Tijorat banklarining kapitalini boshqarish - Экономика - Рефераты

Tijorat banklarining kapitalini boshqarish

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

94 KB

Tijorat banklarining kapitalini boshqarish Reja: 1. Bank kapitalini tashkil qiluvchi asosiy elementlarning tavsifi. 2. Bank kapitali, bankning moliyaviy resurslarini o’zgarishi. 3. Bank kapitali o’rnatish me’yori hajmining o’lchanilishi va uning tartibga solish usuli.

Bank kapitalini tashkil qiluvchi asosiy elementlarning tavsifi Tijorat bankining o‘z mablag‘lari, uning faoliyatini boshlashda hamda kelajakdagi faoliyatini yuritishda moliyaviy asos hisoblanadi. Ular bank faoliyatida bankrotlik va to‘lovsizlik holati yuzaga kelganda bank omonatchilari hamda boshqa kreditorlariga kompensatsion to‘lov kafolati sifatida saqlanadi, Shu bilan birga bank vazifalari doirasida ayrim operatsiyalarni amalga oshirishga imkon beradi. Bankning o‘z mablag‘lari va o‘z kapitali tuShunchalarini farqlash kerak. Bankning o‘z mablag‘lari va o‘z kapitali tuShunchalarini farqlash kerak. Bankning o‘z mablag‘lari tuShunchasi – bu kengroq tuShunchadir, u o‘z ichiga bankning faoliyati jarayonida tashkil topgan barcha passivlar: ustav, zahira va bankning boshqa fondlari; bank tashkil etgan barcha zahiralar; taqsimlanmagan foyda va joriy yil foydasini oladi. O‘zlik kapitali hisobli ya’ni hisob-kitob yo‘li bilan aniqlanadigan hajmidir. U bankning iqtisodiy barqarorligini ta’minlash, bankning mavjud harajatlarini qoplash uchun maxsus yaratilgan fond va zahiralaridir. Bank kapitalining boshqa korxonalar kapitalidan farqi Shundaki, bankdan o‘z kapitali aylanma mablag‘laridan 10 foizini, korxonalarda esa taxminan 40-50 va undan ortiq foizni tashkil etadi. Bankning regulyativ kapitali quyidagi talablarga javob berishi lozim:  Barqarorlik  Kreditorlar huquqlariga nisbatan subordinatsiya Qayd etilgan daromadlarning mavjud emasligi. Bank kapitali bank faoliyatida muhim funksiyalarni bajaradi: 1. Himoya 2. Operativlik 3. Tartibga solish Bank kapitalining asosiy maqsadi riskni kamaytirish bo‘lgan bu funksiyalarining boshqacha nomlanishini ham uchratish mumkin. Bu nuqtai – nazardan bank kapitali: Zararlarni qoplovchi va to‘lovga layoqatlilikni saqlovchi bufer sifatida xizmat qiladi.

Moliyaviy resurslar bozoriga kirishni ta’minlaydi va banklarni likvidliik muammolaridan himoya qiladi. Bank o‘sish darajasini saqlab turadi va risk darajasini chegaralaydi. Bank kapitalining asosiy tarkibiga quyidagilar kiradi:  Oddiy aksiyadorlik kapitali  Imtiyozli aksiyadorlik kapitali  Ortiqcha yoki qo‘shimcha kapital  Taqsimlanmagan foyda  Zahiralar  Subodinar majburiyatlar  Shu’ba korxonalarning nonazorat aksiyalar paketi Bank kapitali, bankning moliyaviy resurslarini o‘zgarishi. Oddiy aksiyadorlik kapitalining hajmi bank tomonidan chaqirilgan, o‘zgaruvchan daromadga ega va dividedlar to‘lovi aksiyadorlar umumiy yiG‘ilishi qaroriga bog‘liq bo‘lgan oddiy aksiyalarning nominal qiymati orqali aniqlanadi. Imtiyozli aksiyadorlik kapitalining hajmi daromadning qayd etilgan stavkasi bo‘yicha to‘lovlar ko‘rsatilgan, Shu bilan birga muddatsiz hamda qoplash muddati belgilangan muomalaga chiqarilgan turli aksiyalarning nominal qiymati orqali aniqlanadi. Ortiqcha qo‘shimcha kapital bu chiqarilgan aksiyalarning bozor va nominal qiymatlari o‘rtasidagi farqdir. Zahiralar – kutilmagan harajatlarni qoplash, Shu jumladan aktivlar bo‘yicha yo‘qotishlarni kompensatsiya qilish, dividendlar to‘lash va chiqarilgan aksiyalarni kelajakda chegirish, turli shakldagi majburiyatlarni qoplashga mo‘ljallangan mablaG‘lar hajmidir. Subordinar majburiyatlar – bu investorlar tomonidan yo‘naltirilgan qarz kapitalidir. Bunda bankning majburiyati omonatchilar oldidagi bankning majburiyatiga nisbatan ikkinchi darajali, ammo aksionerlar oldidagi majburiyatiga nisbatan birinchi darajali hisoblanadi. Bunday majburiyatlar kelakjakda bank aksiyalariga almashtirilishi mumkin.

