Ядро итқитиш техникаси асослари - Физическая культура - Рефераты

Ядро итқитиш техникаси асослари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

6002 KB

Ядро итқитиш техникаси асослари Режа: 1. Снарядни ушлаш 2. Сапчишга тайёрланиш ва сапчиш 3. Финал кучланишга тайёрланиш 4. Снаряднинг учиб чиқиши ва учиши 5. Ядро итқитиш техникасининг асосий қоидалари

Спорт улоқтиришларининг асосий мақсади снаряднинг учиш узоқлиги саналади, бироқ снаряднинг ерга қўниши мусобақа қоида-ларида белгилаб берилган зонада содир бўлиши лозим. Снаряднинг шакли, қўниш зонаси ва мусобақалар ўтказиш қоидаларидан қатъи назар, барча улоқтиришлар техниканинг умумий қонунларига бўйсинади. Енгил атлетика улоқтиришлари катта асаб-мушак зўриқишларига муҳтож, шу сабабли улоқтирувчи яхши жисмоний тайёргарликка ва юқори даражада тезлик-куч сифатларига эга бўлиши даркор. Бироқ снаряднинг учиш узоқлиги кўп жиҳатдан спортчининг оқилона улоқтириш техникасини қай даражада ўзлаштирганлигига ҳам боғлиқ. Енгил атлетика улоқтиришлари бир актли ёки ациклик машқ ҳисобланади. Снаряднинг оғирлиги ва шаклига қараб турли улоқтириш усуллари қўлланилади. Бироқ бундай ҳар хиллик фақат улоқти-рувчининг ҳаракат шаклига тааллуқли бўлиб, уларнинг мақсади ягона – снарядга энг катта учиб чиқиш тезлигини бериш, чунки снаряднинг учиш узоқлиги унинг бошланғич учиб чиқиш тезлигига, учиб чиқиш бурчагига, ҳаво муҳитининг қаршилигига, ерга қўниш нуқтасига нисбатан учиб чиқиш баландлигига боғлиқ (4-расм). Биомеханик жиҳат Улоқтириш натижасининг аниқланиши: - снаряднинг учиб чиқиш баландлигига кўра; - снаряднинг тезлигига кўра; - учиб чиқиш бурчагига кўра. расм. Натижага таъсир қилувчи асосий омиллар. Бироқ, омиллардан ҳар бирининг таъсири бир хил эмас. Фақат бошланғич учиб чиқиш тезлиги барча ҳолларда ядрони учиш тезлигига

аҳамиятли таъсир кўрсатади. Олимларни изланишларига кўра, ядрони учиб чиқиш тезлиги 14 м/сек га тенг. Учиб чиқиш бурчаги 39-42 0 га тенг. Югуриб келишнинг (сапчиш ёки айланиш) ҳаракат фазаси 15% га тўғри келади. Охирги куч беришнинг фазаси эса 85% га тенг. Ядрони сапчишда ва айланиб улоқтиришда унинг йўли 1 м 20 см ва 2 м 30 см га тенг, охирги куч бериш йўли эса 1 м 70 см га тўғри келади. Бошланишдан охиригача умумий йўли эса 2 м 90 см дан (сапчиб бажаришда) 4 м гача айланиб бажаришда. Ҳар бир улоқтирувчида ядронинг доимий, оптимал баландликка яқин бўлган учиб чиқиш нуқтаси шаклланади. Учиб чиқиш нуқтасини улоқтириш томонга оптимал олиб чиқиш учиш узоқлигини оширади, чунки спорт натижаси учиб чиқиш нуқтаси проекциясидан эмас, балки улоқтириш айланасидан ўлчанади. Умуман, ҳар қандай улоқтириш ҳавонинг учиш узоқлигига таъсирини эътиборга олган ҳолда бошланғич тезлик ва учиб чиқиш бурчагининг мақбул нисбатига жавоб бериши лозим. Ядро сапчиб туриб ёки бурилиб кўкракдан ирғитилади. Маълумки, горизонтга нисбатан бурчак остида ташланган ҳар қандай жисмнинг учиш узоқлиги қуйидаги формула бўйича аниқланади. g d v S 2 sin 2  бу ерда S – снарядни учиш узоқлиги, v – снаряднинг бошланғич учиб чиқиш тезлиги; g – ер тортиш кучи таъсиридаги тезланиш; d – учиб чиқиш бурчаги; ундан ташқари Н – снарядни қўлдан чиқариш нуқтаси баландлиги ҳам аҳамиятга эга. Шунга қараб снарядни учиб чиқиш траекторияси ҳосил бўлади ва снаряд тушган жойда уни жой бурчагини топиш мумкин (v – жой бурчаги). 5-расмда ядро улоқтиришда жой бурчаги ҳосил бўлишини кўришингиз мумкин.

