Yengil atletika faniga kirish va yengil atletikaning rivojlanish tarixi - Физическая культура - Рефераты

Yengil atletika faniga kirish va yengil atletikaning rivojlanish tarixi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

235 KB

Yengil atletika faniga kirish va yengil atletikaning rivojlanish tarixi Reja: 1. Yengil atletikaning umumiy ta’rifi va tasnifi. 2. Yengil atletika mashqlarining tasniflanishi va umumiy tavsifi. 3. Xorijiy mamlakatlarda yengil atletikaning taraqqiyoti. 4. O’zbekiston hududida yengil atletikaning rivojlanish tarixi. 5. Mustaqil O’zbekistonda yengil atletikaning taraqqiyoti.

Kirish Yurtimiz mustaqillikka erishgandan so`ng Prezidentimiz I.A.Karimov va hukumatimiz tomonidan boshqa sohalar qatorida jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirishga ham aloxida e`tibor qaratdi.Bu borada ko`pdan-ko`p qonun va qarorlar chiqarildi juda katta ishlar amalga oshirildi. Prezidentimiz aytganlaridek “Hech bir narsa mamlakatni sport kabi tezda dunyo ga tanita olmaydi“ deb bejiz aytmaganlar. Sportchilarimiz Osiyo va jaxon arenalarida yurtimiz bayrog’ini yuqori ko’tarib kelishmoqdalar. Yildan-yilga jismoniy tarbiya va sport sohasida ko’plab ilmiy-tadqiqot ishlari o’tkazilmoqda, sport turlari bo’yicha o’quv mashg’ulotlari va texnikasi hamda o’rgatish uslubiyatlari takomillashmoqda.Boshqa sport turlari qatorida yengil atletika sport turi ham ancha rivojlanishga ega bo`ldi. Yurish, yugurish, sakrash va uloqtirishni (nayza, toshlar va boshqa qurollari) qadim zamondagi kishilar hayotining ajralmas qismi bo’lib kelgan. Yengil atletika mashqlaridan yugurish, sakrash va uloqtirish qadimgi Gretsiyada anchagina rivoj topdi. Jismoniy mashqlarning boshqa turlari qatori, ular quldorlarning harbiy-jismoniy tayyorgarligida katta o’rin egalladi va qabilalar hamda umum grek diniy bayramlarning muhim qismini tashkil etadigan bo’ldi. Shu sababli yengil atletika mashqlarining tashkil topishi va rivojlanishining boshlanishi Qadimiy Gretsiyada bizning eramizdan oldingi 776 yili o’tkazilgan I Olimpiyada o’yinlari hisoblanadi. Birinchi Olimpiya o’yinlarida atletlar bir stadiyalik (192, 27 m ) masofa, undan keyin chidamlilikka qaratilgan 24 stadiya bo’lgan masofada bellashganlar. Yengil atletika yurish, yugurish, sakrash, uloqtirish va ko’pku-rash bo’limlaridan tashkil topgan asosiy sport turlaridan biri hisoblanadi. Yengil atletika bo’yicha mashg’ulot iloji boricha ochiq havoda o’tkazilishi lozim. Ular organizmning markaziy asab tizimi, nafas olish, Yurak-qon tomir tizimlariga ijobiy ta’sir ko’rsatib rivojlantiradi va sog’liqni mustahkamlaydi. Yengil atletika mashqlari har tomonlama shug’ullanuvchilarning jismoniy sifatlarini tarbiyalab, sportcha yurish, yugurish, sakrash va uloqtirish turlari

texnikasini o’zlashtirish bo’yicha amaliy ko’nikma hosil qiladiradi va malakalarini shakllantiradi. Yugurish va sakrash ko’pgina sport turlarida mashqlarning ajralmas qismi bo’lib hisoblanadi. Har bir talaba yengil atletikani asosiy fan sifatida o’rganishi vaqtida va jismoniy tarbiya o’quvchilarini o’z ustida mustaqil ishlash bilan quyidagilarni bilishi shart: 1. Yengil atletikani nazariy asoslarini o’rganish. 2. Sportcha yurish, yugurish, sakrash, uloqtirish va boshqa asosiy mashqlarni talablar darajasida o’zlashtirish. 3. Yengil atletikani o’rgatish uchun kerak bo’ladigan amaliy-pedagogik ko’nikma va malakalarni egallash, shuningdek, muso-baqalarni tashkil qilish va hakamlik qilish. Harakatga inson faoliyatining ma’lum usullari sifatida qarash kerak. Masalan, talabaning jismoniy tarbiya mashg’ulotla-ridagi o’quv faoliyati, ta’lim muassasalari dasturida nazarda tutilgan harakatlar tizimini o’zlashtirishdan tarkib topadi. Hozirgi vaqtda o’zbek xalqining o’z-o’zini anglash tuyg’usi avj olganligi, milliy va madaniy qadriyatlar tiklanayotganligi, aholining ko’p tabaqasi tomonidan urf-odatlar va marosimlar amalga oshirilishi munosobati bilan jismoniy tarbiyaga, xususan, yengil atletikaga zamon talabi va milliy an’analar ruhida bilim berish va tarbiyalashga asoslanib yondashish zarur. Chunki, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning «O’zbekiston bolalar sportini rivojlantirish jamg’armasini tuzish to’g’risida»gi Farmoni, jismoniy va ma’naviy sog’lom yosh avlodni voyaga etkazish, yoshlar o’rtasida sog’lom turmush tarzi va sportga intilishni kuchaytirishni, bu ishlarning g’oyat muhim sharti sifatida bolalar ommaviy sportini rivojlantirishni ko’zda tutdi. Bunda yengil atletikaning ulushi juda ulkandir. Kadrlar tayyorlash milliy dasturining tarkibiy qismi – uch bosqichli «Umid nihollari», «Barkamol avlod» va «Universiada» sport musobaqalari shakllandi va

muntazam o’tkazilmoqda. Bunday sa’y-harakatlar natijasi o’laroq, sportchilarimiz mamlakat miqyosidagi va xalqaro sport maydonlaridagi nufuzli musobaqalarda Yuksak natijalarga erishmoqdalar. 1. Yengil atletikaning umumiy ta’rifi va tasnifi Yengil atletika degan nom shartli bo’lib, bu sport turiga kiradigan hamma mashqlarni tabiiy ahamiyatini yoritib bera-olmaydi. SHu bilan birga yengil atletika qadimiy Yunoncha «atletika» so’zidan olingan bo’lib, «mashq», «kurash», «bellashuv» degan ma’noni beradi. Qadimiy Yunonistonda kuchlilik va chaqqonlikda musobaqalashgan kishilarni atletlar deb ataganlar. Hozirgi kunda jismoniy kamolotga erishgan komil kishi-larni atlet deyiladi. Ayrim mamlakatlarda yengil atletikani «atletika» (Fransiyada) yoki «yo’lka va maydondagi mashqlar» (AQSH, Angliyada) deb ataydilar. Yengil atletika hayotda eng kerakli keng tarqalgan mashqlarni – Yurish, Yugurish, sakrash va uloqtirish mashqlarini birlashtirib, eng ommaviy sport turi hisoblanadi. Ko’pgina yengil atletika mashqlari umumiy omma bajara oladigan, eng kichik yoshdagi bolalardan boshlab kattalargacha har kungi hayotda har xil turda uchraydi va me’yorlanadi. Yengil atletika bilan yil davomida shug’ullansa bo’ladi. SHu sabablarga ko’ra yengil atletika mashqlari (Yurish, Yugurish, sakrash va uloqtirish) respublika maxsus testlar majmuasi «Alpomish» va «Barchinoy»ni ko’pchilik qismining amaliy mezonlarini tashkil etadi. Yengil atletikani ko’pincha «sport malikasi» deb atashadi. Bunga sabab, u respublika, xalqaro musobaqalar, Olimpiya o’yinla-rini hamma dasturlariga kiritiladi, shu bilan birga o’ynaladigan medallarning majmuasi va soni bo’yicha eng ko’pi hisoblanadi. Jismoniy tarbiya instituti, universitetlar va pedagogik institutlarning fakultetlari dasturida, yengil atletika asosiy o’quv predmeti bo’lib, sport faoliyati (faoliyat turlari bo’yicha), kasbiy ta’lim (faoliyat turlari bo’yicha), sport psixologiyasi yo’nalishlaridagi bakalavrlarni tayyorlashda muhim ahamiyatga ega.

Yengil atletika musobaqa mashqlarining turli-tumanligi bilan xarakterlanadi va ularni bajarishni har xil usullari va variantlari mavjud. Yengil atletika mashqlarini aniq tasnifga tushirish uchun uni besh bo’limlarga bo’lib (Yurish, Yugurish, sakrash, uloqtirish, ko’pkurash) tavsiflash maqsadga muvofiqdir. Ular o’z navbatida turlarga, turning xillariga hamda variantlar va masofalarga ajratiladi. Hozirgi vaqtda yengil atletikaning 24 turi erkaklar, 23 turi ayollar Olimpiya o’yinlari dasturiga kiritilgan. jadval Yengil atletikaning asosiy turlari va Olimpiya o’yinlari dasturiga kiritilgan turlar va masofalarning tasnifi Bo’liml ar Turlari Har xil turlari Turlari va masofalari Olimpiya o’yinlari dasturiga kiritilgan turlar E rkakl ar a yollar YUrish Sportch a Yurish O’yingoh yo’lkasida Yurish 3-50 km 1 soat mobaynida - - Shosseda 20-30 km 20,50 km 20 km Vaqti 1 soat mobaynida - - YUguri sh 1. Tekis Yuguris h Qisqa masofaga Yugurish 30-400 m 100, 200, 400 m 100, 200, 400 m O’rtacha masofalarga Yugurish 500-2000 m 800, 1500 m 800, 1500 m Uzoq masofalarga 3000- 10000 m 5000, 10000 5000, 10000

