Спорт машғулотида чарчаш ва тикланиш - Физическая культура - Рефераты

Спорт машғулотида чарчаш ва тикланиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

47 KB

Спорт машғулотида чарчаш ва тикланиш Режа: 1. Чарчаш жараёни 2. Чекланган чарчаш - бу айрим мушак гуруҳларини чарчаши.

Чарчаш жараёни - бу жисмоний иш бажариш чоғида турли аъзолар, қисмлар ва умуман танада рўй бераётган ва охир оқибатда бу ишни давом эттиришга имкони бермайдиган ўзгаришлар мавжуд. Чарчаш ҳолати - чарчашни шахсан сезганда рўй берадиган иш қобилиятини сусайиши билан белгиланади. Чарчаш ҳолатида спортчи ишнинг жадаллиги ёки сифатини (бажариш техникаси талаб даражасида тура олмайди ёки уни тўхтатишга мажбур бўлади. Чарчаганлик оқибатида иш қобилиятини сусайишнинг асосий сабаблари қуйидагилар: -энергия билан таъминловчи манбаларнинг холсизланиши (АТФ, КрФ, гликоген), -улардан фойдаланиш қобилиятини пасайиши -алмашинув моддаларини (лактат) тўпланиши, -танада сув миқдорини камайиши. Тиклаш режимига сарфланган энергияни ва тананинг гидро-электролит мувозанатини тиклашга қаратилиши лозим. Машқ жараёнида дам олиш машқнинг таркибий қисми сифа-тида қуйидаги икки вазифани бажаради: -машқ ва мусобақа пайтидаги оғирликдан кейин иш қобили-ятни тиклайди: -юклама самарасини оптималлаштиришнинг (энг яхши вари-антини танлаш) воситаларидан бири сифатида хизмат қилади. Кескин ва доимий, умумий ва чекланган, яширин (ўрни тўладиган) ва очиқ (ўрни тўлатилмайдиган) чарчаш фарқланади. Кескин чарчаш қисқа пайтдан, аммо спортчининг жисмоний тайёргарлиги даражасига мос келмайдиган ўта жадал ишлашдан кейин рўй беради. Доимий чарчаш - қатор машқлардан кейин етарли даражада тикланиб олмаслик натижасида рўй беради. Доимий чарчаш жараёнида янги ҳаракат

кўникмаларини эгаллаш қобилияти пасаяди, иш қобилияти тушади, тана қаршилиги сусаяди. Умумий чарчаш барча мушак гуруҳлари ишга жалб қилинган пайтда вужудга келади. Марказий асаб тизими доимий ишини бузилиши, мувофиқлай олмай қолиш, ҳаракатларни бажаришда иродани заифлашиши хос хусусият ҳисобланади. Бундай ҳолатда танадаги кучнинг заифлашуви тез тез нафас олиш, юрак уришини тезлашуви, ишни давом эттира олмаслик сезилади. Чекланган чарчаш - бу айрим мушак гуруҳларини чарчаши. Яширин (ўрни тўлатиладиган) чарчашга иродани ишга солиш ҳисобига иш қобилиятининг юқори даражаси хос хусусиятдир. Бу соҳада ишлаш кам даражадаги иқтисод қилиш билан боғлиқ. Очиқ (ўрин тўлатилмайдиган) чарчаш яширин чарчаш пайтида иш тўхтатилмаса юзага келади. Ички аъзолар ва ҳаракат аппарат-лари вазифасини сусайиши билан иш қобилиятини пасайиши бош белги ҳисобланади. Одатда бундай ҳолатда спортчи масофадан чет-лайди, машғулотни тўхтатади. Максимал анаэроб қувватига эга бўлган машқларни бажариш-даги чарчашни ўсишига МАТ да ва асаб-мушак ижроия аппаратида рўй бераётган жараёнлар муҳим ўрин тутади. Айниқса креатин-фосфат тез сусаяди. Лактат аралашмаси унчалик кўп эмас, негаки иш қисқа муддатлидир. Максималга яқин анаэроб қувватига эга бўлган машқларни бажаришда чарчашни ўсишига ҳам МАТда ва асаб-мушак ижроия аппаратида (ишлаётган мушакларда) рўй бераётган ўзгаришлар етакчи ўрин тутади. Мушакларнинг ўзида фосфаген ва мушак гликогени жадаллик билан сарф бўлади. Анча миқдорда сут кисло - таси тўпланади. Субмаксимал анаэроб қуввати соҳасида ишлаш чоғида фосфа - генларнинг (АТФ, КрФ) ресинтези (тикланиши) етарли дара - жадаги тезликда рўй беради, шунинг учун иш охирида уларнинг сезиларли даражадаги сарфи