Sho t Put -Introduc tion Биомеханика Траектория полета ядра зависит от : •СКОРОСТИ ВЫЛЕТА СНАРЯДА (наиболее важна ) •УГЛА ВЫЛЕТА СНАРЯДА •ВЫСОТЫ ВЫПУСКА J ack Sweeney “Fundamentals of throwing ” 3 of 17 расм. Ядро итқитиш жой бурчаги Снаряднинг бошланғич учиб чиқиш тезлиги “улоқтирувчи-снаряд” тизими томонидан финал кучланиши бошланишига қадар югуриб келишда тўпланган ҳаракатлар сонига, шунингдек, финал кучланиши фазасида, снарядга тушадиган куч таъсирининг узоқлиги ва катталигига боғлиқ. Югуриб келиш йўлакнинг узунлиги бўйича турли қисмларида (бўлакларида) ҳаракатлар билан снарядга тезлик берилади. Ядро итқитишда бошланғич тезлик – 2-3 м/с ҳосил қилади, якуний тезлик эса ядро ирғитишда бошланғич тезликка нисбатан 4-5 марта ошиб кетади. Снарядга бериладиган бошланғич тезлик оёқ ва гавда мушаклари иши ҳисобига амалга оширилади, якуний тезлик эса елкa камари ҳамда қўллар мушакларини ишга солиш ҳисобига берилади. Улоқтиришлар учун мушакларнинг баллистик иши хос бўлиб, унинг ўзига хос хусусияти олдиндан чўзилтирилган мушакларнинг тез қисқаришидан иборат. Мушаклар ҳаракат тугагунга қадар фаол ишлашни эртароқ тугатади. Кўп сонли мушакларнинг бундай қисқа муддатли ва шиддатли иши ҳаракат координациясига катта талаблар қўйaди. Шундай қилиб, снарядга аввал анча узоқ йўлда кичикроқ катталикдаги куч билан, кейин эса қисқароқ йўлда каттароқ куч билан тезлик берилади. Енгил атлетикада бу омиллар ҳар бир ҳолда улоқтиришлар самарадорлигини белгилаб беради. Уларнинг таҳлили снарядни отаётган улоқтирувчининг барча ҳаракатларининг тўғри кетма-

кетликда бажарилиши тўғрисида зарур тасаввур ҳосил қилади. Белгилаб ўтилган ҳар бир омилларнинг аҳамияти бир хил эмас. Бошқа барча тенг шароитларда снаряднинг бошланғич учиб чиқиш тезлигининг энг катта тезлиги ҳар доим ижобий ҳолат ҳисобланади ва, асосан, улоқтириш узоқлиги унинг ошишига боғлиқ. Ўз навбатида, снаряднинг учиб чиқиш тезлиги снарядга бериладиган куч катталигига, снарядга кучнинг таъсир қилиш йўли узунлигига ва куч бериш вақтига боғлиқ. Бундай боғлиқликни шартли равишда қуйидагича аниқлаш мумкин: ; l t F V   бу ерда v – снаряднинг учиб чиқиш тезлиги; F – снарядга бериладиган куч; l – кучларнинг таъсир қилиш йўли узунлиги; t – куч бериш вақти. Агар F/t куч градиенти (унинг ўсиб бориш тезлиги) сифатида қаралса, снаряднинг учиш узоқлиги куч градиентига ва снарядга кучланиш бериш йўлининг узунлигига боғлиқ. Айни пайтда, тезкорлик – инсоннинг ҳаракатларни маълум бир шароитлар учун минимал вақт оралиғида бажариш қобилиятидир. Шунинг учун куч қанча катта тезлик билан ўсиб борса, тезкорлик шунча катта бўлади. Бошқача айтганда, тезкорлик куч градиентига боғлиқ. Улоқтиришларда кучнинг ўсиб бориши снаряд ва тана қисмларининг ҳаракати билан кузатилиши туфайли ушбу ҳолда тезкорлик кучнинг ўсиш тезлиги ёки куч градиенти ҳисобланади. ;t F V  бу ерда V – тезлик, F – куч, t – кучнинг ўсиб бориш вақти. Агар куч градиентини тезлик-куч индекси билан ўлчасак, снарядга куч бериш йўли узунлигини техник маҳорат даражаси сифатида эътиборга олсак, охир-оқибат қуйидаги хулосага келамизки, спорт улоқтиришида натижа улоқтирувчининг тезлик-куч тайёргар-лигига ва техник маҳоратига тўғридан-тўғри боғлиқ. Снаряднинг ҳаракат тезлигини ошириш учун шу нарса ўта муҳим саналадики, бутун йўл давомида кучланишлар ортиб бориши лозим.

