Туристик бозорни режалаштириш - Экономика - Рефераты

Туристик бозорни режалаштириш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

127.5 KB

Т уристик бозорни режалаштириш Режа: 1. Туристик бозор, унинг субъектлари ва фаолият кўрсатишининг хусусиятлари . 2. Туризм соҳасидаги бозор режасининг мазмуни. 3. Туристик бозорда маркетинг стратегияси . 4. Туристик саноат ва туристик бозор инфраструктураси . 5. Туризм ва туристик маҳсулотни илгари суриш дастурларини ишлаб чиқиш . 6. Ўзбекистон Республикасида туристик бозорнинг ҳолати ва унинг фаолият кўрсатиши муаммоларини таҳлил қилиш .

1. Туристик бозор, унинг субъектлари ва фаолият кўрсатишининг хусусиятлари. Туристик соҳани муваффақиятли ривожлантириш уни бошқаришнинг маъмурий ва бозор шакллари уйғунлашиб кетишига асосланади. Туристик бозор хизматлар ва ма ҳ сулотлар умумий бозорининг бир қисми бўлиб, иккита ташкил этувчи таркибий қисмнинг ўзаро нисбатидан иборат. Бу ташкил этувчилар қуйидагилардир: тала б (ички ва халқаро туристик бозорлар);  таклиф (туристик диққатга сазовор жойлар ва дам олиш шакллари, туристик объектларнинг турлари, транспорт, хизмат кўрсатиш ва тегишли инфраструктура тизими, реклама-ахборот фаолияти). Бозор ҳажмлари аниқ ҳудудда аниқ вақт давомида реализация қилинган ма ҳ сулотлар ва хизматларнинг ҳажми билан белгиланади. Шундай қилиб, туристик бозор – ички ва ташқи алоқалар тизими бўлиб, унда туристик-экскурсия хизматлари пулга айланиши ва пулларнинг қайтадан туристик-экскурсия хизматаларига айланиши жараёни кечади, шуниндек туристик маҳсулотни сотиб олиш учун пули бўлган истеъмолчиларнинг йиғиндиси ҳамдир. Ҳар қандай туристик корхонанинг режаларида туристик бозорнинг танланган сементининг ма ҳ сулотлар ва хизматларга бўлган эҳтиёжининг катталиги ва тузилиши ҳисобга олиниши керак, шунингдек, нархларни ташкил қилиш, ма ҳ сулотларин бозорга киритиш, сарфлар ҳисобга олинган ҳолда сотувдан тушадиган даромадлар башорат қилиниши зарур ( 8 .1.-чизма) Чиқувчи ахборот Режалаштириш услублари Тур маҳсулотга бўлган талаб (жорий ва режалаштирилаётган )

Туристик талаб биринчи навбатда минтақа, мамлакат ёки жаҳон миқёсида ўлчанадиган туристик маҳсулотга бўлган тўлов қобилиятига эга эҳтиёж билан белгиланади. Бу эҳтиёж бевосита аҳолининг даромадларига, шунингдек унинг туристик маҳсулотларга бўлган реал ва потенциал (ҳам миқдорий, ҳам сифат кўрсаткичларида баҳоланадиган) эҳтиёжларига боғлиқ. Туристик бозордаги талабни режалаштиришда унинг ўта эгилувчанлигини, яъни турли омиллар ўзгарганда туристик маҳсулотни бажаришнинг сифатларини йўқотмаган ҳолда туристик маҳсулот номенклатурасини тез ўзгартиришга қодирлигини ҳисобга олиш зарур. Туризмдаги талаб истеъмолчининг яшаш жойи ва унга таклиф қилинадиган хизматларнинг баарилиш жойи ўртасида ҳудуд бўйича бир-биридан жуда узоқда жойлашганлик билан ажралиб туради. Туристик бозорнинг хусусиятларига унинг дифференциациялашганлик (табақалашганлик), ихтисослашганлик ва секторларга бўлинганлик каби категорияларини киритиш мумкин 1 . 1 Маркетинг в туризме. Учебное пособие 4-е изд., стереотип, (ГРИФ) Дурович А.П. 2004 г. Турмаҳсулотни сотишдаги сиёсат Турмаҳсулот харакатини режалаштириш услублари Нархнинг тушиш прогнози Товар айланиш каналларини режалаштириш Сотишни режалаштира- ётган ташкилот Турмаҳсулот сотиш ҳажми Танланган бозор секторида турмаҳсулот реализациясидан олинган даромадлар

