Жаҳон қишлоқ хўжалигининг табиий шароитлари ва меҳнат ресурслари - Экономика - Рефераты

Жаҳон қишлоқ хўжалигининг табиий шароитлари ва меҳнат ресурслари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

121.5 KB

www.arxiv.uz Режа: 1. Ер ресурслари ва улардан фойдаланиш 2. Меҳнат ресурслари 3. Қишлоқ аҳолисининг турмуш даражаси. 4.Жаҳон аҳолисининг кўпайиши, тақсимланиши ва айрим ижтимоий –иқтисодий масалалар 5.Озиқ -овқат ишлаб чиқариш масалалари 6. Қишлоқ хўжалик меҳнат ресурслари ва уларнинг ривожланиши

www.arxiv.uz Таянч иборалар: ер ресурслари, мехнат ресурслари, кишлок ахолисининг таркиби, даромадни таксимлаш, ижтимоий-иктисодий масалалар, озик-овкат ишлаб чикариш масалалари, ижтимоий химоялаш, манфаатдорлик. Ер ресурслари ва улардан фойдаланиш Ер – меҳнат жараёни учун моддий зарурий шарт-шароит ва ишлаб чиқаришнинг асосий воситаси, унинг энг муҳим моддий омилларидан биридир. Ер халқ хўжалигининг бир қанча тармоқларида, аввало қишлоқ хўжалиги ва ўрмон хўжалигида ишлаб чиқаришнинг табиат инъом этган асосий воситасидир. Ер бир қанча хусусиятларга эгаки, бу хусусиятлар шу тармоқларда ишлаб чиқариш жараёни характерига таъсир этади. Ер ишлаб чиқаришнинг қайта ишлаб чиқарилмайдиган воситаларидандир. Бу эса ер ресурсларининг чекланганлигидан ва ернинг иқлимий ва бошқа табиий омиллар мажмуасига боғлиқ экнлигидан далолат беради. Умуман олганда, ер майдони чекланган, лекин қишлоқ хўжалигида фойдаланиладиган ерлар майдонини мутлақ чекланган деб бўлмайди. Техника ривожлангани, мелиорация ва қишлоқ хўжалигини электрлаштириш кенгайгани ва умуман ишлаб чиқарувчи кучлар ривожлангани сари янгидан янги ерларни қишлоқ хўжалигида ишга солиш имконияти туғилади. Лекин бундай имкониятлар чекси з эмас . Бунинг устига саноат тараққиёти туфайли тескари ҳодиса рўй бераётир – ерларнинг бир қисми қишлоқ хўжалиги муаммосидан чиқиб қолаётир . Қишлоқ хўжалик маҳсулотларига бўлган ва тобора ўсиб бораётган эҳтиёжларни , аввало , ўзлаштирилган ерлардан интенсив ва самарали фойдаланиш ҳисобига қондириш мумкин . Қишлоқ хўжалик ишлаб чиқаришини интенсивлаштириш уни ривожлантиришнинг асосий йўли бўлиб қолганлиги ана шундандир . Ердан фойдаланиш , яъни ердан фойдаланиш тизими , турлари ва шакллари ишлаб чиқариш муносабатларининг тарихий тараққиёти

