To’lov talabnomalari bilan hisob-kitoblar hisobi - Экономика - Рефераты

To’lov talabnomalari bilan hisob-kitoblar hisobi

Загружено в:

18.09.2023

Скачано:

0

Размер:

43.0615234375 KB

To’lov talabnomalari bilan hisob-kitoblar hisobi Reja: 1- § . Naqd pulsiz hisob-kitoblar va ularining tashkil qilinishi 2- § . To’lov topshiriqnomalari bo’yicha hisob-kitoblar ularning hisobi va rasmiylashtirilishi 3- § . To’lov talabnomasi bo’yicha hisob-kitoblar, ularning rasmiylashtirilishi va hisobga olinishi

1 - § . Naqd pulsiz hisob-kitoblar va ularining tashkil qilinishi Bozor iqtisodiyoti sharoitida xalq xo’jaligini rivojlantirishning eng muxim omillaridan biri - pul aylanishini to’g’ri va aniq tashkil qilishdan iborat, chunki bozor iqtisodiyoti tovar-pul munosabatlarining holati va taraqqiyoti bilan chambarchas bog’liqdir. Korxona va tashkilotlar o’zlarining xo’jalik faoliyatlari jarayonida doimo bir-birlari bilan aloqada bo’ladilar. Ular o’rtasida tovar ayirboshlash jarayoni pul va pulli hisob-kitoblar yordamida amalga oshiriladi. Tovar ayirboshlashning o’zi esa pul aylanishining moddiy asosi bo’lib hisoblanadi, uning asosida boshqa pulli munosabatlar vujudga keladi. (soliq organlari, pensiya fondi, bank muassasalari va boshqalar). Pulli munosabatlarda pul shakllaridan foydalanish xususiyatlari va to’lov usullariga ko’ra pul aylanishi naqd pulli va naqd pulsiz pul aylanishiga bo’linadi. Chakana savdo va aholiga pullik hizmat ko’rsatish asosan naqd pulda amalga oshiriladi. Bundan tashqari, naqd pulli aylanishga kommunal xizmatlar uchun to’lovlar, maishiy hizmatlar uchun to’lovlar, ishchi va xizmatchilarga ish xaqi va va unga tenglashtirilgan to’lovlarni to’lash, sug’urta tashkilotlariga badallar to’lash, uy-joy qurilishi va boshqa maqsadlar uchun olingan kreditlarni qaytarish va boshqa to’lovlar kiradi. Naqd pul aylanishi umumiy pul oborotining taxminan 10 foizini tashkil etadi. Xalq xo’jaligida bo’ladigan pul aylanishining 80-90 foizini naqd pul ishlatmasdan, naqd pulsiz hisob-kitob shakllari asosida olib boriladi. Naqd pulsiz hisob-kitoblar deganda, korxona va tashkilotlarning tovar ayirboshlash, xizmat ko’rsatish va tovarsiz operatsiyalar bo’yicha bir-biriga bo’lgan talab va majburiyatlarni naqd pul ishlatmasdan pul mablag’larini bir hisobvaraqdan ikkinchi hisobvaraqqa o’tkazish orqali amalga oshirilishi tushuniladi. Naqd pulsiz pul aylanishi yalpi ijtimoiy mahsulotni ishlab chiqarish jarayonida sodir bo’ladigan munosabatlarini o’zida aks ettirishiga ko’ra ikki kismga bo’linadi: 1. Tovar operatsiyalari bo’yicha pul aylanishi. 2. Moliyaviy majburiyatlar bo’yicha pul aylanishi.

