Туризм ва сафарларни ташкил этиш - Экономика - Рефераты

Туризм ва сафарларни ташкил этиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

102 KB

Туризм ва сафарларни ташкил этиш Режа 1. Саёҳат турлари ва шакллари. 2. Сафар ва туризмга тайёргарлик. 3. Пиёда саёҳат турлари ва шакллари.

Саёҳат турларининг классификацияси. Ўз йўналиши, характери ва фаолияти хусусиятларига кўра саёҳат сайр қилиш ва сафар шаклларига ажралади. Сайр қилиш кенг оммага қулай бўлган пиёда юриш, чанғида, велосипед, қайиқ ва бошқа воситалар ёрдамида соғлиқни яхшилаш, организмни чиниқтириш мақсадида уюштириладиган қисқа муддатли оммабоп саёҳат формасидир. Саёҳатнинг бу шаклида кекса, ёш иштирок этиши мумкин. Экскурсия жамоа бўлиб равишда бирон объектга илмий қидирув ёки ўқув мақсадида умумий маданий ривожланиши учун ўтказиладиган тадбирлар. Бундай тадбирлар аҳоли яшаб, ўқиб турган жойларга ёки бошқа шаҳарларга ҳам борганда уюштирилиши мумкин. Туризмнинг бу шакли асосан катта ёшдаги болалар, мактаб ўқувчилари ўрта махсус ва Олий ўқув юртларининг талабалари орасида кенг тарқалган маданий таълим-тарбиявий аҳамиятга молик тадбирлар. Сафарлар ташкилий равишда гуруҳ-гуруҳ бўлиб, пиёда, велосипед, чанғи, қайиқ ва шу каби воситалар ёрдамида жисмоний ривожлантириш ва чиниқиш, ўлкани ўрганиш, ижтимоий фойдали меҳнат қилиш мақсадида уюштирилади. Чидамлилик, кучлилик, тезлик ва бошқа жисмоний сифатларни ҳам ривожлантириш мураккаб сафарларда муваффақиятли иштирок этишни таъминлайди. Спорт сафарлари–бу асосан спортга таалуқлидир. Бундай холларда мураккаб сафарларнинг қийинчилик даражалари, масофанинг узунлиги, табиий тўсиқ, тўсиқларнинг қийинчиликлари, аҳоли яшайдиган жойларга етиб бориш тартиблари, синов сафарлар сони ва бошқа шартлар қўйилган бўлади. Экспедиция- саёҳат бўлиб, у бирон объектни ўрганиш мақсадида уюштирилади. Бундай саёҳат жараёнларида актив ҳаракат, яъни пиёда юриш, чанғида ва бошқаларда юриш, шунингдек пассив ҳаракат йўли билан ўтиш мумкин.

Режали сафарлар аввалдан белгиланган ва фақат махсус ишланган маршрутларлар орқалигина уюштирилади. Бундай ҳолларда саёҳатчиларлар махсус жиҳозлар, озиқ-овқатлар ва инструкторлар билан таъминланади. Хаваскорлик саёхатлари-бунда жисмоний тарбия жамоалари, спорт, туризм, маданият бирлашмалари, сайёҳлар оромгоҳлари, базалари, болалар туризм марказлари, мактаблар ва мустақил алоҳида сайёҳлар мустақил равишда ўз маршрутларини тузадилар, сафар жараёнида ўз-ўзларига хизмат қиладилар. Сафар учун танланган худуд. Саёҳатни энг аввало ўз вилоятини, худудини ва ўлкани ўрганишдан бошлаш жоиз. Биринчи бор сафарга чиқаётганда ноқулайликлар келиб чиқиши турган гап. Ўз худудини саёхат қилиб кўриб, ўрганиб бўлгач аста-секин ўзга юртларга танишиш учун сафарга чиқиши мумкин. Сафар учун жойни сайёҳлар диди ва қизиқишига қараб танлайдилар, яна сафар қизиқарли бўлиши учун қулай фурсат, керакли йўл ҳаражатлари, транспорт ва бошқа нарсалар тўлиқ бўлиши лозим. Саёҳатчилар уюшмаси барча сайёҳлар учун, туризмни доимий фаолияти учун махсус “Саёҳатчилар сафар йўналиш” режасини тузади. Жамоа гурухлари. Сафар фалокатсиз, осуда, омадли ўтиши энг аввало яхши жамоага боғлиқ. Сафарни уюштиришга 1-2 бошловчи саёҳатчи бўлади. Ўша бошловчи сайёҳлар йўналишни, саёҳат учун жойни ва режасини тузиб, шерикларни таништиради. Саёҳат йўналиши, ҳаракат харитасини, худудий ҳаракат чизмаси шу ташкилотчи сайёҳда бўлади. Йўлбошловчиларни танлашда бошлиқлар жуда эхтиёткор ва уддабурон бўлиши керак. Жамоадаги вакиллар бир хил ёшда, спорт билан шуғулланган, қизиқишлари, қарашлари, мақсад ва вазифалари, билим ва малакалари мос келиши зарур. Саёҳатчилар жамоаси асосий таянчи 2-3 киши бўлиб қолганлари ҳар-хил вазифа бажарувчи шахслар бўлиши мумкин. Баъзида бу саёҳатчилар жамоаси оилавий бўлиши ҳам мумкин. Улар ўз фарзандлари билан 2-3 та оила бўлиб келиши ҳам мумкин.

