Turistlarga maxsus transport vositalarida xizmat ko‘rsatish - Экономика - Рефераты

Turistlarga maxsus transport vositalarida xizmat ko‘rsatish

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

507 KB

Turistlarga maxsus transport vositalarida xizmat ko‘rsatish Reja: 1. Turistlarni itlarda tashish. 2. Tuyoqli hayvonlarda yo‘lovchi tashishning ekzotik turlari. 3. Fil – turistlar uchun eng tomoshabop hayvon . 4. MDH va jahonning hayvonot bog‘lari .

Turistlarni itlarda tashish Cizlar bilan 3 ma’ruzada harakat usullari bo‘yicha hayvonlarning yordami bilan turistlarni tashish mumkin ekanligi xaqida aytib o‘tilgan edi, shulardan biri, it yovvoyi bo‘ridan tarqalgan bo‘lib, inson uni qo‘lga o‘rgatgan. Itdan qo‘riqlash, poda boqish, ov qilish, yo‘lovchi va yuk tashish maqsadlarida foydalaniladi. Shimolda itlar chana tortadi. Bir chanaga 10-20 it qo‘shiladi. Shu holatda itlar qorli hududlar bo‘ylab ancha og‘ir (200 kg gacha va undan ortiq) yuklarni chanada tashishga qodir. Chekka Shimolda yo‘llar bo‘lmagan sharoitlarda itlar qo‘shilgan chana qorli hududlar bo‘ylab harakatlanishning birdan-bir yagona usulidir. Alyaska bo‘ylab it qo‘shilgan chanalarda sayohat qilish Jek London asarlarida tavsif etilgan. Itlar sayohatchilarga Janubiy va Shimoliy qutbni zabt etishga ko‘maklashgan. Bunday sayohatlarni tashkil etishda o‘z yukidan tashqari itlarga oziqani ham rejalashtirish zarur. Bu ham chanada ma’lum joyni egallaydi va yuk bo‘ladi. Bugungi kunda qorli hududlar bo‘ylab it qo‘shilgan chanada sayohat qilish ekzotika hisoblanadi. Ekstremal turizm guruhlari uchun ko‘p kunlik sayohatlar tashkil etiladi. Qutbga yaqin joylarda, masalan, Finlyandiya, Norvegiya, Kanada va Alyaskadagi turistik markazlarda turistlar uchun ko‘ngilochar tadbirlar uyushtiriladi. Mahalliy aholi turistlar uchun tashkil etadigan milliy bayramlarda va ko‘rgazmali namoyishlarda it qo‘shilgan chanalardan faol foydalaniladi. It qo‘shilgan chanalarda safari — Finlyandiyaning qishki kurortlarida, ayniqsa, Laplandiyada turistlar uchun o‘tkaziladigan ko‘ngilochar tadbirlarning muhim turi. Bu yerda turistlarga itlarni chanaga qo‘shish , it qo‘shilgan chanani boshqarish

o‘rgatiladi. Har xil uzunlikdagi manzilni it qo‘shilgan chanada bosib o‘tish yoki hatto 300-400 km ga sayohat qilish ko‘zda tutilgan turlar ham bor. Safar oxirida turistlarga (tabiiyki, ma’lum haq evaziga) it qo‘shilgan chana haydovchi sertifikati beriladi. Itlardan sayohatlarda ov qilish va qo‘riqlash maqsadlarida ham faol foydalaniladi. Itlarning dekorativ zotlari ham mavjud. Ko‘ngilochar tadbirlar qatorida it poygalari o‘tkaziladi. Milliy va xalqaro it ko‘rgazmalari ham muhim ko‘ngilochar tadbir hisoblanadi. Mazkur tadbirga tashrif buyurgan tomoshabinlarga xizmat ko‘rsatishdan tashqari, turistik tashkilotlar zimmasiga ishtirokchi-turistlar va ularning itlariga xizmat ko‘rsatish majburiyati ham tushadi. Ba’zan puldor turistlar sayohatga o‘z itlari bilan birga chiqadi. Mehmonxonalarda mijozlarning itlarini saqlash uchun maxsus joylarni hamda ularni tashish shartlarini ko‘zda tutish sayohatlar tashkil etishda muhim ahamiyatga ega. Ko‘rlarni yetaklab yurish, favqulodda hollar (zilzila, ko‘chki tushishi, avariya va h.k.)da va qutqarish tadbirlarida odamlarni qidirish itlarning muhim funksiyalaridan biri hisoblanadi. Mexanik transport vositalaridan foydalanishda itlarni tashish masalasi ko‘ndalang bo‘ladi, ularni transportda (masalan, temir yo‘lda, samolyotda va shu kabilarda) tashishning maxsus qoidalari, tariflari va usullari ishlab chiqiladi. Tuyoqli hayvonlarda yo‘lovchi tashishning ekzotik turlari Tuyoqlilar turkumi vakillari — bug‘u, eshak, xachir, ot, ho‘kiz, qo‘tos va tuyadan inson qadim zamonlardan beri yuklarni va sayohatchilarni tashish uchun ham, turli yuk ortilgan aravalarni tortish uchun ham foydalanib keladi. Ot sayohatlar uchun va harbiy maqsadlarda, yuk tashishda, arava tortishda, qishloq xo‘jaligida foydalaniladigan insonning eng yaqin yordamchilaridan biridir. O‘rta Osiyoda va Yevropaning janubi-sharqiy qismida xonaki otlar miloddan avvalgi 3-ming yildan ma’lum edi. Otlar ko‘p asrlar mobaynida asosiy transport vositasi, qishloq xo‘jaligining asosiy ish hayvoni edi. Shuningdek armiya uchun ham juda ko‘p ot talab qilinardi.