www.arxiv.uz жараёнида таркиб топади ва ўзгаради . Қулдорлик тузумида асосий ердан фойдаланувчилар аввало қул эгалари эдилар . Улар ўз латифундияларида қулларнинг мажбурий меҳнатидан фойдаланардилар . Феодализм даврида ердан фойдаланишнинг бир неча шакли мавжуд эди : феодалларнинг ердан фойдаланиш иерархик феодал ер мулкчилигининг турли шаклларига таяниши ; крепостной деҳқонларнинг чек ерлардан фойдаланиши; озод деҳқонларнинг ердан фойдаланиши. Жаҳон миқёсида, қишлоқ хўжалиги ерларининг 4 млрд. 827 млн. гектаридан фойдаланади. Шундан, 13 фоиз қишлоқ аҳолиси яшайдиган ер майдони, яйлов ва ўтзорлар билан – 19 фоизни ташкил этади. Ер майдони Европа мамлакатларида 32 фоиз, Осиё мамлакатларида – 21 фоиз, Африка мамлакатларида – 11 фоиз, Австралияда – 5 фоиз, Канадада – 5 фоиз, Хитойда – 12 фоиз, АҚШда – 18 фоиз, Ҳиндистонда – 12 фоиз, Аргентинада – 12 фоиз ташкил этади. Ер майдонларини маълум қисми доимо ҳаракатда бўлади, ҳар йили 10 фоиз ер майдони сотилади. Ернинг баҳоси унинг потенциал ва ҳақиқий унумдорлигига қараб белгиланади. АҚШда агар 1 акр ер баҳоси 80 йилда 599 долларга тўғри келган бўлса, 2000 йилга келиб 700 долларни ташкил этди. 2000 йилда ижарага бериладиган ер майдони куйидагича бўлган: Бельгияда – 68 фоиз; Данияда – 18 фоиз; Англияда – 39 фоиз; Испанияда – 32 фоиз; Грецияда – 21 фоиз; АҚШда – 66 фоиз; Францияда – 53 фоиз. Ер қишлоқ хўжалик муомаласига киритилгандан сўнг унинг унумдорлиги ўғитлар солиш, техник воситалар ва ерни ишлаш технологиясининг такомиллаштирилиши, яъни техника тараққиёти асосида сунъий равишда тикланиши ва яхшиланиши мумкин. Ернинг унумдорлиги энг қулай шароит унинг табиий ва сунъий имкониятларидан биргаликда оқилона фойдаланилганда вужудга келади. Бу омилларнинг бирлиги ернинг

www.arxiv.uz реал, иқтисодий унумдорлигини юзага чиқаради. Ерлардан фойдаланиш самарадорлигини кўтаришнинг энг муҳим вазифаси уларнинг иқтисодий унумдорлигини оширишдан иборат. Ернинг иқтисодий унумдорлиги кўрсаткичи - қишлоқ хўжалик экинлари ҳосилдорлигидир. Экинлар ҳосилдорлиги ва чорвачилик маҳсулдорлигининг ўсиши ер сифати яхшиланганлигини, унинг истеъмол қиймати яхшилигини кўрсатувчи бевосита далилдир. Ана шу кўрсаткичлар ер унумдорлигининг тобора пасайиб бориши тўғрисидаги мальтусча ва номальтусча назарияларни тўла инкор этади. Қишлоқ хўжалик оборотида бўлган ернинг истеъмол қиймати (ундан оқилона фойдаланилганда) пасайиш уёқда турсин, балки яхшиланиб боради. Меҳнат ресурслари Ҳозирги кунда жаҳонда 2,5 млрд. нафар ишчи кучи бўлиб, 2005 йилга бориб яна 1,2 млрд. ишчи кучи қўшилади. Дунёда 120 млн. нафар ишсиз бўлиб, у ер юзидаги ишга лаёқатли аҳолининг 5 фоизини ташкил этади. Ривожланаётган мамлакатларда 61 фоиз ишчи кучи қишлоқ хўжалигида меҳнат қилса, ривожланган мамлакатларда 3-4 фоизни ташкил қилади. Дунёдаги аҳолининг 72 фоизидан кўпроғи аҳоли жон бошига ўртача даромад кам бўлган мамлакатларда ва фақат 28 фоизи даромад юқорироқ бўлган мамлакатларда истиқомат қилади. Бу ўринда айрим синфлар ва аҳоли табақаларининг даромади ва харид қуввати соҳасидаги тафовутлар масаласига тўхталмасдан шуни айтиш керакки, аҳоли жон бошига кам даромад тўғри келадиган мамлакатларда дунё аҳолисининг кўп қисми яшаши бу мамлакатларнинг қишлоқ хўжалгини юксалтиришга монеълик қиладиган жиддий омиллардан биридир, чунки даромаднинг аҳоли жон бошига бу даражада кам тўғри келиши озиқ-овқат истеъмол қилиш даражасигина эмас, балки мамлакат қишлоқ хўжалигини юксалтириш учун кўпроқ капитал маблағлар ажратиш имкониятларини ҳам чеклаб қўяди.

