Turizmni rivojlantirish shakllari - Экономика - Рефераты

Turizmni rivojlantirish shakllari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

77 KB

T urizmni rivojlantirish shakllari Reja: 1. Turizmni rivojlantirishning asosiy shakllari, ularni rejalashtirish va nazorat Qilishning xususiyatlari 2. Sayohatlarning maxsus motivlariga asoslangan turizm shakllari 3. Turizmni rivojlantirish va takomillashtirishning umumiy jihatida infrastruktura ob’ektlari rivojlanganlik darajasining ahamiyati

1. Turizmni rivojlantirishning asosiy shakllari, ularni rejalashtirish va nazorat qilishning xususiyatlari Turli bosqichlarda turizmni rivojlantirishga qaratilgan tadbirlarni rejalashtirishda uning sayohatlar va ekskursiyalarining asosiy sabablari va maqsadlari bilan bog‘liq shakllari va turlarini mamlakat va mintaqaning konkret sharoitlari bilan o‘zaro nisbatda hisobga olish zarur. Rejali yondashuvni talab qiladigan, turizmni rivojlantirishning asosiy shallari quyidagilar hisoblanadi:  kurortlar;  shahar turizmi;  turizmning ixtisoslashtirilgan turlari  sayohatlarning maxsus motivlariga asoslangan shakllar;  sarguzasht turizmi. Kurortlar Zamonaviy turizmning eng keng tarshqalgan turlaridan biri qurilgan kurortda dam olish hisoblanadi. Turistik kurort– dam olish, sog‘liqini tiklash va davolanish, turi ekskursiyalarni amalga oshirish, shunngdek passiv dam olish uchun mo‘ljallangan turistik ob’ektlar va xizmatlarning keng diapazoniga ega bo‘lgan, qabul qiluvchi mustaqil rayondir. Bozor iqtisodiyoti sharoitlarida kurortlar tobora ko‘proq darajada davolashni dam olishning faoli shakllari bilan uyg‘unlashtirgan holda olib borishga mo‘ljallanishi kerak. Ma’lumki, bunday shakllar turistlar uchun har xil – bilib olish, ishbilarmonlik, ko‘ngilochar va sh.k. taassurotlarni ta’minlaydi.

Kurortni rivojlantirishning zamonaviy kontseptsiyasi shundan iboratki, rejalashtirilayotgan tadbirlar tabiiy muhit, mahalliy aholi uchun ehtimol tutilgan foydalar bilan uyg‘unlashib ketishi kerak. Ko‘p hollarda rivojlantirish rejalariga tegishli inshootlarga ega yirik ko‘ngilochar va kongress markazlarini kiritishadi. Mavsumiy iqlimiy farqlarga ega joylarda (yoz–qish, quruq-yomg‘irli mavsum) turistlarning kelishi keskin kamayib-ko‘payib turadi. Shuning uchun bu yerda biznes-rejalarni ishlab chiqishda yil bo‘yi foydalaniladigan ob’ektlar va xizmatlarni, shuningdek, turli mavsumlarda har xil mehmonlarga xizmat qilish bo‘yicha tadbirlar hisobga olinishi kerak. Yangi kurortlarni qurishni rejalashtirishda yoki eskilarini zamonaviylashtirishda ko‘ngilochar elementlar va xizmatlarning xilma-xil turlariga mo‘ljal olish kerak. Ularga quyidagilarni kiritish mumkin: plyajda dam olish va biror nasrsa bilan tanishuv uchun borishlar; daryolar, ko‘llar va qirg‘oq bo‘yi dengiz suvlaridagi suv ekskursiyalari vasport turlari; qish tog‘ chang‘isia sayr; piyoda va otda sayra (poxodga) chiqish; yozda golf va tennis; mineral suvlar manbai yoki quruq quyosh iqlimining, muhim arxeologik va tarixiy yodgorliklar, milliy parklarning borligi. Bunda shu faktni hisobga olish zarurki, yirik kurortlar joylashtirishning har xil turlariga (o‘z-o‘ziga xizmat qilish birliklarini ham o‘z ichiga olgani holda), shuningdek ko‘plab ko‘ngilochar, madaniy, tarixiy va tijorat ob’ektlariga ega bo‘ladi. Boshqa kurortlarda faqat bitta mehmonxona bo‘lishi mumkin. Lekin shunga qaramay ular ob’ektlar, xizmatlar va faoliyat turlarining o‘ziga xos kompleksini taklif qilishi mumkin. Masalan, «ovloq kurortlar», qoida tariqasida, unchalik katta bo‘lmaydi va ajralgan holda joylashgan bo‘ladi. Lekin ularning rejasida nazarda tutilgan servis xizmati tinch, go‘zal iqlim va

