Гимнастика машкларини ўргатиш - Физическая культура - Рефераты

Гимнастика машкларини ўргатиш

Загружено в:

27.01.2024

Скачано:

0

Размер:

29.4384765625 KB

Гимнастика машкларини ўргатиш Режа Кириш 1. Ўргатиш методлари 2. Машқ ўргатишнинг усуллари 3. Гимнастика машқларини ўргатишда кетма –кетлилик. 4. Гимнастиканинг асосий воситалари Фойдаланилган адабиётлар

Кириш Мамлакатимизда жисмоний тарбия восита ва методларининг ягона системаси яратилган. Мазкур воситаларнинг энг оммавийларида «бири бўлган гимнастика бу системада хақли равишда мухим ўрин тутади. Гимнастика машғулотлари мамлакатимизда кўйган энг муҳим вазифалардан бири — «ёш авлодни баркамол, соғлом қилиб тарбиялашни, уларда жисмоний ва маънавий кучларни гармоник тарзда ривожлантиришни таъминлаш» вазифасини ҳал қилишга ёрдам беради. Ахлоқий, иродавий ва эстетик хислатларни тарбиялаш. Куп асрлик тажриба ва жисмоний тарбия сохлсидаги замонавий фан ютуқлари асосида яратилган. Айниқса болалар ва ўсмирларни жисмоний шакллантиришда гимнастиканинг аҳамияти катта. Гимнастиканинг хилма-хил восита ва методлари ёрдамида бошланғич жисмоний тарбия вазифалари муваффақиятлироқ ҳал қилинади, болалар ва ўсмирларда жисмоний ҳамда ҳаракат кобилиятларини ривожлантириш учун асос яратилади, уларнинг функционал ва кўникиш имкониятлари анча кенгаяди. Гимнастиканинг жуда катта гигиена-соғломлаштириш аҳамияти бор. Қадимги дунёнинг атоқли мутафаккирларидан бири Плутарх гимнастиканинг соғломлаштириш аҳамиятига баҳо бериб: «Гимнастика медицинанинг шифобахш қисмидир” –деган эди. Жаҳон фанининг атоқли арбоблари бўлган рус олимлари И. М.Сеченов, И. П. Павлов, И. Н. Мечников, П. Ф. Лесгафт, Б. В. Гориневскийлар жисмоний машқларга, жумладан, гимнастика машқларига катта аҳамият бериб, бу машқларни ҳаётий фаолият ва ишчанлик қобилиятини оширишнинг, шунингдек соғломлашиш ва актив дам олишнинг энг яхши воситаси деб билган эдилар. Гимнастика билан ҳамма – болалар, катталар, кексалар, ёшлар, яхши тайёргарлик кўрганлар энди бошловчилар, СОҒЛОМ кишилар ва, ҳатто нотоб кишилар –шуғулланишлари мумкин. Гимнастика билан мактабгача ёшдаги болалар муассасаларида, мактабларда, ўрта ва олий ўқув юртларида, 2

кўнгилли спорт жамиятларида, ишлаб чиқариш коллективлари ва даволаш пансионатларида, дам олиш уйлари ва санаторийларида шуғулланишади. Гимнастика инсонни эстетик тарбиялашнинг самарали воситаси хисобланади. Гимнастика машқларини ижро этиш техникасининг гимнастикага хос услуб талаб қиладиган даражада мукаммал бўлиши учун ҳаракатлар равон ва ифодали бўлиши, ижрочининг харакатлари ўзига ярашадиган, нафис бўлиши керак. Гимнастика билан шуғулланиш натижасида келишган қадди-қоматга эга бўлинади, гавда тузилишидаги нуқсонлар тузалади, гавданинг айрим буғинлари тараққиётида ҳам, умуман гавда тараққиётида ҳам жуда яхши мутаносибликка эришилади. Гимнастиканинг педагогик аҳамияти ҳам жуда катта. Гимнастика билан шуғулланувчилар коммунистик ғоявийликка ва онглилик руҳида, активлик ва меҳнатга ижодий муносабатда бўлиш руҳда тарбия топадилар. Машғулотларнинг қатъий бир тартибда бўлиши, таълим бериш жараёнини шуғулланувчиларнинг максимал активлигида ташкил этиш – буларнинг ҳаммаси-уларни интизомли қилади, жисмоний тарбия жараёнига эътибор билан қарашга одатлантиради. 3