Dunyodagi barcha mamlakatlarda 250 dan ziyod ot zotlari mavjud. Shundan 50 dan ortiqrog‘i MDH mamlakatlarida va 8 tasi O‘zbekiston hududida urchitiladi. Hozirgi zamon otlari bir-biridan tana tuzilishi bilan farq qiladi. Shular jumlasiga egarlab salt miniladigan otlar; salt miniladigan, aravaga yoki chanaga qo‘shiladigan yo‘rg‘a ot zotlari; og‘ir yuklarni tortadigan yukchi otlar kiradi. Qishloq xo‘jaligida mexanizatsiyalashning rivojlanishi bilan ot boqiladigan ko‘pchilik mamlakatlarda XX asr o‘rtalaridan boshlab otning ot sporti, turizm, go‘sht va qimiz olish uchun mo‘ljallangan zotlari yetishtirilmoqda. Poni — kichkina ot, bolalar uchun ayniqsa qiziqarli, bolalar parklari tomoshalari tizimida keng qo‘llaniladi. Maxsus yetishtiriladi. Janubiy qutbni zabt etishda Skott ekspeditsiyaga bir nechta chidamli poni olib ketgan. Ot yetishtirish xo‘jalik tarmog‘iga aylangan. Eron, Hindiston va boshqa mamlakatlarda yo‘rtoqi otlarning maxsus zotlari yetishtirilgan. Yevropada ritsarlar uchun kuchli ot zotlari yetishtirilgan, og‘ir yuk tortadigan va qishloq xo‘jaligi uchun mo‘ljallangan ot zotlari paydo bo‘lgan. Otlardan harbiy maqsadlarda ham keng foydalanilgan. Podsholar va zodagonlarni hamda ularning oila a’zolarini tashish uchun maxsus karetalar va aravalar yasalgan, ularning kuzovi shunday yasatilganki, mutaxassislar o‘ziga xos san’at asari deb e’tirof etilgan. Saqlanib qolgan ekipajlarning aksariyati Lissabon (Portugaliya)dagi karetalar muzeyi kolleksiyasida jamlangan. Hatto Ikkinchi jahon urushida ham qo‘shinlar tarkibida maxsus otliq polklar bo‘lgan. Otlar paradlarda va tomoshalarda ishtirok etadi, ayrim mamlakatlarda ommaviy tadbirlarni tartibga solish uchun otliq politsiyadan keng foydalaniladi. Turizmda otlar alohida o‘rin tutadi. Otliq turlar — sayohatning o‘ziga xos turi. Shaharlik turistlar uchun ot ekzotik transport vositasi hisoblanadi. Otlar turistlarga uzoq masofalarga, tabiatning texnik transport turlarida borib bo‘lmaydigan joylariga safar qilish uchun imkoniyat yaratadi. Turistlar ot minib boradilar, qolgan otlarga safar anjomlari ortiladi.

Otliq turizm — ekologik turizmning ajralmas qismi. «Buyuk ipak yo‘li» marshrutining aksariyat qismini aynan otliq turlar tashkil etadi. Otliq turizmni tashkil etish uchun tegishli baza, egarlab salt minish uchun tayyorlangan otlar, egar-jabduq va boshqa anjomlar, instruktorlar maktabi, turistlarga ot minish va otlarni parvarish qilishni o‘rgatadigan metodlar, maxsus ishlab chiqilgan marshrutlar, otlar uchun yem tayyorlash zarur. Turistlar xavfsizligini ta’minlash uchun tegishli normativ baza ham kerak. Odatda otliqning og‘irligi chegaralanadi – u 90 kg dan oshmasligi lozim. Ot minishni o‘rgatadigan maxsus maktablar – carriage driving school tashkil etiladi. Ot minishni o‘rganishning to‘liq kursi bir yoki ikki hafta davom etadi. Ot minishni xavfsiz mashg‘ulot deb bo‘lmaydi, chunki otdan yiqilish otliq uchun jiddiy oqibatlarga olib kelishi mumkin. Otliq turistik marshrutlardan tashqari otlardan milliy parklarda, mehmonxonalar yaqinidagi maxsus hududlarda, klublarda ham faol foydalaniladi. Ot bilan muomala qilish insonning holatiga, uning ruhiyatiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi deb hisoblanadi. Rossiyada mayda hayvonlar (quyon, tulki)ga it bilan ov qilish an’anasi tiklanmoqda. Bunda ovchilar va ularni kuzatib borayotgan shaxslar otlarda harakatlanadilar. Rossiyada ot qo‘shilgan aravalar, chanalarda uchish bilan bog‘liq milliy bayramlar, tadbirlar ham turistlar uchun qiziqarlidir. Shaharlarda va turistik markazlarda, masalan, Sankt-Peterburgda turistlarga qadimgi otliq ekipajlar, brichkalar, kolyaskalar va karetalarda shahar bo‘ylab sayr qilish taklif etiladi. Bolalar uchun ponida sayr qilish, egarda o‘tirib ko‘rish, birga suratga tushish va hatto davra bo‘ylab bir necha metrga sayr qilish yo‘lga qo‘yilgan. Vengriyada turistlarga lo‘lilar aravasida sayr qilish taklif etiladi.

Otlarning tezyurar zotlari – horse racing uchun tashkil etiladigan sport musobaqalari — ippodromlardagi poygalar juda ko‘p tomoshabinlarni o‘ziga jalb qiladi. Zotli otlarni urchitish va yetishtirish uchun maxsus ot zavodlari tashkil etilgan. Poyga uchun mo‘ljallangan yaxshi zotli ot bir million AQSH dollaridan ham qimmatroq turadi. Bugungi kunda musobaqalarning to‘rt turi ma’lum: Thoroughbred race, Quarter-Horse Racing, Harness Racing, Steeplechase. Thoroughbred race — 3 - 4 yashar (ba’zan – 10 yashar ) zotli otlarning chim yotqizilgan yo‘laklar bo‘ylab 1,6 km ga poygasi. Ayrim hollarda poyga uzunroq masofaga – 4 km, 2,4 km ga ham o‘tkaziladi. AQShda eng mashhur poygalar — The Belmont Stakes (1867), The Kentucky Derby (1875), The Preakness Stakes (1873) — Triple Crown. Angliyada – Qirol oltin kubogi England's Gold Cup at the Royal Ascot (1807), The Derby at Epsom Downs (1780), Fransiyada Prix de I'Arc de Triomphe (1920). Poygalar nomi unda ishtirok etadigan otlarning zotiga bog‘liq. Buyuk Britaniyada beshta Derby markazi mashhur: The Oaks, The One Thousand Guineas, The Saint Leger, The Two Thousand Guineas. Derby poygasi 1780 yilda tashkil etilgan edi. Poyga ko‘rlab tomoshabinlarni jalb qiluvchi qiziqarli tomosha bo‘lib chiqdi. Poygada totalizator ham tashkil etildi . Tadbir Angliyada nafaqat kiborlar doirasida, balki oddiy xalq orasida ham ommaviylashib ketdi. Keyinchalik boshqa shunga o‘xshash ot musobaqalari ham “ Derbi ” deb atala boshlandi. Quarter-Horse Racing — to‘g‘ri yo‘lak bo‘ylab 200 – 600 m masofaga poyga. Bunda birvarakay 100 tagacha yo‘lakdan start berilishi mumkin. Poyganing mazkur turi AQShda juda mashhur. Bu yerda u birinchi marta Jamestown shaharchasida 1607 yilda tashkil etilgan edi. Harness Racing — ippodromning oval trassasi bo‘ylab yengil kolyaskalar sulkies ga qo‘shilgan otlar poygasi (kolyaska og‘irligi 11 kg ga yaqin). Masofa aksariyat hollarda 1,6 km (bir milya). Qadimda aravalarda o‘tkazilgan poygalarning zamonaviy shakli.