tabiat bilan uyg‘unlashib ketgan ovloq sharoit talab qilinadigan mehmonlarni qoniqtiradi. Hozirgi vaqtda kompleks kurortlar keng tarqalmoqda. Ular bir butun sifatida faoliyat ko‘rsatuvchi, batafsil rejalashtirilgan ob’ektlardan iborat. Odatda ular bosqichma-bosqich uzoq vaqt davomida quriladi va katta maydonlarni egallaydi. Kurort zonalarni rejalashtirish turistlar uchun qulay muhit yaratish va ekologik va ijtimoiy sohaga salbiy ta’sirni inkor qilishni birlashtirishi kerak. Yirik shaharlar hududida joylashgan kurortlarda (urbanizatsiyalashgan kurortlar) shaharga xos bo‘lgan yerdan foydalanish va faoliyat turlari birlashib ketadi. Lekin iqtisodiy jihatdan ularning ishi asosan faoliyatning kurort turlariga asoslanadi (joylashtirish, davolash, shuningdek boshqa turistik xizmatlar). qoida tariqasida, bunday turdagi kurortlar muhim ko‘ngilochar elementlar (plyajlar, tog‘lar, tog‘chang‘i qiyaliklari va boshqalar)ga yaqin joylashadi va ularning ekologik sifati va iqtisodiy hayot qobiliyati yaxshilanishi bo‘yicha choralar amalga oshirilishini talab qiladi. Keyingi yillarda turizmni rejali rivojlantirish asosida yaratilayotgan kurortlar o‘z ichiga xizmat ko‘rsatuvchi xodimlar yashaydigan maxsus shaharchalarni ham olmoqda ya’ni hayotiy layoqatga ega kurort shaharchalari yuzaga keltirilmoqda. Shaxar turizmi Turizmning bunday shakli ayniqsa tarixiy va madaniy yodgorliklar, magazinlar, restoranlar, shahar infrastrukturasining o‘ziga xos elementlari ko‘p bo‘lgan shaharlarda tobora ko‘proq rivojlanmoqda. Mahalliy aholiga xizmat ko‘rsatish uchun tuziladigan ko‘plab ob’ektlardan turistlar ham foydalanishadi, ular mamlakatlar o‘rtasidagi chegaralarda kirish va chiqish