Shu’ba korxonalarning nonazorat aksiyalar paketi – bu bankning boshqa tarmoq korxonalaridagi ulushidir. Bank kapitali asosiy (birinchi darajali) va qo‘shimcha (ikkinchi darajali) kapitaldan iborat. I darajali kapital quyidagilarni o‘z ichiga oladi: A) To‘liq to‘langann va muomalaga kiritilgan oddiy aksiyalar; B) Nokumulyativ muddatsiz imtiyozli aksiyalar. Bu aksiyalar muayyan sotib olish sanasi va shartlariga, egasining xohishiga ko‘ra sotib olinish imkoniyatiga ega emas. Bank aksiyadorlarning umumiy yiG‘ilishi qaroriga movofiq ular bo‘yicha dividendlar to‘lanmasligi mumkin. V) Qo‘shimcha kapital – oddiy va imtiyozli aksiyalar bozor narxining ularning nominal qiymatidan oshib ketishi; G) Taqsimlanmagan foyda: - kapital zahiralar; - avvalgi yillarning taqsimlanmagan foydasi; - joriy yil zararlari. D) Aksiya egalari kamchiligining birlashgan korxonalar aksiyadorlik hisobvaraqlarida o‘sishi. Bu ulush Shu’ba korxonalari hisobvaraqlari bank moliyaviy hisobotlarida birlashtirilganda va bank ulushi bunday korxonalar kapitalining 100 foizdan kam qismini tashkil qilganda vujudga keladi. E) Bank kapitalini xorijiy valyutadagi qismiga ekvivalenti tarzda, bankning valyutadagi aktivlarini qayta baholashdan tashkil qiladigan devalvatsiya zahirasi. II darajali kapital quyidagilardan iborat: A) Joriy yildagi sof foyda; B) Riskni hisobga olgan holda aktivlari summasining 125 foizi va hisobkitoblarning so‘ng I darajali 100 foizi kapitaldan oshmagan miqdordan umumiy zahiralar. Nokumulyativ muddatsiz imtiyozli aksiyalar. Bu aksiyalar muayyan sotib olish sanasi va shartlariga, egasining xohishiga ko‘ra sotib olinish imkoniyatiga ega emas. Bank aksiyadorlarining umumiy yiG‘ilishi qaroriga muvofiq ular bo‘yicha dividendlar to‘lanmasligi mumkin. V) hisob-kitoblardan so‘ng I darajali 100 foizli kapitaldan oshmagan miqdorda aralash turdagi majburiyatlar.