Steeplechase — 3 – 10 yashar otlarda davra bo‘ylab 7,180 km gacha masofaga poyga. Bunda otlar turli to‘siqlardan oshib o‘tishi lozim. To‘siqlar miqdori va turi har xil. Poygada 66 tagacha otliq ishtirok etishi mumkin. Ot chovgon — polo ham mashhur . Turistlar uchun otliqlar san’atini namoyish etuvchi tomoshalar tashkil etiladi. Otda yurish, “jigitovka” usullari, har xil murakkab tryuklar, otda o‘tirib kamondan o‘q uzish, gruppaviy musobaqalar va kurash namoyish etiladi. Ispaniyada otliq ritsarlarning ko‘rgazmali chiqishlari tashkil etiladi. Xonaki eshak inson xo‘jaligida otdan oldin paydo bo‘lgan. Yovvoyi eshakni qo‘lga o‘rgatish Misrda va Efiopiyada yuqori neolit davrida – miloddan avvalgi 5- mingyillikda yuz bergan. Misr, Messopotamiya va Osiyoda eshakdan yuk tashish uchun foydalanilgan. Eshak asosiy transport vositasi hisoblangan. Eshaklardan Misr ehromlarini qurishda foydalanilganligi ma’lum. Eshaklar O‘rta Osiyo, Janubiy Yevropa, Gresiya, Italiya va Fransiyaga ham qadim zamonlarda olib kelingan. Kuchli, baquvvat va chidamli eshak zotlari yetishtirilgan. Eshaklar sovuqqa va surunkali yomg‘irga chidamsiz, shu bois ular issiq va quruq iqlimli mamlakatlarda keng tarqalgan. Eshak otga qaraganda bir qancha ustun jihatlarga ega. U chidamli, yem tanlamaydi, kasalliklarga ta’sirchan emas, uzoq yashaydi. Yo‘lovchi va yuk tashish vositasi sifatida eshak hozirgacha o‘z ahamiyatini yo‘qotgani yo‘q. Injildan ma’lumki, Maryam Nazaretdan Vifleemga eshakda kelgan. Xo‘tiklardan bolalar bog‘lari va maydonchalarida, turistik ekskursiyalarda attraksion sifatida foydalaniladi. Tomas Kuk Sharqqa ilk sayohatlarini tashkil etishda eshaklardan foydalangan edi. Xachir — eshak va otni chatishtirishdan olingan hayvon (duragay). Xachir ham insonga qadimdan ma’lum. Uni o‘z davrida Gomer ham tavsiflagan edi. Xachir eshakka qaraganda kuchliroq, yirikroq va ishchanroq hayvon. Xachir, otdan farqli o‘laroq, yem tanlamaydi va unga qaraganda yuvoshroq. Ekspeditsiya va sayohatlarni tashkil etishda xachirlardan yuk tashuvchi hayvon sifatida faol

foydalaniladi. Xachir yetishtirish ilgari Fransiya, Gresiyada va Janubiy Yevropaning boshqa mamlakatlarida keng tarqalgan edi Shimol bug‘isidan qutbga yaqin hududlarda chanaga qo‘shib yo‘lovchi va yuk tashishda mahalliy aholi tomonidan hamda ekspeditsiya va sayohatlar tashkil etishda faol foydalaniladi. Mahalliy aholi bug‘ichilik bilan shug‘ullanadi. Bug‘i podalari ularni go‘sht va teri bilan ta’minlaydi. Bug‘ilar chana (narta)ni nafaqat qor bo‘ylab, balki tundra o‘tloqlari bo‘ylab ham yaxshi tortadi. Bug‘i — shimol xalqlari hayotining ajralmas tarkibiy qismi. Laplandiyada (Finlyandiya) podalarda 200 mingdan ortiq bug‘i boqiladi. Bug‘idan ko‘ngilochar tadbirlarda ham keng foydalaniladi. Mashhur fin Santa-Klausi turistlar bilan uchrashuvga albatta bug‘i qo‘shilgan chanada keladi. Ayni holda bug‘i mashhur va e’tiborni tortuvchi razm bo‘lib xizmat qiladi. Santa - Klaus bolalarga bug‘ilarni silash, ularga yem berish, imkonini beradi, bolalarni chanada sayr qildiradi . Chanada kattalar ham sayr qiladi, ayrimlar qo‘shimcha haq evaziga qisqa kursdan o‘tib, maxsus sertifikat — «bug‘i qo‘shilgan chana haydovchisi (podachi) guvohnomasi»ni oladi. Shimoliy mintaqada o‘tkaziladigan festivallar va bayramlarda bug‘i qo‘shilgan chanalarda muosbaqa va poygalar tashkil etiladi. Bug‘i qo‘shilgan chanalarda sayohat turistik mahsulotning alohida turi hisoblanadi. Ko‘p kunlik (4—7 kun) va ancha uzoq (400 km gacha) masofaga uyushtiriladigan sayohatlarning variantlari mavjud. Turistlar tegishli kiyim-kechak va anjomlar bilan ta’minlanadi, turistik guruhlarni tajribali instruktorlar kuzatib boradi. Sinovdan o‘tgan marshrutlar qo‘llaniladi. Yo‘lda dam olish va tunash uchun maxsus jihozlangan joylar bor. Marshrut xushmanzara hududlar bo‘ylab o‘tadi va turistlarda o‘chmas taassurot qoldiradi. Ho‘kiz va qo‘tos . Ho‘kiz — eng yirik shoxli hayvonlardan biri. Uning har xil turlari yer kurrasining barcha mintaqalarida tarqalgan. Eng yirigi — hind qo‘tosi. U miloddan avvalgi 3-mingyillik xonakilashtirilgan. Undan tortuvchi kuch sifatida (asosan qishloq xo‘jaligida) foydalaniladi. Dastlab ho‘kizdan xudolarga qurbonlik keltirish uchun foydalanilgan. Keyinchalik ho‘kiz qo‘shga tortilib,