Туризмга ишлаб чиқариш корхона жамоаси, жисмоний шахслар, юридик шахслар ҳам жамоа бўлиб чиқиши уларни бир оз хордиқ чиқириш лозимлигини англатади. Сафардан олдин саёҳатчиларни тайёрлаш керак. Оилавий машғулотлар, туристик-техника машқларини ўрганиши лозим. Тайёргарлик жараёнида жамоадаги сайёҳлар бир-бири билан дўст бўлиб танишиб оладилар. Бу сафар учун энг муҳим нарса хисобланади. Асосий мақсад ва вазифа саёҳатни мазмунли, наъмунали тарзда ўтказиш. Саёҳатчилар уюшмаси қоидасига кўра туризм V -турга бўлинади. I - II - III турда сафар жамоаси 4 кишидан кам бўлмаслиги, IV - V турга кўра эса 6 кишидан иборат бўлиши керак. Чанғили юриш, шимолий вилоятлардаги сайёҳлар жамоаси 8 кишидан кам бўлмаслиги зарур. Мажбуриятлар тақсимоти. Саёҳат вақтида кўзланган худудга етиб жойлашиб олган ҳар бир сайёҳ учун мажбурият тақсимланади. Бу жараёнда малакали мутахассис-сайёҳ ўз билимини ишга солиши зарур. Бу саёҳат бошлиғи хисобланиб, у жисмонан ва маънавий етук бўлиши, устамон бўлиши саёҳатда жуда асқотади. Албатта бошлиқ жамоа орасидаги обрўли, тажрибали, гапини ўтказадиган киши хисобланади. Бу бошлиқ дарҳол танланмайди. Унинг номзоди уюшмада, спорт тўгаракларида, ташкилотларда овоз билан белгиланади. Қолган иштирокчиларга эса вазифалар тақсимланади, яъни бошлиқ тарафидан, бошлиқ ўринбосари, хисобчи, хўжалик ишларини юритувчи, хўжалик ишчилари ва тиббий ёрдамчилар. Бундан ташқари жавобгар шахслар ҳам белгиланади. Масалан: анжомлар устаси, кундалик ёзувчи, гербарий ёки маъданли- минерал коллекциялар тўпловчи, об-ҳавони кузатувчи, кинооператор, суратчи бўлади. Йўналиш режаси. Сафар йўналишини режалаштиришда барча вакиллар иштирок этадилар. Кўп шаҳарларда саёҳатчилар клублари бўлиб, у ерда йирик туристик марказлар фаолият кўрсатади. Спорт кўнгилли жамияти ҳам туризм учун керакли маслаҳат ва ёрдамларини берадилар. Сафар ана