G) Subordinar qarz – bu bankning qarz majburiyatlari shakli bo‘lib, bank kapitalini aniqlash maqsadida hisob-kitoblardan so‘ng I darajali kapitalining 50 foizidan oshmasligi kerak. II darajali kapitalga kiruvchi subordinar qarz to‘lash muddati etib kelgunga qadar oxirgi 5 yil dovomida yiliga 20 foizidan kamayib borishi shart. II darajali kapitaliga kiruvchi subordinar qarz garov ta’minotiga ega bo‘lmasligi, bank tugatilayotganda ushbu majburiyatlar bo‘yicha talablar depozit talablari qondirilganidan so‘ng amalga oshirilishi, boshlanG‘ich to‘lov muddati 5 yildan ortiq bo‘lishi lozim. Bank tizimida Markaziy bank yangi tashkil etilgan bank va faoliyat ko‘rsatayotgan banklar uchun zaruriy kapitalning minimal qiymatini blgilaydi. Belgilangan kapitalning quyi chegarasiga rioya qilish bank operatsiyalarini yuritish huquqini beruvchi litsenziya olishning zaruriy talabidir. Dastlab, bankni tashkil etish jarayonida, uning regulyativ o‘zlik kapitalining yagona manbasi bu ustav fondi hisoblanadi, qolgan manbalar bankning faoliyati jarayonida shakllanadi. Shuning uchun yangitdan tashkil etilayotgan banklarda kapitalning minimal hajmida ustav fondi ko‘zda tutiladi. Shu sababli, bank faoliyatining ilk jarayonlarida o‘zlik regulyativ va ustav kapitali tuShunchalari mos keladi. Foydalarning yiG‘ilishi, zahira fondlari, suG‘urta fondlarining tashkil etilishi ustav kapitalini o‘zlik kapitalining bir qismiga aylantirib qo‘yadi. Kapital e’lon qilingan va to‘langan bo‘ladi. Birinchi bank tashkil qilinishi davrida belgilanadi va qisman to‘lanishi mumkin, ikkinchisi esa to‘liq to‘lanadi. E’lon qilingan kapital bankning ro‘yxatga olingandan so‘ng bir yil ichida to‘lanishi shart. Bank kapitali o‘rnatish me’yori hajmining o‘lchanilishi va uning tartibga solish usuli Banklar ustav kapitalining eng kam miqdori: xususiy banklar uchun — 5 mln evro ekvivalentidan; boshqa tijorat banklari uchun — 10 mln. evro ekvivalentidan kam bo‘lmasligi lozim.

Bank I darajali kapitalining miqdori bank ustav kapitalining eng kam miqdoridan kam bo‘lmasligi lozim. Bunda bank I darajali kapitalining miqdorini aniqlash uchun bank ustav kapitali eng kam miqdorining milliy valyutadagi ekvivalenti O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan hisobot oyining oxirgi kuniga valyuta operatsiyalari bo‘yicha buxgalteriya hisobi, statistik va boshqa hisobotlarni yuritish maqsadida belgilangan valyutalar kursi bo‘yicha aniqlanadi. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki quyidagi hollarda banklarga nisbatan regulyativ kapital miqdorini oshirish to‘g‘risidagi talablarni qo‘yishga haqli: xavfsiz bo‘lmagan va nosog‘lom bank faoliyatining yuzaga kelishiga olib kelishi mumkin bo‘lgan qoniqarsiz moliyaviy holat; bank foydasining qoniqarsiz prognozi; yuqori darajadagi bank tavakkalchiligi va balansdan tashqari moddalar mavjudligi holatlari aniqlanganda. Har bir bankning regulyativ kapitali uning monandligini aniqlash maqsadida mazkur Nizom talablariga muvofiq hisoblab chiqilishi lozim. Tavakkalchilikni hisobga olgan holdagi aktivlarning umumiy summasi (TAUS) chegirmalar ajratilgan holda tavakkalchilikni hisobga olgan holdagi balans va balansdan tashqari aktivlar yig‘indisi sifatida aniqlanadi. 2015 yil 1 sentyabridan boshlab tavakkalchilikni hisobga olgan holdagi aktivlarning umumiy miqdori (TAUS) quyidagi tarzda hisoblanadi: TAUS = CHegirmalar chiqarilgan tavakkalchilikni hisobga olgan holdagi balans va balansdan tashqari aktivlar summasi + Operatsion tavakkalchiliklar summasi (OT) + Bozor tavakkalchiliklari summasi (BT); OT = (100 / belgilangan K1 ning eng kichik darajasi) X (Bankning oxirgi uch yildagi yalpi daromadining o‘rtacha summasi X 15 foiz); YAlpi daromad = (foizli daromadlar — foizli xarajatlar) + boshqa daromadlar. Agar yalpi daromad qaysidir yilda nolga teng yoki salbiy ko‘rinishda bo‘lganda, o‘rtacha ko‘rsatkichni hisoblashda u maxrajdan va suratdan chiqarib tashlanishi lozim.