punktlari, shuningdek, yaqin oradagi turistik zonalarga ekskursiyaga chiqish uchun baza bo‘lib xizmat qiladi. Turizmni rivojlantirishni rejalashtirisha turib, shu narsani esdan chiqarmaslik kerakki, mehmonxonalar va shahar infrastrukturasining boshqa ob’ektlari bu yerga kelgan ishbilarmonlar tomonidan ham, dam oluvchilar tomonidan ham foydalanilishi mumkin. Shahar turizmining rejasini ishlab chiqishda ehtimol tutilgan turistik ob’ektlarning jozibadorligi, joylashishi o‘rni va holatini hisobga olish kerak; infrastrukturani kengaytirishni, institutsion xarakterini yaxshilashni nazarda tutish kerak va h.k. Bu rejalar shahar obodonlashtirish va faqat turistlargagina emas, balki mahalliy aholiga ham xizmat ko‘rsatishga mo‘ljallangan ehtimol tutilgan turistik foydalanish rayonlarini (masalan, tarixiy kvartallar, qirg‘oqbo‘yi plyajlari, parklar va boshqalar) qayta tashkil qilish bo‘yicha rejalar bilan kelishi olinishi lozim. Turizmning ixtisoslashtirilgan turlari Turizmning ushbu turlariga biror rayonning o‘ziga xos farq qiluvchi xususiyatlari bilan tanishish maqsadidagi sayohatlar kiradi. Ular, qoida tariqasida, turistlarning uzoq muddatli shakllangan (havaskorlik va professional) qiziqishlaridan kelib chiqadi. Bunday qiziqishlarga quyidagilar kiradi: – madaniyatga qiziqish (teatr, raqs, musiqa, tasviriy san’at, hunarmandchilik, arxitektura, arxeologiya, an’anaviy turmush tarzi va iqtisodiy faoliyatning original turlari); –tabiatga qiziqish (o‘simliklar dunyosi, hayvonot dunyosi, geologiya, landshaft go‘zalliklari, milliy parklar, suv ekotizimlari); –kasbiy faoliyat (o‘xshash mutaxassisliklarning odamlari bilan tanishish, g‘oyalar almashish) yoki o‘quv maqsadlaridagi qiziqish

(faoliyatning turistlarning ishi bilan bog‘liq mutaxassislar nazorati ostidagi kollektiv turlari. Masalan, turistlarning arxeologik qazishlarda ishlashi). Maxsus turlarga shuningdek turizmning kichik ko‘lamli noan’anaviy turlari ham kiradi:  qishloq turizmi– turistlarning kichik guruhlari ana’anaviy, ko‘pincha uzoq qishloqlarga yoki ularga yaqin joylarga joylashishadi (ular mahalliy hayot ukladi va muhit bilan tanisha boradilar);  qiloq yoki fermer turizmi – turistlar fermerlarning oilalarida yashashadi va qishloqxo‘jaligi faoliyati bilan tanishishadi yoki baliqchilarning oilalarida joylashishadi va baliq oviga chiqishadi;  ekologik – turistlar piyoda poxod uyushtirishadi yoki mahalliy turistlarning kuzatuvida sayohatga chiqishadi, mahalliy o‘simliklar dunyosi, hayvonot olami, ekologiya bilan tanishishadi. Turizmning bu turi so‘nggi yillarda tobora ko‘proq e’tiborni jalb qilmoqda.;  piyoda va velosipeddagi turlar – yo‘l bo‘yidagi mehmonxonalar, yotoqxonalar, xususiy uylar, pansionatlarda to‘xtab, mahalliy aholi va uning madaniyati, atof muhit va diqqatga sazovor joylar bilan tanishgan holda pyoda yoki velosipedda yoki piyoda sayohat qilish. 2.Sayohatlarning maxsus motivlariga asoslangan turizm shakllari Turizmning alohida motivlarga asoslangan shakllarini rivojlantirish va rejalashtirish maqsadga muvofiq: 1. Suv transportida sayohat qilish – kemalarda kruizga chiqish, yaxtalarda sayr qilish, daryolar va kanallar bo‘ylab sayohat qilish. Turizmning bu shakli uchun rejalarda qirg‘oq inshootlarini qurish yoki ta’mirlash nazarda tutilishi zarur.

