Феодализм даврида жисмоний тарбия - Физическая культура - Рефераты

Феодализм даврида жисмоний тарбия

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

134.5 KB

Феодализм даврида жисмоний тарбия Режа: 1. Қадимги Феодал давлатлари. 2. Феодаллар жисмоний тарбияси. 3. Дехқонлар жисмоний тарбияси. 4. Шаҳарликлар жисмоний тарбияси.

Ўрта асрлар Осиё, Европа мамлакатлари ва Африканинг бир қанча мамлакатларининг асосий кўпчилигида феодал ишлаб чиқариш усули хукмронлик қилган давр эди. Хитойда эрамизнинг III-IV асрларида; Хиндистонда, Олд ва Ўрта Осиё мамлакатларида, Шимолий Африка ва Европада эрамизнинг III ва IV асрларида феодал муносабатлар вужудга келди. Эксплуататорлар синфи-оқсуяк феодаллар ва черков феодаллари ҳамда эксплуатация қилинувчи синф-крепостной дехқонлар феодал жамиятининг асосий синфлари эди. Улар ўртасида бутун ўрта асрлар давомида қаттиқ синфий кураш олиб борилди. Бу кураш ўша даврдаги ижтимоий тараққиётнинг барча соҳаларига, шу жумладан, феодаллар ва ҳалқ оммасининг жисмоний тарбиясига ҳам ҳал қилувчи таъсир қилар эди. Дастлабки вақтларда бу давлатларда барча мехнаткашлар харбий хизматни ўташга мажбур бўлган эркин ер эгаларидан иборат эди. Улар қирол ёки харбий бошлиқ чақириғи билан қуролланган ҳолда етиб келишлари ва ҳарбий юришларда қатнашиш учун тайёр бўлишлари керак эди. Бу даврда жисмоний тарбиянинг синфий характери биринчи навбатда жисмоний машқлардан фойдаланиш мақсадларида намоён бўлди. Деҳқонлар жисмоний тарбиядан мехнат ва жанговор фаолиятга тайёрлаш воситаларидан бири сифатида, юқори мартабага эришган феодал аслзодалар эса ўз қудратини мустаҳқамлаш воситаси сифатида фойдаландилар. Аста-секин феодал муносабатларнинг тараққий этиб бориши билан феодаллар халқни ҳарбий ишдан четлаштириб борди. Отлиқ рицарлар асосий ҳарбий куч бўлиб қолди. IX асрда франкларда отлиқ рицарлар қўшинининг асосий негизига айланган эди. Йирик ер эгалари қирол чақириғига мувофиқ, яхши қуроллари ва аслахаларини олиб, отлиқлар группаси ҳамроҳлигида юришга от миниб чиқиши лозим эди. қироллар рицарларнинг жанговор тайёргарлигини текшириш учун махсус кўриклар ташкил этар эди. Дастлабки вақтларда бу кўриклар ҳарбий намойиш характерида эди. Қадимги Болтиқ денгизининг шарқий қирғоқларидан туриб енгил кемаларда ҳозирги Дания ва хатто Буюк Британия қирғоқларига харбий юришлар уюштирганлар. Улар