BT = (100 / belgilangan K1 ning eng kichik darajasi) X (Ochiq valyuta pozitsiyalarining jami miqdori X 10 foiz). Ochiq valyuta pozitsiyalarining umumiy summasini hisoblashda xorijiy valyutalarning umumiy uzun yoki umumiy qisqa ko‘rsatkichlari yig‘indisining mutloq ko‘rsatkichining eng kattasi olinadi. Regulyativ kapitalning tavakkalchilikni hisobga olgan holdagi aktivlarning umumiy summasiga nisbati 10 foizdan kam bo‘lmasligi kerak. Regulyativ kapitalning monandlik koeffitsienti K1 quyidagi tarzda hisoblanadi: K1 = RK / TAUS. 2016 yil 1 yanvardan boshlab K1 ning eng kichik darajasi 0,115 (11,5 foiz) miqdorida belgilanadi. 2019 yil 1 yanvardan boshlab banklar tavakkalchilikni hisobga olgan holdagi aktivlarning 3,0 foizi miqdoridagi kapitalni konservatsiya qilish buferini hisobga olgan holda K1 ning eng kichik darajasini 0,145 (14,5 foiz) miqdorida ta’minlashlari shart. SHuningdek, 2017 yilning yanvaridan ushbu ko‘rsatkich 0,125 (12,5 foiz); 2018 yilning 1 yanvaridan ushbu ko‘rsatkich 0,135 (13,5 foiz) tashkil etadi. Kapitalning konservatsiya buferi tavakkalchilikni hisobga olgan holdagi aktivlarning 3,0 foizi miqdoridagi qo‘shimcha zaxiradan iborat. Bunday zaxiradan maqsad banklar tomonidan moliyaviy va iqtisodiy qiyinchilik davrlarida zararlarni qoplash uchun ishlatilishi mumkin bo‘lgan kapital zaxirasining ta’minlanishini kafolatlash hisoblanadi. I darajali kapitalning monandlik koeffitsienti K2 = I darajali kapital/TAUS sifatida aniqlanadi. Kapitalning konservatsiya buferi tavakkalchilikni hisobga olgan holdagi barcha aktivlarning 3,0 foizi sifatli I darajali kapital bo‘lishini hisobga olgan holda va Bazel 3 me’yorlariga muvofiq K2 koeffitsienti 2015 yilning 1 sentyabridan 0,075 (7,5 foiz); 2016 yilning 1 yanvaridan 0,085 (8,5 foiz); 2017 yilning 1 yanvaridan 0,095 (9,5 foiz); 2018 yilning 1 yanvaridan 0,105 (10,5 foiz) va 2019 yilning 1 yanvaridan 0,110 (11 foiz) miqdoridan kam bo‘lmasligi lozim.

Banklar 2015 — 2018 yillarda soliqlar to‘langandan so‘ng qoladigan sof foydadan ajratmalar ajratish orqali quyida keltirilgan ko‘rsatkichlardan kam bo‘lmagan miqdorda kapitalni oshirish bo‘yicha barcha choralarni ko‘rishlari lozim. Oldingi tahrirga qarang. Kapitalning monandligiga qo‘yilgan minimal talablar (%) Talab kuchga kirish sanasi Regulyativ kapitalga, (K1) I darajali kapitalga, (K2) I darajali asosiy kapitalga 01.09.2015 10 7,5 6 01.01.2016 11,5 8,5 7 01.01.2017 12,5 9,5 7,5 01.01.2018 13,5 10,5 8,5 01.01.2019 14,5 11 9,5 (37-bandning jadvali O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvining 2017 yil 24 iyundagi 14/17-sonli qarori (ro‘yxat raqami 2693-1, 07.07.2017 y.) tahririda — O‘R QHT, 2017 y., 27-son, 632-modda) Kapitalning monandlik darajasi talablari bilan bir qatorda banklar I darajali kapitalni nomoddiy aktivlarni chegirib tashlangan holda mazkur Nizomning 5 va 6-boblarda nazarda tutilgan aktivlar qo‘shilgan umumiy aktivlar summasiga nisbati sifatida aniqlanadigan leveraj koeffitsientiga rioya etishlari kerak: K3 = I darajali kapital / (Umumiy aktivlar+mazkur Nizomning 5 va 6boblardagi aktivlar — Nomoddiy aktivlar). Leveraj koeffitsientining eng kichik darajasi 0,06 (6 foiz)ga teng. Leveraj koeffitsientini hisoblashda kelgusida balans aktivlarida aks etishi ehtimoli bo‘lgan bank balansining «Ko‘zda tutilmagan holatlar» hisobvaraqlaridagi aktivlar ham hisobga olinadi. Bularga kapitalni monandligini hisoblashda qo‘llaniladigan aktivlar kiradi. Balansdan tashqari aktivlar leverajning asosiy manbasi hisoblanadi. SHuning uchun banklar leveraj koeffitsientini hisoblashda yuqorida qayd etilgan balansdan tashqari aktivlarni, kreditning qayta hisoblash omilini (100 foiz) qo‘llagan holda, quyidagi ikki holatdan tashqari, hisoblashlari lozim:

xosilaviy (derevativ) operatsiyalar kapital monandligini hisoblashda foydalaniladigan «tavakkalchilikka dastlabki moyillik»ka muvofiq o‘tkazilishi; bank har doim o‘zi tomonidan so‘zsiz bekor qiladigan barcha majburiyatlar uchun 10 foizlik kreditning qayta hisoblash omilini qo‘llashi lozim. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki banklardan ularning faoliyatiga xos tavakkalchilik, iqtisodiy shart-sharoit va moliyaviy ahvolidan kelib chiqib, kapital monandligining yanada yuqori koeffitsienti ta’minlanishini talab qilishi mumkin. Bunday tavakkalchiliklar muammoli kreditlarning katta hajmi, sof zararlar, aktivlarning yuqori darajada o‘sishi, foiz stavkalari bo‘yicha yuqori darajali tavakkalchilikning yuzaga kelishi yoki tavakkalchilikka asosalangan faoliyatga jalb qilinish kabilarni o‘z ichiga oladi, biroq ular bilan cheklanib qolmaydi. Bank kapital hajmini aniqlash nafaqat zaruriy nazariy savollardan biri hisoblanadi, balki u tartibga solish nuqtai-nazardan amaliy ahamiyatga ham ega. Bank kapitalini tartibga solishning zaruriyati, avvalo bankning bankrotlik riskiga yo‘liqishini chegaralash va bankga nisbatan jamoat ishonchiga saqlash bilan belgilanadi. Bankning qanday hajmdagi kapitalga ega bo‘lishi kerakligini belgilashdan oldin, uning qanday o‘lchanishini aniqlash zarur. Bank kapitali o‘lchashning uch turi ma’lum: - Buxgalteriyaning umumiy qabul qilingan tamoyillari bo‘yicha; - Buxgalteriyaning tartibga solish tamoyillari bo‘yicha; - Bozor qiymati bo‘yicha Buxgalteriyaning umumiy qabul qilingan tamoyillari bo‘yicha kapital uning balans qiymati bo‘yicha baholanishi mumkin. Kapitalning balans qiymati bank aktivlarning va majburiyatlarining balans qiymati o‘rtasidagi farq orqali aniqlanadi. Bu holatda bank aktivlarining va majburiyatlarining katta qismi bank balansida ularni sotib olish yoki ishlab chiqarish qiymatida baholanadi. Vaqt o‘tishi bilan ularning birlamchi balans qiymatlari o‘zgaradi, bu esa kapitalning etarlilik darajasini aniqlashda o‘z ta’sirini ko‘rsatadi.