2. Dacha turizmi – ta’tilga chiqqan yoki pensiyaga ketgan paytda yashash uchun yashash joylarining, kommunal ob’ektlar va xizmatlarning turli tiplarini qurish. 3. Kempinglar va karvonsaroylar – ommaviy diqqatga sazovor joy yoki tarixiy yodgorliklar to‘plangan joy yaqinida kempinglar, avtofurgonlar, turistik avtotransport to‘xtash joyi va boshqa xizmatlarni tashkil qilish. 4. Transportga mo‘ljal olgan turizm – yirik transport qatnovi yo‘llari (vokzallar, aeroportlar) yaqinida joylashgan mehmonxonalar va tranzit yo‘lovchilar uchun turistik xizmatlar. Turizmning bu turi bilan yo‘l bo‘yidagi motellar, ayniqsa, shaharlar chetida va muhim shosse yo‘llari kesishgan joylarda qurish bog‘langan. 5. Yoshlar turizmi – yoshlar va talabalarning bilib olish, sport, ko‘ngil ochish va rekreatsion maqsadlardagi sayohatlari. 6. Ixtisoslashgan motivlarga asoslangan turizm shakllari:  diniy – ibodatchilarning diniy ibodat qilish joylariga sayohatlari (Makkaga haj qilish, Rimdagi Vatikanga va Shchindistondagi Varanasiga borish);  etnik – turistlarning o‘zlari tashlab ketgan vatanlariga yoki ularning ajdodlari yashaganjoylarga borishi;  nostalgik (qo‘msash turizmi) – turistlarning o‘zlari qachonlardir biror hodisada ishtirok etgan joylariga kelishlari. Sarguzasht turizmi Turizmning bu shakli turistlar oldiga qiyin, ba’zan esa jismoniy va shaxsiy jihatdan xavfli vazifalarni qo‘yadigan sayohatlar bilan bog‘liq. Ularga olis o‘lkalarga piyoda borish (Shimoliy qutbga chang‘ida borish),

tog‘ daryolari bo‘ylab turli xil lodkalarda sayr qilish, alpinizm, ovchilik va baliq ovini kiritish mumkin. Demak, turizmning har xil turlarini rejalashtirishda turistlarning bilib olish ehtiyojlarini yanada to‘laroq qondirish maqsadida turistik rayon yoki mintaqaning xususiyatlarini har tomonlama hisobga olish zarur. 2. Turizmni rivojlantirish va takomillashtirishning umumiy jihatida infrastruktura ob’ektlari rivojlanganlik darajasining ahamiyati Turizmning shavllari va turlari ko‘p tomondan tegishli turistik rayonning tabiiy va madaniy resurslariga bog‘liq. Lekin rejalashtirishda turistlar keladigan joylardagi infrastruktura ob’ektlarining rivojlanganlik darajasini baholash muhim ahamiyat kasb etadi. Baza bo‘lmish infrastruktura mamlakat yoki ma’lum mintaqada turizmni rivojlantirishning tarkibiy qismlaridan biri hisoblanadi. Bunda avval infrastruktura takomillashtiriladi, keyin turistik diqqatga sazovor joylar, ob’ektlar va xizmatlar yaratiladi va ekspluatatsiya qilinadi. Turistik infrastuktura o‘z ichiga quyidagilarni oladi: transport (havo, avtomobil, temir yo‘l, suv va boshqa transport), suv va elektr ta’minoti, kanalizatsiya, qattiq chiqitlarni yo‘q qilish, telekommunikatsiya. Bundan tashqari unga atrof muhimtning yuqori sifatini ta’minlashga mo‘ljallangan, ham turistlar, ham mahalliy aholi uchun zarur bo‘lgan elementlar kiradi. Rejalashtirishning boshlang‘ich bosqichi infrastrukturaning barcha elementlari va ob’ektlari bo‘yicha ularning maqsadga muvofiqligi, barqarorligi va iqtisodiy foydasi nuqtai nazaridan miqdoriy va sifat ko‘rsatkichlarini to‘plashdan iborat. Keyingi bosqichda turizmning amaldagi shakllarini hisobga olgan holda infrastruktura ob’ektlarining zarur miqdori, shuningdek turistik bozorning tegishli segmenti qo‘shimcha qabul qilish

