Жаҳон қишлоқ хўжалигининг моддий-техника базаси - Экономика - Рефераты

Жаҳон қишлоқ хўжалигининг моддий-техника базаси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

106.5 KB

www.arxiv.uz Режа: 1.Ишлаб чиқаришни механизациялаштириш 2. Қишлоқ хўжалигининг моддий-техника базаси 3. Қишлоқ хўжалиги техникасидан фойдаланиш (ГФР)

www.arxiv.uz Таянч иборалар: ишлаб чикариш, механизациялаштириш, автоматлаштириш, моддий-техника база, янги технология, кишлок хужалиги техникалари, техникадан фойдаланиш коэффиценти. Ишлаб чиқаришни механизациялаштириш Замонавий қишлоқ хўжалигини механизациялаштириш нафақат деҳқончиликни, балки чорвачиликни ҳам қамраб олади. Механизация кўрсаткичи 100 га ерга ва қишлоқ хўжалигида банд бўлган 1000 та иқтисодий фаол аҳоли сонига тўғри келадиган тракторлар сони билан белгиланади. Қишлоқ хўжалигида банд бўлган ишчи кучининг тракторлар билан таъминланганлиги бўйича энг юқори кўрсаткичлари билан экстенсив қишлоқ хўжалигини машиналаштириш йўлига ўтган кўп ерли давлатлар (АҚШ, Канада, Австралия) ажралиб туради. Гарчи ривожланган мамлакатларнинг тараққий қилиши учун майдон миқдори ва ишда банд бўлганларга тўғри келадиган тракторлар сонининг энг юқори кўрсаткичлари хос бўлса ҳам улардаги трактор паркининг ўсиши (22фоиз) жаҳондаги ўртача ўсиш кўрсаткичи(29фоиз)га нисбатан суст. Ривожланган мамлакатлардаги қишлоқ хўжалигини механизациялаштириш жараёни танлаб олинган механизацилаштиришнинг мураккаб муаммолари билан боғлиқ. Бу муаммолар қисқа айтганда, асосан, қуйидагилардан иборат: Замонавий қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришининг ташкил қилиниши турли мамлакатларга кўп миқдорда машиналар келтирилишини ва бунинг учун катта ҳажмдаги қишлоқ хўжалиги маблағи ажратилишини талаб этади. АҚШда қишлоқ хўжалигини механизациялаштириш ва электрлаштириш – товар ишлаб чиқариш ва унинг маҳсулдорлигини оширишнинг асосий омилларидан биридир. Механизациялаштириш жараёни айниқса, АҚШда икинчи жаҳон урушидан кейин тез суръатлар билан давом этди. АҚШда 1940 йилда 1567 минг, 1950 йилда 3612 минг, 1995 йилда 4675 минг трактор бор эди. Машиналар паркининг катталиги хўжаликлар майдалашганлиги билан ифодаланади, фермаларда жуда кўп ортиқча техника сақланган.