Yugurish m m O’ta uzoq masofalarga Yugurish 20000- 30000 m - - Vaqtbay Yugurish 1, 2 soat mobaynida - - 2. Tabi- iy sha- roitda Yuguris h Ochiq joylarda Yugurish (kross) 500 m dan 14 km gacha - - Katta yo’lda Yugurish 15km; 21.0975; 42km.195m ; 100km 42 km 195 m 42 km 195 m 3. To’- siqlar osha Yuguris h YUgurish yo’lkasida g’ovlar osha Yugurish. 100-400 m 110, 400 m 100,400 m to’siqlar osha Yugurish 2000, 3000 m 3000 m 3000 m 4. Estafetali Yugurish Qisqa masofalarga Yugurish 4x50 m 4x100 m 4x200 m 4x400 m 4x100 m 4x400 m 4x100 m 4x400 m Stadiondan tashqarida, tabiy sharoitlarda 5x500 m 3x800 m 4x800 m 5x1000 m 10x1000 m 4x1500 m - - Aralash masofalarga Yugurish 400+300+ 200+100 m 800+400+ 200+100 m shahar bo’y-lab - -

istalgan masofaga, istalgan va-riantda. Sakrash 1.YUgu rib kelib vertikal to’siq osha Balandlikka Har xil usullarda + + Balandlikka Langarcho’p bilan + + 2. Gori- zantal to’siq osha sakrash Uzunlikka Xar-xil usullarda + + Uch hatlab sakrash Umumiy qoida asosida + + 3. Turgan joydan sarash Balandlikka - - Uzunlikka - - Uch hatlab sakrash - - Uloqti- rish 1. Bosh ortidan boshlab uloqti- rish Granata 500 g (ayollar) - - 700 g (erkak) - - Nayza 600 g (ayollar) - + 800 g (erkak) + - 2. Ayla- nib uloqti- rish Disk 2 kg + - 1,5 kg - - 1 kg - + Bosqon 7, 2 60 kg + - 6 kg - - 5 kg - - 4kg + 3. Itqitish Yadro 7, 2 60 kg + - 6 kg - - 5 kg - - 4 kg - + 3 kg - - Ko’pku - Uch kurash - - To’rt kurash - - Olti kurash - -

rash Etti kurash (2 kun davomida) 100 m , 100 m g’/o, nayza,balandlik,uzun lik, yadro, 800 m - + Sakkiz kurash - - O’n kurash (2 kun davomida) 100 m , uzunlik, disk, balandlik, 400 m , 110 m g’/o, yadro, langarcho’p, nayza, 1500 m + - Yuqorida ko’rsatilgan jadvaldagi tasnifda bizning vatanimizda va xorijiy mamlakatlarda, faqat ochiq havoda o’tkaziladigan musobaqalarga kiritiladigan asоsiy turlar berilgan, yopiq sport saroylarida esa qisqartirilgan masofalarda musobaqalar tashkil qilinadi. Yengil atletikaning ko’p turlaridan Olimpiya o’yinlari, jahon va Osiyo birinchiligiga faqat «olimpiya» turlari kiritildi. 2. Yengil atletika mashqlarining tasniflanishi va umumiy tavsifi Yengil atletika sporti turlarini turli xil parametrlar bo’yicha tasniflash mumkin: yengil atletika turlari guruhlari, jinsiy va yoshga xos belgilar, o’tkazilish joylari. Yengil atletikaning beshta turi asos hisoblanadi: Yurish, Yugurish, sakrashlar, uloqtirishlar va ko’pkurashlar. Jinsiy va yoshga xos belgilarga ko’ra tasniflanishi: erkaklar, xotin-qizlar turlari; har xil yoshdagi o’smir yigit va qizlar. Yengil atletika bo’yicha eng oxirgi sport tasniflanishida xotin-qizlarda stadionda, shosse va kesishgan joyda o’tkaziladigan 50 sport turi va yopiq inshootlarda o’tkaziladigan 14 sport turi, erkaklarda mos ravishda 56 va 15 sport turi mavjud. Sport turlarining keyingi tasniflanishi mashg’ulotlar va musobaqalar o’tkazilish joylari bo’yicha amalga oshiriladi: stadionlar, shosse va prosyolka yo’llari, kesishgan joylar, sport manejlari va zallar.

Yengil atletika sport turlari tuzilishiga ko’ra siklik, asiklik va aralash turlarga qandaydir jismoniy sifatning ko’proq namoyon qilinishi nuqtai nazaridan esa: tezlik, kuch, tezlik-kuch, tezlik chidamliligi, maxsus chidamlilik turlariga bo’linadi. Shuningdek, yengil atletika turlari Olimpiya (O) va noklassik (barcha qolganlari) turlarga bo’linadi. Hozirgi kunda Olimpiya o’yinlari dasturiga erkaklarda yengil atletikaning 24 turi, ayollarda – 23 turi kiritilgan. Bu sport turida ko’p miqdorda olimpiya medallari uchun bahslar bo’lib o’tadi. Yengil atletika bo’limlaridagi turlarni ko’rib chiqamiz. Yurish - siklik tur bo’lib, maxsus chidamlilikni namoyon qilishni taqozo etadi, ham erkaklar, ham ayollar o’rtasida musobaqalar o’tkaziladi. Ayollarda: stadionda – 3, 5, 10 km ; manejda – 3, 5 km ; shosseda – 10, 20 km masofalarda musobaqalar o’tkaziladi. Erkaklarda: stadionda – 3, 5, 10, 20 km ; manejda – 3, 5 km ; shosseda – 15, 50 km masofalarda musobaqalar o’tkaziladi. Olimpiya (O) turlari: erkaklarda – 20 va 50 km , ayollarda – 20 km. masofalarda musobaqalar o’tkaziladi Yugurish quyidagi toifalarga ajratiladi: ravon Yugurish, to’siqlar osha Yugurish, g’ovlar osha Yugurish, estafetali Yugurish, kross Yugurish. Sprint yoki qisqa masofalarga Yugurish deb ataladigan stadionda va manejda o’tkaziladigan masofalar: 30, 60, 100 m (O), 200 m (O), erkaklar va ayollar uchun bir xil. Uzoqqa sprint stadionda va manejda o’tkaziladi. Masofalar: 300, 400 m (O), 600 m , erkaklar va ayollar uchun bir xil. Chidamlilikka Yugurish: - o’rta masofalar: 800 m (O), 1000, 1500 m (O), 1 mil – erkaklar va ayollarda stadionda va manejda o’tkaziladi;

- uzoq masofalar: 3000, 5000 m (O), 10000 m (O) – stadionlarda (manejlarda – faqat 3000 m ) o’tkaziladi, erkaklar va ayollar uchun bir xil; - o’ta uzoq masofalar – 15; 21.0975; 42,195 m (O); 100 km – shosseda o’tkaziladi (start va finish stadionda o’tkazilishi mumkin), erkaklar va ayollar uchun bir xil; - ultra uzoq masofalar – bir kechaYu-kunduz davom etadigan Yugurish stadionda yoki shosseda o’tkaziladi, ham erkaklar, ham ayollar qatnashadi. SHuningdek, 1000 milga (1609 km ) va 1300 milga (uzluksiz Yugurishning eng uzoq masofasiga) Yugurish bo’yicha musobaqalar o’tkaziladi. G’ovlar osha Yugurish – tuzilishiga ko’ra aralash tur, u tezlik, tezlik chidamliligi, chaqqonlik, egiluvchanlikning namoyon qilinishini taqozo qiladi. Erkaklarda va ayollarda, stadionda va manejda o’tkaziladi. Masofalar: 60, 100 m (O), 400 m (O) ayollarda; 110 m (O), 300 m va 400 m (O) erkaklarda (oxirgi ikki masofa faqat stadionda o’tkaziladi). To’siqlar osha Yugurish – tuzilishiga ko’ra aralash tur, u maxsus chidamlilik, chaqqonlik, egiluvchanlikning namoyon qilini-shini taqozo etadi. Erkaklar va ayollarda stadionda hamda manejda o’tkaziladi. Ayollarda masofalar – 2000 m, 3000m (O), erkaklarda masofa – 2000, 3000 m (O). Estafetali Yugurish – tuzilishiga ko’ra aralash tur, u tezlik, tezlikka bo’lgan chidamlilik va chaqqonlikning namoyon qilinishini talab etadi. Olimpiya tur hisoblanadigan 4x100 m va 4x400 m ga Yugurishlar erkaklarda va ayollarda stadionda o’tkaziladi. Manejda 4x200 m va 4x400 m ga estafetali Yugurish bo’yicha musobaqalar erkaklar uchun ham, ayollar uchun ham o’tkaziladi. Shuningdek, stadionda 800, 1000, 1500 m va har xil masofalarda musobaqalar o’tkazilishi mumkin. SHahar ko’chalari bo’ylab uzunligi, soni va kontingenti har xil bo’lgan erkaklar va ayollar aralash estafetalar o’tkaziladi. Avvallari shved estafetalari deb nomlanadigan estafetalar keng ommalashgan edi: 800+400+200+100 m – erkaklarda, 400+300+ +200+100 m – ayollarda. Kross Yugurish tabiy sharoitda, ochiq havoda shahar hiyobonlari, aholi yashash joylaridagi katta yo’llarda o’tkazilib, Yuguruvchilardan maxsus va

umumiy chidamlilikni namoyon qilinishini talab etadi. Erkaklarda masofa – 1, 2, 3, 5, 8, 12 km , 14km.; ayollarda – 1, 2, 3, 4, 6 km . Yengil atletika sakrashlari ikkita guruhga bo’linadi: vertikal va gorizontal to’siqlar osha sakrashlar. Birinchi guruhga quyidagilar kiradi: a) Yugurib kelib balandlikka sakrashlar; b) Yugurib kelib langarcho’p bilan sakrashlar. Ikkinchi guruhga quyidagilar kiradi: a) Yugurib kelib uzunlikka sakrash; b) Yugurib kelib uch hatlab sakrashlar. Yengil atletika sakrashlarining birinchi guruhi: a) Yugurib kelib balandlikka sakrash (O) – asiklik tur, u sportchidan tezlik-kuch sifatlarini, sakrovchanlikni, chaqqonlikni, egiluvchanlikni namoyon qilishni talab etadi. Erkaklarda va ayollarda, stadionda va manejda o’tkaziladi; b) Yugurib kelib langarcho’p bilan balandlikka sakrash (O) – asiklik tur, u sportchidan tezlik-kuch sifatlarini, sakrovchan-likni, egiluvchanlikni, chaqqonlikni namoyon qilishni talab etadi, yengil atletikaning eng murakkab texnik turlaridan biridir. Erkaklar va ayollarda, stadionda va manejda o’tkaziladi. Yengil atletika sakrashlarining ikkinchi guruhi: a) Yugurib kelib uzunlikka sakrash (O) – tuzilishiga ko’ra aralash turga kiradi, u sportchidan tezlik-kuch, tezlik sifatlarini, egiluvchanlikni, chaqqonlikni namoyon qilishni taqozo etadi. Erkaklarda va ayollarda, stadion va manejda o’tkaziladi; b) Yugurib kelib uch hatlab sakrash (O) – asiklik tur, u sportchidan tezkorlik, kuch, tezkor-kuch, va tezkor kuchga bo’lgan chidamlilik sifatlarini hamda egiluvchanlikni, chaqqonlikni talab etuvchi tur. Erkaklar va ayollar o’rtasida stadion va manejlarda o’tkaziladi. Yengil atletikada uloqtirishlarini quyidagi guruhlarga ajratish mumkin: 1) to’g’ridan Yugurib kelib aerodinamik xususiyatlarga ega va ega bo’lmagan snaryadlarni uloqtirish;

