Tijorat banklarining daromadlari, xarajatlari va foydasi - Экономика - Рефераты

Tijorat banklarining daromadlari, xarajatlari va foydasi

Загружено в:

12.03.2024

Скачано:

0

Размер:

74.5 KB

Tijorat banklarining daromadlari, xarajatlari va foydasi Reja: 1. Banklarning foydalilik va rentabellik tushunchalari. Bank foydasining asosiy manbalari. 2. Tijorat banklari foydasining tarkibiy tuzilishi va ularning foiz turi bo’yicha turkumlash yo’llari. 3. Tijorat banklarining foizsiz daromadlari va ularni bank faoliyatiga bo’lgan ta’sirini oshirish yo’llari 4. Tijorat banklari foydaliligi va rentabelligiga ta’sir qiluvchi omillar va ularni boshqarish.

Tayanch iboralar Daromad, xarajat, operatsion daromad va operatsion xarajat, foiz daromadi, foiz xarajatlari, mukofot, rentabellik, foyda ko’rsatgichlari, bank biznesi, vositachilik-debet oboroti va kredit qoldig’i. Banklarning foydalilik va rentabellik tushunchalari. Bank foydasining asosiy manbalari Banklar foydani hisoblash maqsadlarida quyidagi tushunchalardan foydalanadilar: •S buxgalteriya hisobining hisoblab yozish usuli - bu shunday usulki, unda operatsiya va hodisalar sodir bo’lgan paytda (pul mablag’lari yoki ekvivalentlari olingan yoxud to’langan paytda emas) tan olinadi va buxgalteriya yozuvlarida aks ettiriladi, ular shuningdek o’zlari tegishli bo’lgan davrlarning moliyaviy hisobotida ko’rsatiladi; •S real foiz stavkasi - aktivning boshlang’ich balans qiymati bilan tenglashtirish uchun aktivdan foydalanish muddati mobaynida kutilayotgan kelgusidagi pul tushumlari oqimini diskontlash uchun ishlatiladigan foiz stavkasi; S real foiz stavkasi usuli - bu usul diskont yoki mukofotni foizli daromadlar (yoki xarajatlar)ga amortizatsiya qilish yo’li bilan yoki kechiktirilgan foiz to’lovlarini (masalan, har oyda emas, balki har yilda olinadigan yoki to’lanadigan) taqsimlash yo’li bilan aktiv (majburiyat)ning xizmat muddati davomida doimiy foiz stavkasini tan olishga olib keladi; S haqqoniy (haqiqiy) qiymat - yaxshi xabardor qilingan, bunday operatsiyani amalga oshirishni xohlovchi, bir-biridan mustaqil taraflar o’rtasida bitimni amalga oshirishda umumiy shart-sharoitlarda aktivni ayirboshlash yoki majburiyatni bajarish mumkin bo’lgan summa; S moliyaviy hisobot elementlari - operatsiyalar va boshqa hodisalarning iqtisodiy tavsiflariga muvofiq guruhlash yo’li bilan ularning moliyaviy ta’sirini ko’rsatib berish uchun foydalaniladigan asosiy guruhlar. Aktivlar, majburiyatlar va

