Ўзбекистон иқтисодиётининг ривожланиш босқичлари

Ўзбекистон иқтисодиётининг ривожланиш босқичлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

228 KB

Ўзбекистон иқтисодиётининг ривожланиш босқичлари ва вазифалари Иқтисодиётни модернизация қилиш (2 соат маъруза) Технологик харитаси РЕЖА : 1. Бозор иқтисодиёти тушунчаси 2. Ўзбекистон иқтисодиётининг ривожланиш босқичлари ва вазифалари. 3. Ўзбекистонда бозор муносабатларига ўтишнинг ўзига хос йўли. 4. Ўзбекистонда иқтисодиётни модернизация қилишнинг ўзига хос хусусиятлари.

Таянч сўз ва иборалар: Бозор иқтисодиётига ўтиш моделлари. Ривожланган мамлакатлар йўли, ривожланаётган мамлакатлар йўли, бозор иқтисодиётига ўтишнинг айрим мамлакатлар тажрибаси. Ўзбекистоннинг ўзига хос йўли, босқичлари ва тамойиллари. Ижтимоий-иқтисодий тизимлар. Монотизм, политизим, аралаш иқтисодиёт, формация, ишлаб чиқариш омилларининг бирикиши, ишлаб чиқариш усули, иқтисодий муносабатлар. Мулк ва мулкчилик муносабатлари, мулкчиликнинг объектлари ва субъектлари. Мулкчилик шакллари ва унинг йўллари кўп укладли иқтисодиёт хўжалик юритиш шакллари. Ижтимоий-иқтисодий эҳтиёжлар, эҳтиёжлар чексизлиги, таркиби, юксалиш қонуни, байналминаллашуви, эҳтиёжларни қондириш воситалари ва усуллари. Иқтисодиётни модернизация қилиш. Мақсад: Тингловчиларга Ўзбекистон иқтисодиётининг ривожланиш босқичлари ва вазифалари, иқтисодиётни модернизация қилиш юзасидан тушунчалар бериш ҳамда шу орқали миллий иқтисодиётни ривожлантиришнинг ўзига хос хусусиятлари бўйича уларнинг билим, кўникма ва малакаларини ошириш. 1.Бозор иқтисодиёти тушунчаси “Иқтисод” сўзи тор маънода инсон яратган барча неъматларни, табиатдаги барча бойликларни, инсоннинг меҳнатини тежаб-тергаб ишлатиш маъносини ифодалайди. Кенг маънода иқтисодиёт инсоннинг тирикчилигини ўтказишга қаратилган хўжалик фаолияти бўлиб, бу фаолият ишлаб чиқаришдан бошланиб, яратилган маҳсулотларни истеьмол этиш билан якунланади. Иқтисодиёт инсон фаолиятининг асосий жиҳати, жамият ҳаётининг пойдеворидир. Инсоннинг иқтисодий саьй-ҳаракатлари негизида ҳамиша муайян қонун қоидалар ётади. Кишилар асрлар давомида иқтисодий ҳодисаларни кузатиб, уларни умумлаштирган ҳолда турли фикр мулоҳазалар, илмий қарашларни олъа сурганлар. Бу қарашлар ва фикрлар жамлана бориб иқтисодиёт илми – “Иқтисодий назария” фани юзага келган. Жаҳоннинг кўпчилик олимлари иқтисодий тизимларни тарихан тўрт турга бўлиб ўрганадилар. 1. Анъанавий ё ки натурал иқтисодий тизим . 2. Бозор иқтисодиёти тизими. 3. Тоталитар - режали ёки маомурий буйруқбозликка асосланган иқтисодий тизим. 4. Аралаш иқтисодий тизим. Мулкий жиҳатдан қараганда ижтимоий-иқтисодий тизимларни икки тоифага ажратиш мумкин.

1. Моноструктурали (бир таркибли тизимлар). Бу тизимларнинг асосий белгиси бир мулк шаклининг ҳукмрон бўлишидир. Бундай иқтисодиёт монотизм ёки моноиқтисодиёт, деб айтилади. 2. Турли туман мулк шаклларига таянган, айрим мулк шаклининг устиворлиги инкор этувчи ижтимоий-иқтисодий тизимлар. Уларни политизм, уларга хос иқтисодни полииқтисодиёт дейиш мумкин. Полиқтисодиёт мазмунан аралаш иқтисодиётдир. Қулдорлик, феодализм, капитализм ва социалистик тизимларни моноиқтисодиётга асосланган тизимлар деб айтиш мумкин. Моноиқтисодиётнинг классик кўринишига мисол тарикасида капиталистик тизимни олиш мумкин. Бозор иқтисодиётининг афзалликлари қуйидагилардан иборат:  Ишлаб чиқариш ресурслари тўғри тақсимланади. Бозорда ресурслар биринчи навбатда жамият учун зарур бўлган соҳаларга тақсимланади.  Қисқа ахборот асосида ишлаб чиқариш самарали ташкил этилади. Ишлаб чиқарувчилар фақат баҳо билан ҳаражатни билган ҳолда самарали фаолият олиб боришлари мумкин. Масалан: сут етиштирувчи фермер учун болалар қанча сут истеъмол қилиши, бошқа фермерларнинг қанча сигири борлиги, уларнинг қанча маблағи борлигини билишининг ҳожати йўк.  Талабга кўра ишлаб чиқаришни тезда ўзгартириш мумкинлиги. Ҳар йили қарийб 700 хил янги радиоаппаратура бозорга чиқади.  Фан – техника тараққиётини ишлаб чиқаришга тезда жорий қилиниши учун ҳаракат қилинади.  Исте ь молчи ва тадбиркорлар ишлаб чиқаришда эркин ҳаракат қиладилар.  Барча ишлаб чиқарувчилар маҳсулот сифатини оширишга ҳаракат қиладилар. Бозор иқтисодиётининг бир мунча камчиликлари ҳам мавжуд. Буларнинг асосийлари қуйидагилардан иборат :  Атроф – муҳитни ҳимоя қилиш иқтисодий механизми йўк. Фақатгина қонунлар асосида корхоналарни мажбур қилиш мукин.  Фан – техника янгиликларини ишлаб чиқаришда тадбиқ қилишда кўпинча, унинг оқибатлари ҳисобга олинмайди. Масалан: 1948 йили швециялик химик олим П. Мюллер ДДТни кашф этганлиги учун Нобел мукофатига сазовор бўлган эди. Лекин 1960 йилда уни инсоннинг наслига зарари борлиги аниқланди. Шунга қарамасдан бу заҳар АҚШда 1972 йилгача ишлаб чиқарилган. Бизнинг республикада ҳам кўп йиллардан бери шундай кимёвий заҳарли дорилар ишлаб чиқиб ерга солинмоқда.

 Жамоа фойдаланиши учун зарур иншоатларни, тадбирларни ривожланишига имкон бермайди. Масалан: йўллар, жамоа транспорти, спорт, таолим, соғлиқни сақлаш ва ҳакозолар.  Меҳнат қилишга, даромад олишга кафолат бермайди. Ҳар бир киши ўзи учун ўзи қай ғ уриши керак. П. Саму е лсон фикрига кўра бозор си с темаси тенгсизликни қайта ишлаб чиқаради.  Фанда асосли, чуқур тадқиқот қилишга имкон бермайди.  Бозор ижтимоий – зарурий маҳсулот ишлаб чиқаришга эмас, балки пули борларнинг талабини қондиришга ҳаракат қилади. Иқтисодчилар А. Бломквист, П. Воннакотнинг фикрича “бозор хўжалик фаолиятида қатнашувчиларга кенг эркинлик бериши билан бир қаторда иқтисодий жиҳатдан ҳимоясиз кишиларнинг очликдан эркин ўлишига имконият беради”.  Иқтисодиётнинг нотекис ривожланишига олиб келади. 2. Ўзбекистон иқтисодиётининг ривожланиш босқичлари ва вазифалари Ўзбекистонда ислоҳотлар бошланишидан аввал ҳукм сурган марказлаштирилган режалаштириш тизими шароитида иқтисодий фаолиятни марказлаштириш, моддий бойлик истеъмолчилари ва ишлаб чиқарувчилар ўртасидаги бевосита, табиий алоқани суноий алоқага алмаштириб, иқтисодиётга хос бўлган ишлаб чиқариш унумдорлигини ошириш стимулларига, маҳсулотга ва фан-техника тараққиёти натижаларини ҳаётга татбиқ этишга катта тўсқинлик қиларди. Бозор ислоҳотлари . Ўтиш модели қандай бўлмасин, барибир, бозор тизими иқтисодий ислоҳотлар туфайли юзага келади. Бу ислоҳотлар бозор ислоҳотлари дейилади. Бозор ислоҳотлари бозор иқтисодиётини яратишга қаратилган, давлат томонидан, лекин халқ иштирокида амалгам ошириладиган иқтисодий чора-тадбирлар тизимидир . Бозор ислоҳотлари иқтисодиётнинг ҳамма соҳаларида ўтказилади, чунки бир соҳада бозор муносабати юзага келиб, бошқаси эскичасига қолаверса, номутаносиблик юз беради. Гап шундаки, хўжалик алоқалари режали алоқалар ёки бозор алоқалари тарзида бўлиши мумкин. Ислоҳотларнинг асосий йўналишлари: а) мулкчиликни ислоҳ қилиш; б) аграр (қишлоқ хўжалигидаги) ислоҳотлар; б) молия-кредит ислоҳотлари; г) ташқи иқтисодий алоқалар ислоҳотлари; д) ижтимоий (состиал) ислоҳотлар. Ўтиш даври бошидаги энг мураккаб ва асосий вазифалардан бири барқарорлаштириш ва бозор ислоҳотлари дастурини ўзаро боълаш эди. Бу