Ўргатиш методлари Ўргатиш методлари деганда қуйилган вазифаларни ҳал қилиш учун керакли муайян йуллар танлашни тушуниш керак хилма-хил ургатиш методларини қуйидаги группаларга булиш мумкин: Биринчи группа ўргатиш методларига қуйидагилар киради: –огзаки метод универсал методлардан бири булиб, уцувчи-лар билан муносабатда булиш жараёнида ургатишни идора қи-лиш имконини» беради. Бунда гимнастика терминологиясидан фойдаланиш алоҳида аҳамиятга эга бўлади, чунки шу терминология ёрдамида ўқитувчининг ўқувчиларга нутқ орқали таъсир этиши аниқ ва қисқа бўлишига эришиш мумкин; –ҳаракат техникаси тўғрисидаги маълумотни билдириш методи намойиш қилувчи томонидан машқларни ижро этиш йўли билан кўргазмали қуроллар кўрсатиш, товушли ва нурли ориентирлар, тактил сигналлар бериш, ҳаракатнинг айрим параметрлари ҳақида миқдорий ахборот бериш ва ўқувчи томонидан ҳаракат техникаси элементларини бажариш йўли билан намоён қилинади. Мазкур ўргатиш методлари асосан машқ техникаси асослари тўғрисидаги тасаввурни ҳосил қилиш ва аниқлашга қаратилган бўлиб, бутун ўргатиш 1 даври мобайнида қўлланилиши мумкин. Иккиичи группа ўргатиш методларига қуйидагилар кўради: яхлит машқ методи, у ўрганилаётган ҳаракатни бир бутун тарзда бажаришни назарда тутади. Бунда ижро этиш шароитини ентиллаштириш ёрдам кўрсатиш ва страховка қилишнинг қўшимча воситаларини қўлланиш, снаряд баландлигини камайтириш, ҳаркатни тренажёрда бажариш, дастлабки ёки пировард холатни соддалаштириш (масалан, паст турникда гавда ёзиб кўтарилишни тренер ёрдамида бажариш) ҳисобига бўлиши мумкин; – ёрдамчи машқ ўтар методи (яхлит машқ методининг вариантларидан бири), уструктура жиҳатидан асосий машққа ўхшаш, лекин айни вақтда 4

мустақил машқ бўлган илгари ўрганилган харакатни яхлит бажаришни назарда тутади (масалан, турникда гавдани ёзиб кўтарилиш учун бир оёқда кўтарилиб таяниш ёрдамчи машқ бўлиб хизмат қилади); бўлинган машқ методи бу бутун ҳаракат техникасини айрим қисм ва элементларга ажратиб олиш ва уларнинг ҳар бирини ўзлаштириб олгандан кейин уни қайта яхлит бажаришдан иборатдир. Машқни қисмларга бундай сунъий булиш асосий харакат фаолиятини ўрганищ шароитини осонлаштириш мақсадида қилинади; –хусусий ҳаракат вазифаларини ҳал қилиш методи блинган машк методининг варианта бўлиб, ҳаракат техникасининг муайян элементлари бўлган ўқув вазифалари сериясини танлаш билан характерланади (масалан, энди бошловчи спортчилар оёқни кериб таяниб сакрашни ўрганиб олиш учун ерга тушишни, югуриб келишни, депсиниш ва ундан кўприк тушишни бирин-кетин ўрганадидар). Мазкур ўргатиш методлари ўқувчиларга машқ ҳақида ахборот олиш ва ўрганилаётган харакат техникаси асосларини билиб олиш имконини беради. Бундан ташқари, улар ҳаракат структураси тўғрисидаги тасаввур аниқлашуви ва конкретлашувига, шунингдек рун бериши мумкин бўлган хатоларни тузатишга ёрдам беради. Учинчи группа ўргатиш методларига қуйидагилар киради: – стандарт машқ методи бу метод тренировка машғулоти шароитида харакат кўникмасини мустахкамлаш мақсадида ҳаракатни мустақил бажариш билан характерланади; – ўзгарувчан машқ методи, у қуйидаги кийинлаштирилган шароитлар билан боғлиқ бўлади: адаштирувчи сигналлар (шовқин, бегона товушлар ва ҳоказолар), атрофдаги шароитнинг ўзгариши (снарядларнинг одатдагидан бошқача қўйилиши, ёритишни ўзгартириш ва хоказолар), маълум топшириқни бажариш ҳақида кутилмаган кўрсатма берилиши, машқнинг комбинациядаги жойи ўзгариб қолиш машқни чарчаган ёки ортиқча хаяжонланиб туриб бажариш; 5