Дифференциациялашганлик (табақалашганлик) – туристлар гуруҳини уларнинг туристик маҳсулотларнинг маълум гуруҳи (денгиз, тоғлар, диққатга сазовор жойлар, тарих ва ш.к.) дан қониқишидан келиб чиқиб танлаб олиш. Ихтисослашганлик туризмнинг турлари (даволаш, билиб олиш, ишбилармонлик, касбий ва бошқалар) бўйича гуруҳларнинг ихтисослашувидир. Бозорнинг секторларга бўлинганлиги (сегментлашганлиги) махсус белгилари бўйича (ёши, яшаш жойи, даромадлари, хизматларга нархлар, маршрутларнинг мавзулари, дам олиш вақти ва мавсуми ва ш.к.) гуруҳлашган потенциал келувчиларнинг тоифасига қараб белгиланади. Фақат юқорида санаб ўтилган хусусиятларни ҳисобга олган ҳолдагина туристик бозор фаолиятининг иқтисодий кўрсаткичларини башорат қилиш мумкин. Бу кўрсаткичларга қуйидагилар киради: тегишли структуравий гуруҳнинг типик вакили дам олишига кетадиган сарфлар ҳажми( U p ); тегишли структуравий гуруҳда туристик хизматларни истеъмол қилиш оммавийлигининг коэффициенти ( К ). Бу иккала кўрсаткични келтириш ушбу структуравий гуруҳда туристик хизматларга кутилаётган сарфларнинг суммасини беради: Р т .х қ U р . К, пул бирлиги . (9.1) Туристик хизматлар кўрсатишга кетадиган сарфларнинг умумий суммаси ,PP 1 т.у.0   n i га тенгдир пул бирлиги, (9.2) бу ерда n – туристик хизматлар тақдим этиладиган (ёки тақдим этилган) структуравий гуруҳлар сони.

Субъектнинг туристик бозордаги ҳолати ва янги хизматларни ўтказиш имконияти туристларнинг дам олиш пайтидаги харажатлар структурасини ва бозор конъюнктурасини аниқлашга, шунингдек унинг кегусида ривожланишини башорат қилишга (режалаштиришга) имкон беради. Бу эса қуйидагилара имконият яратади:  янги, илгари қўлланилмаган технологиялар ва хизматлардан фойдаланиш эвазига муваффақиятсизликлар таваккалини камайтиришга;  туристик бозорниннг муаммоларини аниқлашга ва уларни ҳал қилиш йўналишларини белгила олишга;  туристик бозорда фаолиятни такомиллаштириш бўйича асосланган бошқарув қарорлари қабул қилишга;  туристик корхоналарнинг ишига тегишли ўзгартиришлар киритишга. Замонавий туристик бозорнинг хусусияти унинг доимий кенгайиб боришидир. Масалан жаҳон туристик бозори туристик хизматларнинг кўпайиб бораётганлигини кўрсатмоқда ва бу ўсиш йилига ўртача 3,7%ни ташкил қилмоқда. Мавжуд мамлакатдан чиқиш бозорларини таҳлили қилиш қуйидаги натижаларни кўрсатмоқда: мавсумийлик омили сезиларли ўзгармоқда, спортнинг турларига эҳтиёж ортмоқда, ёзги пайт бизнинг мамлакатимиздаги қишки пайтга тўғри келадиган мамлакатларга боришлар сони ортиб бормоқда. Спорт туризми ва круиз туризми энг жуда кенг тарқалган. Бутун дунёда жуда тез юрар темир поездлар сонининг ортиб бориши туфайли келгусида туризмда темир йўлдан фойдаланиш ортиши мумкин. Ўтиш давридаги баъзи иқтисодий қийинчиликлар туфайли мамлакатимизда ўрта ва паст даромадга эга туристлар сони, шунингдек, ёш ва ўрта ёшли туристлар сони қисқарди. Айни пайтда юқори даромадларга эга туристлар сони ортиб бормоқда.

2. Туризм соҳасидаги бозор режасининг мазмуни . Бозор режасини ишлаб чиқишда биринчи навбатда «харидорнинг бозори» ва «сотувчининг бозори»ни бир-бирига таққослаш керак (8.2-чизма). Чизма. Харидор ва сотувчи бозори ( Т б -товарга талаб, Т ф -товар таклифи ) Хизматлар соҳасида талаб ва таклифни мувофиқлаштиришнинг қуйидаги услублари мавжуд бўлиб, улардан туризмда бемалол фойдаланса бўлади: талаб тузилишининг «фазага қарши» структурасига эга янги хизматларни амалдагиси билан таққослаган ҳолда реализация қилиш; максимал талаб бўлмаган даврда хизматарга «қўшимчалар» маркетинги; харид қобилиятнининг чекланганлиги тахҳъсир кўрсатмайдиган янги хизматлар маркетинги; ходимларни бир нечта вазифаларни бир хилда бажаришга ўргатиш; талаб энг юқори бўлган вақтларда янги ъодимларни қабул қилиш;Сотувчи бозори Т б >T ф Харидор бозори Т б <T ф Характерли тузилишлар Камомад кўлами Камомаднинг йўқлиги Товар сифатининг етишмаслиги Товар сифатини яхшилаш тенденцияси Юқори нархлар Нархларни арзонлашиши ёки барқарорлик тенденцияси