бир томондан издан чиққан макроиқтисодий шароитда бозор ислоҳотларини бадном қилишни, бошқа томондан эса, шароитнинг барқарорлашишини кутиш ислоҳотларни, шу билан бирга, барқарорлаштиришнинг ҳақиқий имконияти ноаниқ ва узоқ муддатга кечиқтиришни англатарди. Ислоҳотлар ва иқтисодий тараққиётнинг бош мезони, Президентимиз таъкидлаганидек, «Ислоҳот – ислоҳот учун эмас, балки ислоҳот - инсон учун, мамлакат аҳолисининг фаровонлиги ва турмуш даражасини кўтаришга қаратилганлигидадир». Макроиқтисодий барқарорлаштириш тадбирлари қуйидаги бозор ислоҳотлари билан бирга олиб борилади:  турли фонд институтлари ва маҳсулот бозорларининг бозор инфратузилмасини (банк, суъурта) тузиш, кичик ва ўрта бизнесни ривожлантиришни ўз ичига олган қонунлар ислоҳотини ўтказиш ва ҳоказо;  кўпгина вазирликлар ва идораларни қайта ташкил этиш, уларнинг тақсимот ва бошқарув вазифаларини бозор бошқаруви фойдасига чегаралаш;  эркин нархларни жорий этиш;  маҳсулот, маблағ ва ишчи кучи бозорларини вужудга келтириш. Шу билан бирга айтиш керакки, макроиқтисодий барқарорлаштириш билан боғлиқ тадбирлар бозор ислоҳотларига кўмаклашибгина қолмай, баъзи ҳолларда унга қаршилик ҳам қилди. Хом ашё бозорининг етарилича мувозанатланмаган шароитида пул массаси, айниқса, нақд пулни қаттиқ чегаралаш кичик бизнеснинг ишлаб чиқариш имкониятларини чеклаб қўйди. Меҳнатга ҳақ тўлаш фондининг ўсишини маъмурий чегаралаш иш ҳақининг меҳнат бозоридаги тартибга солувчи моҳиятини мустаҳкамлашга имкон беради. Заҳира талабларининг юқори меъёри тижорат манбаларининг қарз бериш имкониятларини қисқартиради. Бу манбалар айланма маблағлар етишмовчилигини бошдан кечираётган корхоналарга қисқа муддатли қарз сифатида йўналтирилиши мумкин эди. Пул массасининг етарли эмаслиги ишлаб чиқаришни тўхтатиб туради ва корхоналар пул тўлаш қобилиятининг пастлиги жиддий сабаблардан бири ҳисобланади. Бир томондан макроиқтисодий барқарорлаштириш сиёсатини ўтказиш, бошқа томондан бозор ислоҳотлари орасида ҳаракатланишнинг зарурлиги у ё ки бу тадбирларнинг изчил эмаслигидан дарак беради, лекин бу икки масалани ечиш суръати билан боғлиқ салбий жиҳатлар ва улар орасидаги қарама- қаршиликлар уларнинг бир-бирига ижобий таъсири сабабли олинган, ижобий натижалар уларни параллел ҳал қилиш имконияти билан қопланади. Тан олиш керакки, Ўзбекистонда мустақилликнинг 14 йили мобайнида бир қанча иқтисодий ислоҳотлар олиб борилди ва уларнинг натижаси сифатида ҳозирги кундаги ижтимоий-иқтисодий ривожланиш даражасига эришилди.

Бу ислоҳотларни изоҳлаш учун авваламбор Мустақилликнинг дастлабки йилларида Ўзбекистоннинг ижтимоий-иқтисодий ҳолатини, иқтисодий кўрсаткичларини маьлумотлар орқали таҳлил қилиб кўришимизга тўғри келади. Мустақилликнинг дастлабки даврларида макроиқтисодий сиёсат тушунчасининг ўзини тушуниш биз учун бир муаммо бўлиб, ҳозирги иқтисодий кўринишгача бир қанча босқичларда амалий натижаларга эришиб келинмоқда. Макроиқтисодий ислоҳотлар бутун бир давлатнинг, айни маънода халқнинг яхши яшаши, турмуш фаровонлигини таъминлаш, давлатнинг барча ижтимоий тизимлари бир маромда ишлашини таъминлаш ҳамда бошқа давлатлар билан тенг ҳамкорликда алоқалар ўрнатилишига имкониятлар яратиш мақсадида олиб борилаётган тадбирлар мажмуасидир. Бунда мамлакат иқтисодиётида муҳим ўрин тутган соҳалар ҳам аҳамияциз бўлган соҳалар ҳам ислоҳ қилиниши зарур, агар бирорта соҳага эътибор камайса ёки умуман эътиборсиз қолса, иқтисодиёт издан чиқиши ёки инсонларнинг яхши яшаши учун қилинаётган барча ишлар самараси пасайишига олиб келиши мумкин. Шундай экан, Ўзбекистонда макроиқтисодий кўрсаткичларни ижобий ҳолга келтириш учун қилинаётган барча тадбирлар - миллий ишлаб чиқаришни ривожлантириш, банк-солиқ тизимидаги ўзгаришлар ва ҳоказолар иқтисодий ислоҳотлар асосий мазмунини ташкил этиб бормоқда. Мустақиллик йилларида макроиқтисодий барқарорликка эришиш ва иқтисодий ўсишни таъминлаш борасида қилинаётган ишлар натижаларини биз жадваллар ва маълумотлар орқали кўришимиз ҳамда ҳукуматимиз томонидан қилинаётган барча ижтимоий-иқтисодий тадбирлар салоҳияти юқори эканлигига амин бўлишимиз мумкин. Макроиқтисодиётда иқтисодий жараёнларни кузатиш учун турли мақсадларга йўналтирилган кўплаб кўрсаткичлардан (ялпи ички маҳсулот, соф ички маҳсулот, ялпи миллий мавжуд даромад ва бошқалар) фойдаланилади. Улар орасида энг асосийси ялпи ички маҳсулот (ЯИМ) кўрсаткичи ҳисобланади. Барчага маълумки, сўнгги вақтларда бутун дунёда молиявий-иқтисодий инқироз давом этмоқда. Мамлакатимизда ушбу инқироз таъсирига тушиб қолмаслик, унинг олдини олиш ва оқибатларини бартараф этишга қаратилган қатор ислоҳотлар амалга оширилмоқда. Ҳозирги куннинг энг муҳим вазифаси мамлакатимизда ижтимоий ҳаётнинг барча соҳаларида юз бераётган ислоҳотларни я нги поғонага кўтаришдан иборатдир. Шу мақсадда мамлакатимиз Президентининг 2014 йилнинг асосий якунлари ва 2015 йилда Ўзбекистонни ижтимоий- иқтисодий ривожлантиришнинг энг муҳим устувор йўналишларига бағишланган Вазирлар Маҳкамасининг 2014 йил 19 январда бўлиб ўтган мажлисидаги «2015-йил Ватанимиз тараққиётини янги босқичга кўтарадиган йил бўлади» номли маърузасида қуйидаги устувор йўналишлар белгиланди :

• Биринчи даражали эотибор мамлакатимиз иқтисодиётининг рақобатдошлигини ошириш бўйича дастур тайёрлаш ва уни амалга ошириш; • Таркибий янгиланишдаги алоҳида эътиборни талаб этадиган навбатдаги муҳим масала – бу хизматлар соҳасининг жадал ривожланишини таъминлаш; • Қишлоқ жойларда намунавий лойиҳалар асосида хусусий уй- жойларни қуриш бўйича дастурни амалга ошириш масалаларига алоҳида эотибор қаратиш; • мамлакатимизнинг ўзига хос хусусиятлари, аввало, демографик жиҳатларига кўра, 2016-йилда иш ўринлари яратиш ва аҳоли бандлигини таъминлаш дастурини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш. 3.Ўзбекистонда бозор муносабатларига ўтишнинг ўзига хос йўли. Ўзбекистон Мустақилликка эришгандан сўнг ўзининг мустақил ривожланиш йўлини танлади ва мустақил иқтисодий ислоҳотларни изчил амалга оширишга киришди. Бу жараёнда аввал бозор муносабатларини шакллантиришнинг Туркия моделига эътибор берилди ва бошқа барча ривожланган мамлакатларнинг ривожланиш йўллари ўрганилди. Бу қисқа давр мобайнида шундай якуний ривожланиш йўли учун пойдевор ясалди. Бунга кўра бозор иқтисодиётига ўтишнинг беш тамойили Республика Президенти томонидан олға сурилди. Тараққиётнинг «Ўзбек модели» қуйидаги тамойилларга асосланади: Бозор иқтисодиётининг тамойиллари, қонун-қоидалари умуминсоний, аммо бориладиган марра бир хил бўлса-да, унинг йўллари ҳар хил. Ўзбекистон олдида икки стратегик, истиқболни кўзлаган вазифа туради. Унинг бири – мустақиллик учун иқтисодий пойдевор қуриш, Иккинчиси – бозор иқтисодиётига ўтиш. Иқтисодий мустақиликка бозор механизми орқали эришилади, лекин унинг Ўзбекистонда шаклланиши ўзига хос йўл билан юз бермоқда. Бу йўл бозор иқтисодиётининг умумийлигини эътироф этган ҳолда, Ўзбекистоннинг миллий хусусиятларини ҳисобга олади. Бу хусусиятлар қуйидагича: 1) Ўзбекистон иқтисодиёти кам ривожланган бўлса-да, унинг ишончли салоҳияти бор. 2) Ўзбекистон табиий ва меҳнат ресурсларига бой диёр, унинг сахий ери ва меҳнатсевар халқи бор. 3) Ўзбекисон аҳолисининг ўсиш суръатлари жадал, шу боисдан меҳнат ресурслари тез ортиб боради. 4) Ўзбекистон иқтисодиётида қишлоқ хўжалигининг ўрни катта, шу боисдан аҳолининг катта қисми қишлоқ жойларда истиқомат қилади.

5) Ўзбекистон шарқий стивилизацияга мансуб мамлакат, бу эрда шарқона иқтисодий кўникмалар, ота-боболардан мерос қолган хўжалик юртиш усуллари бор. Айтилган хусусиятлар Ўзбекистонда бозор иқтисодиёти сари бориш йўлини танлаш учун асос бўлди. Бу йўл жаҳон тажрибасига таянган ҳолда, аммо Ўзбекистоннинг миллий манфаатларини, бу ердаги реал шароитни ҳисобга олган ҳолда бозор иқтисодиётига ўтишни билдиради. Бу йўл бозор иқтисодиётига инқилобий сакрашларсиз, ижтимоий ўзгаришларсиз, тинчлик ва хотиржамлик шароитида, халқни ижтимоий ҳимоя қилиш орқали секин- аста, босқичма-босқич ўтилишини таъминлайди. Ўзбекистоннинг ўзига хос йўли Президент И.А. Каримов олъа сурган беш тамойилда ифодалаб берилди ва иқтисодий тафаккур хазинасига катта ҳисса бўлиб қўшилди. Биринчи тамойил – иқтисоднинг сиёсатга нисбатан устуворлигини таъминлаш. Бу иқтисодиётнинг ўз қонун-қоидаларига биноан ривожлнишини, аввал иқтисодиётни ўнглаш, сўнгра эса бошқа ижтимоий муаммолар ечимига ўтишни билдиради. Иккинчи тамойил - давлат бош ислоҳотчи бўлиши керак. Бу тамойил бозор иқтисодиётига ўтиш тартибсиз равишда, ўзибўларчилик асосида эмас, балки давлат раҳбарлигида амалга ошадиган ислоҳотлар орқали юз беришини билдиради. Учинчи тамойил – қонунлар ва уларга риоя этишнинг устиворлигини таъминлаш. Бу тамойил бозор иқтисодиётига ўтиш тартибли равишда, ҳамманинг давлатнинг кенг жамоатчилик иштирокида ишлаб чиққан қонунларига сўзсиз риоя этиши орқали боришини билдиради. Тўртинчи тамойил – фаол ижтимоий сиёсат юритиш. Бу иқтисодиётга кучли таъсир эта оладиган, халқнинг ижтимоий ҳимоясини , унинг фаоллигини таъминлайдиган, адолатни юзага чиқарадиган ижтмоий сиёсатга амал қилишни билдиради. Бешинчи тамойил – бозор иқтисодиётига аста-секин, босқичма- босқич ўтиш. Бу тамойил чуқур иқтисодий ислоҳотларни шошилмасдан, собитқадамлик билан амалга оширишни билдиради. Ислоҳотларда у ёки бу йўналишнинг устиворлиги уларнинг миқёси, ўтказиш усуллари, шиддати ҳар бир мамлакатнинг шароитига боғлиқ. “Биринчи ва, эҳтимолки, асосий вазифа давлат мулкларини