– ўргатишнинг ўйин ва мусобақа методи ўқувчиларнинг ўзаро рақобат килишини ёки ҳаракатдан муайян натижага эрншиш учун масъулият сезишни назарда тутади. Мазкур ўргатиш методлари ҳаракат кўникмалари барқарорлигига эришиш имкониятини беради. Тўртинчи группа ўргатиш методлари янги ҳаракатни ўргатишнинг тўғри тактикасиии ва ўқув жараёнини ташкил қилишнинг самарали формасини танлаб олиш имкониятини берадиган программалаш методларидан иборатдир. Машқни ўргатиш жараёнини алгоритмлаш программалаштиришнинг турларидан биридир. Алгоритмик типдаги топшириқлар ўқув материалини қисмларга (дозалар, порциялар ёки ўқув вазифаларига) бўлишни ва ана шу қисмвазифаларни шуғулланувчиларга қатъиян аниқ тартибда бирин-кетин ўргатишни назарда тутади. Ўқув вазифаларининг биринчи серияси ўрганиб бўлингандан кейингина иккинчи серияга ўтиш ҳукуқи берилади. Топшириқларни тузишга қуйидаги талаблар қуйилади: 1) топшириқлар ёки ўқув материалининг: қисмлари ҳар бир фаолият характерини аниқ кўрсатиши, уларни танлашда тасодифга йўл қўймаслиги ва қисмларга мўлжалланган бўлса, шуларга тушунарли бўлиши керак; 2) алгоритмик типдаги топшириқлар битта ҳаракат фаолияти учун дам, структура жиҳатидан ухшаш ҳаракатлар серияси учун дам тузилиши мумкин; 3) ўқув вазифаларининг ҳаммаси бир-бири билан боғлиқ ҳамда мураккаблашиб бориши жиҳатидан изчил бўлиши керак. Топшириқда биноан ўқув материали қисмларини ўрганиш тартиби улар орасидаги алодадорликка қараб белгиланади. Алгоритмик типдаги топшириқнинг ҳар бир вазифалар серияси муайян мақсадни хал қилишга каратилган бўлади. Чунончи, ўрганиладиган ҳаракат фаолиятини муваффақият билан бажариш учун зарур жисмоний хислатларни ривожлантирадиган машқлар, ўқув вазифаларининг б и р и н ч и с е р и я с ид а бўлиши керак. 6