Яъни, бутун йўл давомида мушакларнинг қатъий кетма-кетликда қисқариши ҳисобига эришиладиган тезланиш керак бўлади. Мушакларнинг бундай қисқариши, ўз навбатида, кучланишларнинг ўсишига, снаряднинг ҳаракат тезлиги ошишига шароитлар ҳамда инсон танаси қисмларининг барча мушакларидан фойдаланишга имконият яратади. Барча снарядлар учун оптимал учиб чиқиш бурчаги 45 0 дан камроқ. III разряд ва ундан каттароқ даражадагиларнинг натижалари учун снаряднинг оптимал учиб чиқиш бурчаги ядро ирғитишда – 38-41 0 атрофида бўлади. Шуни ҳам эътироф этиш жоизки, оптимал катталиклар зонасида учиб чиқиш бурчагининг 1-3 0 атрофида ўзгариши (учиб чиқиш тезлигига нисбатан) натижага кам таъсир кўрсатади (жадвал, В.Н. Тутевич маълумотлари бўйича). жадвал Ядрони сапчимасдан ва бурилмасдан ирғитишда учиб чиқиш бурчакларига боғлиқ ҳолда, ядрога таъсир қилиш ҳамда қаршилик кучини эътиборга олмаган ҳолда унинг учиб чиқиш узоқлиги ( м да) (ядрони чиқариб юбориш баландлиги – 2, 3 м ) Учиб чиқиш бурчаги (град-да) Ядронинг учиб чиқиш тезлиги ( м/с ) 11 12 12,6 13 13,5 16 36 14,32 16,11 17,83 19,09 20,40 21,74 40 14,44 16,60 18,05 19,35 20,70 22,08 42 14,43 16,80 18,07 19,38 20,74 22,15 44 14,36 10,74 18,01 19,32 20,70 22,10 48 14,00 10,43 17,08 18,99 20,34 21,73 Снаряднинг энг баланд учиб чиқиш нуқтаси ҳам учиш узоқлигига таъсир кўрсатади. Аниқланишича, ядронинг учиш узоқлиги снаряд спортчининг қўлидан чиқиб кетаётган баландликка боғлиқ ҳолда ошади.

Снаряднинг учиш узоқлигини белгиловчи асосий шартлар ўртача катталиклар ва аҳамияти даражаси қуйидагича – натижага таъсир кўрсатувчи сабаблар: - Снаряднинг учиш тезлиги – 14 м/с ; - Снаряднинг учиш бурчаги, даража – 39-42 0 ; - Ҳаво муҳитининг қаршилиги (аҳамияти) – кичик; - Снаряднинг қўлдан учиб чиқиш баландлиги (аҳамияти) – катта.

Sho t Put -Intro duc tion Основы биомеханики Рычаг ввертикальной плоскости Рычаг вгоризонтальной плоскости Carl J ohnson “Shot Putting ” 4 of 17расм. Улоқтиришда снарядни ҳаракат тезлигини ҳосил қилиш Формуладан акс этиб турибдики, улоқтиришнинг натижасини таъминловчи энг аҳамиятли омил – бу снаряднинг учиб чиқиш тезлигидир . Учиш узоқлиги снаряд қўлдан учиб чиққан вақтда эришган тезлигининг квадрати катталигига тўғридан-тўғри боғлиқ. Малакали спортчиларда енгил атлетиканинг классик улоқтириш турлари бўйича бошланғич тезлиги ўртача катталиклари (эркаклар ва аёллар учун умумий) жадвалда келтирилган. Снаряднинг бошланғич учиб чиқиш тезлиги зарб билан югуриб келиш ҳамда якунловчи кучланиш босқичларида эришилган тезликлар йиғиндисини ҳосил қилиш натижасида ўзининг максимал катталигига эга бўлади. Жадвалда қўлланаётган улоқтиришлар тури тузилишига қараб учиб чиқиш тезлигига эришишнинг турли йўлларини акс эттиради. Якунловчи кучланишда тезликнинг энг юқори ўсиши ядро итқитиш (85%) ва найза улоқтириш (80%) чоғида амалга оширилади. Босқон улоқтиришда снаряднинг бошланғич тезлигига (85%) зарб билан югуриб келиш энг асосий “ҳисса қўшади” (снаряднинг дастлаб айлантирилиши ва бурилишларни бажариш йўли билан). Диск улоқтиришда зарб билан югуриб келиш ва якунловчи кучланишнинг тезликни оширишдаги аҳамияти дейaрли бир хил.