2) snaryadlarni aylana ichidan uloqtirish; 3) snaryadni aylana ichidan itqitish. Yengil atletika snaryadlarini uloqtirishlarda texnik jihatdan har xil Yugurib kelish turini bajarishga ruxsat beriladi, lekin final kuchlanishi faqat qoidalarga asosan bajariladi. Masalan, nayza, granata, to’pni faqat bosh orqasidan, elka ustidan uloqtirish kerak; diskni va bosqonni faqat yon tomondan uloqtirish zarur; yadroni sapchib turib, burilib itqitish, yoki aylanma xarakatlar bajarib itqitish mumkin. Nayza (O) (granata, to’p) uloqtirish – asiklik tur hisoblanib, u sportchidan tezlik, kuch, tezkor-kuch, egiluvchanlik, chaqqonlik sifatlarini namoyon qilishni talab qiladi. Uloqtirish to’g’ridan Yugurib kelib bajariladi, erkaklar va ayollarda, faqat stadionda o’tkaziladi. Nayza aerodinamik xususiyatlarga ega. Disk va bosqon uloqtirish (O) – asiklik turlar, ular sportchidan kuch, tezlik- kuch sifatlarini, egiluvchanlikni, chaqqonlikni namoyon qilishni taqozo etadi. Uloqtirishlar aylana ichidan, erkaklar va ayollar tomonidan, faqat stadionda bajariladi. Disk aerodinamik xususiyatlarga ega. Yadro itqitish (O) – asiklik tur, u sportchidan kuch, tezkor-kuch, chaqqonlik sifatlarini namoyon qilishni taqozo etadi. Itqitish aylana ichidan, erkaklar va ayollar tomonidan, stadionda va manejda bajariladi. Ko’pkurashlar. Ko’pkurashning klassik turlari: erkaklarda – o’nkurash (O), ayollarda – ettikurash (O). O’nkurash tarkibiga quyidagilar kiradi: 100 m , uzunlik, yadro, balandlik, 400 m , 110 m g’/o, disk, langarcho’p, nayza, 1500 m . Ayollarda ettikurash tarkibiga quyidagilar kiradi: 100 m g’/o, yadro, balandlik, 200 m , uzunlik, nayza, 800 m . Ko’pkurashning noklassik turlariga quyidagilar kiradi: o’smir o’g’il bolalar uchun sakkizkurash (100 m , uzunlik, balandlik, 400 m , 110 m g’/o, langarcho’p, disk, 1500 m ); qizlar uchun beshkurash (100 m g’/o, yadro, balandlik, uzunlik, 800 m ). Sport tasnifida quyidagilar belgilangan: ayollarda – beshkurash, to’rtkurash va uchkurash; erkaklarda – to’qqizkurash, ettikurash, oltikurash, besh-kurash,

to’rtkurash va uchkurash. To’rtkurash, avvallari u “pionerlar” kurashi deb atalar edi, 11-13 yoshdagi maktab o’quvchilari uchun o’tkaziladi. Ko’pkurash tarkibiga kiruvchi turlar sport tasnifida belgilab berilgan, turlarni o’zgartirishga yo’l qo’yilmaydi. 3. Xorijiy mamlakatlarda yengil atletikaning taraqqiyoti Hozirgi zamon yengil atletika sporti Angliyada boshqa mamlakatlarga nisbatan oldinroq kirib keldi. 1837 yili bu erda 2 km yaqin masofaga Yugurishda Regbi shahri kolleji o’quvchilarining daslabki musobaqalari bo’ldi. Ko’p vaqt o’tmasdan boshqa shaharlarning kollej o’quvchilari ham ularning tashabbusiga qo’shilishdilar. Keyin musobaqalar dasturiga qisqa masofada Yugurish, to’siqlar osha Yugurish va og’ir narsalarni uloqtirish kiritilgan bo’lsa, 1851 yildan boshlab musobaqalar dasturiga Yugurib kelib balandlikka va uzunlikka sakrash kiritildi. 1864 yilda Oksford va Kembrech univerisitetlari o’rtasida birinchi bor yengil atletika musobaqasi bo’lib, keyinchalik har yili o’tkaziladigan bo’ldi. Musobaqa dasturiga Yugurishning olti turi, sakrashning ikki turi kiritilgan edi. Keyinchalik programma bosqon uloqtirish va yadro itqitish bilan to’ldirildi. 60-yillarda yengil atletika mashqlari bilan kattalar ham qiziqa boshladilar. Yengil atletika bilan aristokratlar sport klublarida shug’ullana boshladilar. Angliya aristokratlari yengil atletika sporti bilan qiziqar edilar-u, lekin Yugurish yo’lka- larida «oddiy xalq» bilan birga bo’lishni istamas edi. Ayniqsa ular, Yurish va Yugurishdan ochiq musobaqalar deb ataladigan musobaqalarda qatnashishga goho- goho muyassar bo’lib qoladigan «past» tabaqa vakillariga Yutqizishga yo’l qo’ya olmas edilar. Shu munosabat bilan 1864 yilda Angliya sport klublari «havaskorlik» to’g’risida nizom qabul qilib, Yugurish yo’lkalarida aristokratlar bilan mehnatkashlar uchrashmaydigan qilib qo’ydi-lar. SHu nizomga asosan jismoniy mehnat vakillari professio-nallar deb e’lon qilinib, ularning havaskorlar sport klubiga kirishlariga va havaskorlar bilan musobaqalarda qatnashishlariga yo’l qo’yilmaydigan bo’ladi.

1865 yilda London atletik klubi tuzilib, u yengil atletika sportini keng ommalashtira boshlaydi. Bu klub yengil atletikadan mamlakat birinchiliklari o’tkazar va havaskorlik to’g’risidagi nizomga rioya qilishni nazorat qilib turar edi. 1880 yil Angliyada havaskorlar yengil atletika assosiasiyasi tuzilib, u Britaniya imperiyasida yengil atletikadan eng oliy organ huquqini oladi. U Angliyadagi, uning dominionlari va koloniya-laridagi barcha burjua yengil atletika klublarini birlashtiradi. Assosiasiya yengil atletika sportiga umumiy rahbarlik qiladi, angliya sportchilarini xalqaro musobaqalarda ishtirok etishga tayyorlaydi. Fransiyada yengil atletika sport turi sifatida o’tgan asrning 70-yillarida, avvalo harbiy va grajdanlar liseylarida rivoj-lana boshlaydi. 80-yildan boshlab liseylarda Yugurishdan musobaqalar muntazam o’tkaziladigan bo’ldi. 80-yillar oxirida Fransiya burjuaziyasi atletik sport fransuz jamiyatlarining assosiasiyasini tuzadi. AQSHda yengil atletikaning ravojlanishi 1868 yildan, NYu-York atletika klubi tuzilib, yengil atletikadan birinchi marta musobaqa o’tkazilgan vaqtdan boshlanadi. Tez orada universitetlar yengil atletikaning taraqqiyot markazi bo’lib qoladi. 1874 yilda Govard universitetida yengil atletikadan birinchi musobaqa bo’lib o’tadi. 80-yillar oxirida AQSHda universitetlararo atletika ittifoqi bo’lgan «Amerika havaskorlar yengil atletikasi milliy assosiasiyasi» va mamlakatda yengil atletika rahbar organi – «Amerika havaskorlar yengil atletikasi ittifoqi» vujudga keladi. Germaniyada birinchi yengil atletika musobaqalarini 1888 yilda Berlindagi kroket va futbol klublari tashkil qilgan edi. Mustaqil yengil atletika klublari esa 90- yillarda paydo bo’ladi. 1898 yilda yengil atletika rahbar tashkiloti – Germaniya yengil atletika boshqarmasi tuziladi. Skandinaviya mamlakatlarida yengil atletika mustaqil sport turi sifatida 1887 yilda SHvesiyada, 1897 yilda Norvegiyada va 1906 yilda Finlyandiyada rasm bo’la boshladi.

Vengriyada, Polshada, CHexoslovakiyada, YUgoslaviyada va boshqa Markaziy Evropa mamlakatlarida yengil atletika sporti o’tgan asrning 90-yillarida rivojlana boshladi. Ko’p mamlakatlarda yengil atletika sport turi sifatida XIX asr oxirlarida qabul qilinadi. Yengil atletika sporti taraqqiyotida qadimiy grek Olimpiya o’yinlarning 1896 yilda qayta yo’lga qo’yilishi muhim ahamiyatga ega bo’ldi. Keyinchalik Olimpiya o’yinlari sportning eng muhim turlaridan, shu jumladan, yengil atletikadan xalqaro kompleks musobaqalar bo’lib qoldi. 1965 yilgacha Olimpiya o’yinlari faqat 15 marta o’tkazilgan edi. Harbiy harakatlar va boshqa sabablar bilan 1916 yilda Berlinda, 1940 yilda Tokioda, 1944 yilda Xelsinkida o’tka-zilishi mo’ljallangan Olimpiya o’yinlari bo’lmay qolgan edi. Olimpiya o’yinlarida yengil atletika musobaqalarining programmasi har doim o’zgarib kelgan. 1928 yilda Amsterdamdagi IX olimpiadada birinchi marta ayollar uchun yengil atletika musobaqalari o’tkaziladi. SHundan keyingi barcha o’yinlarda ham bu musobaqalarda o’tkazib kelinadi. Hozirgi zamon Olimpiya o’yinlari birinchi marta 1896 yilda Afinada bo’lgan edi. Yengil atletika musobaqalarida atigi 12 mamlakat vakillari qatnashgan edi. Bu o’yinlar ko’pchilik atlet-larning sport natijalari va mashq bajarish texnikalari past edi. 1912 yilda Stokgolmda (SHvesiya) bo’lib o’tgan V Olimpiya o’yinlari yengil atletika taraqqiyotida muhim bosqich bo’ldi. O’shanda yengil atletikaning ko’p turlaridan qator yillardan beri o’zgarmay kelayotgan jahon va Olimpiya rekordlari yangilangan edi. 1912 yilda yengil atletikani rivojlantirishga va xalqaro musobaqalar o’tkazishga rahbarlik qiladigan organ – Xalqaro yengil atletika havaskorlari federasiyasi (IAAF) tashkil qilingan. Federasiyaning maqsadi – federasiya a’zolari

o’rtasida hamkorlik o’rnatish, ustav va xalqaro musobaqalar o’tkazish qoidasini ishlab chiqishdan iborat edi. Birinchi jahon urushidan keyin ko’p mamlakatlarda sport tushkun holatda edi. SHuning uchun ko’p mamlakatlar 1920 yilda o’tkazalgan XII Olimpiya o’yinlarida qatnashmadi. Bu o’yinlarda urushga qatnashmagan va mamlakatlarning vakillari (amerikaliklar, shvedlar va finlar) tuzukroq nati-jalarga erishdilar. Birinchi va ikkinchi jahon urushlari o’rtasidagi qariyb hamma olimpiyadalarda yengil atletikadan Amerika Qo’shma Shtatlarining sportchilari katta muvaffaqiyatlarga erishib keldilar. Fransiya, Angliya, Germaniya, SHvesiya va Finlyandiya yengil atletikachilari ular bilan jiddiygina bellashar, ayrim turlarda esa ulardan tuzukroq natijalar ham ko’rsatar edilar. Ikkinchi jahon urushidan keyin yengil atletika sporti taraqqiyotida anchagina o’zgarishlar bo’ladi. Bu davrda hamma mamlakatlar yengil atletikachilarning Yutuqlari darajasi sezilarli Yuksalgan, bu sport turida kuchlar nisbati o’zgardi. Sovet Ittifoqi boshchiligidagi sosialistik lager mamlakatlari sportchilari ayniqsa katta Yutuqlarga erishdilar. Jahon yengil atletikasi taraqqiyotida Xelsinkida o’tkazil-gan XV Olimpiya o’yinlaridagi (1952 yil) musobaqalarning ahamiyati katta bo’ldi. Unda 70 mamlakat ishtirok etdi. Birinchi o’rinni AQSH yengil atletikachilari oldilar. Olimpiya muso-baqalarida birinchi marta qatnashgan sovet yengil atletikachilari ular bilan qattiq bellashib, ikkinchi o’rinni oldilar. Uchinchi o’ringa Angliya sportchilari chiqdilar. Chexoslovakiya yengil atletikachilari ancha yaxshi Yutuqlarga erishdilar: E.Zatopek uzoq masofalarga Yugurishda uch marta (5000, 10000 m va marafoncha) g’alabaga erishdi. D.Zatopkova nayza uloqtirishdan jahon rekordi qo’ydi. Vengriyalik sportchi I.CHermak bosqon uloqtirishdan yangi jahon va Olimpiya rekordlari qo’ydi. Melburndagi XVI olimpiya o’yinlarida (1956 yil), ob-havo noqulayligiga qaramasdan, yengil atletika sportida, shubhasiz, o’sish borligi namoyish qilindi. Erkaklar yengil atletikaning 24 turidan 19 tasida, ayollar esa 9 turdan 8 tasi yangi