www.arxiv.uz Иқтисодий жиҳатдан ривожланган барча мамлакатларнинг қишлоқ хўжалигида банд бўлган нафарлар сони бир ўн йиллик ичида қарийб 20 млн. нафарга камайиб кетди. Ривожланаётган мамлакатларда ва Осиёдаги социалистик мамлакатларда эса қишлоқ хўжалигида банд бўлган нафарлар сони қарийб 50 млн. нафарга кўпайди. Шу билан бирга иқтисодий жиҳатдан фаол бутун аҳоли орасида қишлоқ хўжалигида банд бўлган аҳолининг улуши барча гуруҳлардаги мамлакатларда хийла камайиб кетди. Ўсиб етилган аҳолининг фақат бир қисмигина қишлоқ хўжалигида банд бўлди. Ривожланган мамлакатларда бу ҳол аниқ маҳаллий иқтисодий ва ижтимоий шароитларга қараб турли даражада рўй берди. Ривожланган мамлакатларда қишлоқ хўжалигида банд бўлган бўлган нафарларнинг салмоғи нисбатан паст бўлиб, янада пасайиб бормоқда. Бу эса шу мамлакатларнинг кўпчилиги иқтисодиётида саноатнинг катта ўрин тутиши ҳамда қишлоқ хўжалигида фан-техника ютуқларининг кенг қўлланилиши оқибатидир. Бу шароитда майда хўжаликлар йўқолади ва қишлоқ хўжалигида банд бўлган нафарлар сони қисқаради. Масалан, қишлоқ хўжалигида банд бўлган нафарлар салмоғи 10 йил ичида Японияда 12фоизга, Францияда 8 фоизга, Италияда 10 фоизга камайди. Шуни ҳам унутмаслик керакки, иқтисодий жиҳатдан юксак даражада ривожланган мамлакатларда қишлоқ хўжалигининг саноат билан интеграцияси рўй бераётган шароитда қишлоқ хўжалик жараёнларига хизмат кўрсатадиган бир қанча операциялар, жумладан, қишлоқ хўжалик маҳсулотларини қайта ишлаш бўйича бир қанча операциялар саноат қўлига ўтади ва шундай қилиб, қишлоқ хўжалиги доираси ва ундаги ишлар ҳажми, бу ишларда банд бўлган ишчи кучи қисқаради. Чунончи, минерал ўғит, хусусан, суюқ ўғит солиш, бройлерлар етиштириш, махсус заводларда мой ва сут маҳсулотларини саноат негизида ишлаб чиқариш ана шулар жумласидандир. Қишлоқ хўжалиги билан боғлиқ бўлган корхоналар бир қисмининг қишлоқ жойларда жойлашиши, қишлоқ хўжалиги инфратузилмасининг аста-

www.arxiv.uz секин мураккаблашиши ва бошқа сабаблар шунга олиб келадики, кўпгина мамлакатларда, жумладан, ривожланган мамлакатларда ва ривожланаётган мамлакатларда иқтисодий фаол қишлоқ аҳолиси таркибида қишлоқ хўжалигида банд бўлган нафарлар салмоғи камая боради. Чунончи, 1950- 1970 йилларда бу улуш АҚШда 37 фоиздан 12 фоизга, Японияда 1960 йилдан 1970 йилгача 54 фоиздан 38 фоизга, Индонезияда 1956 йилдан 1960 йилгача 81 фоиздан 72 фоизга, Руминияда 88 фоиздан 79 фоизга тушиб қолди ва ҳоказо. Шу билан бирга шаҳар аҳолисининг бир қисми қишлоқ хўжалигида ишламоқда. Бу миқдор юксак даражада ривожланган мамлакатларда жуда кам (АҚШда 1 фоиз, ГФРда 4 фоиз), ривожланаётган мамлакатларда эса анча юқори (Жазоирда 27 фоиз, Сальвадорда 19 фоиз, Филиппинда 16 фоиз, Ҳиндистонда 13 фоиз). Бу улуш аста секин камайиб бормоқда. Агар меҳнат билан бандлик қишлоқ хўжалигида 1990 йилда Ўзбекистонда 40 фоиз бўлган бўлса, 2000 йилга келиб у 80 фоизни ташкил этган Бу кўрсаткич Бельгияда – 3 фоиз, Англияда – 2 фоиз, Голландияда – 5 фоиз, Франция – 6 фоиз, Германияда – 3 фоиз бўлган. Бельгияда нафар бошига 2000 йилда 140 кг. Етиштирилган бўлса, Буюк Британияда 64 кг., Германияда – 87 кг., Ўзбекистонда – 23 кг. Етиштирилган Ўзбекистонда қишлоқ хўжалигида банд бўлган 2 млн. аҳолининг – 6 фоиз олий, 13 фоиз ўрта маълумотга эга. Меҳнат унумдорлигига қуйидаги омиллар киради: техника тараққиёти, фонд билан қуролланиш даражаси, ишчи кучларининг сифати. Меҳнат унумдорлигини аниқлашда натурал, қиймат сарфлар ҳисобга олинади.