Ўрганиладиган ҳаракат фаолияти бошланиши ва тугалланишдаги дастлабки ва пировард холатларни ўзлаштиришга мулжалланган машкларни эса ўқув вазифаларининг и к к и н ч и с е р и я - с и ўз ичига олиши керак. Ўқув вазифаларининг биринчи ва иккинчи серияси бир вақтда ёки бонща- бошда вақтда ўзлаштирилиши мумкин. Уқув вазифаларининг у ч и н ч и с е р и я с и асосий ҳаракатлар бажарилишини назарда тутади. Масалан, брусларда қўлларга таяниб туриб олдинга силтаниб кўтарилишни ўзлаштириш учун ўқувчи силтаниб туришни ва олдинга қараб зарур булган баландликка силтанишни бажара билиши керак. Туртинчисерияга бажаришни айрим параметрларга фазо, вақт, мускулларнинг зўр бериш даражасига қараб баҳолаш билан боғлиқ булган ўқув вазифалари киради. Дифференцациялаш миқдори ва аниқлик даражаси ўрганиладиган машқнинг мураккаблигига боғлиқ. Уқув вазифаларининг б е ш и н ч и с е р и я с и ёрдамчи машқларни ўз ичига олади, Уқув вазифаларининг мана шу сериялари бажарилгандан кейин, ҳаракат осонлаштирилган шароитда (тренажёрда, ўқитувчи ёрдамида техника воситаларидан фойдаланиб на хоказо) яхлит ўрганилади. Ҳар бир ўқув вазифасини урганаётганда топшириқлар канчалик тўғри бажарилаётганини назорат қилиш ортади ўқув жараёнини актив бошқариш имконияти яратилади. Яхлит ўргатиш методини қўлланишнинг иложи бўлмаганда ёки самараси кам бўлганда алгоритмик типдаги топшириқдан фойдаланиш керак. Бу типдаги топшириқдан, одатда техник жидатдан мураккаб машқларни ўрганишда фойдаланилади. 7

Машқ ўргатишнинг усуллари Гимнастика машқларини ўргатишнинг методик усуллари ниҳоятда хилма-хил. Қуйидагилар энг самарали ва ўргатиш тажрибасида кўп фойдаланиладиган усуллар даторига киради. Ниҳоят, гимнастика – ақлий таълим билан жисмоний тарбия бирлигининг ёрқин намунасидир. Гимнастикада қўлланиладиган методлар шуғулланувчиларнинг интеллектуал фаолияти активлигини рағбатлантириш имконини беради, марказий нерв системасининг мойиллигини, унинг мускул фаолиятининг турли холатларига мослаша олиш қобилиятини шакллантиришга ёрдам беради. П.Ф. Лесгафт гимнастиканинг мактабдаги аҳамиятини баҳолаб, бундай деб ёзган эди: «Ақлий ва жисмоний таълим узаро шунчалик чамбарчас боғланиб кетадики, натижада улар мактабнинг ажралмас вазифасини ташкил этади; чунки ҳар қандай бир ёқлама ривожланиш таълим беришдаги уйғунликни бузади, албатта ва баркамол инсон бўлиб шаклланиш учун шароит яратиб бермайди». Ниҳоят, гимнастика – ақлий таълим билан жисмоний тарбия бирлигининг ёрқин намунасидир. Гимнастикада қўлланиладиган методлар шуғулланувчиларнинг интеллектуал фаолияти активлигини рағбатлантириш имконини беради, марказий нерв системасининг мойиллигини, унинг мускул фаолиятининг турли холатларига мослаша олиш қобилиятини шакллантиришга ёрдам беради. П.Ф. Лесгафт гимнастиканинг мактабдаги аҳамиятини баҳолаб, бундай деб ёзган эди: «Ақлий ва жисмоний таълим узаро шунчалик чамбарчас боғланиб кетадики, натижада улар мактабнинг ажралмас вазифасини ташкил этади; чунки ҳар қандай бир ёқлама ривожланиш таълим беришдаги уйғунликни бузади, албатта ва баркамол инсон бўлиб шаклланиш учун шароит яратиб бермайди». 8