максимал талаб вақтларида истеъмоличиларга хизматлар ҳақида қўшимча ахборотлар бериш; рағбатлар, имтиёзлар, ва нархлардаги чегирмалардан фойдаланиш. Туризмдаги бозор режаснин асосий мақсади ишлаб чиқаришнинг турли омиллари ва маҳсулотни реализация қилишнинг энг мақбул нисбатига эришиш бўлиши керак. Туристик фирманинг ҳуқуқий мақоми ва шакли, унинг фаолиятининг ўзига хослиги, Шунингдек, хизматлар бозорининг ҳолатидан келиб чиқиб туристик маркетингнинг йўналишлари ва мақсадлари иқтисодий, «худбинона», ва ижтимоийларга бўлинади. Иқтисодий мақсадлар маълум рақам кўрсаткичлари ва фоиз нисбатлари орқали белгиланади. Уларга қуйидагилар киради: фойда суммаси ва унинг келгусида ўсиши, туристик маҳсулотларни реализация қилиш ҳажми, бозордаги мавқени мустаҳкамлаш ва ҳ.к. Рақобатчиларга нисбатан бозордаги мавқени мустаҳкамлаш режаларда ё молиявий кўрсаткичлар ёки мижозларни қамраб олиш рақмлари тарзида акс этади. Умуман олганда бозордаи мавқени мустаҳкамалаш туристларнинг мунтазам кўпайиб бориши ва туризмнинг шунга мутаносиб равишда ривожланишини англатади. Масалан, кўплаб хорижий фирмалар ўз туристик режаларини ишлаб чиқишда қуйидагиларга асосланадилар: иложи борича туризмдан тушадиган даромадларнинг тезроқ кўпайишига эришиш; туризмнинг рентабеллигини ошириш мақсадида мавжуд туристик жиҳозлардан иложи борича яхшироқ фойдаланишга эришиш; туристик маҳсулотнинг ривожланаётган бозорларга ўтиши бўйича қўшимча хизматларни таклиф эта бориб, фаолиятни хилма-хиллаштириш. «Худбинона» мақсадлар фирма, мамлакат, минтақа ёки маълум жойнинг обрўсини ошириш ва нуфузи (имижи)ни яхшилашни ўз ичига олади. Бу биринчи навбатда кокрет объектнинг ҳолатини сақлаб қолиш ёки яхшилашни

назарда тутади. Масалан, туристик корхоналарнинг раҳбарлари нима қилиб бўлса ҳам, мустақил бўлиб қолиш, ўз фаолиятини ўзи назорат қилиш вазифасини қўядилар. Унчалик катта бўлмаган меҳмонхоналар ва саёҳат агентликлари учун мустақил бўлиш истаги бизнесининг барқарорлигини ошириш хоҳиши билан бирга бўлиши мумкин. Мижозлар доирасини кенгайтириш ва исталган фойдани олиш учун улар ўзларини қониқтирадиган вазиятни сақлаб қолиш усулларини излайдилар. Ижтимоий мақсадлар паст даромадга эга инсонлар фойдаланиши мумкин бўлган, шунингдек атрофмуҳитни муҳофаза қилишга, ишсизлик даражасини пасайтиришга, кичик бизнеснинг ривожланишини рағбатлантиришга хизмат қиладиган туристик маҳсулотларни ишлаб чиқиш ва бозорга тақдим этишни назарда тутади. Амалий нуқтаи назардан туристик бозор фаолияти алоҳида мақсадларга ҳам, уларнинг йиғиндисига ҳам мўлжалланган бўлиши мумкин. Асосий вазифа турли хил туристик маҳсулотларга муҳтож инсонларнинг эҳтиёжини қондириш ва туризмни барқарор ривожлантиришни таъминлашдан иборат бўлиши керак. Бозор мақсадлари одатда беш йиллик даврга мўлжалланади ва саёҳатларнинг тури, мамлакат ёки минтақада бўлишининг ўртача давомийлигига мувофиқ туристлар келишининг тахминий миқдори билан белиланади. 3. Туристик бозорда маркетинг стратегияси . Маркетинг стратегияси – туристик бозорнинг хусусиятларидан келиб чиқиб, ундаги фаолиятнинг узоқ муддатли энг мақбул моделини танлашдир. Бундай стратегия бозор мақсадларига эришиш тамойилларига асосланади ва қуйидаги элементларни ўз ичига олади 2 : маркетингнинг турини белгилаш – умумий маркетинг (умумий қизиқишларга эга туристларга йўналтирилган) ёки танловчи маркетинг 2 Маркетинг в туризме. Учебное пособие 4-е изд., стереотип, (ГРИФ) Дурович А.П. 2004 г.