Birinchi guruhga tovarlarni sotish, xizmatlar ko’rsatish va kapital qurilish jarayonidagi hisob-kitoblarni aks ettiruvchi pul aylanishi kiradi. Ikkinchi, moliyaviy majburiyatlar, guruhiga esa byudjetga to’lovlar, ya’ni foydadan to’lanadigan soliq, qo’shilgan qiymat solig’i va boshqa majburiy to’lovlar hamda byudjetdan tashqari fondlar, bank ssudalarini qaytarilishi, kredit uchun foizlarning to’lanishi, sug’urta kompaniyalari bilan hisob-kitoblar kiradi. Naqd pulsiz aylanish pulli munosabatlar ishtirokchilarining joylashuviga qarab bir shahar ichidagi va shaharlararo pul aylanishiga bo’linadi. Bir shahar ichidagi pul aylanishi bir hisob markaziga qarashli banklar o’rtasidagi hisob-kitoblar majmuini bildiradi. Shaharlararo pul aylanishi esa turli hisob markazlariga qarashli banklar o’rtasida amalga oshiriladigan hisob-kitoblar yig’indisidir. Lekin respublikamizda bank tizimining rivojlanishi, «elektron to’lovlar» tizimiga o’tish asosida hisob-kitoblarning tezligi va sifatining oshishi natijasida hisob-kitoblarda ishtiroq etuvchi sub’ektlarning joylashuviga karab ikkiga bo’lish maqsadga muvofiq bo’lmay qoldi. Chunki hisob-kitoblarda katnashuvchi sub’ektlar qaysi hududda joylashganidan qat’iy nazar, to’lovlar bir necha soatda, xattoki bir necha daqiqada o’tkaziladi. Naqd pulsiz hisob-kitoblarni tashkil etishda bir qator tamoyillarga asoslaniladi. Bu tamoyillar kuyidagilardir: 1. Har bir xo’jalik sub’ekti o’z pul mablag’larini banklarda ochilgan depozit hisobvaraqlarda saqlashlari lozim. Korxona va tashkilotlar o’zaro hisob-kitoblarini bevosita bankdagi hisobvaraqlar orqali amalga oshirishlari shart. Qaysi bankda hisobvaraq ochishni mijozlarning o’zlari tanlaydilar. 2. Hisob-kitoblar to’lovchining roziligi bilan yoki uning topshirig’iga asosan depozit hisobvaraqdagi mablag’i evaziga amalga oshiriladi. Korxona bank kreditidan foydalanish xuquqiga ega bo’lsa, to’lovlar bank krediti hisobidan ham amalga oshirilishi mumkin. 3. To’lovlar belgilangan to’lovlar ketma-ketligi asosida bajariladi. 4. Xo’jalik yurituvchi sub’ektlar hisob-kitob shakllarini mustaqil tanlashlari va uni shartnoma orqali mustahkamlab qo’yishlari mumkin.

5. Tovar etkazib beruvchi korxona hisobvarag’iga pul mablag’lari mazkur mablag’larining mol sotib oluvchi korxona hisobvarag’idan o’chirilgandan so’ng o’tkazib beriladi. 6. To’lovni kafolatlash maqsadida, etkazib berilishi lozim bo’lgan tovar yoki ko’rsatilishi lozim bo’lgan xizmat qiymatining 15 foizi oldindan to’langandan so’nggina tovarlar jo’natiladi yoki xizmatlar ko’rsatiladi. Hisob-kitoblarni amalga oshirishda yuqorida sanab o’tilgan tamoyillarga amal qilinmas ekan, bu hisob-kitob munosabatlarida qatnashuvchi tomonlarning moliyaviy holatiga salbiy ta’sir ko’rsatadi. Hozirgi kunda O’zbekiston Respublikasi hududida naqd pulsiz hisob-kitoblar «O’zbekiston Respublikasida naqd pulsiz hisob-kitoblarni amalga oshirish to’g’risida» 2002 yil 12 yanvar O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan tasdiqlangan Nizom asosida olib boriladi. «O’zbekiston Respublikasida naqd pulsiz hisob-kitoblarni amalga oshirish to’g’risida»gi Nizom Fuqarolik kodeksi, «Markaziy bank to’g’risida»gi, «Banklar va bank faoliyati to’g’risida»gi, «O’zbekiston Respublikasi korxonalari to’g’risida»gi Konunlari va Markaziy bankning O’zbekiston hududida naqd pulsiz hisob-kitoblarni tartibga soluvchi boshqa me’yoriy hujjatlarga muvofiq ishlab chiqilgan. Mulkchlik shakllarining xilma-xilligi sharoitida xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning faoliyati tovar-pul munosabatlari rivojlanish sharoitlarida naqd pulsiz hisob-kitob qoidalari xo’jalik organlari tomonidan hisob-kitob shakllarini erkin tanlash printsiplaridan kelib chiqadi va ular shartnomalarda mustahkamlanadi. Xo’jalik organlarining shartnomaviy munosabatlariga bank aralashmaydi. Nizomga asosan naqd pulsiz hisob-kitoblar qonunda ko’zda tutilgan va O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan qabul qilingan quyidagi shakllar orqali amalga oshiriladi: • To’lov topshiriqnomalari; • To’lov talabnomalari; • Akkreditivlar;