Olimpiya rekordlari (bundan 4 tasi jahon rekordlari) o’rnatdilar. Birinchi o’ringa AQSH yengil atletikachilar, ikkinchi o’ringa sovet sportchilari, uchinchi o’ringa Avstraliya yengil atletikachilari chiqdilar. Jahon yengil atletika taraqqiyotida Rimda XVII Olimpiya o’yinlari (1960 yil) kulminasion moment bo’ldi. SSSR va AQSH sportchilaridan tashqari, Polsha, Chexoslovakiya, Vengriya, Germa-niya Demokratik Respublikasi va Ruminiya sportchilari kuchlilar qatoriga o’tib oldilar. Hindiston va Afrikaning ba’zi mamlakat-laridan kelgan yengil atletikachilar ham yaxshigina Yutuqlarga erishdilar. 1960 yilda SSSR sportchilar bosh Evropa mamlakat-larning yengil atletikachilari AQSH sportchilariga etib bo’lmaydi deb Yurilgan turlarda (100 metrga, 200 metrga va 800 metrga Yugurish, balandlikka sakrash) birinchilikni qo’lga kiritdilar. Ayollar yengil atletikasida-ku evropa sportchi ayollarining amerikalik ayollardan ustunligi aniq edi. Rimdagi Olimpiya musobaqalarida amerikalik yengil atletikachilar birinchi marta mag’lubiyatga uchradilar va ikkinchi o’rinni egalladilar. Hammadan oldingi sovet yengil atletkachilari edilar. Tokiodagi XVIII Olimpiya o’yinlaridagi yengil atletikachilar musobaqalari yengil atletika tarixida nihoyatda katta voqea bo’ldi. Musobaqalar hamma qit’alar yengil atletikachilarning mahorati juda ham o’sib ketganini ko’rsatdi. 11 ta jahon rekordi qo’yildi va 70 dan ortiq Olimpiya rekordlari yangilandi. Ko’p davlatlarning milliy Yutuqlari jadvaliga 20 dan ortiq tuzatishlar kiritilgan. Evropa mamlakatlarida yengil atletikani ommalashtirish va rivojlantirish, musobaqalarni tashkil qilish va o’tkazish, maqsadida Osiyo atletik assosiasiya (OAA) tuzilgan edi. Bugungi kunda esa 42 davlatni birlashtirib turibdi. Bunday musobaqalar, Osiyo va jahon kuboklari qiziqarli o’tganligi sababli musobaqalarga qiziqish juda katta. Butun dunyo yengil atletikachilari uchun Osiyo va jahon chempionatlarini o’tkazib borish katta ahamiyatga ega. 4. O’zbekiston hududida yengil atletikaning taraqqiyot yo’li

BuYuk mutafakkir olim Abu Ali ibn Sino bemorlarni davolashda gimnastika, suzish, kurash bilan birga tez Yurish, Yugurish, sakrash, nayza otish ko’tarish mashqlaridan unumli foydalangan. Jahongir sarkarda bobokalonimiz Amir Temir esa o’z lashkarlarini jismonan baquvvat, epchil va chidamli qilib tarbiyalashda yengil atletikani, past-baland joylarda Yugurish (kross), nayza otish, tosh irg’itish, to’siqlardan sakrab Yugurish mashqlaridan muntazam ravishda foydalangan. 1916 yilda Farg’ona (Skoblev) shahriga Yugurish bo’yicha Rossiyada mashhur bo’lgan Lev Barxash keladi, u yengil atletikada ishqibozlari to’garaklarini tuzib, ular bilan birgalikda Marg’ilon soy (Mustaqillik ko’chasi) qirg’og’idagi velosiped sporti bo’yicha mashqlar va poyga o’tkaziladigan o’yingohni qayta qurib Yugurish uchun moslashtiradi, 280 metrlik Yugurish yo’liga quradi va hatto, sakrash uchun qo’ndoqlar o’rnatilgan. U paytlarda shaharlarda yengil atletika to’garaklarida, asosan, katta yoshdagi, juda oz odamlar qatnashganlar. U ham bo’lsa, sport ishqibozlari jamiyatlari, xususiy sport klublari va skautlar tashkilotlari a’zolari bo’lgan. 1918-1920 yillardan boshlab jismoniy tarbiya va sportning ommaviy rivojlanishiga katta e’tibor beriladi. Turkiston respublikasi xalq ta’limi komissariyati qoshida 1919 yilda sport kollegiyasi (kengashi) tuziladi. U umumiy Harbiy ta’lim bosh boshqarmasi tomonidan maydonlarda namoyish etiluvchi sport chiqishlari hamda turli musobaqalarni tashkil etish, shuningdek o’quvchilar bilan o’tkazilgan jismoniy tarbiya mashq chiqishlari hamda turli musobaqalarni tashkil etish, shuningdek o’quvchilar bilan o’tkazilgan jismoniy tarbiya mashg’ulotlariga rahbarlik qilgan. Sportning boshqa turlari qatorida yengil atletika bo’yicha uYushgan mashg’ulotlar tashkil topgan. 1920 yilning oktyabrida Toshkent I O’rta Osiyo Olimpiadasi o’tkazilgan. Uning dasturiga futbol, yengil atletika, shaxmat va sportning milliy turlari bo’yicha musobaqalar kiritilgan. Yengil atletika bo’yicha o’tkazilgan musobaqalarda Farg’ona shahri jamoasi quvonchli zafarlarni qo’lga kiritgan. Dasturga kiritilgan 12 turning 8 tasi mazkur

jamoasi a’zolari nafaqat bir marotaba, hatto ikki marotaba birinchi o’rinni egallashadi (G.Bernadskiy, D.Dadashevich, aka-uka Burmakinlar). 8x100 m estafetasida esa Farg’ona jamoasi boshqalardan ancha o’zgan holda g’alaba qozongan. 1922 yilda yengil atletika bo’yicha Turkiston Respublikasi sportchilari qo’lga kiritilgan g’alabalarining 1-jadvali tuzi-ladi. SHu davrning etuk yengil atletkachilari: N.Ovsyannikov, P.Taranov, YA.Valishevlar ishchi va dehqon yoshlarni yengil atletika ishqibozlari to’garaklariga jalb qilish bo’yicha faol ish olib borishadi. 1924 yilning mayida Toshkent, o’lkada, birinchi o’yingoh (keyinchalik Pishevik deb nomlangan) ochiladi. Hozir uning o’rniga V.S. Mitrofanov nomli suv sporti saroyi barpo etilgan. SHu yilning avgust oyida Umumturkiston jismoniy madaniyat bayrami o’tkazilgan. Sportning to’qqiz turi bo’yicha o’tkazilgan bu musoba-qalarda respublika viloyatlaridan 260 nafar sportchi qatnashgan. O’rta Osiyo respublikalari va Qozog’istonning davlat milliy tuzilishiga ko’ra, 1924 yilda O’zbekiston SSR tashkil topdi. SHu yildan boshlab O’zbekistonning yengil atletika bo’yicha qo’lgan kiritilgan g’alabalari rasman qayd etila boshlandi. Sobiq O’zbekiston Kompartiyasining II s’ezdi Qarorlarini bajara borib, respublika komsomoli jismoniy tarbiya tashki-lotlari ustidan otaliqni o’z zimmasiga oldi. Yengil atletika mashg’ulotlariga qishloq yoshlari jalb qilina boshlandi. 1926 yilning 15 iYulida Toshkent SHayxontoxur tumanida eski shahar («Spartak») stadionining tantanali ochilishi bo’ldi. 1927 yildagi I umumo’zbek Spartakiadasi, 1928 yildagi ikkinchi ana shunday spartakiada I Butunittifoq spartakiadasi oldidan o’tkazilgan. 1927 yilda toshkentlik harbiy xizmatchi Nikolay Ovsyan-nikov Yugurish bo’yicha to’siqlar ora 110 metrni 17.0 sek Yugurib o’tdi, hamda balandlikka sakrash bo’yicha 177 sm ga sakrab birinchi o’rinni egalladi va o’zbek yengil atletikachilari orasida ikki hatlash bo’yicha sobiq ittifoq rekordini o’rnatdi. U

Vatan yengil atletikachilari orasida birinchi bo’lib «17 sekund» marrani egalladi. Bir yil o’tgach, I Umumittifoq spartakiadasida N.Ovsyannikov masofani 16.2 sek da Yugurib o’tdi. So’ngra u masofani 15.2 sek da chopib o’tadi. Biroq sportchi Yugurish chog’ida ikki to’siqni yiqitib o’tganligi uchun bu natija qayd etilmadi hamda bu marra rekord sifatida qabul qilinmadi. I Butunittifoq spartakiadasida o’zbek yengil atletikachilar ishtirok etishdi. N.Ossyannikov 110 metr Yugurish (16.2), YU.Dunaev balandlikka sakrashda (175) va uch hatlab sakrashda ikkinchi o’rin (12.75), A. Tikunova lappak otishda ikkinchi o’rin (25, 33 m ), Z. L. Rikova ayollar ichida langar cho’p bilan balandlikka sakrashda birinchi o’rinni egalladilar. 1929 yil bahoridan boshlab respublika poytaxti Toshkentda «Pravda Vostoka» gazetasini sovrini uchun shahar ko’chalari bo’ylab estafeta musobaqasi o’tkazila boshlandi. Samarqand, Urganch, Buxoro kabi respublikaning boshqa shaharlarida ham shunday estafetalar tashkil etiladi. Ushbu holat aholi o’rtasida yengil atletika sportini ommaviy ravishda targ’ibot va tashviqot ishlarini olib borishning dastlabki harakati bo’lgan. O’ttizinchi yillar jismoniy tarbiya harakati rivojida kuchli olg’a siljish davri bo’ldi. 1934 yildan o’zbek yengil atletikachilari O’rta Osiyo respublikalari va Qozog’iston yengil atletikachilari bilan uchrashuvlar o’tkaza boshlaydi. Ana shunday musobaqalardan birinchisi (bunda Qozog’iston Respublikasi konkursdan tashqari ishtirok etdi) 1934 yilning 5-12 sentyabrida bo’lib o’tdi. Erkaklarni musobaqa dasturining 16 turidan o’ntasida o’zbek sportchilari (E.Pusillo – 100, 200 va 400 metrga Yugurish, V.Bezrukov; 500 va 10000 metrga Yugurish, Yu.Dunaev-to’siqlar ora 100 metrga Yugurish, E.Ryabushev balandlikka sakrash, N.Bespokoynov uch hatlab sakrash) g’alabani qo’lga kiritishadi. Ayollar dasturi bo’yicha etti tur o’tkazilib ularni barchasida o’zbek sportchilari (L.SHaternikova 100 metrga Yugurish va balandlikka sakrash, T.Kuznesova lappak otish, T.Basharina uzunlikka sakrash, 800 metrga Yugurish) g’alabani qo’lga kiritadi.