kapital - bu buxgalteriya balansida moliyaviy holatni baholash bilan bevosita bog’liq bo’lgan elementlardir. Daromadlar va xarajatlar - bu foyda va zararlar to’g’risidagi hisobotda faoliyatni baholashga bevosita tegishli bo’lgan elementlardir; S daromadlar - bu xususiy kapital muassislarining ulushlari hisobidan ko’payishdan tashqari, kapitalning ko’payishiga olib kelgan davrda bankning odatiy faoliyati davomida iqtisodiy nafning yalpi kelib tushishidir. Daromad bankning odatiy faoliyati davomida yuzaga keladi va har hil atamalar, shu jumladan foizlar, foyda, dividendlar, sotishdan olingan tushum, gonorar, royalti va ijara haqi bilan ataladi; •S foizli daromad - bu pul mablag’lari yoki ularning ekvivalentlaridan foydalanganlik uchun olingan daromad. Shuningdek foizli daromad har qanday diskont, mukofot yoki qarz qimmatli qog’ozlari yoxud ssudalarning boshlang’ich balans qiymati bilan ularning so’ndirish summalari o’rtasidagi boshqa farqlarning amortizatsiya summasini o’z ichiga oladi; S foyda - bu bankning odatiy faoliyati jarayonida yuzaga kelishi yoki yuzaga kelmasligi mumkin bo’lgan daromad ko’rinishi. Foyda, masalan, asosiy vositalarning chiqib ketishidan olingan foydani o’z ichiga oladi. Foyda ta’rifi realizatsiya qilinmagan foyda, masalan savdo uchun mo’ljallangan (bozor) qimmatli qog’ozlarni qayta baholashda yuzaga keladigan foydani ham o’z ichiga oladi; S xarajatlar - xususiy kapitalni uning muassislari o’rtasida taqsimlanishi bilan bog’liq bo’lmagan kapitalning kamayishiga olib keladigan aktivlarning kamayishi yoki tugashi ko’rinishida yoxud majburiyatlarning ko’payishi ko’rinishida hisobot davri ichida iqtisodiy nafning kamayishi; • foizli xarajatlar - bu pul mablag’lari yoki ularning ekvivalentlaridan foydalanganlik uchun xarajatlar. Foizli xarajatlar har qanday diskont yoki qarz qimmatli qog’ozlari yoxud qarz mablag’larining boshlang’ich balans qiymati bilan ularning so’ndirish summalari o’rtasidagi boshqa farqlarning amortizatsiya summasini o’z ichiga oladi;

S zararlar - bu bankning odatiy faoliyati davomida yuzaga kelishi yoki yuzaga kelmasligi mumkin bo’lgan xarajatlar ko’rinishi. Zararlar, masalan, yong’in yoki suv toshqini kabi tabiiy ofatlardan ko’rilgan yo’qotishlarni, shuningdek asosiy vositalarning chiqib ketishidan ko’rilgan zararlarni o’z ichiga oladi. Zararlar ta’rifi realizatsiya qilinmagan zararlar, masalan mijozlarning yoki bank ushbu valyutaga o’zlashtirgan depozitlariga nisbatan valyuta ayriboshlash kursining ko’tarilishi natijasida yuzaga keladigan zararlarni ham o’z ichiga oladi; •S tan olish - element ta’rifiga javob beradigan va tan olish mezonlarini qondiradigan muayyan moddani pul summasi ko’rinishida aks ettirish va balans yoki foyda va zararlar ro’g’risidagi hisobotga kiritish jarayoni; • ehtimol - ehtimol tushunchasi bank tomonidan kelgusidagi iqtisodiy nafni olish yoki sarflashning noaniqlik darajasini ko’rsatib berish uchun tan olish mezonlarida ishlatiladi. Bu tushuncha bank ishlaydigan atrof-muhitni tavsiflaydigan noaniqlikka to’g’ri keladi. Ko’p turdagi qarzlar uchun odatda, to’lamaslik hissasi ehtimoli mavjud hisoblanadi, shuning uchun iqtisodiy foydaning kutilayotgan kamayishini ifodalovchi xarajat (kreditlar bo’yicha zararlarni baholash) tan olinadi; • ishonchli o’lchanganlik - moddani tan olishning ikkinchi me’zoni bo’lib uning ishonchli o’lchanadigan qiymati yoki bahosining mavjud bo’lishi hisoblanadi. Ko’p hollarda qiymat va baho hisob-kitob yo’li bilan aniqlanishi lozim, asoslangan hisob-kitob qiymatlaridan foydalanish moliyaviy hisobotni tuzishning muhim qismi hisoblanadi va uning ishonchliligiga putur etkizmaydi. Biroq, asoslangan hisob-kitob qiymatini olish imkoni bo’lmagan taqdirda, modda bosh kitobda, balans yoki foyda va zararlar to’g’risidagi hisobotda tan olinmaydi. Taxlillarga tayangan holda shuni aytimiz mumkunki “Iqtisodiy inqiroz vaqtida Amerika tijorat banklarining yillik sof foydasi tarmoqlar bo’yicha foydaning ko’p miqdori rezervlarni boy berishda sezilarli darajada tushib ketdi”, - deb iqtisodiy manbalarda keltirilgan. Tijorat banki daromadi manbalari tuzilishi.