• Inkasso topshiriqnomalari; • Tijorat banklarining hisob-kitob cheklari; • Plastik kartochkalar bo’yicha hisob-kitoblar. To’lovchi va mablag’ oluvchi orasidagi hisob-kitoblar shakli shartnoma asosida belgilanadi. Hisob-kitob shakllari deyilganda, xuquqiy me’yorlarda ko’zda tutilgan, hisob-kitob hujjatining turi, hujjatlar aylanish tartibi, mablag’larni mol sotuvchi korxona hisobvarag’iga o’tkazish va yozish usuli bilan bir-biridan farq qiluvchi hisob-kitob turlari tushuniladi. Hisob-kitoblarning alohida shakllarining mazmuni, ular bo’yicha hujjatlar aylanishini va operatsiyalar hisobi hamda rasmiylashtirilishini alohida paragraflarda ko’rib chiqamiz. 2 - § . To’lov topshiriqnomalari bo’yicha hisob-kitoblar, ularning hisobi va rasmiylashtirilishi To’lov topshiriqnomasi bu to’lovchi korxonaning uning bankdagi depozit hisobvarag’idan pul mablag’larining ma’lum bir summasini boshqa mijozning hisobvarag’iga o’tkazish xaqida o’ziga xizmat ko’rsatuvchi bankka bergan topshirig’idir. To’lov topshiriqnomasi 0505411002 shakldagi standart blankada to’lovchi tomonidan rasmiylashtirilib bankka topshiriladi. To’lov topshiriqnomalari orqali kuyidagi to’lovlar amalga oshiriladi: • tovarlar va xizmatlar uchun hisob-kitoblar; • notovar operatsiyalar bo’yicha hisob-kitoblar; • Markaziy bankning me’yoriy hujjatlarida ko’zda tutilgan bo’lsa, bank ssudalari va unga ko’shilgan foizlarni qoplash uchun mablag’ o’tkazish; • Hukumat qarorlari va bank qoidalarida belgilangan hollardagi bank to’lovlari. Ilgari to’lov topshiriqnomalari rasmiylashtirilgan kundan boshlab 10 kun ichida bankka topshirilishi mumkin bo’lib, shu davr ichida u haqiqiy bo’lib hisoblanar edi. «Naqd pulsiz hisobkitoblarni amalga oshirish to’g’risida»gi yangi Nizomga asosan to’lov topshiriqnomasi rasmiylashtirilgan kun bankka taqdim etilishi lozim, ya’ni topshiriqnomaning sanasi uni bankka taqdim etilgan kun bilan bir xil bo’lishi kerak, ular mos kelmagan holda to’lov topshiriqnomasi ijro uchun qabul

qilinmaydi. Lekin byudjetga va byudjetdan tashqari fondlar bo’yicha to’lovlar bundan mustasno. To’lov topshiriqnomalarining bankka topshiradigan nusxalar soni to’lovchi va mablag’ oluvchilarning qaysi bankda joylashganligiga bog’liq. To’lovchi va mablag’ oluvchi korxonalar bir bank bo’limi xizmatidan foydalansalar, topshiriqnomalar bankka uch nusxada taqdim etiladi. Topshiriqnoma nusxalarining har biri quyidagicha ishlatiladi: • birinchi nusxa to’lovlar amalga oshirilgandan keyin bank mas’ul ijrochisi tomonidan imzo, to’lov amalga oshirilgan sana va qabul qilish sanasi ko’rsatilgan, bankning to’rtburchak muhrining izi tushirilgan holda kunlik hujjatlar yig’masiga tikiladi; • ikkinchi nusxasi to’lov oluvchining hisobvarag’iga ilova sifatida mas’ul ijrochi tomonidan imzo, to’lov amalga oshirilgan sana, bankning to’rtburchak muhr izi tushirilgan holda to’lovni oluvchi korxona vakiliga beriladi; • uchinchi nusxa operatsiya bajarilgandan so’ng, bank bo’limining to’rtburchak shtampi izi tushirilgan, mas’ul ijrochi tomonidan imzo, to’lovni amalga oshirish va topshiriqnomani qabul qilish sanasi ko’rsatilgan holda, to’lovchi korxona vakiliga ularning depozit hisobvarag’idan ko’chirma bilan birgalikda beriladi. Lekin har doim ham bir-biri bilan munosabatda bo’lgan xo’jalik yurituvchi sub’ektlar bir bank xizmatidan foydalanmaydilar, chunki hisob-kitoblar bir hudud tashqarisiga chiqishi mumkin. Agar to’lovchi va mablag’ oluvchi korxonalarga bir hudud ichidagi yoki boshqa hududda joylashgan turli bank bo’limlari tomonidan xizmat ko’rsatilsa, to’lov topshiriqnomalari bankka ikki nusxada taqdim etiladi: • birinchi nusxasi to’lovlar amalga oshirilgandan keyin bank mas’ul ijrochisi tomonidan imzo, to’lov amalga oshirilgan sana, bankning muhr izi tushirilgan va qabul qilish sanasi ko’rsatilgan holda kunlik hujjatlar yig’masiga tikiladi; • ikkinchi nusxasi bank bo’limining muxr izi tushirilgan, bank mas’ul ijrochisining imzosi, to’lov amalga oshirilgan sana va topshiriqnomani qabul qilish sanasi ko’rsatilgan holda to’lovchi korxona vakiliga beriladi.