Ҳаракатнинг асосий босқичлари охирида снарядга тезлик бериш кўрсаткичлари нисбати ядрода қуйидагича (снаряднинг бошланғич учиб чиқиш тезлигининг 100% идан): - зарб билан югуриб келиш, 15%; - якунловчи кучланиш, 85%. Снаряднинг бошланғич учиб чиқиш тезлиги унинг тезлик олиш жараёнидаги ҳаракатланиш йўли катталиги билан тўғридан-тўғри алоқадор. Босқон зарб билан югуриб келиш пайтида ҳам (учта бурилишдан улоқтирганда 60 м дан зиёд, тўрт бурилишдан улоқтир-ганда 72 м дан зиёд), якунловчи кучланишда ҳам (6 м дан ортиқ) энг узоқ йўлни босиб ўтади. Энг қисқа йўл – ядроники, чунки унинг ирғиб югуриб келиш пайтидаги ўртача йўли узунлиги 1,20 м га, бурилиш билан югуриб келишда – 2,30 м га тенг, финал кучланишда эса 1,70 м чегарасида бўлади (жадвал). Снаряднинг тезлик олиш вақти унинг учиб чиқиш вақтидаги бошланғич тезлигига тескари нисбатда, яъни вақтнинг қисқариши тезликнинг ортишига олиб келади. Снаряднинг учиш узоқлигига таъсир кўрсатувчи яна бир омил учиб чиқиш бурчаги саналади. Снаряднинг учиб чиқиш бурчаги тезлик вектори (йўналиши бўйича снаряднинг учиб чиқиш лаҳзасидаги парвоз траекториясига уринма) билан горизонтал чизиқ орасидаги бурчак сифатида белгиланади. Улоқтиришларнинг деярли барча турларида учиб чиқиш бурчаги ҳар доим назарий жиҳатдан самаралироқ бўлган 45 0 га тенг бурчакдан кичикроқ бўлади. Учиб чиқиш бурчагининг оптимал катталикларгача кичрайиши снаряднинг аэродинамик хусусиятлари (диск, найза), ҳаво муҳитининг қаршилиги, снаряднинг қўлдан учиб чиқиш баландлиги ҳамда улоқтириш чоғида спортчининг асосий мушак гуруҳларидан энг унумли фойдаланиши юз берадиган шароитлар билан боғлиқ. Учиб чиқиш бурчакларининг ўртача қийматлари 6-жaдвaлдa берилган.

жaдвaл Ҳаракатнинг асосий босқичларида снаряднинг учиш йўли узунлиги нисбатлари (ўртача кўрсаткичлар) Ҳаракат босқичлари Ядро сапчиб/ бурилиб Зарб билан югуриб келиш, м 1,20/2,30 Якунловчи кучланиш, м 1,70 Умумий йўли, м 2,90/4,00 Ҳаво муҳити қаршилиги улоқтиришнинг барча турларида узоқликка таъсир кўрсатади, лекин бу таъсирнинг ўлчамлари ҳар хил. Ҳаво муҳити ҳаммадан кўп дискка, энг кам найзага (ҳозирги пайтда таъсирнинг камайиши снаряднинг учиш хусусиятини камайтирган тузилишдаги ўзгариши билан боғлиқ бўлиб, бу замонавий мусобақа қоидаларининг талабларига кўра юз берди) ва кичкина коптокчага (оғирлиги кичик бўлгани учун – 140 г ) таъсир кўрсатади. Босқон, граната улоқтириш ва ядро итқитишда бу таъсир аҳамиятсиз. Улоқтиришлар техникасини ўрганишда қулай бўлиши учун уни қуйидаги вазифаларга мувофиқ ҳолда қисмларга ажратиш мақсадга мувофиқ: 1) снарядни ушлаш; 2) сапчишга тайёрланиш ва сапчиш; 3) финал кучланишга тайёрланиш; 4) финал кучланиш; 5) снаряднинг учиб чиқиши ва учиши. Снарядни ушлаш. Бу ҳаракатнинг вазифаси – снарядни шундай ушлашдан иборатки, улоқтиришни эркин, оптимал ҳаракат амплитудаси билан бажариш лозим бўлади. Снарядни тўғри ушлаш улоқтирувчининг снарядни керакли йўналишда энг катта йўл бўйлаб ҳаракатлантириши учун, шунингдек, снарядни катта тезлик билан итқитиш учун снарядга куч беришга ёрдам қилиши зарур. Бунинг учун итқитаётган қўл бармоқларининг кучидан фойдаланиш керак. Мисолни ядро итқитишда кўрсатамиз.