www.arxiv.uz Қишлоқ аҳолисининг турмуш даражаси. Жаҳонда 1,5 млрд. аҳоли, калорияси кам озиқ-овқат истеъимол қилади. ФАО ташкилоти маълумоти бўйича, жаҳондаги аҳолини 780 млн. оч ҳолатда, шу жумладан, Африка мамлакатларида 175 млн. аҳоли, озиқ - овқат етишмайдиган шароитида яшайди. Аҳолини озиқ-овқат билан тўлиқ таъминлаш учун озиқ-овқат маҳсулотлари етиштириш хажмини ҳам кўпайтириб бориш лозим. Чунончи, аҳоли 1,6 фоиз ўсиб борса, истеъмол этиладиган озиқ-овқат маҳсулотлари хажмини 1,8 фоиз ўстириш талаб қилинади. Жаҳонда ҳозир 6 млрд. нафардан зиёд аҳоли яшайди. Ҳар йили аҳоли сони 92-93 млн. нафарга ўсиб бормоқда. 2030 йилга бориб аҳоли сони 8-11 млрд. га етади. Аҳоли ўсган сари, уни маҳсулот билан таъминлаш масаласи ҳам ҳал этилиши зарур. Жон бошига жаҳонда 1950 йили 247 кг., 1985 йилда – 346 кг. ва 2000 йилда – 350 кг.дан тўғри келган. Аҳоли турмуш даражасини у оладиган даромад белгилайди. Даромад номинал ва реал бўлиши мумкин. Умумлашган турмуш даражаси кўртсаткичини ифодаловчи кўрсаткич, истеъмол нархлар индекси ёки турмуш кечириш қиймати ҳисобланади. АҚШда бир йиллик минимал ҳаёт кечириш қиймати регионлар бўйича фарқ қилади ва бу кўрсаткич ўртача 10-13минг долларни ташкил қилади. Масалан, агар оила 4 нафардан иборат бўлса, 2000 йилда ҳаёт кечириш учун уларга 48 000 доллар талаб этилган. Минимал ҳаёт кечириш даражаси давлатнинг аҳолини ижтимоий ҳимоя қилиш билан боғлиқ сиёсатини амалга оширишда муҳим роль ўйнайди. Собиқ социалистик республикаларда аҳолининг реал даромадлари пасайиб бормоқда. Бунинг сабаби ишлаб чиқариш унумдорлигининг пасайиб, баҳолар ва ҳар хил солиқларнинг ўсиб боришидир.