To’lov topshirig’ida quyidagi rekvizitlar ko’rsatilishi lozim: a) to’lov topshirig’ining nomi va nomeri. b) to’lov topshirig’i to’ldirilgan sana, ya’ni kun, oy va yil. v) to’lovchining nomi, to’lovchi bankining nomi va kodi. g) to’lovchining hisobvaraq nomeri va identifikatsiya kodi. d) mablag’larni oluvchi korxona nomi, unga xizmat ko’rsatuvchi bank nomi va kodi j) mablag’ oluvchining hisobvaraq nomeri. z) to’lovlarning summasi raqam va yozuvlarda ko’rsatiladi. i) to’lovning maqsadi. To’lov topshirig’ining barcha rekvizitlari to’ldirilgandan so’ng, topshiriqnomaning alohida ajratilgan pastki qismiga to’lovchi korxona rahbari va bosh buxgalterining imzosi hamda muhr izi qo’yiladi. Ushbu muhr va imzolar to’lov topshirig’ining faqat birinchi asl nusxasiga qo’yiladi. Korxonalardan hujjatlar qabul qilish, shartnomada boshqa narsa ko’zda tutilmagan bo’lsa, butun kun davomida bankning mijoz bilan ishlash vaqtidan kelib chiqqan xolda amalga oshiriladi. Bunda operatsion kun davomida bank tomonidan korxonalardan qabul qilingan hujjatlar shu kunning o’zidayoq ijro qilinadi. Mas’ul ijrochi mijozlardan to’lov topshirig’ini olgandan so’ng, to’lov topshirig’idan barcha rekvizitlarning to’liq va to’g’ri rasmiylashtirilganligini tekshiradi. Bundan tashqari, to’lovchi korxonaning depozit bo’yicha ochilgan hisobvarag’ida hujjatda ko’rsatilagan summani to’lashga etarli pul mablag’lari borligini aniqlaydi. Agar to’lov topshirig’i to’g’ri va to’liq rasmiylashtirilib, uni to’lashga etarli pul mablag’lari bo’lsa, mas’ul ijrochi topshiriqnomadagi barcha ma’lumotlarni dasturiy yo’l bilan kompyuter orqali bankning elektron to’lovlarini amalga oshiruvchi hisoblash markaziga o’tkazadi. Ertasi kun ertalabdan kechikmagan muddatda bank balansi chiqarilgandan keyin hujjatning birinchi nusxasi bankning kundalik yig’majildiga tikiladi va belgilangan tartibda avval joriy arxivda saqlanadi, bir yil o’tgandan so’ng umumiy bank arxiviga topshiriladi. To’lov topshiriqnomasining ikkinchi nusxasi esa mijozning hisobvarag’idan