хусусийлаштириш орқали бошланган ишни охирига этказишдан иборат” [2. 175- б.]. Бинобарин, мулкни хусусийлаштириш устивор вазифа бўлиб, давлат мол-мулкини сотиш орқали янги мулкларни яратиши лозим. “Мулкчилик масаласини ҳал қилиш бозорни вужудга келтиришга қаратилган бутун тадбирлар тизимининг тамал тоши бўлиб хизмат қилади” [2. 43- б.] Бундан икки хил натижа кутилади. Биринчидан, мулк ўзининг ҳақиқий эгасини топиши керак. Ҳақиқий мулкдорлар синфини юзага келтириш зарур. Иккинчидан, кўпчиликни мулк соҳибига айлантириш керак, бу эса иқтисодий демократизм демакдир. Мулкдорлар қанча кўп бўлса, улар ўртасида рақобат ҳам шу қадар кучли бўлади. Рақобат эса иқтисодиётни ҳаракатлантирувчи кучдир. Бу йўл ҳақиқатдан ҳам, Президент номи билан жаҳонга танилган тараққиётнинг « Ўзбек модели » эди ва у мавжуд бўлган моделларнинг бирортасини такрорламаган ҳолда, ўз моҳияти ва мазмуни жиҳатидан бутунлай янги тараққиёт йўналиши бўлиб, у қуйидагиларга асосланади:  бозор иқтисодиёти ва демократия тамойилларига асосланадиган жамиятни барпо этишга;  Собиқ иттифоқ парчалангандан кейинги Ўзбекистон иқтисодиётининг ҳақиқий ҳолати, мавжуд шарт-шароит ва имкониятларга;  халқнинг менталитети ва тарихий анъаналари, ислоҳотларни амалга оширишнинг у ёки бу суръатларига аҳолининг тайёргарлик даражасига. 4.Ўзбекистонда иқтисодиётни модернизация қилишнинг ўзига хос хусусиятлари Инновацияларни жадал татбиқ этиш энг аввало мавжуд ишлаб чиқаришни ҳар томонлама модернизациялашни зарур қилиб қўяди. “ Ишлаб чиқаришни модернизация қилиш, техник ва технологик қайта жиҳозлаш, иқтисодиётнинг етакчи тармоқларини жадал янгилаш биз учун энг муҳим устувор вазифа сифатида изчил давом эттирилади 1 . Модернизациялаш жуда кенг тушунча бўлиб, уни ижтимоий-иқтисодий ҳаётнинг барча жабҳаларига қўллаш мумкин. Бу энг аввало модернизациялаш жараёнини турли жиҳатларга кўра таснифлаш орқали намоён бўлади. Бир гуруҳ муаллифлар модернизациянинг тор ва кенг маъносини фарқлайдилар. Хусусан, тор ма ъ нодаги модернизация “об ъ ектни янгилаш, яхшилаш, такомиллаштириш, уни янги талаблар ва ме ъ ёрларга, техник шартларга, сифат кўрсаткичларига мувофиқлаштириш”, я ъ ни асосан техника, технологияга оид тушунча деб қаралса, кенг ма ъ нодаги 1 Kaримов И.A. Барча режа ва дастурларимиз ватанимиз тара ққ и ёти юксалиш , халқимиз фаровонлиги оширишга хизмат қилади. – T.: Ўзбекистон , 2011, 24- б .

модернизация “жамият ҳаётининг турли жабҳаларини тубдан ўзгартириш, янгилаш, бу борада тараққиётни жаҳондаги мавжуд ил ғ ор андозалар томон йўналтириш ва такомиллаштириш жараёнларининг мажмуи” сифатида ифодаланади 2 . Кенг ма ъ нодаги модернизация жараёнининг тавсифлари қаторида унинг мажмуавийлиги, тизимийлиги, глобал тавсифи, давомийлик тавсифи табақалашганлик тавсифи каби тамойиллари ажратиб кўрсатилади 3 . Шу ўринда, модернизациялашнинг инновацион тавсифи, я ъ ни у орқали жамиятнинг турли даражадаги ижтимоий-иқтисодий ҳаётининг турли жабҳаларига янги усул ва воситаларни татбиқ этиш нуқтаи-назаридан ёндашиш тамойилини киритиш ҳам мантиқий, ҳам илмий жиҳатдан тўғри ҳисобланади. Ишда модернизациялаш жараёнларини қўллашнинг алоҳида техника, технологияни модернизациялаш; ишлаб чиқаришни модернизациялаш; корхона фаолиятини модернизациялаш; жамиятнинг алоҳида жабҳаларини модернизациялаш; яхлит жамият (ижтимоий тузум) ни модернизациялаш каби даражалари ажратилиб, тавсифлаб берилган. Ишлаб чиқаришни модернизациялаш – ишлаб чиқаришни замонавий технологиялар билан жиҳозлаш, уни ма ъ навий жиҳатдан янгилаш, таркибий жиҳатдан техник ва технологик қайта тузиш каби чора- тадбирларни ўз ичига олувчи жараён. Ишлаб чиқаришни модернизациялашнинг асосий йўналиш ва воситалари қуйидагилар ҳисобланади: - корхоналардан эскирган асбоб-ускуналарни чиқариш; - ишлаб чиқаришни замонавий техника ва технологиялар билан жиҳозлаш; - маҳаллий ресурслар асосида ишлаб чиқаришга инновацион технологияларни жорий этиш; - ишлаб чиқарилаётган маҳсулот ассортиментини кенгайтириш; - ишлаб чиқариш харажатларини пасайтириш ва ресурсларни тежаш; сифатни бошқариш ва сертификатлаш тизимини жорий этиш; - чиқин дис из ва экологик тоза технологияларни жорий этиш 4 . 2 Xo диев Б , Шодмонов Ш , Гафуров Ю . Ma млакатни жадал ислох этиш ва модернизация қилиш-миллий тара ққ и ётимизнинг мантиқий босқичи : – T.: T ДИУ , 2008. – 53 б . 3 4 Саидова Г. Moдернизация, техническoe обновление и диферсикация производства, широкое внедерениие информационных технологии – необходимое условие выхода Узбекистана на новые рубежи на мировом рынке.– T., TГЭУ, 2009 год 5 май.

Иқтисодиётни эркинлаштириш ва модернизациялашнинг аҳамияти. Иқтисодиётни эркинлаштириш дейилганида, одатда, хўжалик юритувчи субъектлар иқтисодий харакатлари эркинлигини кенгайтириш, тадбиркорликни эркин қўйиш, рақобат муҳитини яратиш, иқтисодиётга давлатнинг аралашувини камайганлиги тушунилади . Бозор иқтисодиётига ўтиш жараёнида бўлган мамлакатларда гап энг аввало давлат назоратини чеклаш, давлат ишлаб чиқариш ва савдо монополияарини тугатиш, бозор ишларини кенгайтириш, корхоналарга ишлаб чиқарилган маҳсулот турларини, хом ашё ва бутловчи қисимларни етказиб берувчиларни, ўз маҳсулотини сотиш бозорини эркин танлаш имкониятини бериш тўғрисида боради. Эркин иқтисодиётда хусусий мулк етакчи роль уйнайди. Ҳақиқий мулкдорлар синфининг нисбий устувор бўлгани жамиятдаги барқарорлик ва фаровонлик кафолати ҳисобланади. Бу хусусида Ўзбекистонда анчагина ишлар қилинди. Шу кунда етиштирилаётган қишлоқ хўжалиги маҳсулотнинг 98 фоизидан ортиғи, чакана товар айланишининг 96 фоизи, саноат маҳсулотининг 60 фоизидан ортиғи нодавлат секторига тўғри келади. Истиқболда “иқтисодиёт таркибида кичик, ўрта ва хусусий бизнес муносиб ўрин эгаллашига, керак бўлса, ҳал қилувчи ўрин эгаллашига” эришиш вазифаси қўйилган. Бунга кичик бизнеснинг ҳиссасига ишлаб чиқарилаётган ялпи ички маҳсулотнинг кам деганда чораги тўғри келганда ва бу соҳада бутун меҳнатга лаёқатли аҳолининг ярмига яқини банд бўлганда эришиш мумкин. Иқтисодиётни эркинлаштириш борасида мамлакатимизда бир қанча ишлар амалга оширилмоқда. Буларга:  иқтисодиётни демонополлаштириш, сунъий монопол тузилмаларни йўқ қилиш;  Ўзбекистоннинг ташқи алоқаларини фаоллаштириш, унинг дунё мамлакатлари билан хўжалик алоқаларига кенг кириб бориши (Хозирги пайтда мамлакатимиз жаҳоннинг 78 мамлакати билан савдо қилмоқда, ташқи савдо муомласи ўсиб 9 млрд доллардан ошиб кетди;  Ташқи инвестицияларни жалб қилишда, инвестиция кафолатини таъминлаш борасида  Давлат мамлакатда иқтисодиётни ривожланишига кўмак берувчи асосий инфратузилмаларни такомиллаштирига катта ахамият бемоқда. Буларга сув таъминоти, электр энергия таъминоти, траспорт, йўл, алоқа, турли хизмат кўрсатиш тармоқлари.  Аниқлаган ер ости бойликларидан оқилона фойдаланиш ва янгиларини аниқлаш юзасидан илмий тадқиқот, геологик кидирув ишлари амалга оширилмоқда

 Давлатнинг таълим, соғлиқни сақлаш, мудофаа, ижтимоий химоя, маданий маърифий ишлар, туризм, илмталаб тармоқларни, янги инновацион технологияларни жорий қилишга доир  Иқтисодиётимизга янги турдаги ишлаб чиқариш ва қайта ишлаш саноат тармоқларини махаллийлаштириш дастури асосида устувор ривожлантирмоқда.  Қишлоқ хўжалигини интеграциялаштириш ва хосилдорликни оширишга оид бир қанча тадбирлар амалга оширилмоқда.  Шу билан бир қатор ишлар шулар жумласидандир; истеъмолчилар ҳуқуқини химоя қилиш борасида бир қатор ижобий ишлар, пластик карточкалардан фойдаланиш, касса аппратларини ишлатиш, ноқонуний текширишларни тартибга солиш ва ҳ.к. АҚШнинг The Heritage Foundation (Зе Хертичес фаундейшен) стратегик тадқиқот маркази The Wall Steet journal (зе вол стрит женел) газетаси билан хамкорликда 2015 йили “Иқтисодий эркинлик индекси”ни эълон қилди. The Heritage Foundation (Зе Хертичес фаундейшен) иқтисодий эркинлик дейилганида товарлар ва хизматлар ишлаб чиқариш, тарқатиш ва истеъмол қилишда давлатнинг аралашуви ёки тўсиқларнинг йўқлиги назарда тутилади. Марказ давлатлардаги иқтисодий эркинлик тахлилларини 1995 йилдан бери ўтказиб келадилар. Иқтисодий эркинлик даражаси 10 та мезон асосида белгиланади. 1. Бизнес. 2. Савдо. 3. Молия сектори. 4. Инвестициялар. 5. Меҳнат эркинлиги. 6. Монетар эркинлик. 7. Фискал эркинлик. 8. Мулк ҳуқуқи кафолати. 9. Давлат харажатлари. 10. Коорупцияда хололлик. Рейтингда “иқтисоди мутлақ эркин” давлатга 100 балл, “иқтисоди эркин бўлмаган “ давлатларга 0 балл берилади. Жорий рейтингда 186 та мамлакатни қамраб олган, бироқ 178 тасига балл берилган. Қолган мамлакатлар бўйича маълумотлар етарли даражада қўлга киритилмаганлиги сабали балл берилмаган. Рейтингда энг юқори 80 дан юқори балга беш мамлакат Гонконг, Сингапур, Янги Зелландия, Австралия ва Швецария киритилган. Осиёда етакчи молиявий ва савдо марказларидан бири ҳисобланган Гонконг 89,6 балл тўплаб биринчи ўринни эгаллаган. Гонконгга бизнес эркинлиги бўйича 100 балл берилган. “О” балл олган давлатлар ҳам қайд этилган. Булар сафига Афғонистон, Лихтенштейн, Ироқ, Сомали, Косово, Судан, Ливия ва Сурия давлатларидир. Хисоботда қайд этилишича Ўзбекистон 100 балдан 47 балл тўплаган. Бу ўтган йил кўрсаткичига нисбатан 0,5 га яхшиланган. Ўзбекистонда сўнгги