www.arxiv.uz Ҳамдўстлик давлатлари томонидан минимал иш ҳақи ва нафақалар ошириб борилишига қарамасдан аҳолининг реал даромадлари пасайиб бормоқда. Турмуш даражасини белгилашда қиймат кўрсаткичлари билан бир қаторда натурал кўрсаткичлардан ҳам фойдаланилади. Ушбу кўрсаткичлар орқали алоҳида шахс, оила ва ижтимоий гуруҳларнинг турмуш даражалари белгиланади (шаҳар, қишлоқ аҳолиси, ёш ва қариялар, эркаклар ва аёллар, ишловчилар ва шламайдиганлар ва ҳоказо). Ушбу кўрсаткич ёрдамида аҳоли томонидан истеъмол қилинадиган озиқ-овқат (гўшт, тухум, сут, мева) ва ноозиқ-овқат маҳсулотлари (кийим- кечак, пойафзал, уй-жой, мебель ва ҳоказолар) аниқланади. Жаҳон аҳолисининг кўпайиши, тақсимланиши ва айрим ижтимоий –иқтисодий масалалар Қишлоқ хўжалик маҳсулотларининг асосий истеъмолчилари аҳоли ҳисобланади. Шу сабабли дунё аҳолисининг кўпайиши (камайиши), ҳудудлар бўйича тақсимланиши, уларнинг даромадларининг ўзгаришини жуда жиддий ўрганиш талаб этилади. Кейинги 60 йил ичида аҳолининг жуда тез кўпайиши жаҳон иқтсодиёти олдига кўплаб муаммоларни қўймоқда. Буларнинг энг асосийси кўпайиб бораётган аҳолини озиқ-овқат билан таъминлаш, борган сари озиқ- овқатнинг баланслашган, сифатли бўлишини таъминлаш, уларни уй – жой билан таъминлаш масалаларидир. Бу масалаларни ресурслар чекланган, айрим ҳолларда камайиб, экологик вазият ёмонлашиб бораётган шароитда ҳал этиштақазо қилмоқда. 17-жадвал Жаҳон аҳ олиси сонининг динамикаси. Йиллар Млн. нафар Ўсиш миқдори, фоиз 1 Эрамиздан олдинги 1000 й. 100 -

www.arxiv.uz 2 3 4 5 6 Эрамиз бошида 1000 1200 1400 1500 1600 1700 1800 1850 1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2050 (истиқбол) 2108 (истиқбол) 200 300 350 380 450 480 550 880 1200 1600 1700 1840 2000 2260 2500 3000 3630 4380 5200 6100 9700 10400 100 50 16,7 8,6 18,4 6,7 14,6 60,0 36,4 33,3 6,3 8,2 8,7 13,0 10,6 20,0 21,0 20,7 18,7 17,3 59,0 10,7 Бугунги кунда дунё аҳолисининг кўпайиш тенденцияси турли материк ва давлатларда турличадир . Иқтисодий -ижтимоий ривожланган давлатларда аҳолининг ўсиши кейинги 40 йил ичида 0,5-0,6 фоизни ташкил этди. Европанинг айрим давлатларида (Франция, Англия, Германия, Бельгия, Швеция) бу кўрсаткич бундан ҳам паст. Жаҳон аҳолиси Осиёнинг (Хитой, Шимолий ва Жанубий Корея, Ҳиндистон, Вьетнам), Лотин Америкасининг Мексика, Бразилия, Аргентина, Колумбия, Перу, Венесуэла, Африканинг Алжир, Миср, Ироқ, Мозамбик, Жанубий Африка Республикаси, Гвинея, Ангола каби давлатлари ҳисобига тез кўпаймоқда. Умуман, ер юзи аҳолиси кейинги 40 йил ичида ўртача 2 фоиздан кўпайиб бормоқда. Бу ўз навбатида озиқ-овқат маҳсулотлари