(туристик бозорларнинг ўзига хос турларини назарда тутади, улар асосий, қўшимча ва тасодифий бўлиши мумкин); реклама-ахборот усуллари ва уларнинг йўналганлигини белгилаш – туроператорлар ва турагентлар, истеъмолчи туристар ёки ушбу тоифаларнинг бирлашиб кетиши; бозорлар, мамлакатлар ёки минтақаларнинг типларига нисбатан реклама-ахборот тадбирларининг вақти ва устуворлигини ҳисобга олган ҳолда режалаштириш (вақт бўйича режалаштириш янги ёки қайта таъмирланган туристик объектларнинг ишга туширилиш муддатига боғлиқ); ўзлаштирилиши назарда тутилаётган туманнинг характеристикаси. Янги ривожланаётган туристик марказга биринчи навбатда ўзига яхши нуфуз яратиши ва шундан кейингина аниқ реклама қилишга ўтиши талаб қилинади; туристик туманда юзага келиши мумкин бўлган ҳар қандай тўсқинликларни (сиёсий беқарорлик, табиий ҳалокатлар ва ш.к.) башорат қилиш; маркетинг стратегиясинин қуйидаги вриантларидан энг мақсадга мувофиқ биттасини танлаб олиш: асоий туристик бозорлар ҳисобланган минтақаларда реклама-ахборот ваколатхоналарини очиш; шартнома бўйича ваколатхоналарни таъминлаш; ўз мамлакатидаги асосий штабдан туриб реклама-ахборот ишларини ташкил қилиш; туристик бозорларда юзага келиши мумкин бўлган олдиндан кўриб бўлмайдиган барча ҳолатларни ҳисобга олиш. Маркетинг стратегияси ҳам узоқ муддатли ҳам қисқа муддатли мақсадлардан келиб чиқиб белгиланиши мумкин. Уни мунтазам равишда қайта кўриб чиқиш ва зарур бўлганда бозор тенденциялари ёки туристик маҳсулот ва хизматнинг эволюциясидаги ўзгаришлардан келиб чиқиб унга тузатишлар киритиб бориш зарур. 4. Туристик саноат ва туристик бозор инфраструктураси Туристик саноат – иқтисодиётнинг шундай тармоғи бўлиб, унда инсонларнинг касбий фаолият билан шуғулланишдан ташқари ҳар қандай

мақсадда улар келадиган мамлакатда пул тўлаб бир жойдан икккинчи жойга вақтинча ўтиб юришлари пайтидаги эҳтиёжларини қониришни таъминлови ишлаб чиқариш комплекслари мужассамлашган. Туризм саноатини бир қатор ма ҳ сулотлар ва хизматлар ишлаб чиқаручи корхоналар мажмуи ташкил қилади. Бу ма ҳ сулотлар ва хизматларсиз тармоқ фаолият кўрсатиши мумкин эмас. Улар сирасига қуйидагилар киради: жойлаштириш бўйича хизмат кўрсатадиган корхоналар: меҳмонхоналар, мотеллар, кемпинглар, ижарага бериладиган хусусий тузилмалар, пансионатлар, дам олиш уйлари ва ҳ.к.); агар жойлаштириш корхоналарининг ажралмас қисми бўлса, умумий овқтланиш корхоналари (меҳмонхоналардаги ресторанлар, пансионатлар ва дам олиш уйларидаги ошхоналар); туристик йўлланмаларни ташкил қилиш ва сотиш билан шуғулланадиган туристик фирмалар; туристик ташишларни таъминлайдиган транспорт ташкилотлари; туристик саноат мутахассисларини тайёрлаш вамалакасини ошириш бўйича ўқув юртлари; туризм соҳасидаги ахборот ва реклама хизматлари; туризмни бошқариш органлари: давлат органлари (мамлакатда туризмни ривожлантиришни бошқариш), илмий-тадқиқот ташкилотлари, тижорат в хусусий ташкилотлар; туристик талабга эга ма ҳ сулотларни ишлаб чиқарувчи корхоналар; туристик талабга эга чакана сотиш билан шуғулланувчи корхоналар. Туризм саноати учун, бошқа тармоқларда бўлгани каби ишлаб чиқаришнинг ихтисослашуви, кооперациялашуви ва жамланиши хосдир. Ихтисослашув турли шаклларда намоён бўлади (жойлаштириш, овқатланиш, кўнгил очиш, янги туристик хизматларва ш.к.). Туристик хизматларни яратиш ва уларни реализация қилиш тобора кўпайиб бораётган ҳар бири ўз фаолиятини алоҳида ма ҳ сулотларни, яримфабрикатларни тайёрлаш, хизматларнинг аниқ турини тақдим этиш, туристик хизмат