беш йил ичида иқтисодий ислоҳотларда ижобий ўзгаришлар кузатилмоқда деб ёзилади. Модернизация (сўзининг маъноси modernization - ўзгариш, янгиланиш, замонавийлаштириш) 1) индустирлаштириш, саноатлаштириш даврида аграр, тарихий ва замонавий жамиятлар тараққиётининг янги босқичга кўтарилишини ифода этувчи ижтимоий жараён. У жамият ҳаётининг барча жабҳалари: иқтисодиёт, сиёсат, ижтимоий ва маънавий-маърифий соҳанинг модренизация қилинишини тақозо этади. Модренизацияни француз олими Э.Дюркгейм ижтимоий дифференциялашув. Немис социологи М.Вебер эса рационаллашув жараёни сифатида талқин этади. 2) Америка функционализм мактаби вакиллари томонидан 1950-60-йилларда таклиф этилган ижтимоий тараққиёт моделига кўра асосий омил-иқтисодий тараққиёт, иқтисодий ривожланишга тўсиқлик қилаётган анъанавий қадриятлар ўрнига замонавий ёндашувларнинг вужудга келишидир. Ривожланаётган мамлакатларнинг аксариятида жамият ҳаётининг барча соҳаларини модренизация қилиш моделларига асосланган ҳолда, ўзига хос тараққиёт йўллари изланмоқда ва амалиётга тадбиқ қилинмоқда. Президент Ислом Каримов томонидан Ўзбекистоннинг иқтисодий, ижтимоий, интеллектуал салоҳияти, табиий захиралари, жўғрофий ҳолати, бой маданий-маънавий меросига таянган ҳолда яратилган, назарий ва амалий жиҳатдан асосланган тараққиётнинг ўзбек модели концепсияси жамиятни янгилаш, мамлакатни модренизация ва ислоҳ этишга, унинг дунёдаги мутараққий давлатлар қаторидан ўрин олишига хизмат қилади Мисол: 50 йилларда АҚШ, Япония олимлари миллий хусусият, урф- одатларни, анъаналарни иқтисодиётни ривожлантириш учун асос қилиб олиш назариясини ишлаб чиқдилар. Ва, бу моделни бир неча “учинчи дунё” мамлакатларида, жумладан “тўрт аждаҳо”да синаб кўрдилар. Осиё халқининг энг аввало устозга бўйсуниш қобилияти, тиришқоқлик, меҳнатсеварлик, куч-ғайрат, синчковлиги билан ажралиб туради. Шу хислатлар иш жойини яратишда, янги завод, фабрика ва корхоналар қуришда, ҳисобга олинади. Хориж корхоналари фақатгина “янги Япония” йигит ва қизларининг билак кучи ва ақлига таянадилар. Четдан фақат техника, асбоб-ускуна, қисқаси капитал олиб келадилар. Ишчи кучини аждаҳолар берадилар. Бу тўртлик “аждаҳо” давлатлари Гонконг, Жанубий Корея, Сингапур ва Тайван мамлакатларидир. Дунё экспортининг 8 фоизи улар хиссасига тўғри келади. Бу тўрт мамлакатнинг майдонини қўшганда Ўзбекистон ҳудудидан бир неча карра кичик. Сингапур Андижон вилоятидан 7 марта кичик. Аҳолиси

2 баравар ошиқ, 4,5 млн кишини ташкил қилади. Гонконг 448 марта кичик, аҳолиси 4 мартага кам. Улар ўртасидаги иқтисодий фарқ каттагина. Иқтисодиётни эркинлаштириш шароитида иқтисодий сиёсатнинг асосий йўналишлари Чуқур ўзгаришлар бизнинг ҳаётимизга шиддат билан кириб келмоқда. Содир бўлаётган туб ўзгаришлар бугунги мустақил Ўзбекистоннинг қиёфасини, мамлакатнинг сиёсий, иқтисодий хаётдаги ўрни ва халқаро мавқейини ўзгартириб юборди. Энди Ўзбекистон маъмурий буйруқбозликка асосланган тоталитар тузимнинг кўр кўрона режаларини бажармайди, хом ашё етказиб беришдек давлат, жамият учун нафи кам бўлган эксплуататцияга асосланган иқтисодиёт билан шуғулланмайди. Ўзбекистон ҳалқи жонажон ўлкадаги беқиёс бойликнинг абадул абад ҳақиқий эгасига айланди. Аввалги яккаҳокимлик тизимининг иллатлари қатъий тугатилди. Давлат бошқарувининг янги самарали тизими шаклланмоқда. Дунёдаги 125 мамлакат Ўзбекистоннинг давлат мустақиллигини тан олдилар ва 40 дан зиёд хорижий мамлакатлар билан дипломатик муносабатлар ўрнатилди. Тошкентда хорижий давлатларнинг элчихоналари очилди. Ўзбекистон қатор етакчи ҳалқаро иқтисодий ва молиявий бирлашмаларнинг аъзосига жумладан БМТ, Иқтисодий Ҳамкорлик ташкилоти, Оврупа тикланиш ва тараққиёт банки, Халқаро валюта фонди, Халқаро меҳнат ташкилоти, Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти каби яна бир қанча бошқа ташкилотларга аъзодир. Бугунги Ўзбекистонни Осиёнинг швецарияси деб ҳам аташади. Ўзбекистон бошқа давлатлар тараққиёти жараёнида тўпланган ва республика жараёнига тадбиқ қилса бўладиган барча ижобий ва мақбул тажрибалардан самарали фойдаланмоқда. Жаҳон ва ўзимизнинг амалиётимиздан рад этмаган ҳолда ўз ижтимоий– иқтисодий ва сиёсий – ҳуқуқий йўлимизни танлаб олганмиз. “Ўзбекистон йўли” Ислом Каримовнинг бозор ислоҳоти юзасидан олға сурган беш тамойили мамлакатимизнинг ушбу йўлдаги муваффақиятини таъминлади. Беш тамойил 1. Иқтисоднинг мафкурадан холи бўлиши ва унинг сиёсатдан устуворлиги. 2. Давлатнинг бош ислоҳотчи бўлиши.

3. Қонунлар ва уларга риоя қилиш устуворлиги. 4. Аҳоли манфаатларига қаратилган кучли ижтимоий сиёсатни юргизиш. 5. Бозор иқтисодиётига аста-секин, босқичама-босқич ўтиб бориш. Президентимиз И.А.Каримов томонидан ишлаб чиқилган тамойил ҳаёт синовидан ўтди. Амалий ислоҳотлар жараёнида, хусусан XXI аср арафаси ва унинг дастлабки йилларида мамлакатимизнинг ривожланиш стратегияси, ислоҳотларни чуқурлаштириш ва жамиятни янгилаш борасидаги фаолиятимизни жадаллаштириш мақсадида бу тамойиллар Олий Мажлиснинг XIV сессиясида қуйидаги олтита устивор йўналиш билан тўлдирилди 1. Мамлакат сиёсий, иқтисодий ҳаётини, давлат ва жамият қурилишини янада эркинлаштириш. 2. Жамиятни маънавиятини янада юксалтириш. 3. Кадрлар масаласи 4. Халқ турмуш даражасининг изчил ва барқарор ўсиши аҳолини янда кучли ижтимоий ҳимоя қилиш 5. Иқтисодиётда таркибий ўзгаришларни таъминлаш 6. Жамиятдаги барқарорлик, тинчлик, миллатлар ва фуқаролараро тотувликни, сарҳадларимиз дахлсизлигини, мамлакатимиз ҳудудий яхлитлигини таъминлаш Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси ва Сенатининг қўшма мажлисидаги маърузаси (12.11.2010 й) да Ўзбекистон республикасини устувор ривожлантиришнинг қуйидаги концепцияси қабул қилинган. 1. Давлат ҳокимияти ва бошқарувини демократлаштириш 2. Суд-ҳуқуқ тизимини ислоҳ этиш 3. Ахборот соҳасини ислоҳ қилиш, ахборот ва сўз эркинлигини таъминлаш 4. Ўзбекистонда сайлов ҳуқуқи эркинлигини таъминлаш ва сайлов қонунчилигини ривожлантириш 5. Фуқаролик жамияти институтларини шакллантириш ва ривожлантириш 6. Демократик бозор ислоҳотларини ва иқтисодиётни либераллаштиришни янада чуқурлаштириш Иқтисодиётни модернизациялаш давр талаби.