1936 yilning sentyabrida IV Umumo’zbek spartakiadasi o’tkazildi. Spartakiadada yengil atletikachilar o’rtasida bo’lib o’tgan musobaqalarda L.SHaternikova, V.Sexmestrenko, M.Toporova, T.Besednova, L.Olixova, A.Kosarevlar o’z turlarida O’zbekiston rekordini o’rnatishdi. 1936 yili o’zbek yengil atletika-chilari tomonidan 32 rekord o’rnatilgan. 1937 yilda Toshkent, Samarqand, Farg’ona, Buxoro va respublikaning boshqa shaharlarida yengil atletika bo’limlari mavjud bo’lib, birinchi sport maktablari bo’sh ochildi. Bu xayrli ish tezda o’z mevasini berdi. 1938 yili yengil atletika bo’yicha mamlakat birinchiligida O’zbekiston yosh yengil atletikachilari jamoasi ikkinchi o’rinni egallashdi. N.SevrYukova, E.Demchenko, N.Kavtunova, K.Kapustyanskiy, YU.SHolomiskiy, V.Drobchinskiylar Yuqori natijalarni qo’lga kiritishadi. Urushning og’ir yillarida ham respublikada jismoniy tarbiya hayoti so’nmadi. Musobaqalar, asosan, harbiy ahamiyatga ega bo’lgan kross, granata otish, to’siq istehkomlaridan oshib Yugurish bo’yicha o’tkazildi. Sport tashkilotlari o’z faoliyatini front ehtiyojlariga moslab qayta tuzib chiqdilar. Umumharbiy ta’limda respublikaning ko’zga ko’ringan murabbiylari V.Bessekernix (Samarqand), V.Skavinskiy (Buxoro), P.Taranovlar (Toshkent) o’z sohasi bo’yicha katta ish olib borishdi. Aynan ular, og’ir harbiy holatga qaramay, O’rta Osiyo respub-likalari va Qozog’iston spartakiadasida qatnashuvchi sportchilarni tayyorlashgan. O’rta Osiyo respublikalari va Qozog’iston II spartakiadasi 1943 yili Olma- Otada bo’lib o’tadi. Erkaklar dasturining sakkiz turidan to’rt turida o’zbek sportchilar birinchi o’rinni egallashdi. Ular orasida Sadunin 800 va 1500 metrga Yugurish, N.Bespakoynov-100 metrga Yugurish hamda L.Kanaki uzunlikka sakrash bo’yicha, ayollar orasida 140 sm balandlikka sakrab g’oliblikni qo’lga kiritdi. III Spartakiada 1944 yilda Toshkentda o’tadi. Unda asosan, erkaklvr ishtirok etib, sportning 11 turi bo’yicha bellashuvlar o’tkazildi. Ayollar musobaqasi faqat uch tur bo’yicha o’tdi.

Spartakiadada Pusillo 100 va 400 metrga Yugurish, A.Borisov balandlikka va uzunlikka sakrash, hamda G.Kosarev nayza otish bo’yicha g’oliblikni qo’lga kiritdi. 1945 yil sentyabrida O’zbekiston spartakiadasi dasturi bo’yicha «Spartak» stadionida yengil atletika musobaqasi bo’lib o’tadi. 150 nafar sportchi ishtirok etgan bu musobaqalarda quvonchli marralar qo’lga kiritildi. 1946 yilga kelib respublika rekordlari yangi ko’rsatkichlarga ko’tarildi: N.SevrYukova besh hatlab sakrash, to’siq osha Yugurishda F.Xasanova g’olib chiqishdi. 1947 yili Moskvada bo’lib o’tgan jismoniy tarbiya bilan shug’ullanuvchilarning butunittifoq namoyishiga O’zbekistonda «SSSR sport masteri» darajasiga erishgan yengil atletikachilar A.Borisov va F.Xasanova, shuningdek jismoniy tarbiya xodimlari bayram nishonlash musobaqalarida shitirok etish uchun respublika chempionlari N.SevrYukova, L.Skaskaya, A.Karieeva, Sultanov, T.Ismailov, S.Popovlar Moskvaga borishdi. 1948 yildan boshlab O’rta Osiyo respublikalari va Qozog’iston sportchilarining o’zaro uchrashuvlari an’ana tusini oldi. Ana shunday birinchi uchrashuv 1948 yilning mayida Frunze shaxrida bo’lib o’tadi. Erkaklar bahsida o’zbek yengil atletikachilari 13 tur sport musobaqasida uch turidan g’oliblikni qo’lga kiritishadi. Ayollar esa to’qqiz turdan beshtasida g’olib bo’lishdi. Musobaqada, ayniqsa er-xotin Aleksey va Nadejda Borisovlar muvaffaqiyatli qatnashdi. Aleksey Borisov uzunlikka sakrash bo’yicha Nadejda esa 100 va to’siqlar ora 80 m Yugurishda va yadro itqitishda g’olib bo’ldi. 1949 yildagi ittifoq birinchiligi musobaqalarida O’zbe-kiston yengil atletikachilari 9-o’rinni egallashdi. Sovrindorlar orasida V.Gerasimchuk uch hatlab sakrashda, YU.Finke esa balandlikka sakrash bo’yicha uchinchi o’rinni oldilar. 1949 yilda respublikaning 40 rekordi yangilandi. Terma jamoasiga kirgan YU.Finke, S.Popov, YU.SHolomiskiy, V.Gera-simchuk singari yosh yengil atlekatikachilar paydo bo’ladi. 1950-1951 yillarda V.Gerasimchuk (uch hatlab) va YU.Finke (balandlik) mamlakat musobaqalari sovrindorlari bo’liщdi. Urush qatnashchisi N.Borisov esa

1950 yil sobiq ittifoq chempionati sovrindori bo’ldi. Birinchi Olimpiya o’yinlariga qatnashgan o’zbekistonlik yengil atletikachi S.Popov 110 m to’siqlar ora Yugurish bo’yicha 1951-1954 yillar mobaynida ittifoq chempiona-tining to’rt marta sovrindori bo’ladi. 1952 yili sport ustasi Sergey Popov 110, 200 va 400 metrga to’siqlar bo’yicha respublika rekordini o’rnatadi. 50-yillarda respublika terma jamoasi qobiliyatli sport-chilar bilan to’la boshladi. Uning safiga L.Sklyarova, V.Rodenko, L.Minina, A.Pugacheva, V.Tushkov, A.Xolmanskaya, G.Senkin, A.Chexonin, V.Puzanov, V.Puchkov, YU.Krasilnikov, N.Xaydarov, L.Moiseenko, I.CHuvilin, V.Lomakin, T.Bondarenko, S.Gudoshni-kova (Pavlova), V.Ballod, O.Turkeeva (Nerovnaya), V.Sitnikova, I.Monastirskiy kelib qo’shiladi. Ular bir necha bor O’zbekiston rekordchilari va chempionat g’oliblari bo’lib, butunittifoq musobaqalarida ishtirok etishgan. 50-yillar boshida Gennadiy Senkin 100 dan 400 metrgacha Yugurishda eng kuchli sprinter sanalgan. U O’rta Osiyo respubli-kalari Qozog’iston musobaqalarida ko’p marotaba g’oliblikni qo’lga kiritgan. 1953 va 1954 yillar 200 va 400 metr masofaga Yugurish bo’yicha O’zbekiston rekordini yangilab mamlakatning o’nlik eng kuchli sportchilari Mamatqul Altibaev, Farida Hasanova, Aleksandr Chexonin, Nadya Borisova, Yuriy Krasilnikov, Valentina Ballod qatoriga kirgan. Maktab o’quvchilarining 1955 va 1957 yillarda o’tgan Butun-ittifoq spartakiadalari yengil atletika bo’yicha mohir sportchilar opa-singil Tamara va Irina Presslarni tanitdi. Murabbiy V.P. Bessekernix rahbarligida Tamara 1955 yili yadro, lappak, uchkurash musobaqalari bo’yicha uch oltin medalni qo’lga kiritdi. Irina esa 1957 yili yadro irg’itishda g’olib, beshkurash musobaqalarida ikkinchi sovrindor bo’ldi. 1956 yili Moskvada bo’lib o’tgan sobiq ittifoq xalqlarining I Spartakiadasida O’zbekiston yengil atletikachilarining terma jamoasi 9-o’rinni egallaydi, universitet talabasi Valentina Ballod balandlikka sakrashda spartakiada g’olibi hamda mamlakat chempioni bo’lib, 1956 yili Melburnda o’tgan XVI Olimpiya

o’yinlarida sobiq ittifoqi terma jamoasi tarkibida ishtirok etdi. Sportchining mahorati yildan yil o’sib, mamlakat birin-chiligi uchun o’tkazilgan musobaqalarda to’rt marotaba sovrindor bo’ldi. U 1960 yili Rimda o’tgan olimpiadada ishtirok etdi, 1961 yili esa balandlikka sakrash bo’yicha yana mamlakat chempioni bo’ldi. Oleg Ryaxovskiy 1957 yilda Parijda bo’lib o’tgan talabalar umumjahon Universiadasida 16 metrli ko’rsatkich bo’yicha parijliklarga uch hatlab sakrashni namoyish etdi. Uning natijasi 16.01 m bo’lib, bu birinchi o’rin degani edi. Igor Monastirskiy 1958 yili Sochida bo’lib o’tgan Bahorgi an’anaviy umumittifoq musobaqasida 100 metrga Yugurish bo’yicha Vladimir Tuyakov tomonidan o’rnatilgan rekordni 0,2 sek ga yangilab 10,4 sek da Yugurib o’tdi, hamda sprint guruhi bo’yicha birinchi sport ustasi darajasiga erishdi. 1958 yili sobiq ittifoq va AQSH o’rtasida birinchi xalqaro «Gigantlar» uchrashuvi bo’ldi. Jiddiy sinovdan o’tgan terma jamoasi tarkibida O’zbekiston vakili 1958-1959 yillar mamlakat chempioni bo’lgan toshkentlik O.Ryaxovskiy ham bor edi. U uch hatlab sakrashda 16 m 59 sm marrani egallab, jahon rekordini 3 sm ga ko’tardi. U aka-uka Ferreyra va Silvalarga tegishli Yutug’ini yangilagan edi. Respublikamiz sharafini I.Monastirskiy (100 m ), A.Chexo-nin (800 m ), O.Raxovskiy (uzunlikka, uch hatlab), I.Chuvilin (olti), V.Lomakin (lappak), I.KlYuev (yadro), T.Bondarenko (80 m t.o.), L.Chernyavskaya (uzunlik), A.Xolmanskaya (yadro, besh hatlab) himoya qildilar. Ammo respublika terma jamoasi birinchi Spartakiadaga nisbatan yomon qatnashib, 12-o’rinni egalladi. 60-yillarda respublikada sport inshootlarining soni ko’paydi, sportchilarni shakllantirish uslubiyati yaxshilanadi. V.I. Barishev, N.N. Bikov, A.A. Vink, Yu.T. Zakirov, V.P. Bessekernix, YU.S. SHolomiskiy, V.G. Fedoseev, M.M. Vnuchkova, YU.N. Puzanova, A.V. Borisov, A.A. Osipov, V.I. LYubarskiy, Yu.A. Krasilnikov, V.M. Vardzelov, G.N. Senkin, V.P. Litvinov, T.P. Saliev, V.P. Artamonov kabi murabbiylar o’zbek sportchilarini safini qobiliyatli yengil atletchilar bilan to’ldirishda faol ishlashdi.