Киев Русидан худди ана шундай кемаларда Днепр бўйлаб қуйи денгиздан кечиб ўтганлар. Улар қуролни яхши ишлата олишлари натижасида қўл жангида алоҳида маҳоратга эга бўлганлар. Славянларда югуриш, тўсиқлардан сакраш, муштлашиш, кураш, оғирлик кўтаришга доир машқлар ва овчилик жуда оммалашган эди. VII асрда араблар давлати таркиб топди. Араб аслзодалари ёшларнинг ҳарбий-жисмоний тайёргарлигига катта эътибор бердилар. Улар тезлик билан чопиб кетаётган отнинг устида ёйдан моҳирона отар, енгил найзаларни улоқтирар, қилич ва узун найзаларни мохирлик билан ишлатар, эпчиллик билан эгардан сакраб тушар ва унга сакраб чиқар эдилар. Бундан ташқари, отлиқ аскарлар турли қуролларда қиличбозлик қилишни ва сузишни яхши билар эдилар. Араблар Византия ва ғарбий Европа давлатларининг жисмоний тарбиясига бирмунча таъсир кўрсатдилар. Отда юриш ва ёйдан ўқ отиш усулларининг кўпларини ғарбий европаликлар араблардан ўзлаштирган эдилар. Тараққий этган феодал жамиятларида крепостной ва қарам деҳқонни эксплуатация қилиш анча кучайди. Тараққий этган феодализм жамиятида ҳалқ оммасининг дехқонлар ва шахарликларнинг жисмоний тарбияси ва хукмрон синф феодал-рицарларнинг жисмоний тарбияси мавжуд эди. Феодаллар харбий-жисмоний тарбияси. Феодал қўшни хужум ва мудофаа қилиш учун мўлжалланган оғир қуроллар, шунингдек махсус мухофаза аслоҳалари билан қуролланган эди. То ўқ отадиган қуроллар кашф этилгунга қадар феодал-рицарлар жангда деярли зарба емайдиган даражада эдилар. Масалан, 1119-йили Брюмелда бўлган жангда қатнашган 900 та рицардан 3 киши халок бўлган, 140 та рицар эса отлардан йиқитилиб асрликка олинган эди. Оғир қуроллардан фойдаланиш феодалдан катта жисмоний кучни, эпчиллик ва чидамлиликни талаб қилар эди. Совутга ўралиб олган феодал отда мохирлик билан юрар, оғир қилич, узун найза, тўқмоқ ва бошқа қуролларни яхши ишлатар эди. Ҳарбий харакатларга ўргатиш феодалларни харбий-жисмоний тарбиялаш системасининг асоси

қилиб олинган эди. Бу система ғарбий Европада салб юришлари даврида таркиб топган эди. Феодалларни тарбиялаш «етти хил рицарлик фазилатлари» ни: отда юриш, қиличбозлик, камалак отиш, сузиш, ов қилиш, шахмат ўйнаш ва шеър тўқишни билиб олишдан иборат эди. Феодалларни ақлий жихатдан тарбиялаш ғоят даражада чекланган эди. Уларнинг кўплари на ўқишни, на ёзишни билар эдилар. Феодаллар ўзларига фақат харбий ишнигина муносиб кўриб, жисмоний меҳнатни писанд қилмас эдилар. Улар қўпол ва жоҳил бўлишган. Бўлажак рицарларни харбий-жисмоний тарбиялаш уларнинг жуда ёшлик чоғлариданоқ, одатда, йирик феодалларнинг саройларида бошланар эди. Эркак феодаллар рицарликка бағишланган тарбиянинг икки мажбурий босқичини ва бир ихтиёрий босқичини-олий босқичини ўтар эдилар. Оддий феодаллар ўзларининг 7 ёшлик ўғилларини сенpор қалъасига юборар эдилар; қалъада бу болаларга паж (маҳрам) унвони берилар эди. Улар кучли ва эпчил бўлиш учун камалак отиш, тош ва найза улоқтириш, сакраш, югуриш, курашиш, сузиш ва отда юриш билан шуғулланар эдилар. Айни бир вақтда уларга ов қилиш, харбий-жисмоний машқларни бажариш ва рицарлик одоб-қоидалари ўргатилар эди. Пажлик ёшида ҳосил қилинган малака ва кўникмалар навбатдаги босқичда, 14 ёшга етган пажлар қуролбардорликка ўтказилиб, улар қилич ва шпор тақиш хуқуқига эга бўлганларидан кейин, такомиллаштирилар эди. Қуролбардорлар махсус ўқитувчилар рахбарлигида асов отларни миниб ўргатар, оғир темир қалқонлар кийган ҳолда ва уларсиз узоқ масофаларга чопишар, хандаклардан ва деворлардан сакраб ўтишар, қалъа деворларига нарвон билан ва нарвонсиз чиқишар, қурол билан ва қуролсиз сувда сузишар, ов қилишар, итларни ўргатишар, шахмат ўйнашар эдилар. Қуролбардорларнинг умумий жисмоний ва харбий тайёргарлиги ана шундай амалга оширилар эди. 21 ёшга кирганларда уларга рицарлик унвони берилар эди. Анашу даврдан бошлаб уларнинг кўпчилиги учун жисмоний машқ машғулотлари кўнгил очиш воситасига (отда юриш, ов қилиш) айланар