билинмайди. Бу қувват соҳасидаги ишни бажа - риш чоғида мушак ва қонда лактатни тўпланиши асосий хусусият ҳисобланади Максимал аэроб қувватли машқларни бажаришда чарчаш энг аввало кислород ташувчи тизим билан боғлиқ, унинг энг сўнгги имконияти иш қобилиятини чегаралайди. Ишлаётган мушакларни кислород билан етарли даражада таъминланмаганлиги қувватнинг ушбу ҳолатидаги чарчашнинг бош сабаби ҳисобланади. Максимал олди аэроб қуввати машқларини бажаришда ҳам кислород етказиб бериш тизими имконияти муҳим ҳолат ҳисоб - ланади. Қонда лактат аралашамасининг кўпайиб кетиши чарчаш ҳосил бўлганлигининг бош сабаби эканлиги ҳақида хулоса қ илиш мумкин. Ўрта аэроб қуввати зонасида ишлаш ҳам кислород етказиб бериш тизимига катта таъсир кўрсатади. Бундай қувват билан ишлаш чоғида мушак гликогенининг сезиларли сарфи ва жигар гликогенининг кучли сарфи кузатилади. Кам аэроб қуввати машқи ҳам юқорида айтилганидек, аммо буларнинг барчаси анча кеч рўй беради. М.П.Павлов таъкидлаганидек чарчаш ва тикланиш - бу бир жараённинг икки томонидир. Уларнинг мутаносиблиги - ҳаракат ҳолатининг асоси ёки ҳаётий таркибнинг паст фаоллиги ҳисоб - ланади. Машқ ёки мусобақа жараёнида спортчи танасида рўй беради - ган физиологик ва биологик ўзгаришлар ишлаётган аъзолар ҳолатини ёмонлаштиради. Аммо уларнинг ўзи тикланиш жараёнини жадаллаштиради. Бунда чарчаш қанчалик тез рўй берса тикланиш шунчалик тез бўлади. Ишлагандан кейин тикланиш жараёнининг қуйидаги 3 даври белгиланади: 1 - тез тикланиш даври, 2 - секин тикланиш даври, 3 - суперкомпенсация даври.

Дастлабки икки давр учун чарчатадиган иш натижасида сусайган иш қобилиятини тиклаш даври мос келади, учинчи давр - аста-секин меъёрдаги (ишчи) даражасига қайтувчи юқори даража - даги иш қобилияти. Тикланиш жараёнининг хусусияти шундаки, тикланиш тезлиги ва давомийлиги ишнинг қуввати билан тўғридан-тўғри боғлиқдир, яъни иш қуввати қанчалик юқори бўлса иш вақтида шунчалик кўп ўзгаришлар рўй беради ва тикланиш тезлиги шунчалик юқори бўлади. Шундай қилиб, машқнинг давомийлиги қанчалик қисқа бўлса, тикланиш даври шунчалик қисқа бўлади. Максимал анаэроб қуввати ишидан кейин кўпгина вазифаларни тикланиш давомийлиги бир неча минут, марафон югуришдан кейин эса бир неча кун тикланилади. Машқлар орасида дам олиш вақтини камайтириб ёки кўпай - тириб юкламанинг кумулятив самарасини кўпайтириш ёки камайтириш мумкин. Дам олишнинг (машғулотлар орасидаги дам олиш) тикланиш даври ораси барча ҳолатларда орқасидан суперкомпенсация даври вужудга келадиган редукция (тескари) даври бошланмасдан тугаши лозим. Тикланиш даври давомийлиги қуйидагиларга боғлиқ: - юкламанинг катталиги; - юкламанинг йўналиши; - спортчи малакаси ; - тикланишга бўлган шахсий хусусиятлар. Махсус шароитларда, масалан, ўқув машқ йиғинларида кунига икки марта машғулот ўтказишнинг мақсадга мувофиқлиги катта ҳажмдаги машқ ишларини бажариш билан боғлиқ замонавий спорт табиатидан келиб чиқади. Енгиллатиш юкламаларидан (2-3 машғулотга бўлиш натижа-сида) кейин тикланиш жараёнлари асосан 6-8 соатдан кейин якун-ланади. Бунда энергия заҳираларининг 85-90% тикланади. Юк тақсимоти жигар ва мушакларда гликогеннинг жадал йиғилиши билан ўтказилади. Тикланиш жараёнини тезлатиш мақсадида тикланишнинг турли шакллари шунингдек фаол дам олиш ҳам қўлланилади. Бу ҳолатда бир

хилдаги мушак фаолиятини бошқаси билан алмашти-рилади. Фаол ва пассив дам олишни бирикуви ҳам машқлар, ҳам машғулотлар орасида ранг - баранглаштириш сифатида қўллани-лади. Мусобақа жараёнида стартлар орасидаги вақт чўзилиб кетган пайтда айрим спортчилар аутоген машғулоти ва қисқа муддатли уйқудан фойдаланиб тўлалигича тикланишга улгуради.

Фойдаланилган адабиётлар 1. И.А.Каримов. Ўзбекистон: миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура.Т.1., Т, «Ўзбекистон», 1996 й. 2. И.А.Каримов. Кучли давлатдан кучли жамият сари. 1998 й. 3. Матвеев Л.П. Основы спортивной тренеровки. М.Фис, 1977. 4. Платонов В.П. Теория спорта. Киев, 1989. 5. Платонов В.П. Теория спортивных движений, Киев, 1989. 6. Юнусова Ю.М. Спорт фаолиятининг назорат асослари. Тошкент, 1994. 7. Туманян Г.С. Спортивная борьба. Отбор и планирование. -М., 1984. 8. Матвеев Л.П. Основы общей теории спорта и системы подготовки спортсменов. - М., 1999. 9. Rajko Petrov. Freestyle and greco-Roman wrestling. Lausanne, 1985. 10. Черневич Г.Л. Организация учебно-тренировочных сборов. -М., 1977. 11. Галковский Н.М., Керимов Ф.А. Вольная борьба. - Т., 1993. 12. Платонов В.Н. Общая теория подготовки спортсменов в олимпийском спорте. Киев, 1997.

Похожие

Ёш гимнастикачиларни тайёрлаш усулияти

Ёш дзюдочиларни жисмоний сифатларини тарбиялашда харакатли ўйинларни ахамияти

Буюк тикланиш йўли 2

Спорт мактабларида ва умумтаълим мактабларида спорт ишларининг узига хослиги

Спорт фаолияти вактида организмнинг физиологик холатининг динамикаси