www.arxiv.uz Шу билан бир қаторда кўпгина кичик ва ўрта фермалар механизация билан кам таъминланганлар. Қиммат турадиган замонавий машиналарни сотиб олишга уларнинг қурби етмайди. Барча фермаларнинг 30 фоизи ўз тракторига эга эмас, 34 таси эса фақат 1 тракторга эга. АҚШ қишлоқ хўжалигида электрлаштиришдан кенг фойдаланилмоқда, бир йил давомида қишлоқ хўжалигида 28 млрд квтҒс электр энергияси ишлатилади. Ундан, асосан, суғоришда, чорвачилик, хусусан, сут чорвачилиги ва паррандачиликда кенг фойдаланилади. 666 минг ферма сут соғиш машиналари, 428 минг ферма сут сақланадиган электр совутгичлар, сув ва ем узатувчи электр қурилмаларига эга. Барча механизациялар паррандачиликда бир ишчига 30 минг тухум қўювчи ва 200 минг бройлер товуқларга хизмат кўрсатишга имкон беради. Бир вақтнинг ўзида майда хўжаликларда барча ишлар қўл меҳнати ёрдамида амалга оширилади. Англия қишлоқ хўжалиги юқори даражада механизациялаштирилган. Бу ҳудудда икинчи жаҳон урушигача 50 минг трактор бўлган бўлса, 1950 йилда 325 минг, 1955 йилда 395 минг, 1958 йилда 421 минг, 1960 йилда 512 минг, 1980 йилда 524минг, 1995 йил – 526 мингтага етган. Асосан, «Ферюзан» типидаги ғилдиракли тракторлар ва шуларга мос қишлоқ хўжалиги транспорти ва юк ортувчи машиналардан фойдаланилади. Шунингдек, 4 етакловчи ғилдиракли ва гидравлик трансшет тракторлар кенг фойдаланилмоқда. Деҳқончиликда катта айланма ҳаракатли чуқур ер ҳайдовчи омочлардан ҳам фойдаланилади. Пластмасса дренаж қувурларидан фойдаланиш усуллари ҳам тобора такомиллашиб бормоқда. Гўнг ортиш ва ташишда гидравлик ортувчи ва ташувчи механизм қўлланилмоқда. Донли экинлар комбайнларда ўриб йиғиб олинади. Англияда 300 минг атрофида сут соғиш машиналаридан фойдаланилади. Францияда 1938 йилда 36 минг трактор бўлган, 1986-90 йилларда уларнинг сони 1526 мингтага етди. Кўпгина фермалар жуда қимматлиги туфайли машиналардан фойдалана олмайди, айниқса, чорвачиликда механизация даражаси жуда паст. Йирик фермалар янги машиналар сотиб

www.arxiv.uz олади. Баъзи ҳудудларда фермерлар кооперативларга бирлашиб зарур қишлоқ хўжалиги техникасини харид қилишади. Германияда қишлоқ хўжалигига капитал қўйилмалар ҳажми анча ўсди, бу эса ишлаб чиқариш жамғармаларининг ўсишини таъминлади. Агар иккинчи жаҳон урушигача бу ерда 30 минг трактор бўлган бўлса, 1950 йилда – 139 минг, 1960 йилда - …. минг, 1985 йилда – 1526 мингтага етди. Тракторлар билан таъминланганлик бўйича ГФР ривожланган давлатлар ичида биринчи ўринни эгаллайди. Италияда тракторлар сони 1950 йилда 87 минг, 1960 йилда 274 минг, 1965 йилда 511 минг, 1995 йилда – 1227 мингта эди. Техника воситалари асосан йирик хўжаликлар қўлида тўпланган. Пимоида, Ламбардия туманларида 50 ва 40 га, Сардинияда 373 га, Сицилияда 409 га ҳайдаладиган ерга 1т трактор тўғри келади. Италияда фақат 25 минг хўжалик шахсий тракторига эга. 18 минг хўжалик механизация ишларида ижара хизматидан фойдаланади. Мамлакатда ҳар 1000 га ҳайдаладиган ерга 35,5 трактор, 1000 га донли экин майдонига 2 та дон комбайни тўғри келади. Дания қишлоқ хўжалигида трактор ва электр-энергиядан жуда кенг фойдаланилади. Мамлакатда майда деҳқон хўжаликлари кўп, хусусий тракторларнинг кам бўлишига қарамай механизациялаштириш даражаси юқори. Трактор ва машиналар асосан йирик хўжаликларда тўпланган, фермаларнинг ҳаммаси сут соғиш аппаратларига эга. Австрия – хўжалик қанча йирик бўлса, шунча кўп машинага эга. Испания – механизация даражаси паст, тракторларнинг умумий сони 5 баробарга ўсган. 1000 га ҳайдаладиган ерга 8 та трактор, 1000 га экин майдонига 1,5 дон комбайни тўғри келади. 1995 йилда мамлакатда 630 минг трактор бўлган.