Тараққиётнинг ўзбек модели қотиб қолган статик тушунча эмас, албатта. Унинг характери ва шакл шамойилини белгилайдиган асосий тамойиллар сақланиб қолган ҳолда доимо янги вазифалар ва қоидалар билан бойитилиб, такомиллаштириб борилмоқда. Жамият ҳаётнинг барча жабҳаларини модернизациялаш, ишлаб чиқаришнинг таркибий тузилишини диверсификациялаш, инновацион технологияни изчил ривожлантириш, саноат маҳсулотларини етказиб беришни янада кенгроқ маҳаллийлаштириш “ўзбекча тараққиёт”нинг мантиқий давомидир. Юқорида қайд этилган Вазирлар Маҳкамаси мажлисидаги давлатимиз раҳбари маърузасида Ўзбекистонни жорий йилда 6 та энг муҳим устивор йўналиши орасида иқтисодиёт ва унинг етакчи тармоқларини модренизация қилиш, техник ҳамда технологик янгилаш, жадаллаштириш, ишлаб чиқаришни диверсификация қилиш марказий ўринга қўйилди. Шу мақсадда 370 дан ортиқ стратегик лойиҳани кўзда тутган инвестиция дастури ишлаб чиқилган. Барча инвестицияларнинг учдан икки қисми ички манбалар ҳисобидан молиялаштирилиб, улар янги қувватларни яратиш, реконструкция қилиш ва модернизация қилишга йўналтирилмоқда. Ташкаридан жалб қилинаётган инвестиция умумий асосий воситаларнинг 23 фоизидан ошгани йўқ. Буларнинг ҳаммаси охир оқибатда миллий иқтисодиётимизни ривожланишини сифат жиҳатдан янги босқичга кўтариш, ўзбек моделининг ҳаётбахш кучини бутун дунёга яна бир бор намойиш этиш имконини беради. Ўзбекистон Президенти Ислом Каримовнинг мамлакатимизни 2014 йилда ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш якунлари ва 2015 йилга мўлжалланган иқтисодий дастурнинг энг муҳим устувор йўналишларига бағишланган Вазирлар Маҳкамасининг мажлисидаги маърузасида нутқларида “Барчамиз яхши англаб олишимиз зарурки, ишлаб чиқаришни диверсификация қилмасдан туриб, ташқи бозорларга чиқиш ва маҳсулотларимизни сотиш борасидаги экспорт дастурини амалга ошириш, валюта даромадлари тушумини таъминлаш, юқори технологияларга асосланган янги ишлаб чиқаришни ва иш ўринларини ташкил этиш, пировард натижада ўз олдимизга қўйган юксак мақсадларимизга эришиш ҳақида сўз юритиш мумкин эмас”-деб, қуйидаги устувор йўналишларни белгилаб бердилар: Биринчи навбатда, жаҳон бозорида тенг рақобатлаша оладиган ва кейинги босқичда иқтисодий ўсишнинг, иқтисодиётни янада модернизация ва диверсификация қилишнинг локомотивига айланиши мумкин бўлган тармоқ ва корхоналарни жадал ривожлантириш ҳамда аниқ йўналтирилган ҳолда қўллаб-қувватлашни таъминлаш зарур. Бу ўринда нефть-газ, нефть-кимё ва кимё, енгил саноат ва электротехника тармоқларида янги комплекс ва корхоналар ташкил этиш,

шунингдек, жаҳон ва минтақа бозорларида, ички бозоримизда харидоргир бўлган тайёр тўқимачилик, чарм-пойабзал, озиқ-овқат, фармацевтика саноати, электроника ва маиший электр техника маҳсулотлари, маиший кимё товарлари, қурилиш ва пардозлаш материаллари ишлаб чиқаришни йўлга қўйиш ҳақида бормоқда. Иккинчидан. Хусусий мулк ва хусусий тадбиркорликни янада ривожлантириш мақсадида бу соҳага тўлиқ эркинлик бериш, бу йўлда ғов бўлиб турган барча тўсиқ ва чекловларни бартараф этиш энг муҳим устувор вазифадир. - давлатимизнинг иқтисодий ва ижтимоий таянчига айланадиган хусусий мулкдорларнинг кенг қатламини яратишимиз керак. - ресурсларни очиқ биржа ва ярмарка савдоларида сотиш ҳажмини кенгайтириш лозим. - суд органлари ролини ошириш, тадбиркорлик субъектларининг хўжалик ва молиявий фаолиятига ноқонуний аралашуви учун жавобгарлигини кучайтириш Учинчидан. Иқтисодиётимизда давлатнинг иштироки қай даражада эканини танқидий баҳолаш, уни стратегик ҳамда иқтисодий асосланган даражага қадар қисқартириш зарурлигини алоҳида таъкидлашни ўринли деб биламан. - зарар кўриб ишлаётган, паст рентабелли ва иқтисодий ночор, маҳсулотларига талаб йўқлиги сабабли тўла қувват билан фаолият кўрсатмаётган давлат корхоналарини профессионал хорижий инвесторларга уларни қайта тиклаш ва ушбу корхоналар негизида янги, замонавий ишлаб чиқариш қувватларини ташкил этиш мажбурияти билан “ноль” қийматида сотиш зарур. - Хусусийлаштириш, монополиядан чиқариш ва рақобатни ривожлантириш давлат қўмитаси давлат улуши мавжуд бўлган барча корхона ва объектларни яна бир марта танқидий нуқтаи назардан қайта инвентаризация қилиши, Ўзбекистон Республикаси Президентининг ўтган йили қабул қилинган «Давлат мулки объектларини кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларига сотиш борасидаги қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида»ги қарорига қандай объектлар киритилмаганини аниқлаши ва реал иқтисодиёт тармоқлари ва соҳаларида давлат иштирокини тубдан қисқартиришни назарда тутган ҳолда, 2015-2016 йилларда давлат мулкини хусусийлаштириш бўйича янги дастурни Вазирлар Маҳкамасига киритиши зарур. Тўртинчидан. Корпоратив бошқарув тизимидаги принцип ва ёндашувларни тубдан ўзгартириш, ишлаб чиқариш, ташқи иқтисодий ва инвестиция жараёнларига замонавий халқаро корпоратив менежмент стандартларини жорий этиш жиддий эътиборни талаб қилади.

- хорижий давлатлардаги корхоналар билан таққослаб кўриш зарур. - ўз фаолиятида ҳали-бери эски тизим қолипидан чиқолмаганлиги, бошқарувчи кадрларнинг юқоридан буйруққа ўрганиб қолганлиги, сусткашлиги ва ташаббус кўрсатмаслигига сабаб бўлмоқда. - бозор иқтисодиёти талабларига жавоб берадиган тижорат директори, молия директори, мижозлар билан ишлаш ва харидлар бўйича лойиҳа менежери ва бошқа янги лавозимларни халқаро амалиётга мос равишда, уларнинг мансаб мажбурияти ва вазифаларини аниқ белгилаган ҳолда, кенг жорий этишимиз лозим. Ўзбекистон ҳудудида тўлиқ чет эл капитали ва корпоратив бошқарувнинг хорижий усулларига асосланган корхоналар муваффақиятли фаолият олиб бормоқда. Мазкур хорижий компаниялар тажрибаларини чуқур ўрганишимиз ва уларнинг таҳлили асосида корхоналаримиз учун корпоратив бошқарувнинг намунавий тузилмаларини яратишимиз, реал иқтисодиётнинг барча тармоқ ва соҳаларидаги акциядорлик жамиятларининг бошқарув тизимини айни шу асосда ислоҳ қилган ҳолда, уларни амалиётга фаол жорий қилишимиз зарур. Иқтисодиёт вазирлиги, Меҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш вазирлиги барча манфаатдор тузилмалар иштирокида асосий лавозим ва касбларнинг янги классификаторини ишлаб чиқиши керак. Айнан ана шундай классификатор бугунги янги авлод профессионал кадрларини тайёрлашнинг асосий мезонига айланиши даркор. Бешинчидан. Ишлаб чиқаришни маҳаллийлаштиришни чуқурлаштириш ва тармоқлараро саноат кооперациясини кенгайтириш иқтисодий ўсиш ва иқтисодиётни таркибий жиҳатдан ўзгартиришнингэнг муҳим манбаи ва омилидир. -мавжуд маҳаллий хомашё базаси асосида импорт ўрнини босадиган маҳсулотлар ишлаб чиқаришни йўлга қўйиш , ташкил этилган ишлаб чиқариш қувватларининг тўлиқ фаолият кўрсатишини таъминлаш - Саноат ишлаб чиқаришида маҳаллийлаштирилган маҳсулотлар ҳажмининг жадал ўсиб бораётгани бунинг амалий тасдиғидир. 2005 йилда маҳаллийлаштирилган маҳсулотлар 9,2 фоизни ташкил этган бўлса, 2014 йилда бу кўрсаткич қарийб 20 фоизга етди. Олтинчидан. Ривожланган инфратузилмани ташкил этмасдан, биринчи навбатда, ахборот-коммуникация тизими, йўл-транспорт ва муҳандислик-коммуникация қурилишини тараққий эттирмасдан туриб, иқтисодиётимизни таркибий жиҳатдан ўзгартиришга эришиш мумкин эмас. -Интернет тармоғидан фойдаланишнинг техник имкониятларини янада ошириш

-кенг полосали оптик тармоқларни кенгайтириш ва оптик толали алоқа тармоқларини қуриш ишларини давом эттириш - барча ҳудудларни, шу жумладан, узоқ ва чекка ҳудудларни рақамли телевидениега ўтказиш ишларини охирига етказиш зарур. - Ўзбекистон миллий автомагистрали таркибига кирадиган автомобиль йўллари қуриш, реконструкция қилиш ва таъмирлаш, йўллар бўйидаги инфратузилмаларни ривожлантириш - Темир йўл коммуникацияларини ривожлантириш; 2015 йилда 260 километр темир йўлларни қайта тиклаш кўзда тутилмоқда. Соҳада 13 та инвестиция лойиҳасини амалга ошириш мўлжалланмоқда. 124,1 километрлик Ангрен – Поп электрлаштирилган янги темир йўлининг қурилиши, 140 километрлик Мароқанд-Қарши ва 325 километрлик Қарши-Термиз темир йўл участкаларини электрлаштириш, икки томонлама қатновга эга бўлган Жиззах-Янгиер электрлаштирилган темир йўл тармоғи қурилишининг иккинчи босқичини амалга ошириш каби лойиҳалар шулар жумласидандир. Давлатимиз томонидан таълим – тарбия муассасаларини ривожлантиришга катта эътибор ва маблағ ажратилаётганлиги эса халқ таълими доимо давлатнинг асосий устувор йўналишларидан бири эканлигидан далолат беради. Таълим-тарбия ва тиббиёт муассасаларини янада ривожлантириш, уларнинг моддий-техник базасини мустаҳкамлаш ва бугунги кун талаблари асосида жиҳозлаш даражасини ошириш, ижтимоий инфратузилма объектларини жадал ривожлантириш, аҳолини сифатли ичимлик суви ва замонавий санитария тозалаш тизимлари билан таъминлаш биз учун устувор йўналиш ҳисобланади. Ушбу мақсадлар учун давлат бюджети жами харажатларининг қарийб 60 фоизи йўналтирилади. Бу ўтган йилга нисбатан 4 триллион 100 миллион сўм ёки 22,5 фоиз кўп демакдир. Жумладан, таълим ва илм-фан соҳасини ривожлантиришга 34,3 фоиз, соғлиқни сақлаш тизимига 14,2 фоиз маблағ сарфланади. Таълим соҳасида ўқув муассасаларини қуриш, реконструкция қилиш ва капитал таъмирлаш борасидаги ишлар изчил давом эттирилди. Ўтган йили ҳаммаси бўлиб 540 дан зиёд объект, шу жумладан, 380 та мактаб, 160 (1000 яшаш ўрнига эга 40 та коллеж ва академик лицейлар кайта реконструкция қилинади, 120 та коллеж ва академик лицейлар капитал ремонт қилинади) касб-ҳунар коллежи ва академик лицей тубдан янгиланди. Мазкур мақсадлар учун қарийб 550 миллиард сўм сарфланди. Ушбу маблағларнинг 120 миллиард сўмдан ортиғи таълим муассасаларини ўқув, лаборатория ва ишлаб чиқариш ускуналари, компьютер ва мультимедиа воситалари билан таъминлаш учун ажратилди.

