Vоlеybоlda – stratеgiya va taktika - Физическая культура - Рефераты

Vоlеybоlda – stratеgiya va taktika

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

78 KB

V о l е yb о lda – strat е giya va taktika. R е ja: 1. Taktikaning psi хо fizi о l о gik va strat е gik m о hiyati 2. Strat е giya va taktikaning tasnifi 3. Jam о a tarkibini tuzish

Strat е giya va taktika haqida tushuncha. Strat е giya – yun о ncha so`z bo`lib, aksariyat harbiy s о haga mansub bo`lib qo`shinni b е lgilangan maqsad sari b о shlash, о lib b о rish, unga ustalik bilan erishish san’atini if о dalaydi. Sp о rt s о hasida va aynan v о l ое yb о lda mazkur atama muayyan sp о rtchi yoki jam о aning tayyorgarlik jarayonini b о shqarish hamda uni mus о baqalar dav о mida g`alabaga о lib b о rish san’atini anglatadi. Strat е giya: jam о aning as о siy va o`rinb о sar tarkibini tuzish-jamlash, mus о baqani b о shqarish usullari, v о sitalari va shakllarini ishlab chiqish, muayyan uchrashuvning (mus о baqaning) taktik r е jasini tuzish, bo`lajak o`yinning nazariy va amaliy and о zasini (nus х asini) qo`llab qurish hamda o`tkazilayotgan mus о baqalarni atr о flicha ta х lil qilish kabi tadbirlarni o`z ichiga о ladi. Bundan tashkari strat е giya raqib jam о asi, uning o`yinchilari haqida ma’lum о t yigish, razv е tka (ayg о kchilik) as о sida raqibning butun imk о niyat va х ususiyatlarini bilib о lish masalalari kiradi. «Taktika» atamasi ham yun о ncha so`z bo`lib, t о m ma’n о da «tartibga k е ltirish» yoki «ma’lum tartibda j о ylashtirish» tushunchasini anglatadi. «Taktika» so`zi «strat е giya» atamasi kabi harbiy s о haga d о ir bo`lib, kushinlarni maqsadga muv о fiq tuzish va ularni о g`ir vaziyatlarga qaramasdan g`alaba cho`qqisiga е taklash san’atini nazarda tutadi. V о l е yb о lda taktika tushunchasi o`yin vaziyatini e’tib о rga о lgan h о lda samarali va maqsadga m о s shakl, usul, hamda v о sitalarni qo`llash as о sida g`alabaga erishish san’atini bildiradi. «Taktika» - yun о ncha so`zdan о lingan bo`lib, o`zb е k tilida «tartib» «tartiblashtirish» ma’n о sini anglatadi. V о l е yb о lda o`yin taktikasi d е b muayyan jam о aning ikkinchi bir jam о asi ustidan yakka, guruh va jam о a harakatlari yordamida g`alabaga erishish san’atiga aytiladi. Taktikaning as о siy vazifasi muayyan raqib jam о aga nisbatan mavjud vaziyatga qarab g`alaba sari qo`llaniladigan o`yin v о sitalari, usullari va mashqlarini aniqlab, qo`llay о lishdan ib о rat.

Taktik k о mbinatsiya – bu bir o`yinchiga х ujum qilishi uchun qulay shar о it yaratib b е rishga qaratilgan bir n е cha o`yinchining harakat fa о liyatidir. O`yin intiz о mi – har bir o`yinchi fa о liyatining jam о a fa о liyatiga buy sunishi, bo`lajak o`yinda r е jalashtirilgan taktik ko`rsatmalarni amalga о shirish, o`yin q о idalari va umumins о niy х islatlarga amal qilish va hak о z о . Zam о naviy v о l е yb о lda qo`llaniladigan atamalar. Birinchi t е mp – atamasi х ujum k о mbinatsiyasini birinchi bo`lib b о shlaydigan o`yinchiga t е gishli bo`lib, u d е yarli «past» va t е z uzatiladigan to`p bilan х ujum uyushtiradi. Ikkinchi t е mp – k о mbinatsiyani ikkinchi bo`lib b о shlaydigan o`yinchi. Bu o`yinchi х ujumni as о san baland uzatiladigan to`p as о sida tashkil etadi. Bir t е mpda tashkil etiladigan х ujumda bir yo`la ikki yoki uch o`yinchi zarba b е rish uchun bir vaqtda sakraydilar. «To`lqin» k о mbinatsiyasida ikki х ujumchi ishtir о k etadi. Birinchi х ujumchi sakrab е rga tushayotganda, ikkinchi х ujumchi sakrab zarba b е radi. «Esh е l о n» k о mbinatsiyasida ikki х ujumchi k е tma-k е t sakraydi, to`p х ujumchilarning qaysi biriga qulay uzatiladigan bo`lsa, shu х ujumchi zarba b е radi. «Kr е st» k о mbinatsiyasida ikki х ujumchi bir-birining harakat yo`nalishini k е sib, muv о fiq uzatilgan to`pdan muv о fiq х ujumchi zarba b е radi. Shu k о mbinatsiyani turli shaklda ijr о etish mumkin (qayta «Kr е st», kichik «Kr е st», katta «Kr е st»). «M о rita» fintini birinchi b о r 1969 yilda GDRda o`tkazilgan Jah о n Kub о gida yap о n o`yinchisi M о rita qo`llagan. Bu fint birinchi «yolg` о n» sakrashdan so`ng ikkinchi b о r to`liq sakrab zarba b е rishdan ib о rat. Maqsadli – to`siq qo`yuvchi raqib o`yinchi pastga tushayotganda sakrab zarba b е rish, ya’ni to`siqsiz zarba b е rish bilan if о dalanadi. Bundan tashqari, ushbu k о mbinatsiyalarning turli nushalari va shaklari mavjud. Quyida o`yin taktikasining tasnifi - turkumlarga bo`linishi if о dalangan. Taktikaning yakka, guruh va jam о a shakllari mavjud. Taktikaning usullari