расм. Ядрони ушлаш расм. Ядрони ушлаш турлари р а см. Б ўйин олдида ядрони жойлаштириш Сапчишга тайёрланиш ва сапчиш. Асосий вазифа – “улоқти-рувчи- снаряд” тизимига оптимал бошланғич тезлик беришдир. Ушбу ҳолда оптимал тезлик деганда финал кучланишни бажаришда энг қулай шароитларни яратиш учун спортчи ўз ҳаракатларини назорат қилишга қодир бўлган энг катта тезлик тушунилади. Итқитувчи сапчиб ёки айланма ҳаракат билан югуриб келишда эришган энергия бурчак тезлиги катталигига тана оғирлигига ва унинг айланиш радиусига тўғридан-тўғри боғлиқ. Айланиш радиуси ошиши билан бурчак тезлиги ўшандай бир хил бўлганда снаряд тезлиги ортади. Бурилиш шаклидаги югуриб олишда улоқтирувчи фақат оёқлари билан ерга таянган ҳолатдагина снарядга тезланиш қўшиши мумкин. Боз устига, қўш таянч ҳолатда спортга якка таянч ҳолатига нисбатан снарядга катта куч билан

таъсир кўрсатади ва унга катта тезланиш беради. Шунинг учун улоқтирувчи якка таянч ҳолатида, айниқса таянчсиз ҳолатда туриш вақтини минимумгача қисқартириши лозим. Снаряднинг тўғри чизиқли тезлиги айланишнинг ўшандай бир хил бурчак тезлигида унинг ҳаракат йўли узунлигига боғлиқ. Йўл қанча узоқ бўлса, снаряд шунча кўпроқ тезлик олиши мумкин. Айланиб туриб итқитишда марказдан олиб қочувчи куч пайдо бўлади, у тўғри чизиқли тезлик катталигига боғлиқ. Марказдан қочувчи куч қарама- қарши йўналишда таъсир кўрсатади, уни итқитувчи снарядга тезлик беришда сақлаб туради. Уни қуйидаги формула бўйича аниқлаш мумкин: ; .. 2 r mv cgf  бу ерда f g.c. – марказдан қочувчи куч; m – снаряд оғирлиги; v – унинг бошланғич учиб чиқиш тезлиги; r – снаряднинг айланиш радиуси. Улоқтиришда ҳар қандай усул билан тезлик олишда оптималдан юқори даражада тезликни ошириш (бунда ҳаракатларни назорат қилиш йўқотилса) салбий ҳол саналади. Бироқ бу улоқтирувчи тайёрланиш жараёнида ўзи учун оптимал тезлик олиш тезлигининг ошишига эришмаслиги керак дегани эмас. Сапчиб тезлик олишдан кўра айланиб тезлик олишда йўл узаяди, аммо унда доимо бир нуқтага финал ҳаракатига келиш мураккаб, чунки озгина ўзгариш бўлса, ядро сектор чизиғидан четга чиқиб кетиш эҳтимоли бор. Айланиб итқитувчи спортчини координацион қобилияти яхши ривожланган бўлиши керак. Сапчиб итқитишда эса йўл тўғри ва доимо бир ҳолатга келиб итқитишга имкони бор. Шунинг учун улоқтирувчи ўз имкониятларига мос ҳолда тезликни ривожлантириши ҳамда ҳосил бўлган энергиядан снаряд ҳаракатини тезлаштириш учун оқилона фойдаланиши зарур. Финал кучланишга тайёрланиш. Вазифа – снаряднинг тўғри чизиқли ҳаракат тезлигини кам йўқотган ҳолда айрим тана аъзоларининг тез ҳаракатлари билан ҳамма тана аъзолари мушакларини уларнинг кетма-кет