qishloq xo‘jaligida qo‘llanila boshlangan. Ho‘kizdan ekspeditsiya va sayohatlarda arava tortish uchun foydalanilgan. Bugungi kunda bu sof ekzotika, ammo Amerika qit’asini o‘zlashtirish davrida bu yuk va odam tashishning eng keng tarqalgan usuli bo‘lgan. Amerika G‘arbini o‘zlashtirishda ho‘kizlar g‘ildiraklarining diametri 3,5 m gacha bo‘lgan usti yopiq aravalarga qo‘shilgan. Bunday aravalar 4 t gacha og‘irlikdagi odamlar va yuklarni ko‘targan va prairie schooner – «preriya kemasi» deb atalgan. Ulkan g‘ildirakli arvalarni tortishga faqat juft-juft bo‘lib qo‘shilgan bir necha ho‘kizning qurbi yetgan. Ho‘kizlar yoki buqalar ishtirokidagi ko‘ngilochar tadbirlar orasida Ispaniya yoki Meksika korridasini qayd etish mumkin (Meksika korridasi Ispaniya korridasidan shu bilan farq qiladiki, unda buqalar o‘ldirilmaydi). Qo‘tos ho‘kizlar oilasiga mansub bo‘lsa-da, bu turkumda alohida o‘rin egallaydi. Qo‘tos – juda yirik hayvon. Uning yirik vakillari og‘irligi 1 tonnaga yetadi, balandligi – 2 m. Qo‘tos baland tog‘ hududlarida yashashga moslashgan, sovuqqa chidamli hayvon. Asosan Tibetda yashaydi, ammo ilgari Sayan va Oltoy tog‘larida ham uchragan. Odamlar qo‘tosni miloddan avvalgi birinchi mingyillikdayoq xonakilashtirgan. Qo‘tos baland tog‘ hududlarida yuk tashish uchun juda qulay, ba’zan odam tashish uchun ham qo‘llaniladi. Sut, jun va go‘sht beradi. Xonaki sigirlar bilan oson qo‘shiladi. Olingan zot xaynik deb ataladi va qo‘sh tortish uchun qo‘llaniladi . Mo‘g‘uliston va Tibetda qo‘tosdan turistlarni tashishda tuya bilan bir qatorda , ammo ko‘pincha baland tog‘ hududlarida va sovuq joylarda foydalaniladi. Tuya Ushbu oilaga tuya va lama (Amerika o‘rkachsiz tuyasi) kiradi. Tuya — sahro kemasi. Ikki o‘rkachli (Gobi sahrosi, Mo‘g‘uliston, O‘rta Osiyo) va bir o‘rkachli (Arabiston, Shimoliy Afrika) tuyalar ma’lum. Ikki o‘rkachli tuya O‘rta Osiyoda miloddan avvalgi 1-mingyillikda xonakilashtirilgan. Bir o‘rkachli tuyani inson miloddan 5600 yil oldin xonakilashtirgan. Misrda yuk ortilgan bir o‘rkachli tuya – dromader haykalchasi topilgan bo‘lib, uning yoshi taxminan ko‘rsatilgan davrga

teng. Gerodot o‘z qaydlarida tuyalardan harbiy maqsadlarda va sayohat maqsadlarida foydalanganligi haqida juda ko‘p yozgan. Inson xonakilashtirgan bu yuvosh hayvondan qadim zamonlardan to hozirga qadar sahro hududida odam va yuk tashish, shuningdek sayohat qilish uchun keng foydalaniladi. Tuya o‘n kungacha suvsiz yashashi va kuniga 80 km yo‘l bosishi, tezligi soatiga 23 km ga yetishi mumkin. Tuya ko‘p og‘ir yoki odamni tashishga qodir. Karvon tarkibida har kuni 25-30 km yo‘l bosadi. Sharq ko‘chmanchi xalqlari uchun tuya muhim transport vositasi hisoblanadi, sut, go‘sht va yung beradi. Sharq mamlakatlarida va Hindistonda muntazam armiyada va chegara qo‘shinlarida qo‘llaniladi, harbiy paradlarning doimiy ishtirokchisi. Tuya aksariyat turistlar uchun ekzotik hayvon hisoblanadi. Yevropaliklar Xeops ehromi yoki boshqa diqqatga sazovor joy fonida tuyada suratga tushishni yoqtiradi. Misrda, Birlashgan Arab Amirliklarida, Tunis va Marokashda, hatto Isroilda sahro bo‘ylab tuyada safar qilish turistlar orasida mashhur. Mazkur safar turi qum barxanlari bo‘ylab zamonaviy jiplarda sayr qilishga qaraganda ommaviyroq. Tuya – sahro va cho‘llarda yuk va yo‘lovchi tashish uchun asosiy vosita. Ko‘p ming kilometrli «Buyuk ipak yo‘li» (The Silk Road) turistik marshrutida tuyalarda katta bosqichlar va o‘tishlar ko‘zda tutilgan. Maxsus poyga tuyalari ham yetishtiriladi. Birlashgan Arab Amirliklarida tuya poygasi uyushtiriladi. Ma’lum bo‘lishicha, bu qo‘pol va yirik hayvon ancha tez yuguradi. Tuya poygasi ham turistlar uchun kam uchraydigan ekzotika va ajoyib tomosha hisoblanadi. Mazkur poygalarda ham totalizator o‘tkaziladi. Tuya poygasini yo‘l yoqasida turib ham tomosha qilish mumkin. Mahalliy aholi shosse bo‘ylab o‘tayotgan avtomashinalar bilan poyga tuyalari musobaqasini uyushtiradi. Turistlar uchun yana bir kam uchraydigan ko‘ngilochar tadbir — tuyalar jangi. Bu tomoshaga Turkiya janubida, xususan, Antaliya kurorti hududida duch kelish mumkin. Faqat yoshi katta erkak tuyalar va faqat fevralda jangga solinadi. Ular maxsus tanlab olinadi va tayyorlanadi, chiroyli yopqich va popuklar bilan bezalib, davraga olib chiqiladi. Turklar uchun bu sevimli milliy ko‘ngilochar tadbirlardan biri. Turistlar uni kam ko‘radi, chunki fevral oyi bu yerda turistik

mavsum emas. Ammo ishqiboz turistlar Turkiyaga shu betakror tomoshani ko‘rishga fevral oyida maxsus tashrif buyurishadi. Shuni ta’kidlab o‘tish kerakki, har qanday hayvon janglari butun ma’rifatli dunyo, shu jumladan Yevropada ham qattiq qoralanadi. Shu sababli Yevropaning hayvonlarni himoya qilish tashkilotlari bilan nizolashishni xohlamagan turklar tuya janglarini xalqaro turistik bozorda ham reklama qilmaslikni ma’qul ko‘radilar. Fil – turistlar uchun eng tomoshabop hayvon Fil — quruqlikdagi eng yirik va kuchli hayvon. Bugungi kunda fillar faqat Afrikada va Hindiston mintaqasida (shuningdek Kamboja, Birma, Shri-Lanka, Tailandda) yashaydi . Boshqa mintaqalarda fillarni faqat hayvonot bog‘ida va sirkda ko‘rish mumkin . Afrika fili eng yirik fil. Hindiston fili undan biroz kichikroq. Afrika fili erkak jinsiga mansub vakillarining og‘irligi 7,5 tonnaga , balandligi esa – 4 m ga yetadi. Fil yirik va qo‘pol hayvon ekanligiga qaramay, ancha serharakatdir. U tez yurish, suvda suzish, qiyaliklarga ko‘tarilishga qodir. Odatda fil shoshmasdan, deyarli ovozsiz harakatlanadi. Fil orqa oyoqlarini oldingi oyoqlari iziga aniq qo‘ygan holda harakatlanadi. Tezligi ancha baland — soatiga 25 km gacha yetishi mumkin. Ammo shart-sharoit mavjud bo‘lgan yoki xavf tug‘ilgan hollarda filning yugurish tezligi soatiga 40 km ga yetishi ham mumkin. Afrika fili Sahroi kabirdan janubroqdagi hududlarda , asosan milliy parklarda va rezervatsiyalarda yashaydi. Fil poda-poda bo‘lib yashaydigan hayvon. Odatda bir podada 9-10 fil bo‘ladi. Bugungi kunda Afrikada hayvonlarni qo‘riqlash tizimi