ёки турнирларда иштирок этиш воситаси сифатида хизмат қилар эди. Рицарлик тайёргарлиги-жисмоний камолотнинг учинчи босқичи-фақат йирик сенpорлар учун мўлжалланган эди. Бу тарбия босқичи шахсий майлларга мувофиқ келадиган жисмоний машқлар (масалан, кураш, қиличбозлик ва бошқалар) турларинигина ўз ичига олади. Бу босқичда группа таълими эмас, балки индивидуал таълим устун турар эди. Қалъаларга профессионал ўқитувчилар, қиличбозлик усталари, энг машхур курашчилар ва бошқа мутахассислар таклиф этилар эди. Бундай тарбия системаси натижасида рицарлар, одатда, жисмоний жихатдан кучли, эпчил ва матонатли кишилар бўлиб, улар харбий харакатларнинг асосий усулларидан хабардор бўлар эдилар. Рицарларнинг турнирлари рицарлар харбий спорт мусобақаларининг ўзига хос шаклидан иборат эди. Уларда гўё феодал аслзодаларнинг харбий-жисмоний тайёргарлигига ва рицар отрядларининг харбий харакатлари тайёргарлигига якун ясалар эди. Турнирлар ўз тараққиётида икки босқични босиб ўтган, биринчи босқич-харбий ўйинлар бўлиб, бунда турнирлар намунали курашдан иборат эди, иккинчи босқич спорт якка кураши мусобақаларидан иборат. Қуролланган икки отряднинг олишувидан иборат бўлган оммавий турнирлар анча жиддий характерга эга эди. Отрядлар майдон чеккасидаги арқон билан тўсиб қўйилган жойда саф тортиб тизилишар эди. Сигналга мувофиқ, арқон узиб ташланар ва отрядлар бир-бирига қарши хужумга ўтар эдилар. Ўз шлёмини йўқотган ва отдан уриб туширилган рицарлар сафдан чиққан хисобланар эди. Турнирда алоҳида ажралган иштирокчилар хонимлар қўлидан қимматбаҳо мукофот ёки ёдгорлик совғаси олар эдилар. Ўйин ва томошалар феодалларнинг, айниқса, болаларнинг харбий- жисмоний тарбиясида катта ўрин тутар эди. Ўғил болалар ва йигитлар ихтиёрида ёғоч оёқлар, арғимчоқлар, шағал тошлар, пилдироқлар бўлар эди. Болалар ҳар жихатдан кўнгил очишар, паркларда, ўрмонларда, далаларда эркин югуришар, дарёда чўмилишар эди. Мусобақа ўйинлари феодалларнинг тарбиясида катта аҳамиятга эга эди. Мусобақа ўйинларини икки группага:

ҳарбий ва спорт группаларига ажратиш мумкин. Феодалларнинг энг севимли спорт ўйини кичик копток-ҳозирги теннис коптогига ўхшаш копток ўйини эди. Бу ўйин асосан халқ ўйини-футбол ўйинини эслатувчи ўйин ўйналар эди. Феодалларнинг кўнгил очиш ўйинларидан акробатика машқлари, масалан, тикка кўтарилган деворга қўшимча тахта билан югуриб чиқиш, қийин тўсиқлардан сакраб ўтиш, ёғоч отда ўйнаш машқлари маълумдир. Баъзи бир қироллар ва бошқа феодалларнинг саройларида махсус акробатика ўқитувчилари ҳам бўлган. Ёввойи хайвонларга ов қилиш анча оммалашган кўнгил очиш воситаси бўлган. Овда рицарлар, хонимлар, қуролбардорлар, пажлар ва кўп сонли мулозимлар қатнашган. Махсус кишилар хайвонларни уясидан қувиб, овчилар келаётган тарафга чиқарганлар, овчилар эса хайвонларни отганлар ёки ўтсиз қурол билан яралаганлар. Одатда, от устида туриб ов қилинган. Деҳқонларнинг жисмоний тарбияси. Озод дехқонларнинг қулликка солиниши, уларни эксплуатация қилишнинг кучайиши ва уларни харбий ишда қатнашишдан четлаштирилиши халқ оммаси жисмоний тарбиясига ғоят даражада салбий таъсир кўрсатди. Дехқонларда ишдан бўш вақт анча қисқариб қолди ва жисмоний машқлар билан шуғулланиш учун зарур бўлган моддий имкониятлар камайиб кетди. Бунинг натижасида ўйинлар, рақслар ва турли машқларни ўз ичга олган мусобақа турлари билан нишонланадиган кўпгина эски ҳалқ байрамлари унутилди. Бироқ дехқонлар ўзларининг оғир ва хуқуқсиз ахволларига қарамасдан, ўз мухитида илгари даврлардаги анъанавий жисмоний машқларни сақлаб қолишга харакат қилдилар. 14-15 асрлардаги гравюраларда деҳқонларнинг отда чопиши, рақслари, уларнинг югуришга, курашга ва лангарчўпга тирмашиб чиқишга доир мусобақалари акс эттирилар эди. Францияда қишлоқ деҳқонлари орасида тўп билан ўйналадиган ўйинлар машҳур эди. Бундай ўйинлардан бири «Суль» ўйини бўлиб кўпинча аксари қишлоқларнинг аҳолиси иштирок этар эди. Ўйинчилар икки гуруҳга бўлинишар эди. Ўйиннинг вазифаси тўпни эгаллаб олиб уни ўз қишлоғига олиб кетишдан ва олдиндан белгилаб қўйилган

нишонга ташлашдан иборат эди. Ўйинчилар сони кўпинча бир неча юз кишига етиб кетар эди. Худди шунга ўхшаш ўйинлар Англияда турли номлар билан «Футбол», «Херлин», «Кемпин» ва бошқалар машҳур эди. Халқ ҳаётида сақланиб қолган ўйин ва машқлар деҳқонларда системали жисмоний тарбиянинг йўқлигини бирмунча тўлдирар ва зарур бўлган маънавий ва жисмоний фазилатларнинг тарбияланишига имкон берар эди. Шахарликлар жисмоний тарбияси. Шахарликлар феодалларга қарши курашда ўзларининг қўлида бўлган барча воситалардан, жумладан, жисмоний тарбиядан ҳам фойдаландилар. Жисмоний тарбиянинг асосини халқ жисмоний машқлари ва ўйинлари ташкил этар эди. Кейинроқ шахарларда махсус ёй отувчилар хамда қиличбозлар ва найзабозларнинг бирлашмалари вужудга келиб, улар қардошлик бирлашмалари деб ном олди. Қиличбозлар қардошликлари иштирок этишни хохлаган барча шахарликлар ўртасида очиқ мусобақалар ўтказар эди. Мусобақалар кўпинча халқ байрами кунларига тўғри келар эди. Шахарликлар ҳаётида тўп билан ўйналадиган турли ҳалқ ўйинлари кенг тарқалган эди. Инглиз шахарлари кўчаларида футбол ўйналар эди. Францияда “кросс” ва “пом” сингари ўйинлар жуда оммалашган эди. Шахарлар катта бўлмагунча, барча ўйинлар ва мусобақалар шахардан ташқаридаги дала ва яйловларда ўтказилар эди. Шотландия ва Англияда футбол ўйини ҳам тахминан худди шундай тараққий этди. Илгариги вақтларда бу ўйин дехқонлар ўйини эди. Ўрта аср шахарларида акробатлар ва айниқса дорбозларнинг чиқишлари жуда ҳам оммалашган эди. Дорбозлар баланд қилиб тортилган арқон устида юрибгина қолмасдан, шу билан бирга, унда турли машқларни хам бажарар эдилар. Уларнинг кўпгина машқлари, масалан, осилган холатдан тиралиб гавдани кўтариш ва турли-туман айланма харакатлар, кейинчалик горизонтал лангар чўпга-турникнинг тимсолига ўтказилган эди. Акробатика машқларидан шахарликлар ичида ғоят оммалашган тури пирамида тузиш эди. Акробатлар турли мураккаб сакрашларни хам бажаришар эди.