Daromad manbai - bizneslarning yigindisidan olinadi:Ssuda biznesi, Diskont - biznesi, saqlash bilan bog’liq biznes. Qimmatli qog’ozlar bilan bog’liq biznes. Bank kafolati faoliyati bilan bog’liq biznes jamg’armalar jalb qilish va jamg’armachilik topshirigiga ko’ra bajaradigan operatsiyalari - mukofot - raqam berish; - raqamni yuritish. - katiy mukofot (pulda); - muomaladan mukofot (foyda); - raqamdan kuchirma berish; - raqamni ochish; - raqamdan vaqt pul berish (hisob-kitob xarakteri asosida). Korrespondent munosabatlardan keladigan daromad. Bankning noan’anaviy xizmatlaridan keladigan daromadlar - lizing, axborot, maslaxat, klientlar, o’qitish va boshqalar. Lizing to’lovlari, foiz to’lovlari, mukofot xizmat uchun. Balans qiymatining bozor bahosini ochishi natijasida olinadigan daromad. Shunday qilib bank daromadi bo’linadi. Foizli daromad Mukofot shaklidagi daromad. boshqa daromad (olib sotarlik xizmati) Qimmatli qog’ozlar qayta baholash, jarima olish diskont daromadi. Foiz daromadi mukofot bilan qo’shilib ketishi mumkin. Kredit to’lovi va mukofot obligatsiyani tarqatish va maslaxat xizmatlari uchun mukofot. Maslahatga olinadigan daromad kelishuv bajarilgandan so’ng olinadi. Ssuda foizi - qiymatni vaqtinchalik berish asosida olinadigan baho. Barcha turdagi ssudalar, Veksellarni hisobga olish, oddiy va murakkab foizlar. Komissiya - bankovskie operatsiya bo’yicha mukofot komissiya - topshiriq - lotincha. Kerakli foyda va xizmatlar tannarxidan foyda olish. Daromadlar

Kreditni berishdan olinadigan foiz. Qimmatli qog’ozlar bilan operatsiyalardan olinadigan Chet el valyutasi va boshqa valyuta qiymatliklari daromadi. Olingan dividentlar. Banklarga tashkilotlaridan olinadigan daromad. Jarima, neutsoykalar Boshqa daromad. Tijorat banklari foydasining tarkibiy tuzilishi va ularning foiz turi bo’yicha turkumlash yo’llari. Tijorat banki xarajatlari va ularni tuzilishi. xarajat turiga qarab olti guruhga bo’linadi: ■ operatsion. ■ bank faoliyatini ta’minlash ■ bank personaliga to’lash. ■ soliq to’lash ■ maxsus rezervlar ■ boshqalar. Operatsion xarajat Depozit va kredit operatsiyalariga, qimmatli qog’ozlarga foiz to’lash. Qimmatli qogozlarga bog’liq operatsiyalarga, chet el valyutasiga kassa hisob operatsiyalariga, inkossatsiyaga qilingan xarajat. Boshqa operatsion xarajat Veksellar bo’yicha diskont xarajat, qimmatli qogozlar baholashdagi salbiy qoldiq, chet el valyutasidagi raqamlarning salbiy qoldig’i, qimmatli qog’ozlarga qimmatbaho qog’ozlarga xarajatlar. Operatsion xarajat - bank operatsiyalari bilan to’g’ridan to’g’ri bog’liq bo’lgan xarajat. Bank faoliyatini ta’minlash bilan bog’liq xarajat - ammortizatsiya (asosiy vositalar va moddiy aktivlar), ijara, uskunalari remonti, kontselyariya, avtotransport, maxsus kiyim, bino eksperti. Bank personalini boshqarish - oylik, mukofot va boshqalar.