қисқариши учун шароит яратиш мақсадида чўзилтиришдир. Шунингдек, яна шуни айтиш мумкинки, яъни шундай ҳолатга келиш лозимки, снаряд тахмин қилинаётган учиб чиқиш нуқтасидан мумкин қадар узоқроқ масофада турган бўлиши керак (10, 11-расмлар). р асм. Тезлик олишга тайёргарлик. р асм. Дастлабки ҳолат, сапчишга тайёрланиш. Бундай ҳолатга танани улоқтириш йўналишига тескари томонга оптимал эгилтириш, буриш ёки “бураш”, шунингдек, оёқларни (биринчи навбатда – таянч оёқни) оптимал чегарагача букиш ёрдамида эришилади (тана оғирлиги ўнг оёқда). Снарядга куч бериш йўлини ошириш учун оёқларнинг жойлашиш кенглиги ҳам муҳим аҳамиятга эга. Бироқ оёқларни жойлаштириш кенглиги ҳар бир улоқтирувчи учун фақат тажриба йўли орқали белгилаб олиниши мумкин. Финал кучланишга тайёрланиш жараёнида спортчининг гавда эгилишини камайтириш ҳисобига ҳаракат тезлиги бир оз ошиши мумкин. Умуман олганда, финал кучланишга тайёрланиш пассив палла ҳисобланади, чунки бу пайтда тезланиш йўқлиги сабабли “улоқтирувчи-снаряд” тизимининг ҳаракатланиш тезлиги камайaди.

расм. Ядро ирғитишдан олдинги ҳолат. расм. Ядрони ирғитишда финaл ҳoлaти расм. Ядро учиб чиқаётган пайтдаги ҳолат. Финал кучланиши. Итқитишнинг бу қисми вазифаси – снарядни фазода тўғри жойлаштирган ҳолда оптимал бурчак остида снарядга максимал тезлик бериш. Бу вазифа мушакларнинг, биринчи навбатда, оёқлар мушакларининг тез, қатъий тартибда кетма-кет қисқариши ҳисобига бажарилади. Итқитувчи сапчишдан сўнг қўш таянч ҳолатни эгаллаши биланоқ, оёқлар мушаклари қисқариб, гавдани кўтаради, бир вақтнинг ўзида тос олдинга чиқарилади. Оёқларни текислаш ва тосни олдинга чиқариш шунинг учун керакки, гавда мушаклари чўзилувчан ҳолатда қолиши, текис чап оёқ эса аъзоларнинг ҳаракатларини тўхтатиш учун таянч бўлиши лозим. Итқитувчининг текисланган оёғи тана мушаклари қисқариши учун зарур бўлган қаттиқ таянч ҳисобланади. Тана мушаклари тўлиқ қисқаргандан сўнг қўл мушаклари ишга қўшилади. Мушакларнинг кетма-кет қисқариши финал кучланишда катта аҳамиятга эга. Аниқланишича, агар мушакларнинг кетма-кет қисқа-ришига риоя қилинса, кейинги мушак кучи олдинги мушак кучи нолга тенг бўлган пайтда ишга тушади ва шу орқали снаряд ҳаракат-ланишининг энг катта тезлигига эришилади. Снаряднинг учиб чиқиши ва учиши. Ядро итқитишда учиб чиқиш нуқтаси қўлнинг энг баланд кўтарилган нуқтасига мос келади. Ядронинг

узоққа учиши учун унинг 45 0 бурчак остида учиб чиқиши назарий жиҳатдан қулай ҳисобланади, бироқ амалда бу бурчак кичикроқ бўлади. Снаряднинг учиб чиқиш нуқтаси таянчдан юқори жойлашганлиги сабабли у ерга тушганда жой бурчаги ҳосил бўлади (учиб чиқиш нуқтасидан ерга тушиш нуқтасигача ўтказилган чизиқ ва ерга тушиш нуқтаси орқали ўтадиган горизонтал чизиқ ўртасида). р асм. Жой бурчаги Бурчак катталиги учиб чиқиш нуқтаси баландлигига ва орқага – учиш узоқлигига боғлиқ. Ядро ирғитишда у 10 0 дан каттароқ бўлиши мумкин. Қўлдан тўғри чиқариб юборилган снаряд учиб чиқиш вақтида кичик ижобий – ҳужум бурчагига эга бўлади. Бунинг натижасида ҳаво қаршилиги сезиларли бўлмайди. Ҳужум бурчаги – бу снаряд сирти ва ҳавонинг қарши оқими йўналиши ўртасидаги бурчакдир. Ядро итқитишда снарядга таъсир қилиш кучи қанча кам бўлса, учиб чиқиш бурчаги шунча катта бўлади ва аксинча. жадвал Ядро итқитиш шароитларининг айрим тавсифлари