mumkin bo‘lgan turistlar oqimi hisoblab chiqiladi. Masalan, turizmning maxsus turlari shiddat bioan rivojlanishi turistik bozorlarning parchalanib ketishiga olib keladi, infrastruktura ob’ektlarini o‘zgartirish yoki takomillashtirishni talab qiladi. Masalan, suv turizmi kema to‘xtaydigan joylarni qurish, «yashil» to‘xtash joylari uchun ko‘rfazlarni tegishlicha jihozlashni; yoshlar turizmi – joylashtirishning arzon vositalari (yotoqxonalar, jamoa bo‘lib tunash joylari)ni, tegishli ko‘ngilochar ob’ektlarni jihozlashtirish bilan bog‘liq. Infrastrukturani rivojlantirish dasturi mavjud bo‘lgan va talab qilinayotgan tegishli ob’ektlarni solishtirish asosida rejalashtiriladi. Natijada ularning mavjud ob’ektlar ilan birgalikda turizmninng turli shakllari va turlariga ehtiyojni qonliradigan darajada kerakli ko‘payishi aniqlanadi. Kompleks milliy yoki mintaqaviy darajada turizmni rejalashtirish bosqichida infrastruktura darajasini dastlabki baholash tegishli tadbirlarni yanada chuqurroq rejalashtirish va ularni amalga oshirish uchun asoslangan moliyaviy hisob-kitoblar qilishga imkon beradi. Infrastruktura korxonalarining quvvatii oshirish ham turistik korxonalar ichki rezervlari, ham quyidagilar natijasida olinadigan qo‘shimcha mablag‘larni kiritish hisobiga amalga oshirilishi mumkin:  turistik mahsulotni realizatsiya qilish;  to‘g‘ridan-to‘g‘ri va o‘zgaruvchan xarajatlarni, shuningdek turistik mahsulotni ishlab chiqish, ishlab chiqarish va realizatsiya qilishga ketadigan doimiy sarflarni pasaytirish;  foydani oshirish;  tashqi va ichki investitsiyalar olish.

Rejalashtirish paytida ko‘plab variantlardan turistik bozorni infrastruktura ob’ektlariga to‘ldirishni ta’shminlash nuqtai nazaridan eng samarali bo‘lgan bir yoki bir nechtasi tanlab olinadi. Milliy mintaqaviy yoki firma ichidagi infrastrukturani rivojlantirishning kompleks rejalariga quyidvagi o‘zaro bog‘langan elementlardan foydalanishni kiritish zarur:  turistlarga xizmat ko‘rsatish uchun ichki transport tizimi;  suv va elektr ta’minoti, qattiq chiqitlarni yo‘q qilish va telekommunikatsiya ob’ektlarini;  mamlakat yoki mintaqaga turistlarning turli transport vositalarida (suv, havo, quruqlik va sh.k) kelishi;  Turizmga taalluqli ob’ektlarni takomillashtirish yoki qurish bo‘yicha tasdiqlanib bo‘lgan va amalga oshriliayotgan rejalar va dasturlarni. Rejalashtirish bosqichida turizmning rivojlanishiga to‘sqinlik qiladigan barcha muhim omillarni aniqlash va hisobga olish va ularning salbiy ta’sirini istisno qiladigan taviyalar ishlab chiqish zarur. Yangi infrastrukturani foydalanishga topshirish yoki mavjudlarini takomillashtirish turistlarning kelishi ko‘payib borishi bilan rejalashtiriladi. Bu ob’ektlarni mukammallashtirish rejalarini ishlab chiqishda ulrdan ham turistlar, ham mahalliy aholi foydalanishini nazarda tutish kerak. Bu transportning turli xillarini, kanalizatsiya, telekommunikatsiya tizimini ta’mirlashga ham taalluqli. Infrstruktura ob’ektlarini rivojlantirishning umumiy rejasi ularning bajarilish muddatiga qarab kattaroq yoki kichikroq qismlarga bo‘linadi (yil, chorak, oy). U o‘zining har bir bosqichini amalga oshirish uchun xarajatlarning hisobini, shuningdek bajaruvchilar tarkibini (davlat, tijorat yoki xususiy tashkilotlar) o‘z ichiga oishi kerak. Iloji bo‘lsa, rejaga