ko’chirma bilan birgalikda operatsiyalar o’tkazilganligini tasdiqlovchi hujjat sifatida mijozga qaytarib beriladi. Ushbu bank operatsiyasi bo’yicha quyidagi buxgalteriya yozuvi amalga oshiriladi: Debet To’lovchining «Talab qilinguncha saqlanadigan depozit» bo’yicha ochilgan hisobvaraq nomeri Kredit Mablag’ oluvchining «Talab qilinguncha saqlanadigan depozit» bo’yicha ochilgan hisobvaraq nomeri. Ushbu operatsiyani misolda ko’rib chiqamiz. Davlat korxonasi hususiy korxonadan mahsulot sotib oldi. Davlat korxonasi sotib olingan mahsulotning pulini to’lash uchun to’lov topshirig’i rasmiylashtirib o’ziga xizmat ko’rsatuvchi bankka taqdim etdi. To’lov topshirig’i tegishli nazoratdan o’tkazilgandan so’ng, pul o’tkazish bo’yicha quyidagi buxgalteriya yozuvi bajarildi: Debet 20210 «Davlat tasarrufidagi korxonaning talab qilib olinguncha saqlanadigan depoziti». Kredit 20208 «Hususiy korxonaning talab qilinguncha saqlanadigan depoziti». Yuqorida ko’rsatilgan buxgalteriya yozuvlari har ikkala korxonaga bitta bank xizmat ko’rsatgan holda bajariladi. Agar mablag’larni oluvchi korxona boshqa bank xizmatidan foydalanadigan bo’lsa, u holda to’lovchi bankidan vakillik hisobvarag’i orqali o’tkaziladi. Bunday holni quyidagi buxgalteriya yozuvi orqali ko’rish mumkin: Debet 20210 «Davlat tassarufidagi korxonaning talab qilib olinguncha saqlanadigan depoziti». Kredit 10301 «Tijorat bankining vakillik hisobvarag’i». Shunday qilib, tijorat bankining hisoblash markazidan dasturiy yo’l orqali modem usuli bilan elektron to’lov o’tkaziladi, ya’ni «Elektron pochta» deb nomlangan tizim orqali elektron to’lov topshirig’i Markaziy bank qoshidagi hisob markaziga o’tkaziladi. Markaziy bank qoshida ochilgan hisob markazi to’lovchi korxonaga xizmat qiluvchi tijorat bankidan olingan ma’lumotlar asosida elektron

to’lov topshirig’ini modem orqali mablag’ oluvchi korxonaga xizmat ko’rsatuvchi tijorat bankiga o’tkazadi. Elektron to’lovlar tizimi orqali olingan elektron to’lov topshiriqnomalari mablag’larni oluvchi bankda ikki nusxada qog’ozga chiqariladi. Topshiriqnomaning birinchi nusxasi bank mas’ul ijrochisining imzosi va bank muxr izi qo’yilib, kunlik hujjatlar yig’majildiga tikiladi. Ikkinchi nusxasi esa bank mas’ul ijrochisining imzosi va bank muxri izi qo’yilgan holda mijoz hisobvarag’iga ilova sifatida mijozga beriladi. Bu bankda quyidagi buxgalteriya yozuvi amalga oshiriladi: Debet 10301 «Tijorat bankining vakillik hisobvarag’i». Kredit 20208 «Xususiy korxonaning talab qilguncha saqlanadigan depozit hisobvarag’i». Ushbu buxgalteriya yozuvi yordamida to’lovchi korxona bankidan Markaziy bank orqali kelib tushgan pul mablag’lari mablag’ oluvchi korxona bankida mablag’ oluvchining hisobvarag’iga o’tkaziladi. Ta’minotchilar tomonidan mahsulot etkazib berish va xizmatlar ko’rsatish transport xizmati bilan birgalikda bir tekisda amalga oshirilsa, o’zaro hisob- kitoblar doimiy to’lovlar tartibida o’tkazilishi mumkin. Bunday hisob-kitoblar har bir alohida savdo bitimi ya’ni mahsulot ortish, jo’natish yoki xizmat ko’rsatish bo’yicha emas, balki tomonlar oldindan kelishib olgan muddatlar va hajmlarda to’lov topshiriqnomalardan foydalangan holda mablag’larni davriy ravishda ko’chirish yo’li bilan bajariladi. Tomonlar davriy ravishda, lekin har oyda kamida bir marta mahsulotning amalda jo’natilishi yoki xizmatlar ko’rsatilishi asosida o’tgan davri uchun qiyoslashni bajarish va shartnomada belgilangan tartibda qayta hisob-kitob qilishlari lozim. Aniqlangan farqlar alohida topshiriqnoma bilan o’tkazilishi yoki navbatdagi to’lovda hisobga olinishi mumkin. O’zaro qarzlar eng kam miqdorda bo’lishi uchun hisob-kitoblarga oyning oxirida aniqlik kiritish maqsadga muvofiqdir. Umuman to’lov topshiriqnomalari bilan hisob-kitoblar bo’yicha hujjatlar aylanishini quyidagi sxema orqali ko’rish mumkin:

2-sxema. To’lov topshiriqnomalari bo’yicha hisob-kitoblardagi hujjatlar aylanish sxemasi Hisob-kitob markazi Mol sotuvchi korxona 3 - § . To’lov talabnomasi bo’yicha hisob-kitoblar, ularning rasmiylashtirilishi va hisobga olinishi Naqd pulsiz hisob-kitob shakllaridan biri to’lov talabnomasi bo’yicha hisob- kitoblar bo’lib, ular 1992 yil 1 avgustigacha respublika naqd pulsiz aylanishining qariyb 60-65 foizini tashkil etar edi. Markaziy bankining 1992 yil 6 iyundagi 78- sonli qaroriga muvofiq O’zbekiston xalq xo’jaligida hisob-kitoblarni tartibga solish, ularning holatini yaxshilash, hamda bozor talablariga moslashtirish maqsadida, 1992 yil 3 iyuldan boshlab mulkchilik shaklidan kat’iy nazar barcha korxona va tashkilotlar uchun talabnomalarning o’rniga yangi tartibdagi to’lov- talabnoma topshiriqnomasi bo’yicha hisob-kitoblar amaliyotga kiritildi. Shu bilan birgalikda, 1992 yil 1 avgustgacha to’lov talabnomalarining oborotda bo’lishiga ruhsat etildi. Lekin korxona va tashkilotlar to’lov talabnomasi orqali amalga oshiriladigan hisob-kitoblarga bir necha o’n yillab o’rganib qolganliklari sababli, Markaziy bankka to’lov talabnomasini amaliyotga qaytadan tadbiq etish bo’yicha ko’plab talab va takliflar kelib tushayotganligini hisobga olgan holda, bu masala qayta ko’rib chiqilib, 1996 yil 29 fevraldagi Markaziy bankining Xatiga asosan qaytadan muomalaga kiritildi. To’lov talabnomasi - bu mahsulot etkazib beruvchi va mablag’ oluvchilarning belgilangan summani to’lovchi bank orqali to’lashi to’g’risidagi talabnomani o’z . Elektron to’lov 5 Mol jo’natuvchi korxona banki 6 Mol oluvchi korxona banki 7 . To’lov 3 . Tovar 2 Mol oluvchi korxona 4

ichiga olgan hisob-kitob hujjatidir. To’lov talabnomasi bo’yicha hisob-kitoblar «aktsept» shaklidagi hisob-kitoblar ham deb yuritiladi. «Aktsept» so’zi lotin tilidan olingan bo’lib, rozilik ma’nosini anglatadi, ya’ni bu to’lovchining to’lovni amalga oshirish uchun bankka bergan roziligidir. Aktsept shakli asosiy inkassaviy hisob-kitob shakli bo’lib hisoblanadi. «Inkasso» italyancha so’zdan olingan bo’lib, bank o’z mijozi taqdim etgan hujjatga asosan etkazib berilgan mahsulot uchun unda ko’rsatilgan summani to’lovchidan uning banki orqali olib berish bo’yicha majburiyat bo’lib hisoblanadi. Rozilik bildirish usuliga ko’ra aktsept ijobiy va salbiy bo’lishi mumkin. To’lovchi korxonaning roziligi ham, noroziligi xam yozma ravishda bildirilsa, ijobiy aktsept hisoblanadi. Bunday holda to’lov to’lovchidan yozma ravishdagi rozilik xati kelgandagina amalga oshiriladi. Agar 15 kun ichida to’lovchidan rozilik xati kelmasa to’lov talabnomasi to’lovni oluvchiga to’lanmasdan qaytariladi. Salbiy aktsept esa sukut saqlash orqali bildiriladi, to’lovga norozilik yozma ravishda bildiriladi. Agar to’lovga qarshi norozilik xati yozma ravishda kelib tushmasa bank tomonidan to’lov amalga oshiriladi. Salbiy aktseptning o’zi to’lovni amalga oshirish muddatiga ko’ra oldindan aktsept va so’nggi aktseptga bo’linadi. Talabnomani oldindan aktseptlash usulida hisob-kitoblar o’tkazilganda talabnomaning puli aktseptlash muddati tugagandan so’ng, ya’ni ertasi kuni to’lanadi. To’lovchi korxona o’ziga xizmat ko’rsatuvchi bank muassasasiga talabnoma kelib tushgandan keyin 3 kun ichida to’lovdan bosh tortganini ma’lum qilish huquqiga ega. Tovar etkazib beruvchi tovar-moddiy boyliklar etkazib berish, xizmatlar ko’rsatish to’g’risidagi shartnoma, shuningdek, tegishli qonun hujjatlari shartlarini buzgan xollarda to’lovchi to’lashdan bosh tortishi mumkin. Bunday hollarda to’lovchi tomonidan bankka yozma ravishda rad etish arizasi topshirilib, unda to’lovdan bosh tortish sabablari ko’rsatiladi. Aktseptlashning so’nggi aktsept turida to’lov talabnomasi bankka kelib tushgan kunda to’lanadi, lekin to’lov o’tkazilgandan keyingi 3 kun ichida to’lovdan bosh tortish xuquqi saqlanib koladi. Belgilangan muddat o’tgandan so’ng to’lovchi tomonidan rad etish arizasi kelib tushmasa, to’lov to’langanligicha qoladi.