Улоқ- ти- риш тур- лари Сна - ряд оғир - лиги, кг Сна- ряд шакли ва энг катта ўлчам- лари, см Улоқ - тириш жойи, м Сна- рядни чиқа - риб юбо - риш усули Муҳит - нинг учиш - га таъси- ри Снаряд- га тезлик берил- ганда унинг ҳаракат- ланиш тури Снарядга тезлик бериш % Старт тезла- нишид а Фи- нал тезла - ни- шида Ядро итқи - тиш (эрк.) 7,257 Диа - метри 11-13 см Айла - на – 2,13 м Бир қўлда елкa- дан ирғи- тиш Камай- тиради Тўғри чизиқли 15-20 80-85 Ядро итқи - тиш (аёл) 4,0 Диа - метр 9,5-11 см Айла - на – 2,13 м Бир қўлда елкa - дан ирғи- тиш Камай- тиради Тўғри чизиқли, айланма 15 - 20 80 - 85 Ядро итқитиш техникасининг асосий қоидалари Юқорида айтиб ўтганимиздек, ядро парвозининг узоқ давом этиши снаряднинг учиб чиқиш тезлиги, бурчаги ҳамда итқитиш вақтидаги горизонтга нисбатан баландлигига боғлиқ. Снаряд учиб чиқишининг бошланғич тезлиги ўсиши учун унинг йўли узунлиги ҳамда тезланиш вақти муҳим омилдир. Эркакларда якунловчи тезланиш йўлининг узунлиги 1,8 м гача, аёлларда эса 1,65 м гача бўлади. Якунловчи кучланишни бажариш учун

эркаклар ўртача 0,23 с , аёллар эса 0,22 с сарфлайдилар. Ядрони 19 м дан узоққа итқитишда бошланғич тезлик – 13 м/сек , 22 м дан ортиқ масофага итқитишда эса 14 м/сек дан кўпроқ бўлади. Снаряднинг учиб чиқиш вақтидаги бошланғич тезлиги 15-20% га, аввалги зарб бериш (сапчиб ёки бурилиб) тезлигидан ва 80-85% га якунловчи қисм тезлигидан ташкил топади. Ядро итқитишда кучланишлар қуввати жисмоний, айниқса, тезлик- куч сифатларининг ривожланиш даражасидан, ўз ҳаракат имкониятларини сафарбар қилиш қобилияти, шунингдек, техник маҳоратни ишга солиш ва ўз ҳаракат потенциалидан фойдалана билишга кўра аниқланади. Ядрo итқитишдаги муҳим кўрсаткич унинг учиб чиқиш бурчаги ҳисобланиб, у энг яхши итқитувчиларда 39-42 0 га тенг. Учиб чиқиш бурчаги, асосан, спортчининг якунловчи босқичдаги ҳаракатлари асосида ҳосил бўлади. Аввал ўнг, якунловчи қисмнинг охирида чап оёқ бўғимларининг ростланиши, гавда ва итарувчи қўл ҳаракатлари билан таъминланади. Ҳар бир спортчи учун снарядни итқитиш баландлиги кўпинча доимий бўлиб, унинг бўйи билан боғлиқ. Ўнг оёқ тиззасининг етарлича ростланмаслиги туфайли техникада юз берадиган хатолик кўп ҳолларда снарядни итқитиш баландлигининг етарли бўлмаслигига олиб келади. Ядрo итқитишда спорт натижаларининг асосини техникани ўзлаштирганлик даражаси ташкил этади, уни итқитиш узоқлиги ва жойидан тезлик бериш орасидаги тафовутга қараб баҳолаш мумкин. 1 м дан ортиқ фарқ ўртача баҳоланиши мумкин, 1,5 м дан ортиғи – яхши, 2 м дан зиёд бўлса – аъло. Ядрo итқитиш техникасини баҳолаш усуллари сирасига маълум бир спортчи техникасини юқори малакали спортчи техникаси билан таққослаш усулини киритиш мумкин. Таққослаш орқали тенглаштириш техникаси кўрсаткичларини қўлга киритамиз (В.М. Зациорский бўйича, 1971 й.). Бу усулнинг камчилиги шундаки, ёш спортчилар техниканинг энг яхши усулларини эмас, унинг нуқсонларини ҳам такрорлашлари мумкин, бундан