Ўрта аср университетларининг ўқув программаларида жисмоний тарбиянинг йўқлиги студентлар орасида жисмоний машқларнинг тарқалишига халақит бермади. Кўпгина студентлар ёй отиш ва қиличбозлик уюшмаларига кирар эдилар. Студентлар ўртасида кўпинча кураш ва муштлашиш мусобақалари уюштирилар эди. Студентларнинг клубларида қиличбозлик, ёғоч отда чавандозлик қилиш ва акробатика қилиш машқлари ҳам ўтказилар эди. Феодаллар крепостной дехқонларнинг жисмоний машқлар билан шуғулланишини расман таъқиқламади. Бироқ тинкани қуритувчи кундалик мехнат крепостнойларнинг бутун кучини қуритар эди. Уларнинг томошалар, жисмоний машқлар учун вақти ҳам, кучи ҳам етмас эди. Бироқ дехқонлар ўзларининг мухитларида қадимдан яшаб келаётган жисмоний машқ ва ўйинларни мехнат фаолиятига ва феодалларга қарши курашга тайёрлаш воситаларидан бири сифатида сақлаб қолишга интилдилар. Уруш олиб боришнинг янги усули ва янги ҳарбий техника жисмоний тарбия воситалари ва методларида айрим ўзгаришлар содир бўлишига олиб келди. Рицарларнинг бутун тарбияси ҳарбий-жисмоний тайёргарликдан иборат эди. Қуйида рицарларнинг жанговор тайёргарликларидан намуналар келтирилган.

Фойдаланилган адабиётлар 1. Б.И.Загорский, И.П.Залетаев, Ю.П.Пузир. Физическая культура. М.1989 г. 2. В.В.Столбов. Истор.физ.культ. Учебник. М. 1989 г. 1. 3.Н.Ф.Кулинко. История и организация физическая культури. М.1992. 3. Н.К.Макерцев. Страници истории спорта.М.1987. 4. Е.Л.Озерецкая. Олимпийские игри. Л.1990. 5. Е.Л.Озерецкая. Олимпийский факел над Римом. М. 1990. 6. П.А.Соболев. Олимпия, Африка, Америка,Азия,Рим. М.1990. 7. И.Г.Чудинов. История физической культури. М.1990. 8. А.О.Романов. Международное спортивное движение. М. 1993. 9. Б.Хавин. Все об олимпийских играх. М.1994. 10. Д.Д.Егоров. Все о спорте. М. 1994. 11. Жисмоний тарбия тарихи. Тошкент. Укитувчи. 1989. 12. В.Г.Кудрявцева. Спорт мира и мир спорта. М. 1997. 13. Л.Кун. Всеобшая история физической культури. М. 1992. 14. А.П.Романов. МОК и международное спортивние движение. М. 1990.

Похожие

Ибтидоий жамоа тизими даврида жисмоний тарбия

Урта асрлар даврида Узбекистонда жисмоний тарбия. (IV-XIV асрлар)

Жисмоний тарбия гигиенаси

Жисмоний тарбия гигиенаси

Амир Темур ва темурийлар даврида жисмоний тарбия. (XIV-XVIII асрлар)