www.arxiv.uz Ривожланаётган мамлакатлар Африканинг барча мамлакатларида 1961 йилда 27 минг трактор, 1970 йилда 344 минг, 1980 йилда 394 минг, 1985 йилда 509 минг трактор бўлган. Тракторларнинг деярли 50фоизи ЖАРда, 30 мингтаси Жазоирга, 18 мингтаси Марокаш, 15 мингтаси Зимбабве, 6500 таси Кенияда. Собиқ социалистик мамлакатлар. Собиқ СССРда қишлоқ хўжалигида 1968 йилда 1,2 млн. трактор, 1970 йилда 1,27 млн., 1980 йилда 2,56 млн., 1985 йилда 2,79 млн. трактор бўлган. Чорвачилик фемаларида сут соғиш ишларининг 60-70фоизга, сув беришлари - 90фоизга механизациялаштирилган. Механизациялаштириш ишлари ГДРда 16 марта, алоҳида ишларни механизациялаштириш даражаси 100 фоизга ортди. Чорвачиликда ҳам қийин ишларни механизациялаштиришда сезиларли ютуқларга эришилди. Монголия республикасидаги машина - чорвачилик станциялари қишлоқ хўжалик бирлашмаларига хизмат кўрсатади. Ўртача олганда 1 станцияга 64 та трактор, 15 комбайн тўғри келади, улар мамлакат қишлоқ хўжалик бирлашмаларининг 76 фоизига хизмат кўрсатади. Руминия қишлоқ хўжалигида дончиликни механизациялаштириш 95- 100фоиз га амалга оширилган, кооперативларда 42-88 фоизга оширилган. 1 та тракторга 255 га қишлоқ хўжалиги майдони, 173 га ҳайдаладиган ер тўғри келади. Мамлакатларнинг трактор парклари сони бўйича жаҳонда тутган ў рни № Давлат номи Трактор парки (мингта) 1 АҚШ 4670 2 Собиқ СССР 2798 3 Япония 1854 4 Франция 1526 5 Германия 1500 6 Польша 885 7 Хитой 873 8 Туркия 582 9 Канада 658

www.arxiv.uz 10 Жазоир 67 Дунё бўйича 24504 Мамлакатларнинг дон ўриш комбайнлари сони бўйича жаҳонда тутган ў рни № Давлат номи Дон ўриш комбайнлари (минг та) 1 Собиқ СССР 827 2 АҚШ 676 3 Германия 182 4 Канада 162 5 Франция 148 6 Хитой 36 7 Туркия 14 8 Венгрия 12 9 Болгария 85 10 Япония 1,1 млн.та шоли комбайни Дунё бўйича 3778 Қишлоқ хўжалигининг моддий-техника базаси Сўнгги 15 йил ичида Польшада қишлоқ аҳолси сони 0,5 млн. нафарга ёки 3,25фоизга камайди. Бу эса қишлоқ хўжалигида ишчи кучининг етишмовчилигига олиб келди ҳамда буетишмовчилик ўрнини механизция билан тўлдириш заруриятини келтириб чиқарди. Бу муаммо, айниқса, мамлакатнинг шимоли-ғарбий қисмида, жумладан, восводалар (вилоятларда нисбатан кескин тус олган. Бу ерларда узоқ муддат ичида қишлоқ аҳолиси сони мутаносиб равишда 16,7 ва 12 фоизга камайди. Ўртача олганда мамлакат бўйича хусусий хўжаликлардан ҳар бири қишлоқ хўжалиги ерларининг 5,1 га ида фаолият юритади. Майда товар хўжаликлари зиммасига эса қишлоқ хўжалик ерларининг умумий майдонининг 85,2 фоизи тўғри келади. Минтақани индустрлаштиришнинг паст даражадалиги яққол кўриниб турибди. Унча катта бўлмаган хўжаликка эга деҳқонлар қўшимча ишчи ўринлари ташкил этиш билан чегараланиб қолганлар. 1987 йилда механизация билан таъминланганликнинг нисбатан паст кўрсаткичи 2 гектардан 7 гектаргача майдонга эга хўжаликларда кузатилди. 2