шундай клублар, жамиятлар билан хамкорликда уюштирилса мақсадга мувофиқ бўлади. Биринчидан саёҳат қизиқарли ва яхши ўтиши учун гуруҳ аъзолари атроф муҳитни, қадимги тарих ва бир қатор географик ўринларни, маҳаллий шарт-шароитни билиши керак. Борган жойнинг удумларини, табиий шароитини, аҳоли ҳаётини билиши ҳам зарур. Иккинчидан эса саёҳатга чиққан ҳар бир саёҳатчининг соғлиги жойида бўлиши, спорт билан шуғулланган бўлиши, хавфли вазиятларга тайёргарлиги бўлиши шарт. Энг асосийси ҳам шуки у жисмонан саёҳатга лаёқатли ва тайёр бўлиши керак. Гурух аъзолари саёҳат йўналишини белгилашда аниқ мақсадни кўзлаши керак. Саёҳат йўналиши харитаси чизилади, саёҳат қиладиган жойлар масофалари махсус асбоблар ёрдамида ўлчанади. Жисмоний тайёргарликка, атрофни қанчалик билишлигига, аъзоларнинг тўрваси оғирлигига қараб харитадан йўналиш ҳаракати белгиланади. Шуни унутмаслик керакки кундузги юришда саёҳатни оғир кечиши фақат масофада эмас, балки тўрвани оғирлигида, ёхуд рельфда, қорни қандайлигида, шамолни кучида ва бошқа холатларда бўлиши мумкин. Саёҳат жойини ўрганиш. Бу жараён йўналиш тартибини тузаётган бир пайтда бажарилади. Сайёҳлар сафарга бориладиган жойнинг географик ўрнини, об-ҳавосини, дарёлари, кўлларини холатини билиши учун ўша жойдаги адабиётлардан танишишлари, аввал у ерда бўлган туристлардан билишлари ҳам мумкин. Иштирокчи сайёҳлар олдиндан махаллий рельфни, худуд об-ҳавони ҳароратини, саёҳат объектининг маълумотлари билан танишади. Саёҳат бошида, биринчи бор сафарга чиққан аъзоларга ёзма равишда маълумот беришади. Адашиб қолмаслиги учун уларга кўзланган мақсад, сафар харакатлари тўлиқ тушунтирилади. Саёҳат фойдали характерга ҳам маҳаллий ташкилот учун соғломлаштириш мақсадига ҳам эга бўлади. Узоқ саёҳат учун рухсатнома олиш. “Ўзига хизмат кўрсатувчи” худудий ташкилот қонунига мувофиқ саёҳатчилар гуруҳлари сафарлари

уюштирилади. Сафар қандай турда бўлмасин у катта маъсулият билан амалга оширилади. Бу гуруҳлар тайёргарлигини шериклар йиғишдан, сафар йўналишини белгилаш, аъзолар амалий билим малакаларини ўрганиш баробарида бу саёҳат сафарига рухсатнома олиш албатта лозим. Йўл хужжати I турдан паст бўлган саёҳатчи гуруҳ учун-йўналиш варақаси берилади. Бу варақалар номерланган, қайд қилинган бўлиб саёҳатга чиқаётган гуруҳ бошловчисига берилади. Сафардан келгач яна, олган ташкилотга қайтарилади. Саёҳатчиларнинг I - V турдаги ҳаракат йўналиши учун эса-йўналиш дафтарчаси берилади. Бу дафтарча варақасидаги бланкалар тўлдирилади. I - V йўналишдаги сайёҳлар гуруҳи сафарни қийинлигига ҳам баҳо бериши керак. Улар сафарни баҳолайдиган масъул комиссиялардан ишонч қоғози олинади. Ишонч қоғози саёҳатчилар жамоа бўлиб, ташкилотдан кетаётганида дарак беради. Терма гуруҳлар эса клубда туристик жамиятда ўқиганлигидан далолат беради. Хуллас хужжатлар ноқонуний юришни, давлатни мухофаза қилиш ва уни дахлсизлигини таъминлаш учун берилади. Бу ишонч хатида саёҳат сафар ҳаракат режаси, йўналиш ва уни ҳолатлари: шахсий ва гуруҳни тайёргарлигини, озиқ-овқат билан таъминланишини, саёҳатчилар ҳақида тўлиқ маълумотни, уларни саёҳатдаги вазифаларини, саёҳатдаги хавфсизлик чора тадбирлар рўйхатини ва сафар жойи ҳақидаги тўлиқ маълумотни саёҳатчилар ўрганганлигини баён этади. Сафарга гуруҳни тайёрлаш. Саёҳатга отланишда деярли 4 ой аввал гуруҳ аъзолари доимий тайёргарликни бошлайдилар. Тезкор ҳаракатли машқлар, югуриш, амалий жисмоний ва спорт машқлари, туристик техник машқлар билан шуғулланадилар. Аввалига саёҳатгача, 1-2 ой умумий машғулотлар ҳеч қандай юксиз, узоқ масофага юриш билан ўтказилади. Кейинроқ эса текширув машғулотлар 1-2 хафтага чўзилади. Бу тайёрлов саёҳатга 1 кун қолганда якунланади. Барча аъзолар сафарга кетишдан 1 ой олдин тиббиёт кўригидан, врач назоратидан ўтиши керак.