www.arxiv.uz етиштириш кўпайтирилишини, айниқса қишлоқ хўжалигининг озиқ-овқат маҳсулотлари етиштирадиган тармоқларига эътибор кучайтирилишини талаб қилади. Озиқ -овқат ишлаб чиқариш масалалари Озиқ-овқат муаммосининг кескинлашишига тобора авж олаётган экологик қийинчиликлар – чўллашиш жараёнинг кучайиши, кўплаб ҳайдаладиган районларда эрозиянинг авж олиши, чучук сувнинг танқислиги натижасида ирригация ишларининг секинлашиши ҳам сабаб бўмоқда. Озиқ-овқат масаласи айрим ривожланаётган мамлакатларга озиқ-овқат ёрдами кўрсатиш зарурлиги бир қанча халқаро анжуманларда ҳам матбуотда ҳам муҳокама қилинди. Ривожланаётган мамлакатларга кўпгина давлатлар ёрдам тарзида озиқ-овқат (ғалла, ун, ўсимлик мойи, балиқ, консерва ва бошқалар) етказиб бермоқмоқда. Шу билан бирга айрим империалистик давлатлар бундай ёрдамдан ўзларининг сиёсий ва иқтисодий мақсадлари йўлида фойдаланишга ҳаракат қилмоқда. Дунё аҳолисининг фақатгина 22 фоизга яқини иқтисодий жиҳатдан яхши таъминланган, қолган 78 фоизининг йиллик даромади кам бўлиб, турмуш даражаси яхши эмас. Бу ўз навбатида, озиқ-овқат маҳсулотларини истеъмол қилишнинг нисбатан паст бўлишига олиб келмоқда. Дунёда озиқ-овқат муаммосини, ижобий ҳал этишда Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг ўрни катта. Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Озиқ-овқат ва қишлоқ хўжалиги ташкилоти (ФАО) қишлоқ хўжалик, ўрмончилик, балиқчилик ва қишлоқ тараққиёти бўйича етакчи муассаса ҳисобларига кўра барча озиқ- овқат турлари бўича (камчилик) етишмовчилик 11 фоизни ташкил этади. Бу кўрсаткич мол ва қўй гўшти бўйича 24 фоизни, ўсимлик ёғи бўйича 26 фоиз ва балиқ бўйича 18 фоизни ташкил қилади.

www.arxiv.uz Ривожланаётган давлатларда буғдойнинг етишмаслиги 50 фоизга етади. Кўриниб турибдики, озиқ-овқат таъминоти масаласида дунёда жуда жиддий муаммолар мавжуд. Аҳоли даромадининг паст бўлиши ривожланаётган давлатлар қишлоқ хўжалигининг ривожланишига энг катта тўсиқ бўлмоқда. Бундан ташқари қатор давлатларда, айниқса, Африка давлатларида сув етишмаслиги, қум кўчиши, ерларнинг асосий қисми ҳайдаладиган давлатларда эрозия жараёни кучайиши каби муаммолар ҳам қишлоқ хўжалигининг тараққиётига ёмон таъсир этмоқда. 18-жадвал Аҳоли жон бошига бир кунда истеъмол қилинаётган озиқ-овқат миқ дори. Ҳудудлар Калория истеъмоли, ккал Оқсил истеъмоли, гр.Ж ами Ўсимликчилик маҳсулотидан Чорва маҳсулотидан Ж ами Ўсимликчилик маҳсулотидан Чорва маҳсулотидан Ривожланаётган давлатлар Жанубий ва Жанубий-Шарқий Осиё Яқин ва Ўрта Шарқ Африка Лотин Америкаси Ривожланган давлатлар Бутун дунё 2219 2053 2657 2208 2552 3339 2590 2032 1935 2422 2067 2106 2265 2149 187 118 234 141 446 1073 441 55,4 49,6 74,0 54,9 65,2 98,4 69,3 43,5 42,0 59,5 44,3 38,5 40,4 44,8 11,9 7,6 14,5 10,6 26,7 58,0 24,5 Бугунги кунда дунё аҳолисининг 72 фоизи жуда кам калориялик озиқ- овқат истеъмол қилади. Улар бир кунда ўртача 68 гр оқсил ҳазм бўладиган