kutilayotgan xarajatlar va daromadlarning hisob-kitobi va ularni taqqoslashni o‘z ichiga olgan yig‘ma tavsif ilova qilinadi. Dunyoning deyarli archa mamlakatlarida turistik infrastruktura ob’ektlarini tuzish yoki takomillashtirishni rejalashtirish va mablag‘ bilan ta’minlashda davlat faoli ishtirok etadi. Bunday mablag‘ bilan ta’minlashning quyiagi turlari mavjud:  alohida turistik loyihalarni, jumladan turistik infrastrukturani rivojlantirish bilan bog‘liqlarini ham amalga oshirish uchun davlat subsidiyalarini ajratish;  turistik korxonalarga imtiyozli zayomlar (imtiyozli foizlarda) berish, zayom berilgan loyihaning amalga oshirilishini doimiy nazorat qilib borish; – tijorat banklari tomonidan turizmni rivolantirishga berilgan zayomlar va subsidiyalarning davlat tomonidan kafillikka olinishi; milliy va xorijiy investorlarni moliyaviy rag‘batlantirish uchun soliq imtiyozlari berish. Rejadagi talbirlar bajarilib borishi bilan ko‘zda tutilmagan sarflar yoki turistik faoliyatdagi o‘zgargan holatlardan kelib chiqib rejaga o‘zgartirishlar kiritish zarur. Xulosa. O`zbekiston Respublikasida turizmni barqaror rivojlantirish mamlakat iqtisodiyotini mustahkamlashga, baquvvat turistik tarmoq yaratishga, turizm infrastrukturasiga davlat ta'sirining boshqaruvini kuchaytirishga, aholining turmush darajasini oshirishga, ekologik xavfsizlikni ta'minlashga, tarix va madaniyat yodgorliklarani saqlab qolishga, tabiatni muhofaza qilish faoliyatining darajasini oshirishga, jamiyatning ma'naviy salohiyatini oshirishga xizmat qiladi. O`z

xususiyatidan kelib chiqqan holda turistik xo`jalik ayni paytda chegaradosh tarmoqlarga yuqori talablar qo`yar ekan, faqat texnologiyalarni takomillashtirish va mehnatni tashkil qilishni yaxshilashgagina emas, balki xo`jalik yuritishning eng samarali shakllarini joriy qilishga, yangi ish joylarini yaratishga ham ko`maklashadi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR. 1.«O`zbekistonda turizmni rivojlantirishning 2005 yilgacha bo`lgan davlat dasturi», O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A. Karimovning 15.01999 yildagi UP-2286 farmoni. 2. O`zbekiston Respublikasining «Turizm to`g`risidagi qonuni». Xalq so ` zi gazetasi 109.1999. 3. Александров А.Ю. Международный туризм. Уч.пособие для вузов.- М.: Аспект Пресс, 200 Биржаков М.Б. Введение в туризм. С.Пб.: Издательский Торговый Дом «Герда», 2004 5 . Лицензирование и сертификацие в туризме. Учебное пособие Дехтярь Г.М.: Финансы и статистика, 2003 г. 6 . Маринин М.М. Туристские формальности и безопасность в туризме.200 7 . Планирование туризма. Учебное пособие. Юреев А.П. Донецк 2003 г. 8 . Харрис Г. Кац К.М. Стимулирование международного туризма в 21 век. (Пер. с анг.) М.: Финансы и статистика.2002. 9 . Trevel Guide Uzbekistan – Tashkent : National Company Uzbekturizm 2003 . 10. Int е rn е t saytlari . www . bashexpo . ru – выставки, конференции www . interunion . ru – туристские ассоциации www . travel - library . com – Электронная библиотека путешествий

Похожие

O’zbekistonda xalqaro turizmni rivojlantirish

Turizmni rivojlantirish rejalarining texnik-iqtisodiy va huquqiy asoslash

Turizmni rejalashtirishning tashkiliy mexanizmi

Razdel turizmni rejalashtirishning strategik jihatlari

Turizmni rivojlantirishni moliyaviy ta’minlashni rejalashtirish