Пиёда саёҳат. Оддий пиёда саёҳати истаган худудга таътил ва дам олиш кунлари уюштирилади. Мураккаб пиёда сафари мамлакатимизнинг тоғли ва даштли ҳамда ўрмон ҳудудларига сой ва дарё бўйларига, денгиз қирғоқларига ташкил этилади. Бу туманларда сайёҳлар спорт ўйинларини, қидирув илмий изтопар топшириқларини бажарадилар. Ўртача мураккабликдаги саёҳатлар яшаш ҳудудлари атрофига маданият марказлари ва тарихий обидаларга саёҳатлар шаклида ўтказилади. Мураккаб йўналиш тоғли худудлардан, давонлардан ўтиб марказий йўллардан юрилади. Юқорида кўрсатилганидек барча турдаги йўналишлар мураккаб хисобланади. Сафар ҳаракати бошлашдан олдин барча билим ва тажрибага суянган холда гуруҳ кучлари, жисмоний ҳаракатлари тайёргарликлари синалади. Шундай саёҳат йўллари борки катта хавф яратади, машғулотлар бежиз ўтилмайди. Тоғли худудларда тоғ кўчиш хавфи, қор кўчиш, кўчки, сел, шамол туриш сайёҳлар бу қийинчиликларни енгишига ишончи бўлсин. Денгиз тепасидан ўтиш, юқори баландлик ҳар-хил чуқурликлар, кўзланган жойни қидириш каби қийинчиликлар. Масофалар хисоби аниқ ва тўғри бўлиши зарур. Ҳаракат йўналиши вақтида озиқ-овқатга қараб силжиган маъқул. Пиёда саёҳатида олдиндан барча асосий азимутларни, жойларни ўлчаб олиш керак. Харитада фалокат холатлари эҳтимоли бўлган жойлар қизил қаламда белгиланади. Режага асосан маҳаллий азимутларни ўрганиб оламиз. Қаерда кўл, дарё, қуруқлик, ўрмон борлиги аниқланади. Махсус белгиланган асосий марказий азимутдан туриб жойни кузатиш лозим. Темир йўл, магистрал йўл бўлса эҳтиёт бўлинг. Бир оз хатога йўл қўйилса режа бузилади. Яни азимутлар кесишиб қолса нохуш холатлар келиб чиқади. Маҳкам тортилган осма йўлдан аста ҳаракат қилишда махсус кийим, белбоғ, қисқичлар, умуман барча саёҳат либоси текширилган бўлиши зарур. Акс холда тросдан ўтаётиб ишламай техник ҳолат бузилса фалокат холати рўй беради. Тоғли худудларда юриш қизиқарли, осон туюлсада маъсулият ва