va milliy parklarning tashkil etilishi sharofati bilan 250 mingga yaqin fil yashaydi. Fillar miqdorini tartibga solish maqsadida har yili 5000 tagacha fil otib o‘ldiriladi. Fil kuzatish va ov (fotoov hamda litsenziyaga ko‘ra qurolli ov) ob’ekti sifatida turistlarni qiziqtiradi. Zimbabveda Viktoriya sharsharasidagi milliy parkda turistlarga Afrika fillarida safar taklif qilinadi. Bu qayiqlar, havo kemalari va vertolyotlardagi ekskursiya va sayrlarni, rafting va bangi-jamping kabi ko‘ngilochar tadbirlarni, temir yo‘l bo‘ylab va piyoda ekskursiyalarni oqilona tarzda to‘ldiradi. Hindiston fili qo‘lga oson o‘rganadi, u yuk va odamlarni tashishga qodir. Inson qadimdan filni qo‘lga o‘rgatib keladi. Qadimda fillardan og‘ir ishlarda, marosimlarda va urushda foydalanilgan. Gannibal o‘zining Rimga yurishini aynan Afrika fillarida amalga oshirgan. Bugungi kunda Afrika fillari qo‘lga yaxshi o‘rganmaydi, ammo bu yo‘nalishda ishlar olib borilmoqda. Hindiston mintaqasidagi aksariyat mamlakatlarda fildan inson yordamchisi sifatida faol foydalaniladi. Fillarni qo‘lga o‘rgatish uchun maxsus maktablar tashkil etilgan. Fildan o‘rmonda daraxtlarni ag‘darish, og‘ir (350 kg gacha) yuklarni va odamlarni tashish uchun foydalaniladi. Turistik mahsulotlar orasida fil attraksiyalar tizimida muhim o‘rin egallaydi. Filda safari — turistlar uchun betakror va qiziqarli ekskursiya. Fil yelkasiga o‘rnatilgan maxsus o‘rindiqqa to‘rttagacha turist va haydovchi joylashishi mumkin. Ekskursiya ekzotik changalzorlar bo‘ylab amalga oshiriladi. Turistlar e’tiborini tortish uchun turistik mahsulotning reklama prospektlarida va hatto televizion reklama roliklarida turistik firmalarning rahbarlari o‘zlari fillarda o‘tirib suratga tushadilar. Shri- Lankada fillar maydaroq, yirik turistni ko‘tara olmasligi ham mumkin. Tantanali marosimlarda, bayramlarda, shou va sirk tomoshalarida, ovda fillardan faol foydalaniladi. Taylandda turistlar uchun fil tomoshalari – elephant show, fil bayramlari va poygalari tashkil etiladi. Faqat Hindiston fili albinos — oq rangda bo‘lishi mumkin. Taylandda fillarga muqaddas hayvon deb qaraladi. Bu yerda oq fil aksi tushirilgan bayroq uzoq vaqt davlat bayrog‘i bo‘lgan.

MDH va jahonning hayvonot bog‘lari Hayvonot bog‘i, hayvonotxona, zoopark (zoological garden, zoological park, zoopark, zoo) — yovvoyi hayvonlarni ommaga ko‘rsatish, o‘rganish, asrab qolish va ko‘paytirish maqsadida tutqunlikda (yoki yarim tutqunlikda) saqlashga mo‘ljallangan maxsus ilmiy-ma’rifiy muassasa. Suv hayvonot dunyosi vakillarini jamlash, saqlash, o‘rganish va namoyish etishga ixtisoslashgan hayvonot bog‘lari okeanariumlar deb, yoki mansubligiga qarab, masalan, delfinariylar deb ataladi. Hozirda ayrim mamlakatlarda hayvonot bog‘i o‘rniga biologik bog‘ (biopark) degan nom qabul qilingan. Hayvonot bog‘larida barcha hayvonlar, shuningdek sudralib yuruvchilar va qushlar turistlarning, ayniqsa, kichik yoshdagi sayohatchilarning qiziqish ob’ektini tashkil etadi. Deyarli har bir yirik turistik markazda katta yoki kichkina hayvonot bog‘i bor. Butun jahonda 300 dan ortiq yirik hayvonot bog‘lari mavjud. Bu turistlar uchun ajoyib ko‘ngilochar tadbir va ayni vaqtda ekskursiyalar ob’ekti hamdir . Hayvonot bog‘ida ilmiy ishlar olib boriladi, hayvonlarning yo‘qolib borayotgan turlarini saqlab qolish hamda seleksiya ishlari amalga oshiriladi. Hayvonlar qafaslarda yoki volerlarda saqlanadigan hayvonot bog‘lari bor. Ayrim hayvonot bog‘larida esa hayvonlar katta bo‘sh maydonlarda saqlanadi, turistlar esa ikki tomondan to‘silgan yo‘laklar bo‘ylab harakatlanadi. Bolalarni poni qo‘shilgan chiroyli aravalarda sayr qildirish, mehmonlarni aravalar, kolyaskalar, vagonchalar, maxsus minipoyezdlarda tashish hayvonot bog‘laridagi ko‘ngilochar tadbirlarning ajralmas tarkibiy qismidir. Hayvonot bog‘lari tarixi Noyob hayvonlar, qushlar, sudralib yuruvchilar va baliqlarni tutqunlikda saqlash an’analari olis qadimga borib taqaladi. Miloddan avvalgi 3-mingyillikka mansub hayvonlarning qadimgi kolleksiyalari ma’lum. Kaptarlar miloddan avvalgi 4-mingyillikdayoq qo‘lga o‘rgatilgan va qafasda saqlangan, fillar miloddan avvalgi 2-mingyillikda xonakilashtirilgan. Aksariyat chiroyli tuyoqli hayvonlar (ohular, buqalar) tasviriga Misr fir’avnlarining (mil. av. 2500 yil) qabrlarida duch kelish