Ҳаракат техникаси хақидаги тасаввурни ҳосил қиладиган ва аниқлайдиган усуллар а) ўқитувчининг ўқувчилар билан нутқ муносабатда бўлишини сўзлаб бериш, суҳбатлашиш, тушунтириш, муҳокама қилиш ва бошқа формалари ҳар бир сўз аниқ ва образли, иборалар эса қисқа ва тушунарли бўлган вақтдагина анча самарали ва таъсирли чиқади; шундай ҳолда ўқитувчи бевосита янги машқ ўрганиш олдидан тайёргарлик ишини муваффақият билан ўтказиши ҳамда ургатиш жараёнини бошқара олиши мумкин; б) кўргазмали қуроллар (контурограммалар, жадваллар, кино- кольцовкалар, одам гавдасишшг ясси симдан ясалган ва бошқа моделлари, мультипликацион расмлар ва хакозолар) кўрсатиш, намойиш қилувчи киши машқни бажариб кўрсатиши, турли ориентирлардан фойдаланиш (қуйироқда қаранг) лозим; в) машқ техникаси элементларини график тасвир кўринишида моделлаштириш кетма-кет харакатларни спортчи гавдаси моделида қайта тасвирлаб кўрсатиш, харакат техникасини оғзаки ёки ёзма тасвирлаб бериш, техника воситалари ёрдамида ҳаракатнинг айрим параметрларини қайта тасвирлаб кўрсатиш– бу ўқувчи фаолиятини активлаштиради ва ўргатишнинг асосий вазифаси бўлган ҳаракат куникмаси шаклланишини ҳал қилишга ёрдам беради. Кўмаклашиш ва страховка усуллари. Ўқитувчининг ўқувчига кўмаклашишининг хилма-хил усуллари бор. Масалан, машқ ижроси пайтида нима қилишни айтиб туриш, харакат вазифасининг натижаси ёки бажариш усули дадида олдиндан йўл-йўриқ кўрсатиш ва ҳоказолар. Кўмаклашиш ва страховка усулларининг махсус бир группаси ўқитувчи билан ўқувчининг биргаликдаги фаолияти вазияти билан боғлиқ. Масалан, ўқувчи ҳаракат вазифаларини амалда бажаришга киришар экан унга хатони тузатиш, техника деталларини анидлаш ёки хавфсизликни таъминлаш учун жисмоний кўмак зарур бўлади. Шу мақсадда ўқитувчи алоҳида бир туриш ҳолатини қайд этишда, ҳаракатлар кетма-кетлигини бафуржа такрорлашда, 9

машқни яхлит тақлид қилиб чиқишда ўқувчига ёрдам беради. Бунда. ўқитувчи ўқувчининг харакатини секинлатиб, сунъий қаршилик ҳосил қилинади, страховкани таъминлаб туради. Ўргатиш вақтида бу усулларни қўлланиш самарадорлиги кўп жиҳатдан ўқитувчининг қобилиятига боғлиқ бўлиб, у айни шу пайтда зарур бўлган энг яхши усулни, ўқувчининг қайси томонидан туришни ва биргаликдаги фаолияти усулини танлай билиши керак. Шунинг учун ўқитувчи узининг амалий фаолияти давомида ҳамма усулларни махсус ўрганиб ва такомиллаштириб бориши керак. Қўшимча ориентирлар қўлланиш аввало янги гимнастик машқларни ўзлаштиришни осонлаштиради. Бундай ориентирлар ҳаракат параметрлари ҳақидаги тасаввурни аниқлаштириб беради, ҳаракат фаолиятини тўғри бажаришга, бажарилган ҳаракат натижаларини аниқ баҳолашга ёрдам беради. Кўринадиган ориентирлар сифатида одатда қуйидагилардан фойдаланилади: снарядларнинг айрим қисмлари, ўқувчи гавдасининг айрим қисмлари, табиий ориентирлар (машқ бажарилаётган жой яҳинидаги буюмлар), қўшимча буюмлар (туплар, таёқлалар, арғамчи ва хоказолар), шунингдек махсус чизилган (масштабли ва оддий) белгилар. Акробатика йулкасидаги белгиларга мувофиқ акробатика машқларини бажариш юзасидан ёки снаряддан сакрагандан кейин муайян чегарада ерга аниқ тушиш юзасидан ўқувчига берилган топшириқ бунга мисол бўла олади. Айрим товуш сигналлари (қарсак ҳуштак ва хоказолар) ҳаракатга жўр бўлиб туриши ёки суръат ва ритмни белгилаб туриши мумкин. Бунда и сигналлар ўқитувчи ёки ўргатишнинг техник воситалари орқали бериб турилади. Товушли ориентирлар давом этиш вакти ва кучининг ўзгариб туриши билан кўринадиган ориентирлардан фарқ қилади. Бу улардан фойдаланиш имкониятини кенгайтиради, эътиборни харакатларнинг сигналлар алмашинишига мувофиқ бажаришга жалб қилиш имконини беради. 10