чаққонлик талаб қилинади. Фалокат ҳолатида дарҳол қутқарув гуруҳларини огоҳлантириб, ёрдам сўралади. Кийиниш, жихозланиб олиш пиёда ва тоққа чиқувчилар учун зарурий ҳолат. У енгил, содда, ҳамма зарурий нарсалар бўлсин. Тўрва жойлашуви. Маҳсулотлар тўрвага текис қилиб тўғри жойлаштирилади. Аввало шакар, консервалар солинади. Ҳар бир нарсадан кейин картон қўйиб яна бошқа махсулотлар қўйилади. Тўрва таги текис бўлиши керак. Картонлар билан жойлашса бори-йўғи 100-150 гр оғирлашади, аммо қулай ва кўтариш учун осон бўлади. Тўрва чўнтакларига тахланувчи нарсалар свитер, кийимлар, майда нарсалар билан тўлдирилади. Тўрва қопқоғи маҳкам ёпиладиган тарзда текис жойлаштириб бўлинди. Тепа қисмига енгил оғирликдаги буюмлар қўйилади. Тўрва иплари белбоғлари тортиб бойланади. Ташқи чўнтакларга керакли буюмлар солиб беркитилади. Орқасидаги елкага илувчи мосламалар ўзига мослаштириб олинади. Қозон, кастрюллар қопламаларга солинади ва тўрва тагига солинади. Асбоб, қуроллар ҳам тўрвани пастки қисмига солинади. Орқа тарафдаги ҳалқадан 2 та арқон ўтказилган, 1 томондаги арқон тўрвани тўлиқ айлантириб бойланади. Яна бири эса тўрвани ён томонига қияроқ қилиб тортилади. Ботиб кетмайдиган, белларга қаттиқ тегмайдиган қилиб жойлаштириш зарур. Нарсалар шундай солиниши керак, чунки юк бир-хил оғирлик бериб туриши керак. Мувозанатни бир хил бўлиши учун юклар бир текис, бир-хил жойлаштирилади. Бу сафар чоғида енгил, қулай бўлиб кўтарилади. Ҳаракат чоғида оғир юк бир оз саёҳатчини толиқтиради. Йўл юравериш ҳам тўғри келмай, вақти-вақти билан бир хил тарзда дам олиб турилади. Озиқ-овқатларни, асбоб, анжомларни кўтариб юравериш қийин. Кўпинча нохуш холатни келтириб чиқаради. Дам олиб юрилсагина соғлом саёҳат уюштирилади. Буларга асосий сабаблар бор: йўл ҳаракатига амал қилиш; акклиматизация, бу тоғли районлардаги, сафарда, баландлик 2000- 3000 м бўлган жойларда 2-3 кун дам олинади. Максимал юриш ҳаракати

вертикал тепаликларда 600 м ошмаслиги зарур. Тўрва оғирлиги сайёҳ кучи билан мос бўлиши зарур. Унинг нормал оғирлиги ёшга, жинсга, соғлик ва жисмоний холатга қаралади. Сафарда саёҳнинг ҳаракати, кайфияти ҳам назорат қилинади. Бир кунлик саёҳатга юк унчалик катта бўлмаслиги керак. Саёҳат давомида камроқ тўхтаса ҳам бўлаверади. Унча мураккаб бўлмаган кўп кунли саёҳат учун соғлом сайёҳ эркаклар 15-18 кг, аёллар эса 10-12 кг юк кўтаради. Тоғли ва ўрмон, даштдаги саёҳатда жуда кўп масаллиқ, маҳсулот, кийим, асбоб- анжом олинади. Баъзида бундай жойларга соғлом сайёҳлар гуруҳи боради. Бу холда эркаклар юк оғирлиги 22-28 кг ни, аёлларники эса 18-22 кг ни ташкил этади. Албатта бунда оғир хасталик, жароҳатланиш, хаттоки фалокат холати ҳам учраши мумкин. Яна бундан оғир юкларни ҳам кўтаришга тўғри келади. Бу оғирлик эркакларда 35-40 кг юк, аёлларда 25-27 кг бўлади. Бундай юкни зинҳор кўтариб пиёда тоққа, тайгага ҳам чиқиб бўлмайди. Уларни верталёт, автомашинада олиб бориш мумкин. Юқорида кўрсатилган оғирликларни саёҳат йўлбошчиси белгилайди. У ҳар бир сайёҳ кўтараётган тўрва бошлиқ назоратидан ўтади. Сайёҳ юки керакли нормадан ортиқ бўлса бошлиқ озайтиради. Сайёҳ бошлиқни кўрсатмасига бўйсуниши керак, чунки у сайёҳ кўтариши керак бўлган тўрва оғирлигини ёддан билади. Баъзи холларда ўзбошимчалик оқибатида оғир юк билан сайёҳ жароҳат олиши, соғлигини йўлдаёқ йўқотиши, шериклардан орқада ажралиб қолиши мумкин. Соғлиги бир оз ёмонроқ сайёҳга тўрва оғирлигини врач назорат қилади. 2-3 кунлик сафарда юкни сайёҳ кучига қараб кўтартириш лозим. 1 кунлик сафарда юкларни транспортда олиб бориб умуман тўрвасиз қуруқ юриш ярамайди. Юк билан саёҳатга чиқиш жисмоний ривожланиш ва тайёргарликни таъминлайди. Юк оғирлиги организмга, тез юрилса, кўпроқ ҳаракат қилса, қадамлар катталашиб тезлашса сезилади. Юқорига чиқаётганда оғирлик юракка, пастликка тушаётганда эса оёқ мускулларига таъсир кўрсатади.