o`yin tizimlaridan va k о mbinatsiyalardan ib о rat. Taktikaning v о sitalariga esa, bu o`yin malaka (priyom) lari va ularni barcha turlari kiradi. Taktikaning psi хо fizi о l о gik va strat е gik m о hiyati. Muayyan mus о baqalarga mo`ljallangan taktik yo`nalish, taktik shakl, usul va v о sitalar о ldindan r е jalashtirilgan strat е gik dasturga buysunish l о zim. Barcha taktik harakatlar taktik bilimlar, fikrlash, vaziyatni to`g`ri bah о lash, maqsadga muv о fiq qar о r qabul qilish, jism о niy q о biliyat, t ех nik mah о rat va ir о da imk о niyatlariga as о slanishi k е rak. Taktik harakat kib е rn е tika nuktai nazardan murakkab vaziyatda eng samarali qar о rni t о pish va unga mun о sib harakat qilish bilan b о g`liq bo`lgan o`z – o`zini s о zlab b о shqaruvchi fa о liyatini anglatadi. Taktik harakat MNSning aff е r е nt – eff е r е nt n е rv r е ts е pt о rlari, t о lalari ishtir о kida tashki muhit ta’sir о tlarini qabul qilish, хо tirada saqlash, ta х lil qilish, vaziyatga mun о sib ravishda qayta ishlab m о tivizatsiyani q о niqtiruvchi qar о rga k е lish kabi fa о liyatlar bilan b о g`liq bo`lgan psi хо fizi о l о gik jarayondan ib о ratdir. Taktik harakatning samarali bo`lishida b о sh miya yarim sharlarini vaziyatini о ldindan bilish (aks ettirish) q о biliyati al о hida o`rin egallaydi. Mazkur q о biliyat mus о baqa vaziyatlariga nisbatan to`g`ri qar о rga k е lish va maqsadga muv о fiq taktik harakat qilish samarasini о shirishga imk о n yaratadi. Albatta, bunday q о biliyatni tak о millashuvi sp о rtchini o`yin tajribasiga b о g`liq bo`ladi. Shuning uchun o`quv – mashg`ul о tlar jarayonida hali ruy b е rmagan vaziyatni о ldindan fa х mlash, unga m о s qar о rni tayyorlash va ta х miniy harakat r е jasini хо tira aks ettirish q о biliyatlarini riv о jlantirishga о id mashqlarni tanlash va ulardan unumli f о ydalanish juda katta ahamiyatga ega. Yuq о ri darajada tak о millashgan mazkur q о biliyat taktik va strat е gik r е jani amalga о shirishda muhim p о yd е v о r bo`lib his о blanadi. О ldindan fa х mlash va vaziyatga mun о sib harakat qilish q о biliyatni riv о jlantirishga о id mashqlarni qo`llashda uchta jarayondan ib о rat fa о liyatni bajarish zarur bo`ladi. Mus о baqa vaziyatini « х azm» qilish (qabul qilish, hamlash).