www.arxiv.uz протеин ҳисобида танаввул қилишади. ФАО маълумотига кўра, 1 кунда истеъмол қиладиган протеин (оқсил) миқдори 80-100 гр, бўлиши, оғир меҳнат қиладиганларда учун 120 гр. бўлиши керак. Бугунги кунда дунё аҳолисининг 1 млрд. нафари 90 гр. дан кам бўлмаган протеин истеъмол қилмоқда. Кейинги 25 йил ичида қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришида катта ютуқлар қўлга киритилди. Мексикада Н. Борлауг бошчилигида яратилган буғдой нави ҳисобига кўпгина араб давлатларида ўз-ўзини дон билан таъминлаш имконияти туғилди. Натижада кейинги 20 йил ичида жаҳонда қишлоқ хўжалик маҳсулотлари ишлаб чиқариш ўртача 2,6-2,8 фоизни ташкил қилмоқда. Аҳолининг ўсиш суръати, унинг кам таъминланган қисмини озиқ- овқат маҳсулотлари билан таъминлашни яхшилаш зарулиги жаҳонда қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари етиштириш хажмини йилига камида 6 фоиздан кўпайтирлишини талаб қилади. Шу боисдан ҳам ривожланаётган давлатларда озиқ-овқат масаласини яхшилаш борасида ФАО фаол иштирок этмоқда. Дунё аҳолисини озиқ-овқат билан таъминлашни яхшилаш масаласи аввало ҳар бир давлатнинг имкониятларидан кенг фойдаланиш ҳисобига, бунинг имкони йўқ ҳолларда экспорт ва импорт ҳисобига ҳал этилиши лозим. Ҳозирги пайтда ФАО ривожланаётган давлатларга қуйидаги йўллар билан ёрдам беришни рағбатлантиришга интилмоқда: ҳалокат, кулфатлар юз берганда кўрсатиладиган кўмак; чет эллардан харид қилиш имкониятига эга бўлмаган, лекин озиқ- овқатлар билан баланслашмаган ҳолда кам таъминланган давлатларга доимий ёрдам бериш; қишлоқ хўжалик маҳсулотлари ишлаб чиқариш имкониятига эга давлатларга қишлоқ хўжалигини ривожлантириш бўйича кўмаклашиш. Бу энг мақбул йўл ҳисобланади. Шунинг учун ҳам қишлоқ хўжалигини ривожлантириш мақсадида бу давлатларга кредитлар ажратиш, техника,

www.arxiv.uz технология етказиб бериш, юқори унумли ўсимлик навлари, чорва ҳайвонлари етказиб бериш ишлари олиб борилмоқда. МДҲ таркибига кирувчи давлатларда ҳам қишлоқ хўжалигини ривожлантириш зарурати катта. Собиқ СССРнинг парчаланиб кетиши аҳоли турмуш шароитининг пасайишига олиб келди. БМТ маълумотига кўра, собиқ СССРда 5 млн. нафар кам таъминланган сирасига кирган бўлса, ҳозир МДҲ давлатларида бу кўрсаткич 120 млн. кишини ташкил этади. Аҳоли даромадлари етарли бўлмаслигининг олдини олиш бошқа тармоқлар қишлоқ қатори хўжалигининг ҳам асосий вазифаларидан биридир. Қишлоқ хўжалик меҳнат ресурслари ва уларнинг ривожланиши Дунё давлатлари иқтисодиётининг ривожланиш даражаси ҳам турлича. АҚШ, Канада, Европа давлатлари, Хитой, Ҳиндистон каби давлатларнинг қишлоқ хўжалиги яхши ривожланган. Уларда қишлоқ хўжалик ишлаб чиқаришида банд бўлганларнинг сони мутлоқ ва нисбий камайиш тендециясига эга. Бу давлатларда саноатнинг ривожланиши салмоқли бўлиб, фан-техника ютуқлари қишлоқ хўжалигига татбиқ этилган. Натижада қишлоқ хўжалигида меҳнат унумдорлиги ошган. Бу жараён қишлоқ хўжалигида жуда кичик корхоналарнинг тугатилиши ва улар ҳажмининг ортишига олиб келди. Лекин дунёнинг кўпчилик давлатларида иқтисодиёт, жумладан, қишлоқ хўжалиги ривожланмаган, меҳнат унумдорлиги паст. Натижада дунё қишлоқ хўжалигида жуда катта меҳнат ресурслари банд бўлиб қолмоқда. Ривожланган давлатларда агросаноат интеграцияси натижасида қишлоқ хўжалигининг айрим фаолият (иш) турлари саноатга ёки хизмат кўрсатиш соҳаларига ўтиб кетмоқда. Натижада бевосита қишлоқ хўжалигида банд бўлганларнинг сони камайиб бормоқда. Ривожланган давлатларда қишлоқ хўжалигида банд бўлган ҳар бир ходимга 9 та хизмат кўрсатувчи (техника, ўғит, уруғликлар билан таъминловчи, қишлоқ хўжалик маҳсулотларини тайёрловчилар ва ҳ.к.) тўғри келади, яъни нисбат 1:9. 1960 йилда бу