1960 yilda «O’zbekistonda xizmat ko’rsatgan ustoz» sharafli unvoni joriy qilinadi. Mana shu unvonga birinchi bo’lib Toshkentda Barishev Viktor Illarionovich, so’ng Zokirov Yunus Turg’unovich (Namangan), Bessekernix Vladimir Pantelemonovich (Samarqand), Bikov Nikolay Nikolaevich (Toshkent), Kosarev Grigoriy Andreevichlar (Toshkent) bu Yuksak unvonga sazovor bo’lishgan. 1963 yili Moskvada bo’lib o’tgan xalqlarining III Sparta-kiadasida O’zbekiston yengil atletikachilar terma jamoasi ittifoq jamoalar orasida ikkinchi o’rinni egalladi. V.Ballod balandlikka sakrash bo’yicha bitta bronza medalini olish sharafiga muyassar bo’ldi. Dasturning shaxsiy turida kuchli o’nlik tarkibiga I.Chuvilin – langar cho’p bilan sakrash (5-o’rin), V.Sitnikov – Yugurish 400 m (6- o’rin), E.Machula uzunlikka sakrash (6-o’rin), G.Nekrashevich – nayza (6-o’rin), T.Nerovnaya 800 m Yugurish (7-o’rin), O.Levonenko – balandlik (8-o’rin), G.Podlazov – nayza (8-o’rin), E.Skorikov – Yugurish 200 m (8-9 o’rin), E.Andris – bosqon otish bo’yicha 6-o’rin egallashgan. E.Andris 1963 yili bosqonni 67 m 57 sm ga irg’itib, respublika rekordini o’rnatdi. Uning bu ko’rsatkichi 6 yil mobaynida saqlanib turdi. U 1963 yili eng yaxshi bosqon irg’ituvchilar o’nligi qatorida jahon sifatchilari safida 8-o’rinni egallaydi. 1963 yili Toshkent bo’lib o’tgan uchrashuvda respublika vakili German Kutyanin balandlikka sakrash sektorida o’zining ilgari respublika rekordini yaxshilashga muvaffaq bo’ldi. Keyingi yillarda G.Kutyanin O’zbekiston rekordini olti marotaba yangilab, uni 2 metr 11 sm ga ko’tardi. 1969 yil u Rigada bo’lib o’tgan qishki Kubokda 2 m 15 sm ga sakrab, XTSU unvoniga sazovor bo’lgan. 1967 yilgi O’zbekiston Spartakiadasi yengil atletikachilarga katta Yutuqlar olib kelgan. Viktor Kolmakov to’siqli Yugurishda olimpiya ishtirokchisi Sergey Popov rekordlarini nishonga oldi. U 400 m to’siqli masofani 52,5 sek o’tib, respublikaning o’n besh yil muqaddam o’rnatilgan rekordini yaxshilashga muvaffaq bo’ldi.

Viktor Tereshenko va Vadim Kolobovlar yengil atletikaning o’nkurash musobaqalarida «sport ustasi» unvoniga mos ochkolar to’plashdi. Ularga qadar O’zbekistonda yengil atletikani bu turi bo’yicha «sport ustasi» unvoniga sazovor sportchi bo’lmagan. 1967 yili maktab o’quvchilarining X Butunittifoq spartaki-adasida 15-16 yoshda bo’lgan kichik yoshdagi yoshlar va qizlar guruhi bo’yicha beshkurash musobaqalarda marg’ilonlik Tatyana Pushkareva va 400 m da Yugurish bo’yicha toshkentlik Irina Xavanskaya g’olib chiqdilar. Termizlik Boris Lobkov esa balandlikka sakrash bo’yicha kumush medal sovrindori bo’ldi. Ashur Normurodov uch kilometrli kross Yugurish bo’yicha o’smirlar o’rtasida 4 marta mamlakat chempioni bo’ldi. 1968 yili 5000-1000 masofada Yugurish bo’yicha mamlakat chempioni unvonini egalladi. Keyinchalik u uzoq masofaga Yugurish bo’yicha O’zbekistonning ko’p bor chempioni va rekordchisi bo’ldi. U 2002 yilning 1 yanvariga qadar 5000 m ga Yugurish bo’yicha 1975 yilda o’rnatilgan (13.41.0 sek ) respublika rekordchisi sanaladi. O’zbekistonning yosh spinterlari 1969 yili uch marta butunittifoq rekordini o’rnatdi. Murabbiy B.A. SHapochnik tayyorlagan Dmitriy Nedostupov, Gennadiy YAkobson, Vladimir Zdobnov, Sergey Petrovdan iborat kichik yoshdagilar 4x100 m masofaga estafeta tayoqchasini 43.6, so’ng 43.3 sek da olib o’tadi. Aynan shu guruh 15-16 yoshdagi yoshlar guruhi o’rtasidagi 4x200 m ga Yugurish bo’yicha masofani 1.33.1 sek da o’tib, ittifoq rekordini yangilaydilar. 1972 yil Kievda bo’lib o’tgan maktab o’quvchilarining Butun-ittifoq spartakiadasida O’zbekiston terma jamoasi beshinchi o’rinni egalladi. G’oliblar ro’yxatini lappakni 49 m 16 sm (murab-biy S.L. SHklyar) otgan samarqandlik maktab o’quvchisi Sergey Jogolev va 4x100 m Yugurishda qizlar to’rtligi – Tatyana SHishkina, LYudmila Storojkova, Naira Inileeva, Natalya Minenkolar egalladi. G’oliblar Tatyana SHishkina 200 m ni o’tib 2-o’rinni, 100 m ni 12.0 da o’tib 3-o’rinni, Anatoliy Dimov 5000 m 15.03.4 da o’tib 2-o’rinni, 3000 m ni 8.36.0 da o’tib 3-o’rinni, YUriy SHerbiy uch hatlab sakrashda 14.84 ni egallab 3-

o’rinni, Vyacheslav Bondarenko 400 metrli to’siqli masofani o’tish 55.1 ko’rsatib 3-o’rinni egallashga muvaffaq bo’lishdi. 1973 yili Moskvada bo’lib o’tgan I Butunittifoq yoshlar o’yinida O’zbekiston yengil atletikachilar terma jamoasi sakkizinchi o’rinni olishdi. Sovrinli o’rinlarni 200 metrga Yugurish bo’yicha LYudmila Dolgova ikkinchi o’rinni olish sharafiga muyassar bo’lishdi. 4x100 m ga chopish estafetasida YUriy Usikov, YUriy Mavashev, Nikolay Noganev va Vladimir Zdobnov bronza medalini olishdi. Sovrindorlardan tashqari jamoasi Yutug’iga to’siqlar ora Yugurish bo’yicha 4-o’rinni egallagan Tatyana Pere-sipkina salmoqli ulush qo’shdi. SHuningdek, Evgeniy YAkimenko (uch hatlab 5-o’rin), Aleksandr Bershteyn (100 m to’siqlar ora 6-o’rin), Gennadiy Ribkin (nayza 7-o’rin) yaxshi natijalarga erishishdi. «Gigantlar» bilan yondosh ravishda sobiq ittifoq va AQSH o’rtasida yosh yengil atletikachilar musobaqasi o’tkaziladi. 1977 yili Virjiniya shtatida bo’lib o’tgan sobiq ittifoq va AQSH o’rtasidagi xalqaro matchda O’zbekistondan uch vakil – Mixail Rastrigin to’siqlar ora (400 m masofani 53.03 sek da o’tib 3-o’rin), Aleksandr Xarlov (to’siqlar ora 110 m masofani 14.3 sek da o’tib 3-o’rin), Nadejda Tupisina (nayzani 49 m 90 sm ga otib 2-o’rin) qatnashadi. 70-yillar chidamlilik Yugurishlari bo’yicha sportchilar tayyorlash borasida andijonlik O’zbekistonda xizmat ko’rsatgan murrabiy R.X. Sayfulining qobiliyatlari yaqqol namoyon bo’ldi. U yosh sportchilar xalqaro toifadagi Svetlana Ulmasova va Zamira Zayseva (Axtyamova)dek sport ustalarini tarbiyaladi. Svetlana Ulmasova Jahon Kuboki sovrindori, mamlakat birinchiligi uchun o’tkazilgan musobaqalar chempioni va Sovrindori 3000 m ga Yugurish bo’yicha jahon rekordchisi hamda xizmat ko’rsatgan sportchi darajasiga etdi. Bu qizlarning ham 1987 yili chop etilgan xalqaro yengil atletika federasiyasi sportchilari jahonning eng yaxshi o’n sportchisi ro’yxati qatoridan o’rin olgan. Undagi IAAF ma’lumoti barcha davrlarga taaluqlidir. 1980 yili Maoskvada bo’lib o’tgan Olimpiya o’yinlarida O’zbekiston o’zining uch vakili – Aleksandr Xarlov 400 m b.b., Anatoliy Dimov 3000 metrni

to’siqli masofani Yugurishda sobiq SSSR rekordini o’rnatdi, Tatyana BirYulina (nayza otish bo’yicha 6-o’rin) ishtirok etdi. Olimpiyada arafasida O’zDJTI yengil atletika kafedrasi o’qituvchisi Tatyana BirYulina (murabbiy A.A. Vink) jahonda birinchi bo’lib nayzani 70 metrli masofadan oshirgan holda 70.08 ga irg’itdi va jahon rekordini o’rnatdi. O’zbek yengil atletkachilarining Olimpiada o’yinlarida qatnashishi yosh yengil atletikachilar uchun Yuqori sport natija-lariga erishishlarida turtki bo’lsa, murabbiylar uchun bu – zamonaviy talablarga binoan oliy toifali sportchilarni tayyorlash ishiga yanada ishtiyoq bilan kirishishlariga ahamiyat kasb etadi. 1985 yil avgustda Moskvada bo’lib o’tgan Evropa Kubogiga O’zbekiston terma jamoa tarkibiga o’zining uch vakili – E.Barbashina, Z.Zaysev, S.Usovlarni berdi. Ular Kubokda sovrin-dorlar qatorida bo’lishdi. To’siqlar osha 110 metrli masofaga Yugurish bo’yicha favorit fransuz S.Karistan sanalib kelingan bo’lsa, bu masofani 13.56.0 da o’tib, O’zbekistonning yangi rekordini mamlakat chempioni Sergey Usov (murabbiy V.A. Burmatov) o’rnatdi. Valeriy va Pavel Koganlar 1975 yili langar cho’p bilan sakrovchilar tayyorlash ishiga jiddiy ravishda kirishishdi. Ular yaratgan guruhga mamlakat va respublika birinchiligi uchun musobaqalar g’oliblari, sport ustalari va xalqaro toifadagi sobiq SSSR sport ustalari bor edi. Guruh boshi Radion Gataulin – XTSU, jahonning eks–rekordchisi va maktab yoshlari o’rtasidagi 1983 yil musobaqalarining Evropa chempioni, sobiq mamlakat chempioni, 1986 yilda bo’lib o’tgan sobiq ittifoq xalqlari IX Spartakiadasi g’olibi, 1987 yildagi ikkinchi Jahon CHempio-natining sovrindori edi. R.Gataulin langar cho’pni 5 metr 90 sm ga ko’tarib respublika rekordini yangilashga muvaffaq bo’ldi. 1988 yil Seulda (J. Koreya) Olimpiyadada kumush medal sovrindori. O’zbekiston yengil atletikachilari 1987 yilgi mavsumda terma jamoa sifatida muvaffaqiyatli qatnashdilar. Ular Penzada bo’lib o’tgan qishki mamlakat chempionatida – beshinchi o’rinni, O’rta Osiyo respublikalari va Qozog’iston o’rtasidagi uchrashuv – birinchi o’rinni egalladilar.