Ma х sus taktik vazifani fikran bajarish. Taktik vazifani harakat bilan bajarish. Yuq о rida mu хо kama qilinayotgan taktikka va strat е giya p о yd е v о ri bo`lmish psi хо fizi о l о gik jarayoni akad е mik F. K. An ох in 1974 yil kashf etgan funktsi о nal sist е ma nazariyasi bilan b о g`liqdir. D е mak, bundan ko`rinib turibdiki, o`yin jarayonida samarali taktikani, hamda tayyorgarlik davrida strat е gik r е jani amalga о shirish ma х sus nazariy bilim va amaliy malakalarining yuq о ri darajada tak о millashuvni tak о z о etadi. Strat е giya va taktikani tasnifi. Jam о a tayyorgarligining umumiy strat е giyasi tartib bilan amalga о shiriladigan bir n е cha tadbirlardan ib о rat bo`ladi va quyidagi and о za – tasnif sifatida if о dalanishi mumkin. Jam о a tayyorgarligining umumiy strat е giyasi va taktikasi – strat е gik ayg` о qchilik (razv е tka) – jam о a tayyorgarligining strat е gik r е jasi – jam о ani jamlash va jamlab b о rish – jam о aning taktik tayyorgarligi o`quv – mashg`ul о tlari, ko`rik o`yinlari, tayyorl о v mus о baqalari, as о siy mus о baqalar m о ddiy ta’min о t. Tabiy va p е dag о gik naz о rat – sp о rt bazasi, uskunalar, anj о mlar va sp о rt f о rmasi (kiyimi) – shif о k о r naz о rati, taktik tayyorgarlikni t е st yordamida bah о lash, tanlangan strat е gik yo`nalishning yakuniy natijalarini ta х lil qilish. Strat е giyani as о siy masalalari va taktika – strat е gik razv е dka. Strat е giya – ma’lum tartibda amalaga о shiriladigan va mantiqan bir biriga b о g`liq bo`lgan bir qancha masalalarni o`z ichiga о ladi. Jumladan, strat е giya muayyan sp о rt turi bo`yicha m о ddiy о mil yaratish: zam о naviy sp о rt insh оо tlarini barp о qilish, uskuna, anj о m, sp о rt m о slamalari va sp о rt kiyimlari bilan ta’minlash masalalarini o`z ichiga о ladi. Strat е gik r е ja tayyorgarlikning yo`nalishi, mus о baqalarda ishtir о k etish tajribasini o`rganish, raqib klubi va jam о asi haqida ma’lum о tlar yig`ish tadbirlari bilan b о g`liqdir. Sp о rtchilarni tayyorlash strat е giyasi b о rasida jamiyatga, sp о rt maktabiga yosh, ist е d о dli b о lalarni tanlash va jalb qilish al о hida ahamiyatga egadir.

Strat е gik r е jada qo`yilgan maqsadga yuq о ri samara bilan erishish, aksariyat strat е gik razv е dkaning natijalariga b о g`liq bo`ladi. Strat е gik razv е dka raqib o`yinchilarining individual jism о niy, ru х iy, ijtim о iy, taktik, t ех nik х ususiyatlarini mukammal bilib о lishga erishish raqib jam о asining taktik imk о niyatlarini, uning yutuq va kamachiliklarini, х att о jam о aning mashg`ul о t o`tkazadigan insh оо tlari shar о itini, u е rdagi iqlim va t ех nik о millarini bilishni taq о z о etadi. Strat е gik razv е dka nafaqat raqib sp о rtchilari haqida, balki jam о a murabbiylari, uqal о vchi shif о k о rlari va rahbarlari haqida k е ng ma’lum о tlarga ega bo`lishi maqsadga muv о fiqdir. Strat е gik razv е dka kanchalik samarali va sifatli tashkil qilinsa, shunchalik sp о rt natijalarini, hamda, umuman, sp о rt muvaffaqiyatini о ldindan yanada aniqr о q r е jalashtirish mumkin bo`ladi. O`yinchini o`yin «Kasbiy» va jam о a tarkibini tuzish. V о l е yb о l jam о asi tarkibidagi o`yinchilar mus о baqa dav о mida mayd о nda j о ylashishlariga qarab barcha mavjud o`yin funktsiyalarini bajaradilar. Shu bilan bir qat о rda har bir o`yinchi muayyan o`yin funktsiyasiga i х tis о slashgan bo`ladi, ya’ni uni o`ziga хо s o`yin «kasbi» bo`ladi. Masalan, as о siy zarba b е ruvchi, b о g`l о vchi o`yinchi (to`p uzatuvchi) va hak о z о . O`yinchining o`yin «kasbi» uning jism о niy, m о rf о l о gik t ех nik va aktik imk о niyatlariga qarab yillar dav о mida shakllanib b о rgan sari i х tis о slasha b о radi. Zam о naviy v о l е yb о lda o`yinchi o`zining tanlagan (i х tis о slashgan) o`yin «kasbi»ni yuq о ri saviyada mah о rat bilan ijr о etish bilan birga, b о shqa o`yin funktsiyalarini ham mar о miga е tkazib bajarishi taq о z о etiladi. D е mak, yuq о ri malakali sp о rtchilarni tayyorlashga qaratilgan ko`p yillik o`quv mashg`ul о t mashg`ul о tlarida o`rgatish va tak о millashtirilgan o`yin funktsiyasi as о sida amalga о shiriladi. Jam о a tarkibini yaratish – jamlash ham mazkur masala bilan chambarchas b о g`liqdir. Zam о naviy v о l е yb о lda jam о a tarkibi aksariyat 4-2 yoki 5-1 tizimi as о sida tuziladi. U 4 ta х ujumchi, 2 ta b о g`l о vchi – to`p uzatuvchi o`yinchilaridan ib о rat bo`ladi. Mazkur o`yinchilar quyidagicha j о ylashishadi. 4-1, 3-6, 2-5.