www.arxiv.uz кўрсаткич 1:6 эди. Қишлоқ хўжалиги билан шуғулланувчиларнинг 0,3 фоиз шаҳарларда туради. 19-жадвал Жаҳон қишлоқ хўжалигида банд бўлган иқтисодий фаол аҳ оли сони Ҳудудлар Қишлоқ хўжалигида банд бўлган иқтисодий фаол аҳоли млн. нафар жамига нисбатан, фоиз жами иқтисодиётда фаол аҳолига нисбати, фоиз 1960 1998 1960 1998 1960 1998 1. Собиқ социалистик давлатларда жумладан: собиқ СССРда Европа собиқ социалистик давлатлари Осиёда 2. Ривожланган давлатларда Европада Бошқаларда 3. Ривожланаётган давлатларда Африкада Осиёда Лотин Америкасида 4. Дунё бўйича жами 312,0 46,5 26,4 239,1 49,6 27,2 22,4 352,3 66,5 256,0 29,8 713,9 311,7 39,3 22,3 250,3 37,5 20,2 17,3 390,8 76,1 282,3 32,4 740,0 43,6 6,5 3,7 33,4 7,0 3,8 3,2 49,4 9,3 35,9 4,2 100,0 42,1 5,3 3,0 33,8 5,0 2,7 2,3 52,9 10,3 38,2 4,4 100,0 64 42 46 75 19 21 17 72 78 74 49 58 55 32 37 67 13 15 11 66 73 68 42 51 Европада жойлашмаган ривожланган давлатларга АҚШ, Канада, Япония, Австралия ва Жанубий Африка Республикаси киради.

www.arxiv.uz Ривожланмаган мамлакатларнинг катта қисмида қишлоқ хўжалиги аҳолининг асосий даромад манбаи ҳисобланади. Бу давлатларда ҳамда аҳолиси кўп давлатларда қишлоқ хўжалигининг меҳнатни кўп талаб қиладиган йўналишларини ривожлантириш мақсадга мувофиқ ҳисобланади.

www.arxiv.uz Адабиётлар рўйхати : 1. «Мулкчилик тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикасининг қонуни. Ўзбекистон Республикаси:қонунлар ва фармонлар.-Т.: Ўзбекистон,1992йил, 2. «Давлат тасаруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси қонуни.-Т.: Ўзбекистон 1992 йил. 3. «Тадбиркорлик тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси қонуни.-Т.: Ўзбекистон 1992 йил. 4. Ўзбекистон Республикасининг Ер кодекси.-Т.: Қишлоқ хўжалигида ислоҳатларни чуқурлаштиришга доир қонун ва меъёрий ҳужжатлар тўплами. Шарқ наштиёти.1998 йил. 5. Ўзбекистон Республикаси қонуни «Фермер хўжалиги тўғрисида».Т.:2004 йил 24 август (Янги таҳрири). 6. Ўзбекистон Республикаси қонуни «Деҳқон хўжалиги тўғрисида».Т.:1998 йил 7. Ўзбекистон Республикаси қонуни «Қишлоқ хўжалик кооперативи(ширкат хўжалиги) хўжалиги тўғрисида».Т.:1998 йил 8. Ўзбекистон Республикаси қонуни «Қишлоқ хўжалик корхоналарни санация қилиш тўғрисида».Т.:1998 йил 9. Ўзбекистон Республикаси қонуни «Аҳолини иш билан таъминлаш тўғрисида».-Т.:1998 йил 10. Каримов И. А. «Қонунларимиз деҳқон манфатига хизмат қилсин.-Т.: «Ўзбекистон» 1998 йи

Похожие

Қишлоқ хўжалигининг моддий-техника ресурслари

Жаҳон қишлоқ хўжалигининг моддий-техника базаси

Қишлоқ хўжалиги меҳнат ресурслари ва улардан фойдаланиш

Меҳнат шароитлари ва уларни баҳолаш

Савдода меҳнат ресурслари