Тактил сигналларни машқ бажараётганда ўқувчининг кўриб туриб ориентир олиши мумкин бўлган ҳолларда қўлланса бўлади. Ўқувчи ўзи нимагадир (снарядга, ориентирга) суяниб машқ бажараётганини ҳис этиши, унга ҳаракатни фаолият натижаси билан таққослаб кўриши ва ҳаракатга тузатиш киритишига ҳамда машқ ўрганишни давом эттиришнинг оқилона усулларини танлашига ёрдам беради. Ўқитувчининг сунъий тактил сигналлар хосил қилиши ўқувчи гавдасининг айрим, қисмларига қўл тегизиб қўйиши) ҳам ўқувчига ҳаракатнинг тўғри моментларини «айтиб» туради. Бу усулнинг самарадорлиги ўқитувчи профессионал махоратининг тараққиёт даражасига боғлиқ. Янги гимнастика машқларини ўрганиш жараёнида ҳар хил қўшимча ориентирларни бирга қўшиб қўлланиш– ўргатиш методикасининг талабларидан биридир. Ўргатишнинг техник воситаларидан фойдаланиш машқ бажарилиши натижасининг сифатига баҳо беришдан танқари аниқ микдорий маълумот олиш, бўлажак ҳаракатлар программасига тузатиш киритиш, шунингдек ҳаракатни бажариш мобайнида хатоларни тузатиб бориш имконини беради. Қуйидагилар техник воситаларга киради: энг оддий ўлчов асбоблари (секундомерлар, сантиметрли ленталар, угломерлар ва хоказолар); қайд қилиш ва ёзув аппаратлари (видеомагнитофонлар, диктофонлар, кинокамералар, фотокамералар, динамографлар ва хоказолар; программа ва назорат-ахборот аппаратлари. ҳаракат ритмининг (айрим харакатларнинг) муайяй вақт ичидаги кетма- кетлиги ёруғлик ва товуш программаларини идрок этиш ҳамда такрорлаш гимнастика машқларини ўргатишда техник воситадардан фойдаланишга мисол бўла олади: бундан эса машқ ўргатиш бошланишида машқ ҳақидда тасаввур хосил қилиш учун ҳам, машқни бажариш жараёнида ҳаракат натижалари ҳақида шошилинч ахборог олиш учун ҳам фойдаланилади, бу ҳол ургатиш жараёнини бошқаришни осонлаштиради. 11

Фойдаланилган адабиётлар 1. Гимнасика. п.ф.д., а.м. шлёмин тахрири остида. жисмоний маданият институтлари талабалари учун дарслик, рус тилидан таржима. т. «ўқитувчи», 1982 йил, 16 бет. 2. Гимнастика. н. укран таҳири остида. техникумларнинг ўқитувчилари учун дарслик. рус тилида. м. «просвешение», 1979 йил. 3. Гимнастика ва ўқитиш услубиёти фанидан дастур. 1985 йил. м. «просвешение». 4. Жисмоний тарбиядан ўрта ва умум таълим мактаблари ўқувчилари учун дастур. тошкент, 1996 йил республика ўқув-услубий ишлар нашриёти. 12

Похожие

Гимнастика атамалари

Гимнастика ривожланишининг тарихи

Енгил атлетика машкларини техникаси

Жисмоний тарбия тизимида гимнастика. Укув саволлари

Курашчининг жисмоний тайёргарлиги