Сайёҳ кун тартиби. Саёҳат узоқ муддатлими, бир кунликми барибир кун тартибига эътибор берилади. Махсус белгиланган кун тартибини йўлбошчи бошлиқ тузади. Соғлом сайёҳ тўрва билан 1 кунда бемалол 20-25 км босиб ўта олади. Биринчи кунлари оғир тўрва билан узоқ водийларда, тоғларда, давонларда бир кунда 15-18 км юради. Юклар бир оз холи бўлганда тоғ ва ўрмонларда, сайёҳлар 18-20 км пастликка юрилади, ўтлоқларда эса 30 км гача. Бир кунлик сафарларда енгил тўрваларда янги сайёҳлар 15-20 кмни, тайёрланган саёҳатчилар эса 30 км ни босиб ўтади. Ҳаракатланиш тезлиги, вақт тежамкорлиги навбат билан юриш ва дам олиш белгилайди. Кечки пайт эртароқ ухлаб, эрта туриш керак. Эрталаб тоза ва беғубор ҳаво бўлади. Кун тартиби саёҳат чоғида қуйидагича белгиланиши шарт: туриш-6.00-7.00да, хожат ва бадантарбия хамда нонушта соат 9.00 гача ва сўнг ҳаракатни бошлаш. 13.00 дан, тушлик, дам олиш, йиғилиш 15.00 гача, сўнг яна юриш ҳаракати. 19.00 дан, кечки йиғин ва овқат, дам олиш 22.00 гача. Тоғли саёҳатларда уйғониш 5.00-6.00 да, хожатхона, бадантарбия, нонушта 6-7.00 да, йўналиш 11-12.00 гача тушлик, дам олиш, йиғинлар 13.30- 14.30 гача, (тепалик давонлардан ўтиб бўлгач) яна юриш 18.00-19.00 гача. Ҳар 50 дақиқа орасида 10 минут дам олинади. Давонлардан ўтгач 20 минут дам олиш керак. Тоғларда, тепаликларда оғирликни, юриш тезлигини озайтирмоқ зарур. Агар қияликлар ўткир бўлса 20-40 минут дам олинг. Оғир тўсиқли ва ғовлардан иборат саёҳат бўлса вақти-вақти билан дам олиш зарур. Чунки йўл ҳаракат толиқтириб қўяди. Тушлик учун 1-1,5 соат ажратилади. Тошли ҳудудларда тоғларда юриш эрталаб бошланиши мумкин. Машғулотда сайёҳнинг ҳолати, юриш туриши бузилса, организмда ўзгариш бўлса жиддий оқибатлар бўлса тўлдирувчи қўшимча дам олиш лозим. Тайёрланган сайёҳлар ҳеч қачон нохушлик келтирмай бемалол узоқ юра олади, янги сайёҳлар эса белгиланган кун тартибига кўника олмайди.