Buxgalteriyaning tartibga solish tamoyillari bo‘yicha bank kapitali, uning barcha asosiy tarkiblarining qiymatlari summasi sifatida hisoblanadi. Kapital tarkibiga quyidagi elementlarni kiritish: subordinar qarzlar va bankning Shu’ba korxonalardagi ulushi, boshqaruv organlari, bank kapitalining barqarorlik darajasini qisman oshiradi. Bank kapitalining bozor qiymati bank aktivlarining va majburiyatlarining bozor qiymatlari o‘rtasidagi farq orqali aniqlanadi. Ushbu uslub haqiqiy kapital hajmi to‘g‘risida nisbatan aniq ma’lumot beradi. Bank kapitalini boshqarishning asosiy uslublari bo‘lib, ustav kapitalning minimal hajmi va kapitalning adekvatlik ko‘rsatkichlariga o‘rnatilgan talablar hisoblanadi. Ustav kapitalining hajmi, uni shakllantirish va o‘zgartirish tartibi bank Nizomi bilan belgilanadi. Ustav kapitalinig maksimal summasi qonun bilan cheklanmaydi, lekin tijorat bankining barqarorligini ta’minlash maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining tijorat banklari kapitalining etarligiga qo‘yiladigan talablari to‘g‘risidagi № 420 Nizomiga asosan tijorat banki ustav kapitalining minimal qiymatini quyidagicha belgilagan. 2006 yil yanvardan boshlab: - tijorat banklari uchun - 4.0 mln. AQSH$; - xususiy banklar uchun –2.0 mln. AQSH$; - chet el kapitali ishtirokidagi banklar uchun – 5.0 mln. AQSH$ 2007 yil 1 yanvardan boshlab: - tijorat banklari uchun - 5.0 mln. AQSH$; - xususiy banklar uchun –2.5 mln. AQSH$; - chet el kapitali ishtirokidagi banklar uchun – 5.0 mln. AQSH$ Yuqoridagi nizomga asosan O‘zR MB tomonidan quyidagi kapital adekvatligi ko‘rsatkichlari o‘rnatilgan: a) Regulyativ kapitalning umumiy summasi (RK) I darajali kapital va II darajali kapital summasi, chegirishlar hisobga olingan Xolda, aniqlanadi.

b) Riskni hisobga olgin holda tortilgan aktivlarning umumiy summasi (TXAUS) riskni hisobga olgan holda hisoblangan balans va balansdan tashqari aktivlarning summasi, chegirishlar hisobga olingan holda, aniqlanadi. c) Umumiy kapitalning etarlilik koeffitsienti K1 quyidagicha aniqlanadi: K1qRK / TXAUS K1 ning minimal darajasi 0,1 (100%) ga teng. d) I darajali kapitalnig etarlilik darajasi: K2 qI darajali kapital / TXAUS K2 ning minimal darajasi 0,05 (5%) ga teng. e) I darajali regulyativ kapitalni umumiy summasining 50% idan bo‘lmasligi kerak. Kapitalning etarlilik talablari qatorida tijorat banklari leveraj koeffitsientiga (K3) rioya qilishlari kerak. YA’ni I darajali kapitalni, umumiy aktivlar summasidan nomoddiy aktivlar va Gudvillni chegirilgan summasiga bo‘lib aniqlanadi: K3 q I darajali kapital / (Umumiy aktivlar – Nomoddiy aktivlar – Gudvill) Leveraj koeffitsientinig minimal darajasi 0,06 (6%) teng.

Адабиётлар : 1. Финансы Подредакцией В.М. Родиновой. М.: Финансы и статистика, 1995. 2. Д. Шим и Д. Сигел. Финансовый менеджмент. М.,1996. 3. Д. Шим и Д. Сигел. Методы управления стоимостью и анализа затрат. М., 1995. 4. Ўзбекистон Республикаси Президентининг "Кичик ва ўрта тадбиркорликни ривожлантиришни рағбатлантиришга оид қўшимча чора - тадбирлар тўғрисида"ги Фармони, (1997. 31 январь). Солиқ ва божхона хабарлари, 1997 й. 6 - 12 январ. 7 - сон. 5. Ўзбекистон Республикаси Президентининг "Банк тизимини янада эркинлаштириш ва ислоҳ қилиш борасидаги чора - тадбирлар тўғрисида"ги Фармони, Халқ сўзи. 2000 й. 21 март.

Похожие

Tijorat banklarining kapitalini boshqarishning asosiy vazifalari

Tijorat banklarining likvidligini boshqarish va baholash asoslari

Tijorat banklarining likvidlik ko’rsatkichlari

Tijorat banklarining valuta operatsiyalari

Tijorat banklarining valyuta operatsiyalari