Ҳукуматимиз тайёрлаётган дастурда кекса авлод вакиллари, аввало, 1941-1945 йиллардаги уруш ва меҳнат фронти фахрийларини ҳар томонлама қўллаб-қувватлаш, уларга кўрсатиладиган тиббий ва ижтимоий хизмат даражаси ва сифатини ошириш, муҳтожларни ёрдамчи ва реабилитация техник воситалари билан таъминлаш, туманлар ва маҳаллаларда қарияларимиз учун мулоқот марказлари, уларнинг қизиқишларидан келиб чиққан ҳолда, турли клублар ташкил этиш, жисмоний тарбия ва спорт билан шуғулланишлари учун шароитлар яратиш бўйича аниқ чора-тадбирлар кўзда тутилиши лозим. Президент Ислом Каримовнинг Ўзбекистон Республикаси Конститутцияси қабул қилинганинг 23 йиллигига бағишланган тантанали маросимдаги маърузасида қайд қилинишича: Конституция ва унинг асосида яратилган қонунчилик базаси, шунингдек, 2010 йилда қабул қилинган Мамлакатимизда демократик ислохотларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамиятини ривожлантириш концепцияси, 2011 ва 2014 йилларда Бош қомусимизга киритилган тузатишлар жамиятимизни ислох этиш, демократлаштириш ва либераллаштириш, мамлакатимизни модернизация қилиш ва туб таркибий ўзгаришларни амалга ошириш бўйича пухта ўйланган, узоқ муддатга мулжалланган, дунёда тараққиётнинг “ўзбек модели “ деб тан олинган дастур асосини ташкил этди. Айни шу модель замонавий, жадал ва барқарор ривожланиб бораётган давлатнинг шаклланишида мустахкам пойдевор бўлиб хизмат қилди, десак хеч қандай муболаға бўлмайди. Хозирги кунда жаҳон миқиёсидаги улкан синов ва машаққатлар, оғир муаммоларга, глобал молиявий иқтисодий инқирознинг ҳали бери давом этаётгани, тайёр махсулотлар ва асосан хом ашё ресурсларига бўлган талабнинг кескин пасайиб бораётганига қарамасдан, юртимизда иқтисодиётнинг изчил ва барқарор ўсиш суръатлари таъминланмоқда. Бу борада баъзи мисолларни келтириб ўтмоқчиман. Дунёдаги саноқли давлатлар қаторида Ўзбекистонда мустақил тараққиёт йилларида иқтисодиёт қарийб 6 баробар, ахоли жон бошига тўғри келадиган реал даромадлар 9 баробардан зиёд ўсди. Кейинги 11 йилда, жумладан, жорий 2015 йилда ялпи ички махсулотнинг ўсиш суръатлари барқарор равишда 8 фоиздан юқори бўлиб келмоқда, макроиқтисодий кўрсаткичлар мутаносиблиги, давлат бюджети ва тўлов балансининг барқарор равишда профицит билан бажарилиши, экспорт ва олтин валюта захираларининг ўсиши таъминланмоқда. Давлатнинг ташқи қарзи эса ялпи ички махсулотга нисбатан 18,5 фоиздан ошмаяпти. Жорий йилда иқтисодиётимизга қарийб 16 миллиард доллар қийматидаги ивестиция киритилди ва бу асосий фондлар умумий хажмининг салкам 23,3 фоизини ташкил этади.

Ўтган 5 йил давомида иқтисодиётимизга жами бўлиб қарийб 67 миллиард доллар инвестиция йўналтирилди, бунинг 21 фоиздан ортиғи хорижий инвестициялардир. Бунинг натижасида мамлакатимиз, шахар ва қишлоқларимиз қиёфаси таниб бўлмас даражада ўзгариб бормоқда, ишлаб чиқариш ва саноат жадал суръатлар билан ривожланмоқда, унинг таркиби тубдан янгиланмоқда, юқори технологияларга асосланган замонавий корхоналар ишга туширилиб, ишлаб чиқариш модернизация ва диверсификация қилинмоқда, иқтисодиётимизнинг рақобатдошлиги ошмоқда. Бугун биз Ўзбекистонимизда барпо этилаётган энг замонавий, улкан ва ноёб саноат объектлари билан хар томонлама фахрланишга хақлимиз. Айниқса, Сурғил кони негизида қиймати 4 миллиард доллардан зиёд бўлган Устюрт газ-кимё мажмуаси каби объектларнинг фойдаланишга топширилаётгани, “Женерал моторс” компанияси билан хамкорликда автомобиль двигателлари ишлаб чиқарилаётгани, “МАН” компанияси иштирокида Самрқанд вилоятида юк автомобиллари ишлаб чиқарадиган янги комплекс ташкил этилгани, шунингдек Япониянинг “Исузу” компанияси билан биргаликда автобуслар ишлаб чиқарилаётгани , “Хоразм автомобил ишлаб чиқариш бирлашмаси” масъулияти чекланган жамияти базасида “Дамас” ва “Орландо” енгил автомобиллари ишлаб чиқариш ўзлаштирилганини алохида таъкидлаш ўринлидир. Шулар қаторида Жиззах вилоятида 760 минг тонна портландцемент ёки 350 минг тонна оқ цемент ишлаб чиқарадиган завод барпо этилган , темир йўл магистралларининг электрлаштирилаётгани, юқори тезликда харакат қиладиган “Тальго-250” йўловчи поездлари харид қилиниб, Тошкент- Cамарқанд ва Тошкент-Қарши йўналишлари бўйича уларнинг харакати йўлга қўйилгани ва шулар сингари бошқа ютуқларимиз барчамизга ғурур ва ифтихор етказиши муқаррар. Насиб этса, янги йилда бу тезюрар поездларнинг Тошкент-Бухоро йўналиши бўйича қатнови йўлга қўйилади. Янги корхоналарни ишга тушириш ва фаолият кўрсатаётган объектларни модернизация қилиш, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни жадал ривожлантириш хисобидан юртимизда фақат охирги 5 йилнинг ўзида 5 миллионга яқин янги иш ўрни яратилгани биз учун мухим бўлган масалани ечишда катта амалий қадам бўлди. Мамлакатимизда амалга оширилаётган кенг кўламли ўзгаришларнинг хал қилувчи омили хақида гапирганда, аввало одамларимизнинг онгу тафаккурида рўй бераётган туб ўзгаришлар, уларнинг ён атрофдаги воқеаларга муносабати, дахлдорлик ҳисси, сиёсий фаоллиги ва фуқаролик позицияси тоборо ўсиб бораётганини таъкидлаш лозим.

Шу борада, хеч шубхасиз, ўз вақтида, яъни бундан 18 йил олдин Кадрлар тайёрлаш ва шунингдек, Мактаб таълимини ривожлантириш умуммиллий дастурларини қабул қилганимиз таълим тарбия соҳасида эски қолип ва асоратлардан холи бўлган, бугун ўзгаларнинг ҳавасини тортаётган янги тизимни ҳаётимизда тадбиқ этганимиз ҳақиқатан хам тарихий бир воқеа бўлди, десак адашмаган бўламиз. Янги 2016 йил ва келгуси йиллар амалга ошираётган ислоҳотларимизни янада чуқурлаштириш ва уларнинг самарасини кучайтиришда янада юксак босқич бўлади, деб айтишга тўла асосимиз бор. Бу ўринда гап иқтисодиётда сифат жихатдан туб таркибий ўзгаришларни амалга ошириш, хусусий мулк ва тадбиркорликни жадал ривожлантириш, уларнинг манфаатларини ҳар томонлама ҳимоя қилиш, чет эллик шериклар албатта акциядорлари бўладиган янги корпоратив ташкилотларни шакллантириш, мамлакатимиз иқтисодиётида давлат улушини қисқартириш, шунингдек, хорижий инвестицияларни янада кенг жалб қилиш ва бунинг учун барча шароит ва преференцияларни яратиш ҳақида бормоқда. Бу вазифаларнинг принципиал жиҳатдан янгилиги ва уларнинг сўзсиз амалга оширилиши мамлакатимизни ислоҳ этиш ва янгилаш бўйича навбатдаги босқичнинг мазмун мохиятини ташкил этади. Шуни айтиш керакки, бу йўлда бизнинг олдимизда турган асосий вазифамиз бошланган ислоҳотларни мантиқий якунига еткакзиш, эскича қарашлардан, ўз умрини ўтаб бўлган бошқарув усулларидан бутунлай воз кечишдир. Таъкидлаш зарурки, бугунги кунда бу масалаларга алоҳида эътибор берилмоқда. Бунинг тасдиғи сифатида шу йилнинг 5-6 ноябрь кунлари Тошкент шахрида ўтказилган Халқаро инвестиция форумини эсга олишимиз ўринли бўлади. Ушбу анжуманда Ўзбекистонда амалга оширилаётган ислоҳотларга хорижий ивесторларнинг ишончи тоборо ортиб бораётгани яққол намоён бўлди. Унда дунёнинг ривожланган 33 та давлатидан нуфузли фирма ва компанияларнинг 560 дан зиёд вакили, шунингдек, етакчи халқаро молия институтлари раҳбарлари иштирок этди. Форум якуни бўйича умуий қиймати 12 миллиард доллардан зиёд инвестиция битимлари имзоланди. Юртимизда хукм сураётган вазиятни холисона тахлил қилиш мақсадида Ўзбекистондаги бугунги ахволни дунёдаги бошқа давлатлар билан қиёслаб, солиштирганда кўп нарса аён бўлади. Шу нуқтаи назардан қараганда, АҚШда фаолият кўрсатаётган, катта обрўга эга бўлган, Гэллап институти деб ном олган ижтимоий фикрни