кўрсатишнинг маълум функцияларини бажаришда жамлайдиган тармоқлар, корхоналар, фирмалар ва ташкилотларнинг ишига айланиб бормоқда. Туризмга чеарадош тармоқларда ҳам ихтисослашув жараёни кечмоқда: қурилиш ва архитектура, енгил ва озиқ-овқат саноати, қишлоқ хўжалиги, транспорт шулар жумласидандир. Улар туристларга хизмат кўврсатишда иштирок этаётган корхоналар ўртасидаги хўжалик алоқаларининг мураккаблашувига олиб келади. Ихтисослашган ишлаб чиқарувчиларни бирлаштириш зарурати юзага келади, яъни уларнинг коопреациялашуви зарурати. Туризм саноатидаги коопрециялашув туристик ма ҳ сулотлар ва хизматларни ишлаб чиқариш ва тақдим этишга ихтисослашган, лекин мустақил бўлган корхоналар ўртасида доимий иқтисодий алоқаларни ташкил қилиш шаклидир. Бу предметли, функционал, минтақавий, миллий ва халқаро асосларда узоқ муддатли ҳамкорлик шаклида намоён бўлади. Кооперациялашувни амалга оширишда ташаббускор ролни туристик корхоналар ўйнайди, чунки улар туристик маҳсулотни яратадилар, таклиф қиладилар ва реализация қиладилар. Коопреациялашув – шунчаки мақсад эмас, балки туристик хизмат кўрсатиш сифатини яхшилаш, вақтни, куч ва маблағларни тежаш воситасидир. Туристик ишлаб чиқариш ва истеъмол соҳасидаги кооперациялашаётган томонлар ўртасидаги ҳамкорликнинг асосий услуби уларнинг мустақил иқтисодий фаолиятини мувофиқлаштиришдир. Кооперациялашув минтақа ичида ва минтақалараро бўлиши ммкин. Бимринчи ҳолатда иқтисодий алоқалар битта туристик минтақа ҳудуди билан чегараланиб қолиши мумкин, иккинчи ҳолатда эса – икки ёки ундан ортиқ минтақаниқамраб олади. Тармоққа тааллуқлилигига қараб кооперациялашув минтақа ичидаги ва тармоқлараро, қандай мақсадни кўзлавб амалга оширилаётганлигигаг қараб эса – ишлаб чиқариш (туристик маҳсулотни яратиш) ва маҳсулот ўтказувчи (туристик маҳсулотни илгари суриш ва реализация қилиш) бўлиши мумкин.

Туристик хизматлар кўрсатувчи корхоналарнинг коопреациялашувини мураккаб деб аташади. Бунга сабаб ўз ихтисослашганлигининг хусусиятига кўра улар бир-бири билан мустаҳкам ишлаб чиқариш алоқасида бўладилар. Кооперациялашув воситачилик корхоналари ва туризмни ташкил қилиш корхоналари орасида, масалан махсус туристик транспорт корхоналари ўртасида бўлиши мумкин. Мураккаб кооперациялашув одатда корхоналар ўртасидаги алоқаларнинг барқарорлиги ва доимийлиги билан (томонлар ўртасидаги қарамликнинг заифдаражадалиги туфайли) ажралиб туради, оддий кооперациялашув, қоида тариқасида, вақтинчалик хусусиятга эга. Халқаро миқёсда туристик корхоналар ва ташкилотлар ўртасидаги кооперациялашув қўшма корхоналар тузиш шаклида амалга оширилади. қўшма корхона – туристик хизматлар яратиш ва реализация қилиш бўйича фирмалараро кооперациялашувни ташкил қилиш шакли бўлиб, бунда коопреациялашаётган фирмалар биргаликда ташкил қилинган, янги юридик мустақил бирликка ўз моддий-техник базасининг, кадрлар потенциалининг, маҳсулот ўтказиш тармоғининг, шунингдек ўз мижозларининг бир қисмини беради. Туристик мақсадларда инсонларнинг оммавий бир жойдан иккинчи жойга ўтиб юришлари туристик саноатда ишлаб чиқаришни жамлашга (концентрациялаш) асосий сабаб бўлди. Бу жараён учун авваламбор фирманинг ўртача ҳажми каттариши хосдир. Йирик ишлаб чиқариш кичик корхоналар ва фирмаларга қараганда самаралироқ. Бунинг боиси у юқорироқ иқтисодий самара ва маҳсулот ўтказиш бозорларини назорат қилиш имконига эга. Туристик саноатда ишлаб чиқаришни жамлаш ҳам алоҳида ишлаб чиқариш бирликларини йириклаштириш, ҳам бирлашиш доирасида кўплаб корхоналарни жамлаштириш, масалан меҳмонхона комплексларини яратиш, туристик фирмаларнинг қўшилиб кетиши каби йўллар билан рўй беради. Туризмда жамлаш бутунлай янги техникадан фойдаланиш, ходимлар сонини ва мазкур банда кетадиган харажатларни қисқартириш учун қулай