1987 yili o’tgan mamlakat rasmiy chempionatlari va birinchilik musobaqalarda 10 ta birinchi, 8 ta ikkinchi, 7 ta uchinchi, jami 25 sovrinli o’rinlarni egallab, respublika yengil atletikachilari o’z ishqibozlarini quvontirishdi. 1987 yili o’tgan jahon chempionatida langar cho’p bilan sakrashda R.Gataulin 3-o’rin egallashdan iborat respublika topshirig’ini bajardi. 1987 yilgi mavsumda jahonning 25 eng yaxshi yengil atletlari qatorida R.Gataulin (langar cho’p 3-o’rin). V.Ishutin (langar cho’p 24-o’rin), Usov (110 m li masofaga Yugurish 9-o’rin) dek o’zbek yengil atletikachilari bo’lgan. O’zbekiston yengil atletlari 80-yillar oxiriga kelib Vatan yengil atletikasining 100 yilligini munosib kutish, shuningdek, 88-yilgi Olimpiadaga yo’llanma olish uchun qizg’in tayyorgarlik ishlarini olib borishdi. Bunday qutlug’ sanani nishonlash o’zbek yengil atletikachilarining 1923 yildan 1987 yilga qadar bo’lgan vaqt oralig’ida halqaro, Butunittifoq chempionatlarida qo’lga kiritgan Yutuqlari asos bo’ldi. Hammasi bo’lib sobiq ittifoq chempionatlarida o’zbek yengil atletikachilari 144 ta medalni qo’lga kiritdilar. Mamlakat chempionatlarida eng ko’p medalni qo’lga kiritgan, xizmat ko’rsatgan sport ustasi Svetlana O’lmasova 17 ta medal sohibi bo’ldi (11 ta oltin, 3 ta kumush va 3 ta bronza). Ikkinchi o’rinni sport ustasi Zamira Zayseva, 9 ta medalni qo’lga kiritdi (2 ta oltin, 3 ta kumush va 4 ta bronza). Uchinchi o’rinda esa sport ustasi Valentina Lebedinskaya (Ballod) 7 ta medal bilan (2 ta oltin, 3 ta kumush va 2 ta bronza). 5. Mustaqil O’zbekistonda yengil atletikaning taraqqiyoti 1991 yil sobiq ittifoq xalqlari Spartakiadasida 1 ta oltin, 1 ta kumush, 1 ta bronza medallarga sazovor bo’lishdi. 1952 yildan 1996 yilgacha 29 o’zbekistonlik yengil atletikachilar olimpiada o’yinlarida qatnashgan. O’zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgandan so’ng Olimpiada, Osiyo o’yinlariga, jahon chempionati va boshqa xalqaro musobaqalarga o’z terma jamoalari bilan bevosita qatnashish

huquqiga ega bo’ldi. O’zbekiston yengil atletika federasiyasi 1992 yil Xalqaro yengil atletika federasiyasi IAAF ga a’zo bo’lib kirdi. 1993 yilda esa Osiyo yengil atletika assosiasiyasiga qabul qilindi. O’zbekiston terma jamoasi birinchi marta 1994 yil Xirosima shahrida (YAponiya) XII Osiyo o’yinlarida 11 sportchi bilan ishtirok etib 3 ta oltin S.Munkova balandlikka sakrash, O.YArigina nayza otish, R.G’aniev o’nkurash, 2 ta kumush V.Parfenov nayza otish, O.Veretelnikov o’nkurash va 3 ta bronza K.Zaysev nayza otish bo’yicha sovrindor bo’ldilar. 1999 yil Bangkokda (Tayland) XIII Osiyo o’yinlarida 13 ta atletikachilarimiz ishtirok etib 2 ta oltin S.Voynov nayza otish, O.Veretelnikov o’nkurashda, 2 ta kumush A.Abduvaliev bosqon uloqtirishda va 4x100 m estafetada ayollar o’rtasida g’alabaga erishgan. Osiyo o’yinlari va chempionatlarida (1993-2000) o’zbekis-tonlik sportchilar 7 ta oltin 13 ta kumush va 7 ta bronza medalini qo’lga kiritdilar. O’zbekistonlik yengil atletikachilari IV Jahon chempionatida 1993 yil Germaniyaning Shtutgart shahrida 7 ta sportchi, 1993 yili SHvesiyani Geteborg shahrida 8 ta sportchi ishtirok etishdi. 1997 yili Afinada 7 ta sportchi bilan qatnashdilar. Ularga davlatimiz tomonidan medallar bilan taqdirlandilar. 2001-2002 yillarda: Jizzax shahrida o’tkazilgan «Barkamol avlod» 2001 y. Farg’ona shahrida o’tkazilgan «Umid nihollari». Buxoro shahrida o’tkazilgan «Universiada – 2002»ni dastu-riga kiritilgan yengil atletika turlariga tayyorgarlik olib bordi va bevosita o’tkazishda faol qatnashishdi. 2001-2002 yil 42 respublika, xalqaro musobaqalar o’tkazildi. Xalqaro olimpiya qo’mitasi tashkil topganligi va Yugurishning umumo’zbek kuniga bag’ishlangan 9 ta yosh guruh bo’yicha respublika final musobaqalari o’tkazildi. 2002-2003 yildan boshlab IAAF yangi halqaro qoidalar qabul qilindi.

2001-2002 yil O’zbekiston Respublikasining terma jamoasi Jahon va Osiyo chempionatlarida, XIV Osiyo o’yinlarida MDH xalqaro o’smirlar o’yinlarida (Moskva 2002 yil) qatnashishdi. 2001 yil Leonid Andreev Osiyo chempionatida kumush medal sovrindori bo’ldi. 2002 yil esa o’nkurash bo’yicha o’smirlar o’rtasida chempionlik nomiga ega bo’ldi. Osiyo chempionatida yengil atletikachilar 6 ta kumush va 3 ta bronza medallarning sovrindorlari bo’lishdi. XIV Osiyo o’yinlarida 4 ta medal L.Perepelova 100 m Yugurishda kumush medalga, Z.Amirova 800 m Yugurishda bronza medalga, nayza uloqtirishda E. Voynov bronza medalga, G.Xubbieva, L.Dmitrova, L.Perepelova – 4x100 m estafetada bronza medaliga sazovor bo’ldilar. 2003 yil Urganch shahrida o’tkazilgan «Umid nihollari» va Andijon shahrida o’tkazilgan «Barkamol avlod» musobaqalarida yengil atletika dasturi bo’yicha faol qatnashdilar. 2003 yilda yengil atletikachilar respublika va xalqaro 28 ta musobaqalarda qatnashishdi. Respublika terma jamoasi Parijda o’tkazilgan 9-jahon chempionatida, o’smirlar o’rtasida o’tkazilgan 3 chempionati (Kanada), Osiyo 15 chempionatida Milan (Fillipin), 5-Markaziy Osiyo o’yinlarida Dushanbe shahrida qatnashdilar. Osiyo chempionatida yengil atletikachilar 10 medal (4 ta oltin, 1 ta kumush, 5 ta bronza) medaliga sazovor bo’lishdi va 44 mamlakat o’rtasida 3-o’rinni egallashdi. Markaziy Osiyo o’yinlarida yengil atletikachilarimiz 35 ta medal (12 oltin, 17 kumush, 6 bronza) bilan II o’rinni egallashdi. 2003 yil 5 ta yengil atletikachi, Olimpiada 2004 o’yinlarida qatnashish uchun L.Perepelova, G.Xubbieva, S.Voynov, A.Juravleva, V.Smirnovlar normativlarni bajarib lisenziya olishdi.

Olimpiada o’yinlari O’zbekiston yengil atletikachilari Olimpiada o’yinlarida sobiq ittifoq jamoasi tarkibida birinchi bo’lib 1952 yilda qatnashgan. Bu o’yinlar Finlandiyaning poytaxti Xelsinki shahrida o’tkazildi. Sobiq ittifoq sportchilari uchun birinchi bo’lgan bu olimpiadada O’zbekistondan toshkentlik sobiq ittifoq sport ustasi S.Popov qatnashgan. Keyingi olimpiada o’yinlarida (1956 va 1960 yillar) balandlikka sakrash ustasi toshkentlik V. Ballod qatnashgan. Oradan 20 yil o’tgach, 1980 yili Moskvada bo’lib o’tgan XXII olimpiadada, yengil atletika bo’yicha mamlakat terma jamoasida uch nafar O’zbekiston sportchilari qatnashishdi (T.BirYulina, A.Xarlov, A.Dimov). 1992 yil Barselona (Ispaniya) shahrida o’tkazilgan XXV Olimpiada o’yinlari o’zbekistonliklar uchun sharafli bo’lgan. Unda 6 nafar sportchi qatnashi, bitta oltin medalga sazovor bo’lishdi. 1996 yil Atlanta (AQSH) shahrida bo’lib o’tgan Yubiley XXVI Olimpiada o’yinlarida O’zbekiston mustaqil ravishda o’z bayrog’i ostida qatnashdi. O’zbekiston terma jamoasi tarkibida 12 nafar yengil atletika vakillari bor edi. Eng Yuqori natija o’nkurash-chimiz R.G’aniev (8-o’rin) ko’rsatdi. 2000 yil Sidney (Avstraliya) shahrida bo’lib o’tgan XXVII Olimpiada o’yinlarida 26 nafar sportchilarimiz ishtirok etishdi O’zbekiston mustaqillikni qo’lga kiritgandan so’ng Prezidentimiz va hukumatimiz tomonidan yosh avlodni tarbiyasiga hamda ularni sog’lom, baquvvat qilib tarbiyalash kabi vazifalarga katta e’tibor qaratilib kelinmoqda. Ularni ma’nan etuk, barkamol bo’lib tarbiya topishda jismoniy tarbiya va sportning roli muhumdir. Mustaqilligimizning dastlabki kunlaridan sport sohasiga e’tibor qaratilishi, bizning sportchilarimizni halqaro maydonlarda Yuqori sport natijalarini qo’lga kiritishiga zamin yaratmoqda. Jumladan 1994 yilda o’smir yoshdagi sportchilarimizdan Sergey Voynov ilk bor Portugaliyaning Lissabon shahrida o’tkazilgan yoshlar o’rtasida jahon chempionatida ishtirok etib, nayza uloqtirishda 72,92 m. natija bilan 30 nafar sportchi ichida 4 o’rinni egallagan bo’lsa, oradan

ikki yil o’tib Avstraliyaning Sidney shahrida bo’lib o’tgan yoshlar o’rtasida jahon chempionatida O’zbekiston tarixida birinchi bo’lib nayza uloqtirish bo’yicha 79,78 m. natija bilan jahon chempioni unvoniga sazovar bo’ldi. 2002 yil YAmaykaning Kingston shahrida bo’lib o’tgan yoshlar o’rtasida jahon chempionatida yana bir iqtidorli yoshlarimizdan Leonid Andreev yengil aletikaning o’nkurash turi bo’yicha 7693 ochko to’plab jahon chempioni bo’ladi. Halqaro arenalarda yosh yengil atletikachilarimiz 1994-2004 yillar mobaynida Yuqori sport natijalariga sazovar bo’lishgan. Ulardan Pavel Andreev, Vitaliy Smirnov, Rifat Ortiqov, Olga Varonina, Rustam Xusnitdinov, YUliya Piskunova, Andreey Padurov, Nataliya Filatovalar Yurtimiz sharafini munosib himoya qilgan bo’lsalar, 2002-2012 yillar oralig’ida ular safi kengayib 7 kurash bo’yicha YUliya Tarasova, uzunlikka sakrashda Artyom Lobochev, Diana Plumaki, Aleksandra Kotlerova, balandlikka sakrashda Svetlana Radzevil, Nadiya Dusanova, o’rta masofalarga Yugurishda Irina Zudixina, Ruslan Nasirov, yadro itqitishdan Vasilina Kozyakskiy, Oksana Kot, Grigoriy Kamulyalar g’olib va sovrindorlar qatoridan joy olishgan. Xususan Svetlana Radzevil 2006 yil Xitoyning Pekin shahrida o’tkazilgan yoshlar o’rtasida jahon chempionatida balandlikka sakrash bo’yicha 196 sm balandlikdan oshib o’tib jahon chempioni bo’ldi. SHuningdek 2009 yilning 8-12 iyul kunlari Italiyaning Sidtirol shahrida o’tkazilgan navbatdagi jahon chempionatida yengil atletikachilarimizdan uch hatlab sakrash bo’yicha Valeriya Kanatova, 400 m. masofaga Yugurishda LYudmila Kozlova, uzunlikka sakrashda Nikita Loginov, nayza uloqtirishda Anastasiya Svechnikova va Ekaterina Varonina, balandilikka sakrashda Sergey Timshin hamda Aleksandar Xardinlar ishtirok etadilar. Ushbu jahon chempionatida Anastasiya Svechnikova nayza uloqtirish bo’yicha 53,25 m. natija bilan oltin medalni qo’lga kiritib yoshlar o’rtasida jahonda tengsiz ekanligini isbotlagan bo’lsa, Valeriya Kanatova 12,98 m. natija bilan 3 o’rin qo’lga kiritgan holda O’zbekiston yoshlar yengil atletika terma jamoamiz 150 dan ortiq davlatlar o’rtasida norasmiy 27 o’rinni qo’lga kiritadi.