www.arxiv.uz га.дан ердан кўп майдонга эга бўлган хўжаликларда ихтиёридаги қишлоқ хўжалик ерлари кўпайиши билан тирик ишчи кучи ресурслари камайиб, механизация кучи даражаси эса ўсиб боради. Қишлоқ хўжалиги техникасидан фойдаланиш (ГФР) Мураккаб қишлоқ хўжалик техникасидан минтақавий фойдаланишга мавсумий ишлаб чиқаришнинг ўсиши ҳисобига эришилади. Бунга алоҳида хўжаликда муваффақ бўлиш мумкин. Бироқ бу муаммо техникадан хўжаликлараро фойдаланилганда осон ечим топади. Кильи-Ахеши зонаси хўжаликларида мавсумий ишлаб чиқаришда дон комбайннинг йиғув қиймати 1 га ерга 346 маркани, 90 га.гача – 247 маркани, 120 га.гача – 197 маркани ташкил этади. Хўжаликлараро трактордан фойдаланишда тракторчи ва хизмат кўрсатувчи ходим ишининг таннархи трактор қувватига боғлиқ бўлиб, соатига ўртача 14 маркани ташкил қилади. 41-50 л.с. – мутаносиб равишда 15-18 маркаҒс, 51-60 л.с. – 18-21,5 маркаҒс, 61-70 л.с. – 21,5-26 маркаҒс, 71-80 л.с. – 24,5-29,5 маркаҒс, 81-90 л.с. 28-33,5 маркаҒс га тенг. Трактор кучининг ошиши билан ҳар 10 л.с. да тўлов 3,5-4,0 маркаҒс га ўсиб боради. Янги пахта териш машинаси Тошкент вилояти Оққўрғон тумани «Қаҳрамон» жамоа хўжалиги далаларида горизонтал шпинделли 02ҒХМГ-01 пахта териш машинаси тажрибадан ўтказилди. Ушбу пахта териш машинаси исроиллик мутахассислар билан ҳамкорликда яратилган, 2 қаторли трактор «Ўзизмаш» ўзбек-исроил қўшма корхонасида илғор технология асосида ишлаб чиқарилган. Ўзбекистон учун янгилик. Бўлган бу агрегат тезлиги жуда юқори, ҳосилнинг 95-97фоизини териб олади. Бункер ҳажми 1,2 т га тенг, бошқариш қулай, шпинделини ювиш шарт эмас. Шуниси муҳимки, терим вақтида агрегат терувчи «Беларусь» тракторига мустаҳкамланади, бошқа пайтларда, трактордан бошқа мақсадларда фойдаланиш мумкин.

www.arxiv.uz Мутахассисларнинг фикрича, ушбу агрегат бу соҳадаги дунё машинасозлигида энг буюк ютуқлардандир. Ҳозирги кунда машина таннархи калькуляцияга мувовиқ 45 минг долларни ташкил қиляпти. Бу дунёда ишлаб чиқарилаётган шунга ўхшаш машиналардан 3 баробар арзон. Уни сотиб олган деҳқон фақат ютади. Чунки ушбу машина ҳеч бир таъмирлашсиз 10 йил хизмат кўрсатади. Ўртача фермер хўжаликларида (ГФР) машинага эга бўлиш учун 1000 марка атрофида ҳаракат қилинади. Шундан йилига 20-30 фоизи ёки 5 минг маркаси таъмирлаш йилларига ишлатилади. 3 минг соат ишлатилгандан кейин таъмирлаш ишлари йилига 15 минг маркага тенг сарфни талаб этади. Индонезиянинг аҳолиси 175 млн. нафар бўлиб, уларнинг 55 фоизи қишлоқларда яшайди ва қишлоқ хўжалигида банд. Асосий қишлоқ хўжалик экини – шоли. Ҳосил йилига 3 марта йиғиб олинади. Мамлакатда 3 ғилдиракли тракторлар 82 минг, 4 ғилдиракли тракторлар 4,2 минг қуритувчи машиналар 4 минг, сепувчилари 724 минг, агрегатлар 60 мингта. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1998 йил 24 мартда «Қишлоқ хўжалигига ишлаб чиқариш техникасига хизмат кўрсатиш соҳасида шартнома муносабатларини ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида», ««Ўзқишлоқхўжаликтаъминот-тузатиш» нинг туманлараро бўлинмалари базасида хўжаликлар билан тупрқни ишлаш, қишлоқ хўжалик экинларини экиш ва йиғиб-териш ишларини механизациялаштириш бўйича шартномаларни бажарилиши тўғрисида» қарор қабул қилди. Унга кўра, «Ўзқишлоқхўжаликтаъминот-тузатиш»га хўжаликлр билан машина ва механизмларни кейинчалик сотиб олиш ҳуқуқи билан ижарага бериш тўғрисида шартнома тузишга рухсат берилди. МТП тузиш ва унинг фаолияти тўғрисида вақтинчалик низом ишлаб чиқилди ва тасдиқланди. Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигига МТПни ташкил этиш бўйича тадбирга кўра, «Ўзқишлоқхўжаликтаъминот-тузатиш»га шартномада кўзда тутилган ҳажмда дала ишларини амалга ошириш учун ёқилғи-мойлаш материалларига лимитлар бериш топширилди. Ушбу ҳужжатларни амалга оширишда