шароит яратади. Меҳмонхона бирлашмаларида бошқарув ва хоналар фондларини тақсимлаш тизимини автоматлаштиришни жорий қилиш маъмурий ва бошқарув харажатларининг камайишига, корхоналарнинг бир маромда ишлашига олиб келади. Бу эса охир-оқибатда ё меҳмонхона хизматларига нархларнинг камайиши ва тегишлича талабнинг ортишига, ёки (доимий нархлар мавжуд бўлганда) – фойда улушининг кўпайишига олиб келади. Ишлаб чиқаришни йириклаштириш функционал вазифалари жиҳатидан бир-бири биланбоғлиқ бўлган фирмаларни бирлаштириш йўли билан ҳам, бевосита ишлаб чиқариш умумийлигига эаг бўлмаган компанияларнинг қўшилиб кетиши натижасида ҳам рўй беради. Ишлаб чиқариш хусусиятига эга бўлган умумий алоқаларга эга тармоқларнинг қўшилиб кетишига дунёдаги йирик авиакомпанияларнинг туристик ва меҳмонхона фирмаларини яратганлиги мисол бўла олади. Нефть компаниялари, тўқимачилик ва озиқ-овқат саноати бирлашмалари ҳам туризмга капиталлар қўймоқдалар. Кейинги йилларда яширин шакларда жамлаш ривожланиб бораётганлиги кузатилмоқда. Бунда йирик туристик ва меҳмонхона фирмалари ўз фаолияти тузилишига периферик ўрта ва кичик корхоналарни киритмоқдалар. Улар расман юридик мустақиллика эга бўлсаларда, аслида ушбу йирик корхоналарнинг структуравий тузилмалари ҳисобланади. Туризм соҳасидаги жамлашнинг энг юқори шакли диверсификация ҳисобланади. Бу – истеъмолчиларга тақдим этилаётган хизматларнинг турлари ва сифатини модификациялаш ва кенгайтириш мақсадида тармоқлараро бирлашмалар ва комплекслар тузишдир. Бундай бирлашишнинг хусусияти шундан иборатки, диверсификацияга жалб қилиниши керак бўлган корхоналар ва объектлар оддий коопреция билангина боғланиб қолмасликлари ва бир-бири билан рақобат қилмасликлари керак. Ҳозирги вақтда тор ихтисослашган тармоқлар, жумладан туризм ҳам эҳтимол тутилган сиёсий, иқтисодий, экологик, ижтимоий ва бошқа салбий таъсирлар туфайли фаолиятининг жуда беқарорлиги билан характерланади.

Бу камчиликни бартараф этиш учун йирик, илжи бўлса тармоқлараро бирлашмалар тузиш талаб қилинади. Улар фаолиятнинг янада самаралироқ бўлишини ва маҳсулот ўтказиш бозорларини назорат қилишни таъминлашлари мумкин. Туризм саноатини диверсификация йўли билан йириклаштириш қуйидагилар ҳисобига рўй беради:  функционал жиҳатдан (ишлаб чиқариш, туристик маҳсулотни илгари суриш ва ўтказиш) ўзаро боғланган алоҳида тузилмаларни бирлаштириш. Бунга мисол кейинги вақтларда авиакомпанияларнинг туристик фирмалар ва меҳмонхона комплекслари билан бирлашганлиги бўлиши мумкин;  туризм билан бевосита умумитйликка эга бўлмаган тармоқлар, компаниялар ва фирмалар капиталарининг қўшилиши. Буларга нефть, металлургия, кўмир, озиқ-овқат савдо ва ш.к. тармоқлар киради. Ўзбекистонда йирик тармоқлараро бирлашмалар ва комплекслар тузиш кузатилмоқда. Улар таркибига туристик фаолият билан бирга қуйидаги фаолият турлари ҳам киради:  меҳмонхона типидаги объектлардан фойдаланиш, меҳмонхона сервисининг барча турларини бирлаштириш;  озиқ-овқат ишлаб чиқариш ва қайта ишлашни яратиш (қишлоқ хўжалик маҳсулотларини тайёрлаш ва қайта ишлашни ҳам қўшган ҳолда);  ўйин, томоша ва спорт тадбирларини ташкил қилиш ва ўтказиш;  йўловчиларни мамлакат ичида ва халқаро ташиш;  фуқароларнинг хавфсизлигини таъминлаш ва уларни муҳофаза қилиш хизматини кўрсатиш;  ички ва халқаро савдода тижорат, брокерлик ва маркетинг фаолиятини олиб бориш, суғуртаниг ҳар хил турлари;  кўчмас мулк ва транспорт воситаларини экспертиза қилиш ва баҳолаш;  ташқи иқтисодий фаолият;

 ярмаркалар, кўргазмалар ташкил қилиш ва ўтказиш. Ҳозирги шароитларда туризм соҳаси учун диверсификация жараёнининг нафақат алоҳида тармоқлар, балки миллий чегаралардан ҳам чиқиши хос бўлиб бормоқда. Ихтисослашган корхоналардан фарқли равишда диверсификациялашган корхоналар фаолиятининг хусусиятларига қуйидагиларни киритиш мумкин:  уларнинг сиёсатининг, стратегияси ва тактикасининг бирлашиши;  маркетингни марказдан холи равишда режалаштириш;  ҳар бир струтуравий тузилма тмонидан ма ҳ сулотлар в хизматларнинг янги турларини ишлаб чиқиш, уларнинг ассортименти ва ўтказиш бозорларини кенгайтириш;  марказлашган молиявий фаолият ва унинг назорат қилиниши;  хизматларнинг алоҳида турларига нархларни пасайтириш, фойда улушини оширишнинг юқори эҳтимоллилиги. 5. Туризм ва туристик маҳсулотни илгари суриш дастурларини ишлаб чиқиш . Туризмни илгари суриш – туристик маҳсулотга бўлган юқори талабни шакллантириш ва бу маҳсулотни сотиш ҳажмларини оширишга қаратилган усуллар ва услублар мажмуидир. Бу дастур асосида қуйидаги элементлар ётади: маркетин стратегияси, тақсимлашнинг маркетинг каналларини билиш, мавжуд реклама-ахборот ишлари, смета ҳажмлари. Бундай дастур одатда уч йилдан беш йилгача бўлгандаврга ишлаб чиқилади. Унда амалага оширилиши зарур бўлган реклама-ахборот тадбирларининг турлари, уларнинг ҳисоб-китоб нархи йиллар бўйича кўрсатилади. Сметага одатда доимий сарфлар киритилади, масалан турли мамлакатларда ва маҳаллий туристик ахборот бюроларида ваколатхоналарини сақлашга кетадиган чиқимлар. Реклама нинг асосий функциялари қуйидагилардан иборат:

 мижоз ва туристик ташкилотнинг ишончини шакллантириш (обрў, нуфуз яратиш);  туристик маҳсулотлар ва хизматларнинг ассортименти ҳақида хабар бериш;  реклама қилинаётган ма ҳ сулотлар ва хизматларнинг бошқаларникимга қараганда устун эканлигига ишонч уйғотиш;  туристларда фақат ушбу туристик ташкилотнинг ма ҳ сулотлари ва хизматларидан фойдаланишга майл уйғотиш. Унинг қуйидаги турлари бор: каталоглар, рисолалар ва проспектлар, оммавий ахборот воситаларидаги реклама, кўча рекламаси, туристик маҳсулотни сотиш пунктларидаги реклама. Рекламанинг барча турлари учун қуйидагилар хосдир:  оммавий ахборот воситалари қўлайдиган тўғридан-тўғри бўлмаган алоқа шакли;  ҳар бир шахснинг мазкур ахборотни қабул қилишдаги индивидуал хусусиятларини ҳисобга олмаган ҳолдаги оммавий алоқа шакли. Рекламанинг мақсади – эътиборини жалб қилиш, ахборот бериш, истеъмолчини маълум тарзда ҳаракат қилишга ундаш, шунингдек ма ҳ сулотни билвосита илгари сураётган ўз агентига мурожаат қилиша ундаш. Кўплаб туристик корхоналар умумий савдодан тушган даромаднинг 5 дан 25 % гача рекламаг сарфлайдилар. Рекламадан ташқари туристик маҳсулотни илгари суришда сотувларни қўллаб қувватлаш катта ўрин тутади. Бу – ма ҳ сулот (хизматни) харид қилганлик ёки сотганлик учун қисқа муддатли ундовчи рағбатлантириш чораларидир. Хизматларни сотаётган ходимларга мўлжалланган рағбатлантиришлар ва бу хизматларни сотиб олаётган мижозларга мўлжаланган рағбатлантиришлар мавжуд. Сотувларни қўллаб қувватлаш услублари қуйидагилардан иборат:

1) босма материаллар–рисолалар, проспектлар, афишалар, транспарантлар; 2) махсус таклиф-чегирмалар, конкурслар, лотореялар, мукофотлар, эсдаликлар. Туризмни илгари суриш дастури туристик ташкилот ва жамоатчилик ўртасида яхши ўзаромуносабатлар ўрнатилиш ва таъминланишига қаратилган тадбирларни («Паблик рилейшнз») назарда тутиши керак. Уларнинг мақсади – фирманинг ижобий нуфузини яратишдир. «Паблик рилейшнз» ёрдамида туристик маҳсулотларни илгари суриқ воситалари қуйидагилар ҳисобланади: матбуот учун хабарлар, матбуот конференциялари, презентациялар, суратли ҳикоя қилиб беришлар, ярмаркалар, ҳужжатли фильмлар, ҳомийлик ва хайрия фаолияти. Шундай қилиб, туризмни илгари суришқ ва реклама компаниясини режалаштириш босқичида шу мақсадларга кетадиган харажатлар ҳисоблаб чиқилади ва маконда (бир вақтнинг ўзида бир нечта реклама воситасидан фойдаланиш) ва замонда (рекламани ўтказиш муддатлари ва давомийлиги) рекламани жойлаштириш ва ўтказиш бўйича аниқ режалар тузилади. 6. Ўзбекистон Республикасида туристик бозорнинг ҳолати ва унинг фаолият кўрсатиши муаммоларини таҳлил қилиш . Сўнгги йиллардаги ҳар хил сиёсий ва ижтимоий-иқтисодий ўзгаришларга қарамай, мамлакатимиздаги туризм саноати йилдан-йилга барқарор равишда маҳсулотлар ва хизматлар ишлаб чиқаришни кўпайтириб бораётган халқ хўжалиги тармоғи бўлиб қолмоқда. Бундай тенденцияни БТТ услубикаси бўйича бажарилган ҳисоб-китоблар ҳам тасдиқлайди. Бундай ҳисоб-китоблар тақдим этилган туристик хизматларнинг кўп йиллик ҳисобот маълумотлари асосида амалга оширлган. Таҳлил натижалари мутаҳассисларга туристик хизматларнинг ҳажми, демаккаи улардан олинадиган даромадлар ҳажми ҳам келгусида ортади, дея башорат қилишларига имкон бермоқда.