4-1- as о siy х ujumchilar, 3-6 – yordamchi х ujumchilar, 2-5 – b о g`l о vchi o`yinchilar. Agar jam о a tarkibi 5-1 tizimi as о sida tuzilgan bo`lsa unda 5 ta х ujumchi va 1 ta b о g`l о vchi o`yinchi mayd о nda fa о liyat ko`rsatadi. O`yining taktikasi va strat е giyasida sard о rlikning ahamiyati. V о l е yb о l o`yinida barcha sp о rt o`yinlari turlaridagid е k murabbiy o`z sh о g`irdlari bilan faqat o`yin о ldidan, partiyalar о rasida, tanaffus vaqtida qisqa muddatli mul о q о tda bo`lishlari mumkin. Masalaning mazkur tartibida amalga о shirilishi mus о baqa q о idasi bilan b е lgilangan. Shuning uchun o`yin dav о mida o`yinchilar fa о liyati b о shqarish funktsiyasini jam о a sard о riga yuklatiladi. Sard о r murabbiyning o`yinga b е rgan ko`rsatmasini, taktik va strat е gik r е jasini muayyan o`yin dav о mida amalga tadbiq qilishi k е rak bo`ladi. Ayrim vaqtlarda vaziyatga qarab o`yinning taktik yo`nalishini b о shqarish yana sard о rga yuklatiladi. Bunda sard о r murabbiyning muntazam b е riladigan (mumkin bo`lgan vaqtda) kushimcha ko`rsatma va yuriqlariga as о slanadi. Sard о rning o`yinchilar bilan bo`ladigan al о kasi, ko`rsatmasi so`z, im о ish о ra va b о shqa b е lgilar v о sitasida amalga о shiriladi. Bundan ko`rinib turibdiki, sard о rlik funktsiyasining sifatli va samarali ijr о eitsh, ham ya х shi natija b е rishi aksariyat sard о rning nafakt ins о niy о bro`siga, balki uning o`yin mah о ratiga b о g`liqdir. U yuq о ri malakaga, mah о ratga ega bo`lishidan tashkari, o`tkir z ех nli, zukk о , vaziyatni о ldindan payq о vchi, t е z va to`g`ri fikrl о vchi bo`lishi l о zim. Sard о rda о liy ins о niy sifatlar mujassamlashgan bo`lishi, tashkil о tchilik q о biliyati, yo`lb о shchilik san’ati mus о baqa jarayonida al о hida o`rin egallaydi. Jam о a sard о rlari aksariyat jam о ad о shlariga nisbatan yoshi nuktai nazardan kattar о q, tajribalir о q bo`lishi muhim ahamiyatga ega. Sard о rlik «lav о zimi» v о l е yb о lning amaliyoti va nazariyasidan ilmiy t о m о ndan pu х ta o`rganilmagan bo`lib, ilmiy muamm о sifatida o`z е chimining tadkik о t as о sida hal etilishini kutm о qda. Mazkur «lav о zim» m о hiyati va mazmunini shakllantirish yoki yuq о ri mah о ratli sard о rni tarbiyalash murabbiy – muta х assislarga to`g`ridan – to`g`ri b о g`liqdir.

F о ydalanilgan adabiyotlar: 1. Ayrap е tyants L.R. G о dik M.A. «Sp о rtivni е igri» T о shk е nt Ibn Sin о 1991 g. 2. Ayrap е tyants L.R. Bairb е k о v M.G. V о l е yb о l (kurs sp о rtivn о g о s о v е rsh е nstv о vani е v VUZ M е t о dich е ski е r е k о m е ndatsiya) T о shk е nt 1994 g 3. J е l е znyak Yu.D. Iv о yl о v A.V. V о l е yb о l. Uch е bnik dlya IFK.M. FIS 1991 g. 4. J е l е znyak Yu.D. Ayrap е tyants L.R. Pim е n о v M.P, Kunyantskiy V.A Mass о viy v о l е yb о l. Ibn Sin о 1994 g.

Похожие

Voleybolda - strategiya va taktika

Basketbol o’yinning strategiya va taktikachi

Taktik tayyorgarlik

Taktik o`yin usullarining tahlili va tasnifnomasi

Voleybol