Joriy yilning 10-15 iYul kunlari Ispaniyaning Barselona shahrida bo’lib o’tgan jahon chempionatida 4 nafar yengil atletikachimiz qatnashdi. Ulardan 400 m. g’ovlar osha Yugurishda Irina Asanova (uning ko’rsatgan natijasi 1.02,04), uch hatlab sakrash bo’yicha Anastasiya Baykova (12.45 sm), Rustam Qurbonov 15,47 m. natija bilan 44 sportchi orasida 17 o’rinni egalladi. Bosqon uloqtirish bo’yicha Suxrob Xadjaev 76,16 m. natija bilan bronza medalini qo’lga kiritadi. Albatta yosh iqtidorli sportchilarimizning bunday natijaga erishishida Yurtimizda o’tkazilib kelinayotgan “Umid nihollari”, “Barkamol avlod” sport o’yinlarining o’rni beqiyosdir. Ushbu respublika va halqaro maydonlarda ishtirok etgan yosh sportchilarimizning hozirgi kunda kattalar o’rtasida ham munosib ravishda qatnashib kelishmoqdalar. Bunday sportchilarni tayyorlashda, ularning mashg’ulot jarayonlarini tashkil etishda BO’SM, IBO’OZSMlarning o’qituvchi marabbiylarining o’rni bor. O’zbekiston yengil atletikachilarini jahon arenalarida munosib ishtirok etishlarini nafaqat yoshlar o’rtasida balki, kattalar o’rtasida ham jahon chempioni, Osiyo chempioni va Olimpiyada chempioni degan sharafga sazovar bo’lib, Yurtimiz bayrog’ini Yuqori ko’tarishida ularning hissalari beqiyosdir. 2006 yil Doxada bo’lib o’tgan Osiyo o’yinlarida esa umumjamoa hisobida Go’zal Xubbieva qisqa masofaga 100 m ga Yugurishda oltin, 200 m ga Yugurishda esa kumush medalga sazovor bo’ldi. A.Juravlyova uch hatlab sakrashda kumush, Z.Amirova 800 m ga Yugurishda bronza medalini qo’lga kiritdi. 2010 yil Xitoyning Guanchjou shahrida o’tkazilgan XVI Osiyo o’yinlari ham o’zbekistonlik sportchilarga omadli keldi. Umumjamoa hisobida O’zbekiston jami 56 ta medal bilan 45 davlat ichida 8-o’rinni egalladi. Yengil atletika sport turi bo’yicha milliy terma jamoada mamlakatimiz sharafini himoya qilgan sportchilar soni 13 nafarga teng bo’lib, ular 8 ta medalga egalik qilishdi, bu ishtirokchilarning umumiy soni 61% ni tashkil etdi. Jamoada 9 nafar ayol bor edi. Ular 2 ta oltin medalni qo’lga kiritishdi (S.Radzivil–balandlikka sakrash–195 sm, YU.Tarasova– etti-kurash-5783 ochko), shuningdek, 2 ta kumush (G.Xubbieva–100 m–11,34 sek,

N.Dusanova–balandlikka sakrash–193 sm), 2 ta bronza (G.Xubbieva–200 m–25,11 sek, YU.Tarasova–uzunlikka sakrash–6 m 49 sm) medali sohibalariga aylanishdi. Erkaklar o’rtasida L.Andreev langarcho’p bilan sakrashda 530 sm natija ko’rsatib kumush, R.Tarzumanov nayza uloqtirishda 79,65 sm ko’rsatkich bilan bronza medallariga sazovor bo’ldilar. 2012yili Londonda o’tkazilgan XXX Olimpiada o’yinlariga yengil atletika bo’yicha yo’llanma talablarini bajargan sportchilar va ularning Olimpiadada ko’rsatgan natijalari haqida ma’lumot № F.I. Yengil atletika t urlar i Bajarilgan talab (guruhi) Ko’rsatilgan natija 1 Radzivil Svetlana Balandlikka sakrash 195 sm (A) 196 sm 2 Dusanova Nadiya Balandlikka sakrash 195 sm (A) 185 sm 3 Kotlyarova Aleksandra Uch hatlab sakrash 14.35 m (A) 13.55 m 4 Juravlyova Anastasiya Uch hatlab sakrash 14.32 m (A) 13.54 m 5 Tarasova YUliya Uzunlikka sakrash 6.72 m (V) Uch marta urunishi hisoblanmadi 6 Xubbieva Guzel 100 m Yugurish 11.36 sek. (V) 11.22 sek. 7 Zaysev Ivan Nayza uloqt. 85.03 m (A) 73.94 m 8 Svechnikova Anastasiya Nayza uloqtirish 61.17 m (V) 51.27 m 9 Asanova Natalya 400 m b/o 56.13 sek. (V) 58.05 sek. 10 Art i kov Rifat O’n kurash 7975 ochko 7003 ochko 11 Xodjaev Suxrob Bosqon uloq. 74.20 (V) 65.88 12 Smolyanova Elena YAdro itqit. 17.68 m (V) 14.43 m 13 Dyatlov Artyom 400 m b/o 49.78 sek. (V) 51.55 O’zbekiston mustaqillikka erishgandan so’ng barcha sport turlari bo’yicha xalqaro musobaqalarda mustaqil jamoa sifatida ishtirok etishga imkoniyat yaratildi. Bu ilk davrda sportchilarimizning 1994 y.da Xirosima (YAponiya) shahrida o’tkazilgan XII Osiyo o’yinlari edi.

Mustaqillikning 24 yil ichida (1991-2015) milliy terma jamoalarimiz o’tkazilgan 6 ta Osiyo o’yinlarida muvaffaqiyatli ishtirok etdi. Ular – XII o’yin 1994 y. Xirosima, XIII o’yin 1998 y. Bangkok, XIV o’yin 2002 y. Pusan, XV o’yin 2006 y. Doxa va XVI o’yin 2010 y. Guanchjouda tashkil etildi. 2014 yil XVII Osiyo o’yinlari Janubiy Koreyaning Incheon shahrida bo’lib o’tdi. Bu Osiyo o’yinlarida bizning yengil atletikachilarimizdan 27 nafari ishtirok etishdi. Ulardan balandlikka sakrashdan Svetlana Radzivil hamda ettikurash turidan Yekaterina Varonina oltin medalni qo’lga kiritishdi. Erkaklar o’rtasida o’nkurash bo’yicha Leonid Andreev 2-o’rin, nayza uloqtirishdan Ivan Zaytsev 3-o’rin, ayollardan esa Aleksandra Kotlyarova uch xatlab sakrashdan 2-o’rinni, ettikurash bo’yicha Yuliya Tarasova 3-o’rin hamda balandlikka sakrash bo’yicha Nadiya Dusanova 3-o’rinni egalladilar. Shu bilan birga bir qator yengil atletikachilarimiz kuchli o’ntaliklardan joy olishdi va sovrinli o’rinlarni egallashdi. Norasmiy hisoblar bo’yicha mamlakatimiz barcha o’yinlarda 45 ta mamlakat ichida 10-o’rindan pastga tushgan emas. Buni Xirosimada – V, Bangkokda – X, Pusanda – V, Doxada – VII va Guanchjouda – VIII o’rinlarni egallaganliklari misolida isbotlash mumkin. Bunday nufuzli sport musobaqalarida ishtirok etish va g’alabalarni qo’lga kiritish mamlakatning shuhrati va salohiyatini baland ko’taradi. SHuningdek, sportning ijobiy rivojlanishiga zamin bo’ladi. G’alabalar uchun milliy bayroqlarning ko’tarilishi, madhiyaning (jaranglashi) yangrashi asosida uni butun jahon ahli taniydi. Respublika Prezidenti I.A.Karimov ta’biri bilan aytilsa: “Hech bir narsa mamlakatni sport kabi tezda dunyoga mashhur qila olmaydi”. Bu farazni respublikamiz bayrog’ining Osiyo o’yinlarida 235 marotaba ko’tarilishi va 55 marotaba milliy madhiyamizning (55 ta oltin medal sharafiga) ijro etilishida ko’ramiz. O’zbekiston sportchilarining muvaffaqiyatli ishtirok etishlarida Respublika Prezidenti va hukumatining g’amxo’rligi va bevosita rahbarligi muhim ahamiyatga egadir. Bu asosan terma jamoalarning o’quv-mashg’ulotlar yig’inini o’tkazish, moddiy-texnik va moliyaviy ta’minot hamda eng zamonaviy sport majmualari

bilan sharoit yaratib berish hamda ular bilan bog’liq bo’lgan tashkiliy, boshqaruv, ijrochilik faoliyatlarda mujassamlashmoqda.

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati 1. O’zbekiston Respublikasining «Jismoniy tarbiya va sport to’g’risida»gi Qonuni. 2000 yil 26 may, yangi taxrirda. 2. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “O’zbekiston Respublikasida bolalar sportini rivojlantirish jamg’armasini tuzish to’g’risida»gi Farmoni. 24 oktyabr 2002 yil. 3. 2013 yil 25 fevraldagi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2016 yil Rio De Jenero (Brazilya) shaxrida bo’lib o’tadigan XXXI yozgi olimpiyada va XV Paralimpiya o’yinlariga tayyorgarlik to’g’risidagi PQ 19 23-sonli qarori. 4. Andris E.R., Kudratov R.K. Yengil atletika o’quv qo’llanma. Toshkent 1998 y 5. Arzumanov G.G., Malixina L.A., Martinova N.B. Lyogkaya atletika v Uzbekistane. T., «Medisina». 1988 g. 6. Kudratov R.K. Yengil atletika. O’quv qo’llanma. 2012y 7. Legkaya atletika. Uchebnik dlya institutov fizicheskoy kulturq. Pod. obsh. red. N.G.Ozolina i V.I.Voronkina., Primakova M, FiS. 1989 g. 8. Normurodov A.N. Yengil atletika va uni o’qitish metodikasi. T.,2011 y. 9. Ozolin N.G tahriri ostida Yengil atletika. T., 1971y 10. Ozolin N. Nastolnaya kniga trenera. M. 2004 g

Похожие

Yengil atletikaning rivojlanish tarixi

Yengil atletika

Yengil atletikaning kelib chiqish tarixi va mashqlar xarakteristikasi

Yengil atletika mashqlari texnikasi

Yengil atletika turlari texnikasining asoslari