Ўзбекистон катта туристик потенциалга эга ва жаҳон туристик бозорида ўз мавқеи бор мамлакат. БТТ маълумотларига қараганда, 2010 йилда дунёдаги туристлар сони 1 млрд. кишидан ортади, туризмдан олинадиган даромад эса 1550 млрд. АқШ долларига етади. Ўзбекистонда туризмнинг ривожланишига тўсқинлик қиладиган сабаблар қуйидагилар бўлиши мумкин 3 :  меҳмонхона ва транспорт хизмати кўрсатиш даражасининг, туристларнинг овқатланиши ва дам олиши тизимининг жаҳон стандартлари даражасига мос келмаслиги;  хизмат кўрсатиш даражаси анча паст бўлгани ҳолда уларнинг нархини ошириб юбориш;  миллий маркетинг ахборот тизими ва рекламанинг ҳар хил шаклари йўқлиги;  кўплаб туристик фирмалар ходимлари малакасининг бугунги кун талабларига жавоб бермаслиги ва бу фирмаларнинг асосан хорижий туризмга мўлжал олиши. Иқтисоий муносабатларнинг трансформациялашуви шароитларида туризмни ривожлантиришни бошқариш самарадорлигини оширишнинг муҳим омили хўжалик юритишнинг янги шаклларини излаш ҳисобланади. Мамлакатимиздаги туристик хизматлар бозорида ҳозирги вақтда асосан анъанавий шакллар фаолият кўрсатмоқда. Агар йўлланмаларнинг нархи доимий ошиб борадиган бўлса, дам олувчилар сони ҳам тегишлича камайиб боради. Юқорида айтилганлардан шу нарса келиб чиқадики, ҳозирги шароитларда Ўзбекистонда энг долзарб муаммолардан бири туристик соҳани қайта ташкил қилиш, унинг рентабеллигини, биринчи навбатда, юқори технологияли комплекслар ва тегишли инфраструктурага эга туристик марказларни ташкил қилиш эвазига ошириш ҳисобланади. Ички туризмни ривожлантириш, ёшлар, аҳолининг кам таъминланган қатламлари, уруш ва меҳнат ветеранлари ўртасида туристик-экскурсия фаолиятини яхшилаш, 3 Муаллифлар фикри. 2005.

тақдим этиладиган ижтимоий қатламларнинг сифатини ошириш масалалари ҳам ҳал қилинишини кутмоқда.

Хулоса Охирги йиллардаги ҳар хил сиёсий ва ижтимоий-иқтисодий ўзгаришларга қарамай, мамлакатимиздаги туризм саноати йилдан-йилга барқарор равишда маҳсулотлар ва хизматлар ишлаб чиқаришни кўпайтириб бораётган халқ хўжалиги тармоғи бўлиб қолмоқда. Мамлакатимиздаги туристик хизматлар бозорида ҳозирги вақтда асосан анъанавий шакллар фаолият кўрсатмоқда. Агар йўлланмаларнинг нархи доимий ошиб борадиган бўлса, дам олувчилар сони ҳам тегишлича камайиб боради. Юқорида айтилганлардан шу нарса келиб чиқадики, ҳозирги шароитларда Ўзбекистонда энг долзарб муаммолардан бири туристик соҳани қайта ташкил қилиш, унинг рентабеллигини, биринчи навбатда, юқори технологияли комплекслар ва тегишли инфраструктурага эга туристик марказларни ташкил қилиш эвазига ошириш ҳисобланади.

Адаби ё тлар: 1. Шматько Л.П. Туризм и гостиничное хозяйство. Учебное пособие, (ГРИФ) 352стр. 2004г. 2. Зайцева Н.А Менеджмент в социально-культурном сервисе и туризме. Учебник., 224 стр, 2003 г. 3. Гулаяев В.Г Туризм экономика и сациальное развитие: - М ФиС 2003 4. Жукова М.А. Менеджмент в туристическом бизнесе: учеб. пособ. – М:2005 5. Запесоцкий А.С. Стратеческий маркетинг в туризме: Теория и практика. – Спб.: СПбГУП, 2003. -352с. 6. Котлер Ф., Боуэн Дж., Мейкенз Дж. Маркетинг. Гостеприимство. Туризм: учебник. 2-е изд., перараб. и доп. – М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2002. 7. Сенин В.С. Организация международного туризма: Учебник. 2-е изд., перераб. и доп. –М.: ФиС, 2004. 8. Управление индустрией туризма: Учебное пособ. / Чудновский А.Д., Жукова М.А., Сенин В.С. –М.: КНОРУС, 2004. -448с.

Похожие

Туристик бозорни сегментлаш

Бозорни тадқиқ қилиш

Бозорни комплекс ўрганиш

Бозорни ва истеъмолчиларни ўрганиш

Бозорни ва истеъмолчиларни ўрганиш