Soliq - mulk soligi, er, avtotransport, yo’l va boshqa soliqlar - bank operatsiyalari tannarxiga quyiladigan soliqlar. Zararlarni qoplash, Qimmatli qog’ozlarni qoplash, aktiv operatsiyalar va debitor qarzlarni qoplash. Boshqa xarajatlar - kadrlar tayyorlash, kompensatsiya, auditor, sud, publikatsiya hisobot bilan bog’liq xarajatlar. Tijorat banklarining foizsiz daromadlari va ularni bank faoliyatiga bo’lgan ta’sirini oshirish yo’llari Tijorat banklari tomonidan olinadigan daromadlar asosan: a) foizli daromadlar b) foizsiz daromadlar turlariga bo’linadi. Demak, yuqoridagilardan kelib chiqib, bank daromadlarini shakliga ko’ra quyidagi uch guruhga ajratish mumkin: 1. foizli daromad; 2. ko’rsatilgan xizmatlar uchun komission to’lov; 3. boshqa daromadlar – valyuta kurslaridagi farqlar, balans va bozor narxlarining farqlanishi va boshqalar. Tijorat banklarining yangi qabul qilingan buxgalteriya rejasini qarab chiqadigan bo’lsak, bu erda daromadlar quyidagicha tasniflanadi: 1 chizma Bank daromadlari tasnifi

Foizli daromadlar shartnomalarda ko’rsatilgan va hisoblab chiqilgan daromadlar sifatida namoyon bo’ladi. Oddiy misol tariqasida kreditlar uchun hisoblangan foiz daromalarini keltirish mumkin. Foizsiz daromadlar turiga quyidagilarni keltirish mumkin. * vositachilik haqi va xizmat ko’rsatish to’lovlaridan olingan daromadlar; * chet el valyutasidagi foyda; * tijorat operatsiyalaridan olingan foyda; * investistiyalardan olingan foyda va dividendlar; * boshqa foizsiz daromadlar. Ayni paytda banklarni islox etishning o’z xarakteriga ko’ra o’rtacha muddatlarga mo’ljallangan jarayoni korxonalar va banklar tizimida moliyaviy intizomni mustaxkamlash, markazlashtirilgan kreditlardan foydalanish samaradorligini oshirish, Markaziy bankning valyuta kursiga hamda foiz stavkasini belgilashga doir siyosatini bozor qoidalari asosida o’tkazish, bank nazorati hamda bank hisob otlarining yo’nalishini o’zgartirish va ularni takomillashtirish, pul muomalasi va kreditni tartibga solish usullarini rivojlantirish, samarali to’lov tizimini shakllantirish, chet el valyutasi bozorini kengaytnrish hamda liberallashtirish, banklar ko’rsatadigan xizmatlar sifatini yaxshilab, uni xalqaro andozalar darajasiga etkazish kabi va boshqa bir qancha muxim masalalar bir yo’la xal etilishini talab qilar edi. Tijorat banklari daromadi (foydasi)ni shakllantprishning va ular faoliyatining asosiy tamoyillaridan biri, avvalo, o’zida mavjud bo’lgan tabiiy resurslar bilan ishlashdir. Tijorat banklari naqd pulsiz to’lovlarni amalga oshirishni, boshqa banklarga va mijozlariga kredit berishi va banklardan o’z hisobvarag’i chegarasida naqd pul olishi mumkin.