Ҳаракат тартиби. Тажрибали саёҳатчи йўл бошчи бўлади. Шунингдек кузатувчилик ҳам қилади. Кузатувчи шерикларни орқада қолиб кетмаслигини, чарчаган бўлса дам олишини назорат қилади. Аъзоларига ёрдам кўрсатиб, хавф хатарни огоҳлантиради. Саёҳат чоғида қаторни олдинги сафига чарчаган, нимжонроқ сайёҳни қўйиш зарур. Юриш тезлиги ошса улар орқада қолиб, ортиқчаман деб ўйлаши мумкин. Хафа қилиб қўймай деган бошлиқ ўшандай аъзони ўша олдинги жойига қўйиб, доимо назорат қилиб гуруҳдан қолиб кетмаслигини, аҳволини сўраб руҳлантириб туриш зарур. Холатини кўриб ёмонлашган бўлса бир оз секинроқ юришади. Агар қоронғида юрилса кучсизроқ сайёҳ гуруҳни йўқотиб қўймаслиги учун бошлиқдан кейинги қаторда тургани маъқул. Бошлиқ ўз ўрнига тез-тез бошқа сайёҳни қўйиб турса, ўзи эса 2 ёки 3-ўринда кетиб унга насиҳат қилиб маслаҳат бериб кетса гуруҳни орқасини ҳам кўриб назорат қилиб боради. Саёҳат юриш тезлиги жамоанинг дўстлигида, саёҳат қонун-қоидаларини билишлигида. Юк кўтаришга ҳам эпчиллар тўрваси кучсизроқлардан кўпроқ бўлиши ҳам мумкин. Шунда улар эпчилларга тенглаша оладилар. Юришида ҳам муаммолар туғилмайди. Ўрмонларга ёхуд тоғларга саёҳат вақтида оғир юк бўлса, сафар масофаси узоқ бўлса, об-ҳавоси ёмонлашса юк ташиш учун от ва эшакдан ҳам фойдаланилади. Битта от ўрмонда 50-65 кг қияликларда, тўғри йўлда эса 70-90 кг ни, эшак эса 40 кг ни, туя 180-250 кг ча юк кўтариб юради. Юк мосламаси 2 та ёнда махсус тайёрланади ва уни арқон билан крест қилиб бойланади. Иккала ёнлама арғамчида маҳкамланиб отга осилади. Арғамчида боғланиб қатирилади. От қимирлаганда юк янада зичлашади. Бу ишни 2 ёки 3 киши бажаради. Юк мослашиш пишиқ бўлса, арғамчилар тўғри ўраб боғланса юк ўнг ёки чап тарафга оғиб кетмайди. Отда ҳам ноқулайлик келтирмайди. Энг яхши қулай юк ташувчи туя хисобланади. У бошқа жониворлардан 2,3 баробар кўп юк кўтаради. Тоғдан, далалардан, ўнқир- чўнқир кенгликларда, давонлардан ҳам бемалол ўтади. Лекин уни доим хайдаб бошқариш зурур.

Даштда ҳаракат йўналишини пиёдалар ва отларга мослаб танлаш лозим. Йўл, қиялик, сувлик, тоғлик йўллари одам юрадиган йўлдан баъзида юк кўтарувчи жониворлар юрмайди. Одамни йўлини ҳайвон билан алмаштириб бўлмайди. Улар изидан сайёҳларни қидирманг. Дарё булоқлар аниқ белги бўлади. Саёҳатчилар тепалик ва қояларни белги қиладилар. Босиб ўтган масофани билиб, йўлни қанчасини босиб ўтганини билиш учун асосий белгилар бўлсин. Бунга булоқ, қоя, қирғоқлар мисол. Мўлжалдан барибир адашиш мумкин. Адашиб йўл йўқолса дарахтларни белгилаб, денгиз ёки дарё қирғоғига келиш зарур. Бир амаллаб йўл чизиғи дарахтлардан билинади. Азимутга қараб силжиганда белгиланган ҳаракат чизиғида адашиш мумкин эмас. Агар жудаям зарур бўлсагина уни тўғрилаш лозим, ўшанда ҳам қирғоқдан чиқиб олинади. Аниқ йўналишни компасда аниқлайсиз. У жуда кўп хато қилдирмайди. Йўл чизиғини саёҳатда аввалроқ харитадан белгиланг. Азимутларни ажратиб умумий назоратини олиб, компас билан бошланг. Саёҳатчилар кийими. Кийиниш саёҳатчи учун оддий, енгил ва қулай бўлиши лозим. У пахтадан тўқилган газламада тикилган комбинезон, машғулотга киядиган спорт кийими, жунли шим ва кастюм, силлиқ матоли куртка, енгил плашч, шапкали ёмғирдан тўсувчи ёпинчиқ, балон куртка, кенг тикилган бўлиши керак, чунки орқага тўрва осилади. Кавбойка, футболка, майка, трусик, енгил йўллик шапка ва рўмол, дастрўмол, енгил ботинка, ёки тери туфли товони паст бўлсин. Товони шилинган резинкадан бўлса яхши, крассовка, кеда, енгил тапочкалар, 1 жуфт жунли хамда ярим жунли пайпоқ, шунингдек ҳар бир сайёҳ ўзи учун тўрва ип, игна, туалет буюмлари; кичик ипли халтачалар; сирли чўмич ва лаганча, қошиқ, вилка,чашка ва коса. Баҳор ва ёз ойларидаги сафарга ҳам иссиқ кийим олинади. Ҳаво ҳарорати тоғли районларда ўзгарувчан бўлади. Чармли кастюм-шим, иссиқ куртка, бризент матодан куртка, жун нимча. Ботинкаларни бир оз каттароғи олинади, сафаргача юриб уни бир оз юмшатилади. Орқаси ва панжаларни қисмасин, оёғингиз зич эмас эркин турсин. Пайпоқни 2 та кийинг, ипли ва