mumkin. Xitoyda imperator ayol Tanki (mil. av. 1150 yil) bug‘ilarni saqlash uchun marmardan hashamatli qasr (bug‘i uyi) qurdirgan. Imperator Ven Van (mil. av. 1000 yil) 1500 akr maydonda saroy hayvonotxonasi tashkil etgan va uni Ling-Yu yoki Bilimlar bog‘i deb nomlagan. Shoh Sulaymon (mil. av. 1000 yil)ning ham katta hayvonotxonasi bo‘lgan. U shoh o‘limidan keyin ham kamida 600 yil saqlab turilgan. Qadimgi Yunonistonda ham hayvonotxonalar ko‘p bo‘lgan. Ularning tavsifi Aristotel (mil av. 384—322) asarlarida keltiriladi . Makedoniyalik Aleksandr o‘z harbiy yurishlarida uchratgan kamyob hayvonlarni Yunonistondagi hayvonotxonalarga yuborib turgani ma’lum. Qaldimgi rimliklar arenalardagi ommaviy tomoshalar uchun ekzotik va yirtqich hayvonlarni saqlaganlar. Shaxsiy hayvonotxonalar ham bo‘lgan. Rim imperiyasi qulashi bilan aksariyat hayvonotxonalar yopilgan va uzoq vaqt bunday ish olib borilmagan. O‘rta asrlarda hayvonotxonalar Fransiya qiroli saroyi qoshida tashkil etilgan — Filipp VI ning Luvrda hayvonotxonasi bo‘lgan (Parij, 1333 y.), Burbonlar oilasining aksariyat a’zolari o‘z hayvonotxonalarini Versalda tashkil etganlar. Ayrim kolleksiyalarda 3000 tagacha hayvon bo‘lgan. Amerikani istilo qilish chog‘ida Kortes (1519 y.) Meksikada katta hayvonotxonaga duch kelgan. Bu yerda hayvonlar , qushlar va sudralib yuruvchilarni saqlash uchun 300 dan ortiq xizmatchi jalb qilingan. Shuni ta’kidlab o‘tish kerakki, kamyob hayvonlar juda qimmat turadi (nafaqat ularni tutish, balki hayvonot bog‘iga keltirish va tutqunlikda saqlash ham). Boz ustiga, tutqunlikda ularning aksariyati erkinlikdagiga qaraganda kamroq yashaydi. Tabiiy yashash muhitidan tashqarida yashay olmaydigan hayvonlar ham bor. Hayvonot bog‘lari rivojlanishining hozirgi bosqichi Zamonaviy hayvonot bog‘larining tarixi 250 yilni tashkil etadi. Yevropadagi birinchi hayvonot bog‘i – Vena Imperator hayvonot bog‘i 1752 yilda tashkil etilgan bo‘lib, keng omma uchun 1765 yilda ochilgan. 1775 yili Madrida, 1793 yili Parijda, 1828 yili Londonda hayvonot bog‘lari ochildi. XIX asrda Yevropadagi barcha mamlakatlarning poytaxtlarida hayvonot bog‘lari tashkil etildi.

Hayvonot bog‘lari an’anaga ko‘ra yirik shaharlarda va turistik markazlarda tashkil etiladi (Berlin, London, Antverpenda, keyinroq AQShning yirik shaharlarida ochilgan hayvonot bog‘lari shular jumlasidan). Janubi-Sharqiy Osiyoda, masalan, Singapurda ham hayvonot bog‘i ochilgan. Bugungi kunda jahonda tarixi 100 yildan oshadigan qirqdan ortiq hayvonotxona bor. Hayvonot bog‘larining qisqacha tavsifi GRIFFITH PARK ZOO – 1912 yili Los-Anjelesda tashkil etilgan hayvonot bog‘i. 46 gektar maydonda hayvonlar yarim tutqun holda saqlanadi. Asosiy bog‘ hamda yosh hayvonlar uchun maydonchalar ajratilgan. Asosiy bog‘da 500 turdagi 2000 ta kamyob hayvon va qushlar bor. Karl HAGENBECK TIERPARK – Gamburgdagi xususiy hayvonot bog‘i. Bu yerda hayvonlar yarim tutqun holda saqlanadi. Hayvonotxonaga 1907 yilda Karl Xagenbek asos solgan. Bog‘ sirklarga hayvonlar yetkazib berish bilan ham shug‘ullanadi. Bugungi kunda hayvonotxonada taxminan 300 turdagi 2000 ta kamyob hayvon va qushlar bor. Bog‘ maydoni 27 gektarni tashkil etadi. ANTWERPEN ZOO – Antverpen (Belgiya)dagi hayvonot bog‘i. Yevropadagi eng yirik hayvonot bog‘laridan biri. 1160 turdagi 6000 dan ortiq hayvonlardan iborat. Antverpen hayvonotxonasi omma uchun 1843 yilda ochilgan. Shahar markazidagi 10 gektar maydonda joylashgan va Qirol Zoologiya Jamiyati tomonidan boshqariladi. 1936 yili hayvonotxona Planckendael parkida 36 gektar yer sotib olgan . NEW YORK ZOOLOGICAL PARK jahondagi eng yaxshi hayvonot bog‘laridan biri deb e’tirof etilgan. 1899 yili Bronks hududidagi 98 gektar maydonda ochilgan. 1941 yilda Bronx ZOO 1,6 gektar maydonda Afrika hayvonlari bo‘limini ochdi. 1960 yilda keng miqyosda amalga oshirilgan rekonstruksiya natijasida hayvonlar uchun ancha tabiiy yashash sharoitlari yaratildi. 1972 yili bog‘ning «Qushlar olami» deb nomlangan bo‘limi ochildi. Tashrif buyuruvchilar uchun uch kilometr uzunlikda yakka relsli osma yo‘l qurib ishga tushirildi. Bu bog‘ni va hayvonlarni vagonlarda turib tomosha qilish uchun imkoniyat yaratdi. Hayvonot bog‘i Nyu-York Zoologiya Jamiyati tomonidan