ўрганиш маркази томонидан “Қонуний тартибларга итоат қилиш индекси” деган мавзуда 2015 йилда ўтказилган ва эълон қилинган тадқиқот материаллари билан танишиш айни муддао бўлур эди. Ушбу нуфузли ташкилот шу йўналиш бўйича ўз хулосасини чиқариш учун жаҳон миқиёсида 141 та мамлакатда сўров ўтказиб, катта ёшдаги 142 минг шахснинг фикрини ўрганган. Суровномада 3 та савол ўртага қўйилган. Биринчи савол “Сиз ўзингиз яшаётган шаҳар ёки тумандаги маҳаллий полицияга ишонасизми?” деган мазмунда берилган. Иккинчи савол : “Сиз ўзингиз яшаётган шаҳар ёки туманда кечаси хавф хатардан қурқмасдан ёлғиз юра оласизми?”. Ва учинчидан, “Охирги ўн икки ойда сиз ва оила аъзоларингизнинг пул ва мол мулки ўғирланган холат содир бўлганми?” деган савол берилган. Айни мана шундай саволлар орқали, авваломбор, сўров ўтказилган мамлакатда яшаётган хар қайси одамнинг кайфиятига, унинг ўзини эркин хис этишига қонунда белгиланган тартибларга амал қилиш қандай таъсир кўрсатаётганини аниқлаш кўзда тутилган. Бизнинг мамлакатимиз, Ўзбекистонимиз, бу сўровнома натижаларига кўра, дунёдаги 141 та давлат орасида 2 ўринни эгаллаганини алоҳида мамнуният билан таъкидлаш лозим. Бизнинг бундай ўта мухим масала, яъни юртимизда тинч ва осуда ҳаётни асраш ва ҳимоя қилиш бўйича мана шундай юксак даражага кўтарилганимиз, бу соҳада олиб бораётган ишларимиз халқаро миқиёсда кенг эътироф этилгани, ҳеч шубхасиз, барчамизга ғурур ва ифтихор етказади. Қадрли дўстлар! Барчамизга маълум бир йил олдин мана шу муҳташам залда сиз, азизлар билан маслаҳатлашиб, 2015 йилни юртимизда Кексаларни эъзозлаш йили , деб эълон қилган эдик. Бизнинг бундай қарорга келишимиздан асосий мақсад, бугунги фаровон ҳаётга эришишда муносиб ҳисса қўшган кекса авлод вакилларининг иззат ҳурматини жойига қўйиш, мухтарам фахрийларимизнинг рухини, кўнглини кўтариш, улар учун қўшимча қулайликлар яратиш йўлида олиб бораётган ишларимизнинг самарасини оширишдан иборат бўлиб, айни шундай мухим вазифаларни ўз олдимизга қўйган эдик. Албатта, “Кексаларни эъзозлаш йили” Давлат дастури доирасида амалга оширган ишларимиз хақида яна узоқ гапириш, кўплаб рақам ва мисолларни олиб келиш мумкин. Лекин уларни мухтасар ифода қиладиган бўлсак, дастур бўйича барча манбаалар хисобидан 2 триллион 246 миллиард сўм ва 255 миллион АҚШ долларидан зиёд маблағ сарфлангани бу борадаги ишларимизнинг кўлами ва миқиёсидан яққол далолат беради.

Мухтарам юртдошлар! Энди, сиз, азизлар билан, юртимизда шаклланган анъанамизга кўра, кириб келаётган янги 2016 йилга қандай ном бериш ҳақида маслахатлашиб олишимиз керак. Маълумки бу ёруғ оламда ҳаёт бор экан оила бор. Оила бор экан, фарзанд деб аталмиш бебаҳо неъмат бор. Ҳар қайси онгли инсон жондан азиз фарзандининг бахтини, камолини ўйлаб, хамиша эзгу орзу интилишлар билан яшайди, ўз зурриёдининг ҳар томонлама соғлом ва баркамол бўлишини истайди. Соғлом бола соғлом авлод орзуси аждодларимиздан бизга ўтиб келаётган, қон қонимизга сингиб кетган азалий интилишдир. Агар ота боболаримизнинг турмуш ва тафаккур тарзига назар солсак, улар инсоннинг насл насабига, етти пуштининг тозалиги, авлоднинг соғлиғига жуда катта эътибор берганини кўрамиз. Соғлом бола соғлом ва аҳил оиланинг меваси бўлиб, фақатгина соғлом онадан соғлом бола туғилади. Асрлар давомида ўз тасдиғини топган бу ҳақиқатни тушунтириб, изоҳлаб ўтиришнинг хожати йўқ, деб ўйлайман. Ана шундай мухим ҳаётий қадриятни жамиятимизда янада чуқур қарор топтириш, соғлом ва баркамол авлодни тарбиялаш борасидаги ишларимизни янада юксак босқичга кўтариш мақсадида мен кириб келаётган янги 2016 йилни юртимизда Соғлом она ва бола йили , деб эълон қилишни таклиф этаман. Азиз ватандошлар! Биз янги 2016 йилга мана шундай эзгу ва олижаноб ниятлар билан қадам қўяётган эканмиз, давлатимиз ва жамиятимизнинг қудрати ва салоҳиятини, бутун борлиғимиз ва куч ғайратимизни шу йўлда сафарбар этиш учун барча шароит ва имкониятларга эгамиз. Энг мухими, “Она ва бола соғлом бўлса, оила бахтли, оила бахтли бўлса, жамият мустаҳкам бўлади ” деган ҳаётбахш ғоя хар бир юртдошимизнинг қалбига чуқур кириб бориши, ана шу улуғ ишга муносиб ҳисса қўшиш барчамизнинг муқаддас вазифамизга айланиши лозим. Ишончим комил, кўпни кўрган халқимизнинг меҳнати, ақл заковати ва азму шижоати билан соғлом она ва бола йили бўйича белгилаб олган мақсад ва вазифаларни албатта рўёбга чиқаришга эришамиз, янги йилимиз якунига етаётган 2015 йилдан зиёд бўлса бўладики, асло кам бўлмайди, иншоолло. Мухтарам юртбошимиз “Ўзбекистон халқига янги йил табригида”ги маърузаларида жумладан шундай дедилар: “Ишончим комилки, кириб келаётган 2016 йилимиз 2015 йилга нисбатан кам бўлмасдан, хосиятли ва самарали бўлишига тўлиқ асосларимиз бор. Бунинг учун олдинги йилларда

мамлакатимизда ҳар томонлама мустаҳкам замин пойдевор ташкил қилингани ҳеч кимга сир эмас. Шу билан бирга, кутилаётган турли қийинчилик ва тўсиқларни енгиш учун биз катта тажрибага эгамиз. Мавжуд бўлган тўсиқ ва муаммолар ҳақида гапирганда, аввало, ташқи томондан пайдо бўлаётган омиллар, яъни глобалмолиявий иқтисодий инқироз давом этаётгани, дунё бозорларида вазият ноаниқ бўлибқолаётгани, терроризм ва экстремизм балоси тоборо кучайиб бораётганини ва бундай оғир муаммолар жаҳондаги кўпгина давлатлар бошига катта бир савдо бўлиб, шу жумладан, бизнинг елкамизга хам тушганини кўриш, кузатиш қийин эмас. Бундай вазиятга қарамасдан, бизнинг прогноз ва хисоб китобимизшуни кўрсатадики, кириб келаётган 2016 йилда иқтисодиётимизнинг ўсиш суръатлари 7,8 фоизга, аҳолининг жон бошига тўғри келадиган реал даромадлари 9,5 фоизга, иш ҳақи, пенсия, стипегдия ва нафақаларнинг миқдоритурли мабалар ҳисобидан 15 фоизга ошиши кутилмоқда. Шуни ҳам таъкидлаш жоизки, 2016 йида давлат бюджетида илму фан, таълим тарбия, соғликни сақлаш, маданият, спорт тармоқларини ўзида мужассам этган ижтимоий соҳани ривожлантиришга сарфланадиган маблағлар 2015 йилда ўзлаштирилган маблағларга нисбатан анча кўпроқ бўлиб, давлат бюджети умумий харажатлариниг 59,1 фоизини ташкил этади. Кириб келаётган йилда барча молиявий манбалар ҳисобидан иқтисодиётимизга 17 миллиард 310 миллион доллар миқдоридаги капитал қўйилмаларйўналтирилиб, уларнинг 23,5 фоизини чет эл инвестициялари ташкил этади. Бир сўз билан айтганда, янги 2016 йил кўпгина кўрсаткичлар бўйича якунига етаётган 2015 йилга нисбатан кам бўлмасдан, балки кўп соҳаларда ундан анча юқори ва зиёд бўлиши мулжалланмоқда. 2016 йилда умумий қиймати 5 миллиард 500 миллион доллар бўлган 164 йирик ишлаб чиқариш объектида қурилиш ишларини якунига етказиш ва уларни фойдаланишга топшириш кўзда тутилмоқда. Шулар қаторида, Толлимаржон иссиқлик электр станциясида ҳар бирининг қуввати 450 мегават бўлган иккита буғ газ трубинаси, Ангрен иссиқлик электр станциясида 150 мегават қувватга эга бўлган энергия блоки қурилишини ниҳоясигс етказиш лозим. Олмалиқ кон металлургия комбинатида 70 минг тонна мис ишлаб чиқарадиган метал эритиш корхонасини барпо этиш кабиўта муҳим лойиҳалар борлигини таъкидлаш лозим. 2016 йилда хитойлик шериклар ёрдамида Қамчиқ довонин кесиб ўтадиган 19 километрлик туннель қурилишини тугатиб, Фарғона водийсини бутун Ўзбекистон билан боғлайдиган темир йўл ишга туширилиши,

шунингдек “Тошкент – Самарқанд” тезюрар темир йўл қатновининг Бухорогача етиб бориши белгиланган. Айни вақтда “Женарал моторс – Ўзбекистон” акциядорлик жамиятида “Т- 250» моделидаги енгил автомобиллар ишлаб чиқаришни ўзлаштириш, Муборак газни қайта ишлаш заводида йиллик қуввати 80 минг тонна бшлган олингугурт гранулалари тайёрлайдиган корхонани барпо этиш режалаштирилмоқда. Шунингдек, замонавий тракторлар, янги русмдаги мобил телефонлар, планшет компьютерлари, ноутбуклар, телевизор ва холодильниклар, кондиционерлар хамда бошқа маиший элетр техника буюмлари кенг турдаги дори дармон воситалари ишлаб чиқарадиган қувватлар хам фойдаланишга топширилади. Келгуси йилда “Ўзбекистон хаво йўллари” миллий авиакомпанияси “Боинг – 787» хаво лайнерларинг энг замонавий авлодига мансуб иккита янги самолёт билан таъминланиши мамлакатимиз фуқаро авиацияси ривожини янги босқичга кўтаришга хизмат қилади. Бундай мисолларни яна кўплаб келтириш мумкин. Мамлакатимизда янги йилга “Соғлом бола ва она йили” деб ном берганимизни эл юртимиз катта мамнуният билан кутиб олгани ва кенг қуллаб қувватлаётгани, бу қарор замирида мужассам бўлган “Она ва бола соғлом бўлса, оила бахтли, оила бахтли бўлса, жамият мустаҳкам бўлади” деган ғоя халқимизнинг олижаноб орзу интилишларига нечоғлик ҳамоҳанг эканидан далолат беради. Мухтасар айтганда, мазкур ютуқлар улкан бунёдкорлик ишларининг навбатдаги босқичига асос бўлиши, шубҳасиз. Президнент Ислом Каримовнинг Ўзбекистон Республикаси Конститцияси қабул қилинганиниг 23 йиллигига бағишланган тантанали маросимдаги маърузаси эса барчамизни ана шу янги марралар сари илҳомлантирди. Давлатимиз раҳбарининг”Соғлом она ва бола йили” Давлат дастурини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш бўйича чора тадбирлар тўғрисида” ги фармоиши қабул қилинди. Унда янги йилда алохида эътибор қаратилиши лозим бўлган 12 та устивор вазифа белгилаб берилди. Ҳар биримиз янги умидлар ва орзулар билан тақвимга назар ташлаймиз. Сўнгги пайтларда ижобий ўзгаришларга ўганиб қолдик. Шундай экан кириб келаётган янги йилдан хам қувончли воқеаларга бой, лиммо лим фаровон ҳаёт кутамиз. Бинобарин, мамлакатимиз тақдирига ишонч ва маъсулият билан ёндошган холда, улкан ишларни амалга оширишга ҳамиша тайёрмиз. Президентимиз мард ҳамда танти халқимиз бундай юксак муваффақиятларнинг ижодкори ва бунёдкори эканлигини бежиз таъкидламади.