жунли бўлсин. Оёғингизга юмшоқ ва қулай ўрнашсин. Бир неча бор оёқ кийимингизни кийиб ечинг. Агар ҳамма учун битта бўлса тўрва катта бўлади, ўзига бўлса ўртача катталикда бўлсин. Тўрва ичи қуруқ ва тоза бўлади, тешик, йиртиқ жойлари бўлмасин, илувчи мосламалари ва чўнтаклари текширилсин. Гуруҳли жиҳозлари ўткир болта, енгил лезвия, 2 та ушайдиган қулоқли альюмин кастрюл, 2 та яхши идиш, сирланмаган челак, зангламайдиган қозон, ошхона пичоғи ёки чалавзар, капгир, полиэтилен плёнка, тиббиёт холтачаси, фото ёки киноаппарат, идишлар учун ниқоб, гугурт, занжир, темир трос диаметри 3 мм ли илмоқлар, олов устига илиш учун кастрюл. Ёғочга бойланган қошиқ, у чўмич вазифасини ўтайди. Чодир энг керакли анжомдир. 3-4 кишилик чодирлар ишлатилади. Тунаш учун енгил жунли чойшаб олинади ёки ётоқ қоплари синтетик пахтадан тайёрланади. Алмаштириш чойшаблари, 1 жуфт ипак ва 1 жуфт жун пайпоқ олинади. Ундан ташқари электрофонар гуруҳ учун 1 та, дафтар, ручка, қалам, устара, ингичка ва йўғон игналар, тугмалар, лахтак, газламалар, гугурт, ҳужжатлар, харита, ёндафтар. Гурух тайёргарлигида 1 кунлик саёҳат учун енгил чодир ёки бошпана бўладиган, қуёшдан тўсадиган қурилма. Тиббиёт аптечкаси, турли меҳнат қуроли, асбоблар, ўткир пичоқ, катта игналар, каноп ип, бигиз, камар, чодир учун арқон, катта болта ёки дурадгор болта, шамлар керак.

Адабиётлар 1. Абдумаликов Р. “Саёҳат саҳифалари”. Тошкент. 1987 й. 2. Абдумаликов Р. “Туризм”. Тошкент. 1987 й. 3. Мусаев П. “Сайёҳликка кириш”. Тошкент. 1993 й. 4. Бардин К.В. “Азбука туризма”. М., 1984 г. 5. Болдирев Р.Р. “Сложнўе туристические походи”. М., 1979 г. 6. Батиров Ф.Х. “Ўзбекистон тарихий обидалари сари”. Т. 1994 й. 7. Васильев П. “В помоҳь инструктору туризма”. М., 1990 г. 8. Власов А. “Турист” Киев. 1977 г. 9. Гранильшиков Т. “Горьний туризм”. М., 1988 г. 10. Кронф Ф. “Спасательние работи на горах”. М., 1991 г.

Похожие

Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарида меҳнатни ташкил этиш ва ходимларни бошқариш

Менежментни ташкил этиш

Туризм маршрутларини ўтказишни амалда ташкил қилиш

Пул айланиши ва уни ташкил этиш

Стандартлаштиришни ташкил этиш ва стандартлаштириш технологиялари