www.arxiv.uz «Агромашсервис» вилоят бирлашмасининг туман бўлинмалари базасида МТПлар ташкил этилган эди. Бундай парклар Наманга вилоятининг Мингбулоқ, Фарғона вилоятининг Бағдод туманларида фаолият кўрсата бошлади. Мингбулоқ МТП йил давомида (1996 йил) хўжаликларга 103 млн. сўмлик хизмат кўрсатди. Соф фойда 3,5 млн. сўмни ташкил этди. Соф фойданинг маълум қисми янги техника ва эҳтиёт қисмлар сотиб олиш ҳамда парк хизматчиларининг ижтимоий аҳволини яхшилашга сарфланди. 1995 йилда 15 та ва 1996 йилда 31 та МТП ташкил этилди. 1995 йилда МТПлар қишлоқ хўжалиги ишларини бажариш тўғрисида 187 та жамоа хўжалиги ва 148 та кооператив уюшмалар билан шартномалар тузди. МТП хўжаликлардан 7087 трактор, 429 ғалла ўриш, 279 та шоли ўриш комбайнларини, 2276 пахта териш машиналарини ижарага олди. Китоб туманида хўжаликлар вакилларидан тузилган махсус комиссия иштирокида барча техника воситалари ижарага олинди, ҳукумат ушбу техника воситаларини мавсумга тайёрлаш учун 13 млн. сўм айланма маблағ ажратди. Натижада 78 комбайн ёрдамида ғалла ўрими пайтида 17,5 га экин майдонидан ҳосил йиғиб-териб олинди. Ҳар бир агрегатга ўртача 350 га ер тўғри келди. МТП ёрдами билан хўжаликлар ҳар 1 гектар суғориладиган ердан 70 центнер, лалми ердан 21 центнер ғалла ҳосил олди. Умуман, бутун туман бўйича ғалла экинлари ҳосилдорлиги 37 цга ни ташкил этди. Бироқ бу масалада ҳам муаммолар учрайди. Хўжаликлардан техника воситаларини ижарага олиш осон эмас. Молиявий вазиятлар мураккаблашган, дебиторлик қарзлари 20 млн. сўмдан ортиқ. Шу билан бир қаторда МТП ҳам нефть базасидан ойлик иш ҳақи, таъминот базаларидан 17 млн. сўмлик дебиторлик қарзга эга. Бунинг натижасида механизаторлар ўз вақтида иш ҳақини ололмаяптилар. Авваллари хўжаликлар машина ва механизмларга қўшимча қиймат учун солиқ тўламас эдилар. МТПлар эса 18фоиз қўшимча қиймат солиғи

