o’zgaruvchan xarakterda bo’ladi. Masalan: teshikka ishlov beruvchi parmaning diametri noto’g’ri tayyorlangan bo’lsa, bu xatolik barcha detallarga ko’chib o’tadi. Yana bir misol kesuvchi asbobning yeyilishi natijasida ishlov berilayotgan detalning o’lchami o’zgarib boradi. Bu ham sistemali ravishda bo’lsada o’zgaruvchan xarakterga ega. Agarda hosil bo’luvchi xatolik

ishlov berilayotgan bitta partiya detallar doirasida ham turli ko’rinishga ega bo’lib doimiy yoki qandaydir bir ketma-ketlikda bo’lmasa u tasodifiy xatolik deb Yuritiladi. Masalan, detalningng qattiqligini uni uzunligi bo’yicha o’zgarib borishi yoki bo’lmasa olib tashlanishi kerak bo’lgan metall qatlami-qo’yimni o’zgarib borilishi va shu kabilar. Turli xil ishlov berish usullarining aniqligi. Ishlov berishda talab etilgan aniqlik turli dastgohlarda turli usullar yordamida olinadi. Teshiklarga ishlov berishda IT 7 kvalitet aniqlik toza razvyortkalash, sidirish, jilvirlash, pritirkalash, abraziv toshlar yordamida yetkazib ishlov berish, xoninglash, superfinishlash usullari orqali ta’minlanadi. Ayrim hollarda diqqat bilan ishlov berilsa shu usullar IT 5, IT 6 aniqlik kvalitetlarini ta’minlaydi. Teshikarga ishlov berishda IT 9, IT 10 kvalitet aniqliklari toza razvyortkalash, toza yo’nib kengaytirish, bir marta jilvirlash orqali ta’minlanadi. Teshiklarda IT 11 kvalitet aniqlik tokarlik yoki revolpver dastgohlarida va parmalash dastgohlarida konduktorlar yordamida parmalash usullari bilan ta’minlanadi. Teshiklarda IT 12 - IT 14 aniqlik parmalash yoki yo’nib kengaytirish usullari yordamida olinishi mumkin. Vallarga IT 15 – IT16 aniqlik kvalitetida ishlov berish tokarlik dastgohlarida ishlov berib bo’lgandan so’ng jilvirlash dastgohlarida ikki marta jilvirlab ta’minlanadi. Vallarga IT 17 kvalitet aniqligida ishlov berish uchun tokarlik ishlov berishdan so’ng jilvirlash dastgohlarida jilvirlanadi. Vallarga IT 9-IT 10 kvalitet aniqligida toza ishlov berish uchun tokarlik dastgohlarida toza ishlov beruvchi keskichlardan foydalanish kifoya. Vallarga IT 11 kvalitet aniqligida ishlov berish uchun tokarlik va revolpver dastgohlarida keskichlardan qora va toza ishlov berishda foydalanilsa bo’ladi. Vallarga IT 12 – IT 14 kvalitet aniqlikda ishlov berish uchun tokarlik dastgohlarida normal keskichlar yordamida yo’nish kifoya.

Adabiyotlar: 1. K.P.Abduraxmanov, O’.Egamov “Fizika kursi” darsligi, Toshkent.: Aloqachi 2013 y. 2. K.P.Abduraxmanov, O’.Egamov “Fizika kursi” darslik, Toshkent, “O’quv ta’lim metodikasi” 2015 y. 3. Савельев И. В. Курс физики. М.: Наука 1989 т. 1 4. Савельев И. В. Курс физики. М.: Наука 1989 т. 2 5. Савельев И. В. Курс физики. М.: Наука 1989 т. 3 6. Савельев И. В. Сборник вопросов и задач по общей физик е . М.: АСТ. Астрель. 2005. С.320. 7. К.П.Абдурахманов, Ў.Эгамов “ Физика курси” дарслиги, Тошкент, 2010 й. 8. П.А.Типлер, Р.А.Ллуэллин Современная физика (Лучший зарубежный учебник в двух томах) М. Мир.2007.С.496 (1том) 9. П.А.Типлер, Р.А.Ллуэллин Современная физика (Лучший зарубежный учебник в двух томах) М. Мир.2007.С.416 (2том) 10. Трофимова Т.И. Курс физики.М.Высшая щкола 1999.С.543 Интернет сайтлар: 1. ww.ziyonet.uz ; 2. ww.estudy.uz ; 3. ww.fizika.uz ; 4. ww.elearning.uz ; 5. ww.bilim.uz ; 6. ww.edx.uz ; 7. ww.my.estudy.uz ; 8. ww.conrsera.org.uz ;

Похожие

Mexanik ishlov berish texnologik jarayonlarini loyihalash

Qutisimon detallarni tayyorlash texnologiyasi

Mashina detallari uchun xomashyo turlari

Dеtаllаrni bаzаlаshdа, ishlоv bеrishdа dеtаllаrni dаstgоhlаrdа o’rnаtish

Ilgaklarni tayyorlash texnologiyasi