Зеро, мустақил тараққиётнинг тўғри танланган йўли, оқилона раҳбарлик, халқимизнинг бунёдкорлик салоҳияти янги ғалабалар, ўзгаришлар ва келажакка бўлган мустаҳкам ишонч учун пухта пойдевор яратади. Мухтарам юртбошимизнинг 2016 йил 16 январь кунидаги мамалакатимизни 2015 йилда ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш якунлари ва 2016 йилга мўлжалланган иқтисодий дастурнинг энг муҳим устивор йуналишларига бағишланган Вазирлар Маҳкамаси мажлисидаги маърузасида таъкидланганидек. Бош мақсадимиз – мавжуд қийинчиликларга қарамасдан, олиб бораётган ислоҳотларни, иқтисодиётимизда таркибий ўзгаришларни изчил давом эттириш, хусусий мулкчилик, кичик бизнес ва тадбиркорликка янада кенг йўл очиб бериш ҳисобидан олдинга юришдир. Вазирлар Маҳкамасининг бугунги кенгайтирилган мажлиси кун тартибига киритилган асосий масала – Ўзбекистоннинг ўтган 2015 йилдаги иқтисодий ва ижтимоий ривожланиш якунларини муҳокама қилиш ва 2016 йил учун тараққиёт йўлимизнинг энг муҳим устувор йўналишларини аниқлаб олишдан иборат. Ўтган 2015 йил бизнинг бош мақсадимиз бўлмиш асосий вазифа – одамларимизнинг муносиб ҳаёт даражаси ва сифатини таъминлаш ва ривожланган демократик давлатлар қаторидан ўрин эгаллаш бўйича аввало муҳим ислоҳотларни амалга ошириш йўлида катта қадам бўлди, деб айтишга тўлиқ асосларимиз бор. Бу борада гап, аввало, ҳар томонлама пухта ўйланган, узоқни кўзлайдиган кенг кўламли Дастурни ҳаётга жорий этиш ҳақида бормоқда. Ушбу Дастур моҳият эътибори билан чуқур таркибий ўзгаришларни амалга ошириш, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик манфаатларини ишончли ҳимоя қилиш, энг муҳими, Конституциямизда кўзда тутилганидек, хусусий мулкнинг қонуний, меъёрий-ҳуқуқий ва амалий жиҳатдан устувор ролини таъминлаш, Ўзбекистон иқтисодиётида давлат иштирокини босқичма-босқич камайтиришга қаратилгани сизларга яхши маълум, албатта. Таъкидлаш жоизки, тараққиётимизнинг ҳозирги босқичида фақат углеводород хомашёси, қимматбаҳо ва рангли металлар, уран хомашёсини қазиб оладиган ва қайта ишлайдиган корхоналарни, шунингдек, табиий монополияларнинг стратегик инфратузилма тармоқларини – темир ва автомобиль йўллари, авиаташувлар, электр энергия ишлаб чиқариш, электр ва коммунал тармоқларини тўғридан-тўғри давлат бошқарувида сақлаб қолиш мақсадга мувофиқ, деб топилди.

Давлат активларини хусусийлаштириш, аввало, чет эллик инвесторларга сотиш вазифалари қўйилди ва бунинг учун тегишли шароитлар яратилди. Масалан, 506 та мулк комплекси танлов асосида, инвестиция киритиш шарти билан «ноль» қийматида янги мулкдорларга сотилди. Бу борада ана шу инвесторлар қарийб 1 триллион сўм ва 40 миллион АҚШ доллари миқдорида инвестиция киритиш, шунингдек, 22 мингга яқин янги иш ўрни яратиш мажбуриятини олганини қайд этиш лозим. Шу билан бирга, 245 та кам рентабелли ва фаолият кўрсатмаётган ташкилот тўлиқ тугатилди. Хусусийлаштириш дастурида кўзда тутилган, фойдаланилмаётган ва қурилиши тугалланмаган 353 та давлат мулки объекти бузилиб, бунинг натижасида 120 гектар ҳажмидаги ер майдони бўшади. Бу ерларнинг қарийб 80 гектари ишлаб чиқариш корхоналари ташкил этиш ва хизматлар кўрсатиш объектлари қуриш учун тадбиркорлар тасарруфига берилди. Давлат мулки шаклидаги яна 319 та ана шундай объект инвентаризация қилиниб, хусусий мулк шаклига ўтказиш учун савдога қўйилди ва ўтган йили уларнинг 102 таси янги мулкдорларга сотилди. Бундан ташқари, 378 та акциядорлик жамиятининг давлат улуши баҳоланди ва чет эллик стратегик инвесторларга сотиш учун очиқ савдога қўйилди. Шуни алоҳида таъкидлаш керакки, изчил ривожланаётган ва муваффақиятли фаолият юритаётган «Навоийазот», «Фарғонаазот», «Урганч экскаватор», «Қизилқумцемент», «Жиззах аккумулятор заводи» акциядорлик жамиятлари каби корхоналар, «Алоқабанк», «Туронбанк» сингари банклар, «Ўзагросуғурта» компанияси ва бошқа муассасалардаги давлатга тегишли акциялар ҳам савдога қўйилди. Шу тариқа 52 та акциядорлик жамиятидаги савдога қўйилган давлат улуши хусусий мулкдорларга сотилди. Жумладан, «Қўқон ёғ-мой заводи» акциядорлик жамиятининг давлатга тегишли акциялари 2 миллион 500 минг долларга сотилди. Буларнинг барчаси мамлакатимизда мулкчилик шаклини тубдан ўзгартириш бўйича олиб борилаётган кенг миқёсдаги ишларнинг фақат бошланишидир. Мамлакатимизда қабул қилинган қатор қонунлар ва қонунчилик ҳужжатлари ҳуқуқни муҳофаза қилувчи, назорат органлари ва маъмурий тузилмаларнинг тадбиркорлик фаолиятига ноқонуний аралашувини бартараф этиш учун қатъий тартиб ўрнатиш ва ана шу идораларнинг раҳбарлари ҳамда мансабдор шахсларининг жавобгарлигини ошириш бўйича катта аҳамиятга эга бўлди.

Давлат, ҳуқуқни муҳофаза қилувчи ва назорат органлари билан ўзаро муносабатларда тадбиркорлар ҳуқуқларининг устуворлиги тамойили жорий этилди. Тадбиркорлик субъектларини ташкил қилишни соддалаштириш ва уларнинг фаолият юритишини енгиллаштириш билан боғлиқ 40 дан ортиқ меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатга ўзгартиш ва қўшимчалар киритилди. Хусусан, янги тартиб бўйича, агар шахс солиқ ёки бошқа мажбурий тўловларни тўлашдан бош тортиш билан боғлиқ жиноятни биринчи марта содир этган бўлса ва ҳуқуқбузарлик аниқланганидан сўнг 30 кун ичида давлатга етказилган зарарни тўлиқ қопласа, унга нисбатан жиноий иш қўзғатилмайди ва у жавобгарликка тортилмайди. Хусусий мулкдорлар ва тадбиркорларнинг қонуний ҳуқуқларини ҳимоя қилиш, уларнинг фаолияти кафолатларини кучайтириш масаласини ҳал этишда суд органлари ролини оширишга алоҳида аҳамият берилмоқда. Судлар тегишли даъво аризаси кўриб чиқилаётган пайтда тадбиркорлик субъекти назорат органининг қароридан норози бўлса, унинг ижросини тўхтатиб туриш ҳуқуқига эга бўлди. Агар тадбиркорлик субъекти солиқ ва божхона қонунчилигини бузган бўлса, унинг мулки фақат суд қарорига биноан мусодара қилиниши мумкинлигини белгилайдиган қонун нормаси жорий этилди, даъво аризасини кўриб чиқиш муддатлари ҳам сезиларли равишда қисқартирилди. Энди микрофирмалар, кичик корхона ва фермер хўжаликлари фаолияти тўрт йилда бир марта, бошқа хўжалик субъектлари фаолияти эса уч йилда бир марта режали тартибда текширилади ва бундай текширувлар фақат Назорат органлари фаолиятини мувофиқлаштириш бўйича республика кенгаши қарорига асосан амалга оширилади.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. – Т., Ўзбекистон, 1992. 2. Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг «2014-йил Ватанимиз тараққиётини янги босқичга кўтарадиган йил бўлади» мавзусидаги 2015-йилнинг асосий якунлари ва 2015-йилда йилда Ўзбекистонни ижтимоий-иқтисодий ривожлантиришнинг устувор йўналишларига бағишланган Вазирлар Маҳкамасининг мажлисидаги маърузаси. 2015 йил 19 январ. 3. Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси ва Сенати Қўшма мажлисида “Мамлакатимизда демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамиятини ривожлантириш концепцияси” мавзусидаги маърузаси. 2010 йил 12 ноябр. 4. Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг Ўзбекистон Республикаси Конституцияси қабул қилинган куннинг 18 йиллигига бағишланган тантанали йиғилишда “Мамлакатимизни модернизация қилиш йўлини изчил давом эттириш - тараққиётимизнинг муҳим омилидир” мавзусидаги маърузаси. 2010 йил 7 декабр. 5. Каримов И.А. «Инсон манфаати, ҳуқуқ ва эркинликларини таъминлаш, ҳаётимизнинг янада эркин ва обод бўлишиган эришиш – бизнинг бош мақсадимиздир». Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 20 йиллигига бағишланган тантанали маросимдаги маърузаси, 7.12.2012 йил. 6. Каримов И.А. Барча режа ва дастурларимиз Ватанимиз тараққиётини юксалтириш, халқимиз фаровонлигини оширишга хизмат қилади. “Халқ сўзи” газетаси. 2011 йил 22 январ. 7. Каримов И.А. Жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози, Ўзбекистон шароитида уни бартараф этишнинг йўллари ва чоралари / И.А.Каримов. – Т: Ўзбекистон, 2009. 3-б. 8. Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг «Жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози, Ўзбекистон шароитида уни бартараф этишнинг йўллари ва чоралари» номли асарини ўрганиш бўйича ўқув қўлланма.–Т.: Иқтисодиёт, 2009., 27- б. 9. Фишер С.Дорнбуш М.Экономика.М.:1997. 10. Ишмуҳамедов А.Г., Аскарова М.Т. Ўзбекистон миллий иқтисодиёти (Ўқув қўлланма). ТДПУ,2004. 11. Ҳамдамов К.С., МамадиевУ. Макроиқтисод.Т., ТДИУ,1995. 12. Гуломов С.С. ва бошқалар.Микроиқтисодиёт . Т., Шарқ, НМАКТБ, 2001.

Похожие

Билимга асосланган инновацион иқтисодиёт Ўзбекистон инновацион иқтисодиётининг ривожланиш асослари

Сервис соҳаси объектлари иқтисодиётининг услуби

Истеъмолни ривожланиш конуниятлари

Бозор иқтисодиёти ва унинг белгилари

Ўзбекистон суғурта бозори