boshqariladi, jamoatchilik jamg‘armalari va shahar byudjeti hisobidan mablag‘ bilan ta’minlanadi. BROWNSVILLE ZOO – Texas shtati (AQSH)dagi hayvonot bog‘i. Jahondagi eng mukammal sudralib yuruvchilar kolleksiyasiga ega. 1971 yili 12 gektar maydonda ochilgan bog‘ shahar meriyasiga qaraydi va mahalliy zoologiya jamiyati tomonidan boshqariladi. Hayvonotxonada taxminan 400 turdagi 1700 hayvon bor. Hayvonotxona qit’alar bo‘yicha bo‘limlarga ajratilgan. Hayvonlarning aksariyat guruhlari orolchalarga yoki handaq, devor yo to‘r bilan ajoratilgan usti ochiq maydonchalarga joylashtirilgan. TIERPARK Berlin – Berlin (Germaniya)dagi hayvonot bog‘i. 1955 yilda Sharqiy Berlinning munitsipal hukumati tomonidan tashkil etilgan. Davlat yordamida bu yerda jahondagi eng katta kolleksiyalardan biri — 885 turdagi 5350 hayvon to‘plangan. Hayvonot bog‘i qoshida ilmiy bo‘lim tashkil etilgan, Der zoologische Garten (Zoologiya bog‘i) va Beitrage Vogelkunde (Ornitologiya bo‘yicha) ilmiy jurnallari nashr etiladi.. SAN DIEGO ZOO — San-Diyego (Kaliforniya, SSHA)dagi jahonga mashhur hayvonot bog‘i. San-Diyego shahrining shimolidagi Balboa bog‘ida 1916 yili doktor Garri Vegefort tomonidan tashkil etilgan. Hayvonot bog‘i o‘z kolleksiyasini atigi 50 hayvondan boshlagan jdi. Bugungi kunda bu yerda 800 turdagi 3500 hayvon saqlanmoqda. Bog‘ni shahar munitsipaliteti, Zoologiya jamiyati va Kodak firmasi qo‘llab-quvvatlaydi. Bog‘ yilda 365 kun ochiq. Kirish puli kattalar uchun 18 AQSH dollari , 3-11 yashar bolalar uchun – 8 AQSH dollari. Ekskursiya kuzatuvi bilan va maxsus poyezdda tashrif 38,35 va 23,15 AQSH dollari . Zoologiya jamiyati a’zolari uchun kirish bepul. Turistik va eskursiya guruhlari uchun maxsus narxlar (kirish chiptalariga 5 0 % gacha ulgurji skidka ) belgilangan. Maxsus sotuvlar marketing bo‘limi tashkil etilgan. U rivojlangan agentlar tarmog‘ini boshqaradi. 15 va undan ortiq kishidan iborat guruhlar uchun namunaviy tematik ekskursiyalarning o‘ndan ortiq turi taklif qilinadi. Bog‘ hududida osma yo‘l ishlaydi. Kunduzi tomoshabinlar

uchun dengiz mushuklari va boshqa o‘rgatilgan hayvonlarning sirk tomoshalari tashkil etiladi. Hayvonot bog‘i — qudratli tijorat korxonasi . Bu yerda turistik infratuzilma rivojlangan — mehmonxonalar, qisqa vaqt dam olish joylari, tomosha va ma’ruza zallari, kinozallar, telefonlar, ekskursovodlar, tarjimonlar bor. Nogironlar uchun aravalarni ijaraga berish shoxobchasi mavjud, nogironlarni kuzatib borish tashkil etilgan. Tashrif buyuruvchi ijaraga «zoofon» — ekskursiyalar matni va axborot (ingliz, nemis, fransuz , ispan, yapon tillarida ) yozilgan magnitofon olishi mumkin. Ijara bahosi – 4 AQSH dollari. Ko‘p sonli ovqatlanish korxonalari (milliy taomlar restoranlari, baliqli taomlar restoranlari, kafelar, bir zumda ovqatlanish shoxobchalari, chakana savdo), tibbiyot shoxobchasi, hojatxonalar, avtomobillar turadigan joy, turistik-ekskursiya byurosi bor. Hayvonot bog‘i hududida to‘rtta yirik ixtisoslashgan tematik do‘kon (sovg‘alar, taqinchoqlar, qimmatbaho buyumlar, poyafzal, aksessuarlar, kitoblar, musiqa, CD-disklar va videokassetalar, bolalar o‘yinchoqlari, oziq-ovqat mahsulotlari) qurilgan. Yuqorida zikr etilgan hayvonot bog‘larining aksariyati jamoat tashkilotlari va fondlar ko‘magida tashkil etilgan. Ularda asosan faol ilmiy va ma’rifiy ishlar olib borilar edi. Ikkinchi jahon urushidan keyin hayvonot bog‘lari soni ayniqsa ko‘paydi, ularning vazifasi ham o‘zgardi — bog‘larga keng aholi va turistlarning tashrifi tashkil etildi, ularda turli-tuman attraksionlar ochila boshlandi. Hayvonot bog‘lari tijorat negiziga qo‘yildi va ulardan daromad olish uchun foydalanila boshlandi (olingan daromad asosan hayvonot bog‘larining o‘zini va undagi hayvonlarni saqlashga yo‘naltiriladi). MDH hayvonot bog‘lari MOSKVA HAYVONOT BOG‘I — Rossiyadagi eng katta hayvonotxona. 1864 yilda asos solingan. 1919 yili davlat mulki deb e’lon qilingan va 1923 yilda Mossovet ixtiyoriga berilgan. Maydoni – 20 gektar. Hozirda hayvonot bog‘ida 550 turdagi 3000 hayvon BOR.

SANKT-PETERBURG HAYVONOT BOG‘I . Sankt-Peterburgda XIX asr o‘rtalaridan boshlab saroy bog‘larida kichik hayvonotxonalar saqlangan (Letniy sadda, Sarskoye Seloda). Shahar markazida (hozirgi Vosstaniye ko‘chasida ) fillar bog‘i bo‘lgan. Ba’zan fillar ommaga ko‘rsatish uchun shahar ko‘chalari bo‘ylab olib yurilgan. Sankt-Peterburg hayvonot bog‘ining tarixi 1865 yilda boshlangan. Dastlab u xususiy bo‘lgan . Birinchi hayvonotxona aka-uka Gregardlar tomonidan Aleksandr bog‘ida ochilgan. 1873 yilda hayvonot bog‘i E.A.Rostga o‘tgan. U bog‘ni zoologiya va tijorat qismlariga ajratgan. Bog‘da hayvonlar va qushlar ishtirokida ko‘p sonli sirk tomoshalari namoyish etilgan. Tijorat faoliyatidan olingan daromad hayvonot bog‘ini saqlash va rivojlantirishga yo‘naltirilgan. Hayvonot bog‘i 1909 yilgacha faoliyat ko‘rsatgan va so‘ngra yopilgan. 1910 yili hayvonot bog‘i Novikov S.N.ga o‘tgan. 1918 yilda hayvonot bog‘i natsionalizatsiya qilingan (davlat ixtiyoriga o‘tkazilgan). Hayvonot bog‘i hatto urush yillarida qamal sharoitida ham faoliyat olib borgan. 1952 yili uning hududi kengaytirildi. Shahardagi yirik ilmiy muassasalar – Zoologiya muzeyi va Zoologiya ilmiy tadqiqot instituti hayvonot bog‘i ishiga yaqindan yordam beradi. Bugungi kunda hayvonot bog‘i davlat mablag‘lari hamda ayrim tashkilotlarning xayr-ehsonlari hisobiga faoliyat ko‘rsatmoqda. Mablag‘larning 50% tashrif buyuruvchilardan olingan haq hisobidan tushadi. Hayvonot bog‘iga har yili 700 ming kishi tashrif buyuradi. KIYEV DAVLAT HAYVONOT BOG‘I – davlat ahamiyatiga molik dendropark. Ukrainaning 1992 yil 16 iyun Qonuniga muvofiq Kiyev hayvonot bog‘i davlat ahamiyatiga molik qo‘riqlanadigan tabiiy fond hisoblanadi. Vazifasi: ekologik ma’rifiy-tarbiyaviy ishlar olib borish, kamyob, ekzotik va mahalliy hayvonlarning ekspozitsiyasini tashkil etish, ularning genofondini ta’minlash, yovvoyi faunani o‘rganish va ularni tutqunlikda ko‘paytirishning ilmiy asoslarini ishlab chiqish. Hayvonot bog‘iga 1908 yilda tabiat havaskorlari uyushmasi asos solgan . Dastlab fuqarolarning xayr-ehsonlari hisobiga kun kechirgan. Bugungi kunda u davlat byudjetidan mablag‘ bilan ta’minlanadi. Hayvonot bog‘ida sut emizuvchilar,