Lekin iqtisodiyotning rivojlanishining turli davrlarida aktseptning har xil turlari qo’llaniladi. Masalan, hisob-kitoblarning davrini bir muncha qisqartirish maqsadida 1991 yilgacha asosan so’nggi aktsept ishlatilar edi, faqat qonun- qoidalarda ko’rsatilgan hollardagina oldindan aktseptga yo’l qo’yilar edi. Debet avizolariga yo’l qo’yilmayotgani sababli hozirgi kunda faqatgina oldindan aktsept turi ishlatilmoqda. Hisob-kitoblarning aktsept, ya’ni to’lov talabnomalari orqali o’tkaziladigan shaklida ishlatiladigan asosiy hujjat bu - to’lov talabnomasidir. To’lov talabnomalari mahsulot etkazib beruvchi tomonidan belgilangan №0505411001 shakldagi blankalarda bankka taqdim etiladi. To’lov talabnomalari quyidagi hollarda ishlatilishi mumkin: a) yuklab jo’natilgan tovarlar uchun; b) bajarilgan ishlar uchun; v) ko’rsatilgan xizmatlar uchun; g) amaldagi qonunchilikda, me’yoriy hujjatlar yoki shartnomada ko’zda tutilgan boshqa to’lovlar uchun.

Asosiy adabiyotlar 1. «O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki to’g’risida»gi O’zbekiston Respublikasi Qonuni. 1995 y. 26 dekabr. 2. «Banklar va bank faoliyati to’g’risidagi»gi O’zbekiston Respublikasi Qonuni. 1996 y. 25 aprel. 3. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «Hisob-kitoblar mexanizmini takomillashtirish va respublika hamda mahalliy byudjetlarga to’lovlarning o’z vaqtida kelib tushishini rag’batlantirish chora-tadbirlari to’g’risida»gi Farmoni. 1998 y. 4 fevral. 4. O’zbekiston Respublikasi Markaziy bank buxgalteriya hisobining hisobvaraqlar rejasi. 5. O’zbekiston Respublikasi tijorat banklarining buxgalteriya hisobining hisobvaraqlar rejasi. 6. O’zbekiston Respublikasida «Naqd pulsiz hisob-kitoblarni tashkil qilish haqida»gi 60-sonli Nizom. 2002 y. 12 yanvar. 7. O’zbekiston Respublikasi banklarida ochiladigan bank hisobvaraqlari haqidagi 1-sonli yo’riqnoma. 2001 y. 6 oktyabr. 8. O’zbekiston Respublikasi banklarida buxgalteriya hisobi va hisoboti to’g’risidagi 61-sonli yo’riqnoma. 1997 y. 5 sentyabr. 9. Abdullaeva Sh.Z. «Pul, kredit va banklar» Toshkent 2000 y. 10.Abdullaeva Sh. Z, Navro’zova K.N. «Banklarda buxgalteriya hisobi asoslari» O’quv qo’llanma T. 2001 y. 11.Murugova I.A. Navro’zova K.N. «Osnova buxgalterskogo ucheta bankax» T. 2001 g.

Похожие

Inkasso topshiriqnomasi bilan hisob-kitoblar hisobi

Bank plastik kartochkalar bilan hisob kitoblar hisobi

Bank plastik kartochkalari bilan hisob-kitoblar hisobi

Budjet tashkilotlarida hisob-kitoblar hisobi

Xodimlar bilan boshqa muomalalar bo’yicha hisob-kitoblar hisobi