эса ҳатто энг кучли атлетлар ҳам кафолатланмаган. Яна бундай ёндашувда таққосланаётган улоқтирувчиларнинг жисмоний тайёргарлиги даражаси кўпинча ҳисобга олинмайди. Ядрo итқитиш техникасини баҳолашнинг яна бир усули биомеханик таҳлил асосида аниқланган муайян бир намуна (идеал) билан қиёслаш саналади (В.М. Зациорский бўйича техниканинг мутлақ самарадорлиги, 1979 й.). Масалан, юқори малакали спортчиларда ядрoга тезлик бериш йўли узунлиги 180 см гача етади. Агар у ёки бу спортчида ядрoга тезлик бериш йўли шу кўрсаткичдан кичик бўлса, мазкур кўрсаткич нуқтаи назаридан унинг техникасини самарасиз деб ҳукм чиқариш керак. 8-жадвалда келтирилган маълумотлар асосида спортчилар техникасини қиёслаб, уларнинг маҳорати даражасини аниқлаш мумкин. жадвал Ядрo итқитишда техниканинг мутлақ самарадорлигини баҳолаш Тадқиқот кўрсаткичлари Техника мезонлари Тўғри бажаришга қўйиладиган талаблар Ядрo траекторияси Тезлик беришнинг тўғри чизиқлилиги Вертикал текисликда тўғри чизиқлилик, горизонтал текисликда ёйсимонлик Сапчиш олдидан таянч тепасида ядрoнинг баландлиги Таянч тепасида 80-100 см Ядрoга куч бериш йўлининг узунлиги 160-180 см Тананинг ОМЎ траекторияси Горизонтал ва вертикал йўналишларда ОМЎнинг узлуксиз кўчиши. Тана- нинг ОМЎ ва снаряд траекториясининг парал- лелиги ОМЎ ядрoнинг учиб чиқиш моментида эркин ҳаракат- ланади. Тананинг ОМЎ снаряд траекторияси гори- зонтга нисбатан бир хил бурчакда йўналган Бў ғимларнинг Барча бўғимларда бир Босқичдан босқичга 15-20 0

кўчиш кинематикаси меъёрларда ростланиши ростлаш Итқитиш вақтида ядрo тезлигининг ўзгариши Тезликнинг бир меъёрда ўсиши. Финалнинг бо- шида тезлик катта. Таянч билан мустаҳкам контакт Ядрoнинг учиб чиқиш вақтига тезланиш 3,5-3,7 м/с сақланади. Учиб чиқиш моментида чап оёқ учи таянчда Ядрoни қувиб ўтиш ва ядрoнинг ер устидаги баландлиги Бир вақтда ростлаш Якунловчи қисмдаги ҳаракатлар Якуний кучланишда оёқларнинг “портловчи” фаолияти Оёқларнинг тўла ростла-ниш моменти ядрoнинг учиб чиқиш моментига мос келади Якуний кучланиш- да ўнг оёқнинг ҳаракатлари Ядрoнинг учиш йўнали- шига тескари томон куч- нинг жиддий импулси Оёқнинг фаол айланма- илгариланма ҳаракати Якуний кучланишда гавданинг ҳолати Гавданинг “қамчиси- мон” ҳаракати. Тос ўқи ва қўллар сатҳи ўқи орасидаги ўзиш бурчаги Гавданинг кенг ва тез-кор илгариланма-айланма ростланиши янада кўпроқ ўзиб кетиш имкони бор Якуний кучланишда ўнг қўлнинг ҳолати Ядрoнинг учиб чиқиш моментида қўлнинг тўла ростланиши Ядрo бармоқлардан итариб чиқарилади, ўнг елкa ядрo- нинг учиб чиқиш йўналиши томон бурилган, тирсак бўғими тўла ростланган

Адабиётлар : 1. Алабин В.Г., Кривоносов М.Н. Тренажёры и специальные упражнения в легкой атлетике. – М.: Фи C , 1982. 2. Бакаринов Ю.М. и др. Легкоатлетические метания. Методические рекомендации. Харьков, 1991, с. 103. 3. Боген М.М. Обучение двигательным действиям. – М.: Фи C , 1985. 4. Бондарчук А.П. и др. Легкоатлетические метания. К.: Здоровье, 1984. 136 с. 5. Бондарчук А.П. Перенос тренированности в легкоатлетическом спорте. Киев, 1999, с. 332. 6. Бондарчук А.П. Периодизация спортивной тренировки. – К.: Олимпийская литература, 2005. – 318 с. 7. Буевская И.П. Примерная программа спортивной подготовки для ДЮСШ, СДЮШОР, М., Советский спорт. 2005, 104 с. 8. Верхошанский Ю.В. Основы специальной силовой подготовки в спорте. – М.: Фи C , 1988. 9. Войнова С.Е. и др. Базовые виды спорта: легкая атлетика: Учебное пособие. Национальный Государственный Университет физической культуры, спорта и здоровья им. П.Ф. Лесгафта, Санкт-Петербург, 2010. – 212 с.

Похожие

Ядро итқитиш ҳақида тарихий маълумот

Ядрo итқитиш техникаси таҳлили

Сузиш техникаси умумий асослари

Енгил атлетика машклари техникаси асослари

Улоктиришнинг асосий техникаси