qushlar, sudralib yuruvchilar va baliqlarning 315 turi mavjud. Hayvonot bog‘iga har yili 280 ming kishi tashrif buyuradi, ularga 378 xodim xizmat ko‘rsatadi. Hayvonot bog‘i maydoni – 38 gektar, joyning murakkab relefidan oqilona va muvaffaqiyatli foydalanilgan. Sobiq jarliklarda suvda suzuvchi qushlar uchun kichik ko‘llar tashkil etilgan. Hayvonot bog‘i kolleksiyasida hayvonot olamining ikki mingdan ortiq vakillari bor. Bu yerda uzoq mamlakatlardan keltirilgan hayvonlarni mahalliy iqlimga moslashtirish, kam uchraydigan hayvonlar: zubr, qulon, Amur yo‘lbarsi, Prjevalskiy oti va boshqalarni asrash va ko‘paytiril bo‘yicha ilmiy ishlar olib boriladi. Hayvonot bog‘i hududida daraxtlar va butalarning 130 dan ortiq turi o‘sadi. Hayvonot bog‘lari tashkil etishning maqsadi Dastlab hayvonot bog‘lari biologiya va zoologiyani targ‘ib qilish, hayvonot olamining yangi va diqqatga sazovor nusxalarini namoyish etish maqsadida tashkil etilgan. Masalan, London Zoologiya jamiyati milliy hayvonot bog‘ini tashkil etishda o‘z oldiga shu maqsadni qo‘ygan edi. Shu narsa diqqatga sazovorki, hayvonot bog‘lari qoshida (ularning negizida) butun jahonga mashhur yirik ilmiy muassasalar faoliyat olib borgan. Ayrim hayvonot bog‘lari ilmiy-ommabop tematik jurnallar (tadqiqotlar) ham nashr etadi. Bunday nashrlar 100 yildan ortiq tarixga ega. Bugungi kunda yovvoyi hayvonlarni volerlar, qafaslar, terrariumlar va boshqa joylarda saqlash ommaga namoyish etish maqsadida amalga oshiriladi. Maqsadga muvofiq tarzda hayvonot bog‘lari katta megapolislarda va turistik markazlarda tashkil etiladi. Hayvonot bog‘lari tashkil etishning ma’rifiy maqsadlari ikkilamchi xususiyatga ega. Umumiy ta’lim maktablari dasturiga o‘quvchilarni hayvonot bog‘larida saqlanayotgan hayvonlar bilan tanishtirish, maxsus o‘quv yurtlari dasturlariga esa talabalar bilan ilmiy ishlar olib borish kiritiladi. Ilmiy tibbiy tajribalar o‘tkazish uchun hayvonlarning ayrim turlari yetkazib berilishi ham mumkin. Hayvonot bog‘larida turni saqlash yoki tiklash, kolleksiyani qo‘llab-

quvvatlash, mazkur muhitga ko‘nikkan hayvonlarni olish uchun hayvonlarni tutqunlikda urchitish va ko‘paytirish ishlari olib boriladi. Shunday qilib, hayvonot bog‘larining maqsadlarini quyidagicha ta’riflash mumkin: birlamchi maqsadlar:  ma’rifiy maqsadlar;  ko‘ngilochar tadbirlar (o‘rgatilgan hayvonlar, qushlarning sirk tomoshalari) tashkil etish;  o‘quv-uslubiy va ma’rifiy maqsadlar;  o‘quv va ilmiy -amaliy maqsadlar;  ilmiy maqsadlar;  atrof muhitni muhofaza qilish; ikkilamchi maqsadlar:  turistik markaz tizimida turistik qiziqish ob’ektini yaratish;  tashrif buyuruvchilar (ekskursantlar va turistlar)dan infratuzilmaning boshqa ob’ektlarida daromad olish;  aholi uchun ish joylari tashkil etish (hayvonot bog‘i, attraksiyalar tizimi, sovg‘alar ishlab chiqarish korxonalari, transport xodimlari). Hayvonot bog‘larida sof tijorat maqsadlariga kamdan-kam hollarda , masalan, delfinariylarda ommaviy sikr tomoshalari tashkil etilganida erishiladi. Umuman olganda, bu maqsadlar ikkilamchi hisoblanadi. Hayvonot bog‘lari tashkil etish va ularni saqlash ancha og‘ir va qimmat ish. Eng avvalo, katta maydon, qafaslar, qo‘tonlar, basseynlar, hayvonot olami vakillarini begona iqlim ta’siridan himoya qilish uchun binolar qurish talab etiladi. Asosiy inshootlar ularni kundalik saqlash, ta’mirlash va tiklash uchun muayyan harajatlarni taqozo etadi. Yer maydonini ijaraga olish va uni saqlash, binolar va qurilmalarni saqlab turish, ularni ta’mirlash, texnologik jihatdan jihozlash, suv, issiqlik, elektroenergiyadan foydalanish, tozalash inshootlarini saqlash uchun ham mablag‘lar zarur.

Chet eldagi yirik hayvonot bog‘larida kirish haqi o‘rta hisobda kattalar uchun 12-25 AQSH dollarini, bolalar uchun esa 5-12 AQSH dollarini tashkil etadi. Guruhlarga, ayniqsa, maktab guruhlariga skidkalar beriladi. Hayvonot bog‘lariga predmetli (ko‘p kunlik) ekskursiyalar qilishga mo‘ljallangan maxsus turlar tashkil etuvchi turistik firmalar ham bor.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Tuxli е v I.S., G.H. Qudratov, Parda е v M.Q. Turizmni r е jalashtirish. Toshk е nt – «Iqtisod - moliya» 2010. 2. Tuxliyev I.S., A.B.Bektemirov, Z.I.Usmanova. Turizmda strategik marketing Samarqand 2010 y. 3. Kamilova F.K. – «Xalqaro turizm bozori» // O‘quv qo‘llanma, Toshk е nt. TDIU- 2001

Похожие

Turistlarga avtotransport vositalarida xizmat ko‘rsatish

Turistlarga havo transportida xizmat ko‘rsatish

Turistlarga suv transportida xizmat ko‘rsatish

Turistlarga temir yo‘l transportida xizmat ko‘rsatish

Turistlarga xizmat ko’rsatishni tashkil etish