www.arxiv.uz тўлайдилар, бу эса деҳқонлар маҳсулотининг таннархи ошиб кетишига олиб келмоқда. 90 фоиздан ортиқ техника воситалари фойдаланиш муддатларини тўлиқ ўтаб бўлган. Агар туман бўйича 168 та ер ҳайдаш трактори сотиб олинган бўлса, уларнинг 160 таси яроқиз ҳолатга келиб қолган, уларни тиклаш учун катта маблағ керак. Келгусида МТПлар янги техникалар билан таъминланиши лозим. Янгича ишлашга ўтилгач механизаторларнинг ойлик маошлари 1200- 1300 сўмга, ўрим пайтида 3,5-4 минг сўмга ўсди. Трактор сотиб олишга қурби етмайдиган хўжаликлар ижара пунктларига мурожаат қилишлари (Ўзбекистонда улар 167 та), қулай, арзон, меҳнатга соатбай ҳақ тўлашлари мумкин. Улар кейинчалик, фермер ёки ижарачида маблағ бўлганда, тракторни сотиб олиш имкониятига эга бўладилар. «Ўзқишлоқхўжаликтаъминот-тузатиш»нинг 492 та махсус дўконида қишлоқ хўжалик техникасининг ҳар хил товарлари мавжуд. Барча туманларда қишлоқ хўжалик техникасини таъмирлаш ва бошқа техник хизмат кўрсатиш станциялари фаолият кўрсатмоқда. 1996 йилда фермерлар буюртмасига биноан 20,7 минг га ерлар ҳайдалди, 3,5 минг га ердаги ҳосил йиғиб олинди, 25 сут-товар фермаси қуриб битказилди. 1996 йилда Пайариқдаги «Самарқанд» ва «Кураш» жамоа хўжаликларида америкалик машҳур «Кейс» фирмаси ишлаб чиқарилган «Магнум» тракторларидан фойдаланилди. Пайариқ МТП ушбу маркадаги 4 та тракторга эга бўлди. Бир иш кунида ҳар бир трактор билан 30-35 га ерни ҳайдаш мумкин. «»Магнум»дан фойдаланиш жуда қулай. Комбайнлар жуда шинам, радио, иситиш печларига эга, ўтирадиган жойни кўтариш ёки пасайтириш мумкин. 1 та тракторнинг қиймати 1 млн.100 минг сўмга тенг. Бироқ унинг ялпи маҳсулдорлиги, таъмирлаш ва эҳтиёт қисмлари учун кафолат муддати аввалги тракторларникига нисбатан анча юқори.

www.arxiv.uz

www.arxiv.uz Адабиётлар рўйхати : 1. «Мулкчилик тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикасининг қонуни. Ўзбекистон Республикаси:қонунлар ва фармонлар.-Т.: Ўзбекистон,1992йил, 2. «Давлат тасаруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси қонуни.-Т.: Ўзбекистон 1992 йил. 3. «Тадбиркорлик тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси қонуни.-Т.: Ўзбекистон 1992 йил. 4. Ўзбекистон Республикасининг Ер кодекси.-Т.: Қишлоқ хўжалигида ислоҳатларни чуқурлаштиришга доир қонун ва меъёрий ҳужжатлар тўплами. Шарқ наштиёти.1998 йил. 5. Ўзбекистон Республикаси қонуни «Фермер хўжалиги тўғрисида».Т.:2004 йил 24 август (Янги таҳрири). 6. Ўзбекистон Республикаси қонуни «Деҳқон хўжалиги тўғрисида».Т.:1998 йил 7. Ўзбекистон Республикаси қонуни «Қишлоқ хўжалик кооперативи(ширкат хўжалиги) хўжалиги тўғрисида».Т.:1998 йил 8. Ўзбекистон Республикаси қонуни «Қишлоқ хўжалик корхоналарни санация қилиш тўғрисида».Т.:1998 йил 9. Ўзбекистон Республикаси қонуни «Аҳолини иш билан таъминлаш тўғрисида».-Т.:1998 йил 10. Каримов И. А. «Қонунларимиз деҳқон манфатига хизмат қилсин.-Т.: «Ўзбекистон» 1998 йи

Похожие

Қишлоқ хўжалигининг моддий-техника ресурслари

Қишлоқ хўжалигининг моддий-техника ресурслари, фан-техника тараққиёти, илғор технологиялар ва улардан самарали фойдаланиш

Жаҳон қишлоқ хўжалигининг табиий шароитлари ва меҳнат ресурслари

Кишлок хўжалигининг моддий-техника ресурслари, фан-техника тараккиёти, илғор технологиялар ва улардан самарали фойдаланиш

Меҳмонхона хўжалигининг моддий-техникавий баъзаси