Tijorat banklari o’zida mavjud bo’lgan xaqiqiy resurslar chegarasida ishlashi deganda, tijorat banklarining nafaqat o’z mablag’lari bilan kredit quyilmalari o’rtasidagi miqdoriy munosabatni ta’minlashi zarur, balki bank aktivlariga yo’naltirilgan mablag’lar xususiyati munosabatiga ham erishish zarur. Avvalo bu ularning muddatiga tegishlidir. Bank aktividagi ssuda qarzi miqdorining ko’pligi undan o’z mablag’larini ko’paytirishni talab etadi. Bankning iqtisodiy normalarini va uning operatsiyalarini muvofiqlashtirish davomida bank aktivlarining passivlar tavfsilotiga mustaxkam bog’liqligiga ahamiyati berilishi kerak. Shuning uchun bank operatsiyalari shart-sharoitlarini ishlab chiqayotganda, avvalo, tegishli passivlarni shakllantirish manbalari hisobga olinadi. Iqtisodiy normativ xujjatlar talablariga mos kelgan holda, tijorat banklari o’zida mavjud bo’lgan resurslar bilan aktiv operatsiyalarni etarli darajada o’tkaza oladi. Tijorat banklarining o’zida mavjud bo’lgan chetdan jalb qilingan resurslar bilan faoliyat ko’rsatish tamoyili fundament sifatida uning alohida ko’rsatkichlariga ta’sir etadi: bankning depozitlarni jalb qilish xoxishi ortib boradi, yagona davlat banki tomonidan ma’muriy yo’nalishda boshqaruvdan bo’shagan kredit resurslari xarakatidan iborat passivlar uchun iqtisodiy raqobat rivojlanadi. Bank kapitalining yuqori rentabelli tarmoq (inflyatsiya sharoitida savdo tashkilotlari, birja faoliyati yuqori daromadli muomala sferasi bo’lib hisoblanadi) tomon ko’chishi yuz beradi. Kredit resurslarini planlashtirish va uning yordamida bank resurslarini xosil qilishga e’tibor kuchayadi. Mavjud bo’lgan banklar qonun-qoidalar tizimi tijorat banklariga o’zining foyda va fondlaridan erkin foydalanish xuquqini beradi. Tijorat banklarining soliqlar to’langandan keyingi qoladigan daromadi (foydasi) umumiy aktsionerlar yig’ilishi qarorlariga muvofiq taqsimlanadi. U bankning xar hil fondlariga ajratmalar ajratish tartibi va aktsiyalar bo’yicha beriladigan dividendlar miqdorini belgilaydi.

Tijorat banklari foydaliligi va rentabelligiga ta’sir qiluvchi omillar va ularni boshqarish. Banklar O’zbekiston Respublikasining "Banklar va bank faoliyati to’g’risida"gi Qonunining 28-moddasiga muvofiq aktivlar va majburiyatlar bo’yicha mijozlar bilan tuziladigan shartnoma shartlari asosida foiz stavklari, vositachilik to’lovlari miqdorlari, aktivlar va majburiyatlar bo’yicha to’lovlar davri va muddatlarini mustaqil belgilaydilar. Foyda va zararlar to’g’risidagi hisobotdagi foizli daromadlar va xarajatlarning tasnifi buxgalteriya balansidagi moliyaviy vositalar tasnifiga mos kelishi lozim. Foyda va zararlar hisobi Olingan foiz va shunga o’qshash daromadlar. Kredit depozitlarini joylashtirish (raqamlar va boshqa banklar). Boshqa mijozlarga berilgan kreditlar. Mijozlardan asosiy vasitalarni ijaraga berish, kelgusida sotib olish huquqi bilan. Qat’iy belgilangan daromadli qog’ozlar. Boshqa manbalar Jami foyda To’langan foizlar. Jalb qilingan mablag’lar, zaym va depozitlar. Mijozlardan jalb qilingan mablag’lar, zaym va depozitlar Chiqarilgan Qimmatli qog’ozlar. Boshqa operatsiyalar. Jami to’langan foizlar. Sof foyda (bank.daromadi). Mukofot daromadi. Mukofot xarajat. Sof mukofot daromad. Boshqa operatsion daromad.

Chet el valyutasi, boshqa valyuta qimmatliklari ko’rs farqidan olingan daromadlar. Qimmatbaho toshlar, metallar, qayta baholash, Qimmatli qog’ozlarni qayta baholashdagi ijobiy koldik. Divident ko’rinishidagi daromad. Jami baho joriy daromad. Jami operatsion daromad (str 17-str18-str19-str 20) Joriy daromad (str 12-str 15-str 21) Mehnat haqi to’lovlari Ekspuluatatsiya xarajatlari Xorijiy valyuta va boshqa valyuta qiymatliklari bilan kilinadigan operatsiyalarning kurs farqlari Qimmatbaho metallar va kog’ozlarni sotish natijasida paydo bo’ladigan salbiy qoldiq.

Adabiyotlar: 1. Cousin. E. J. Invertment strategy and the monetary a buziness cyeles – NY. Ets: Wiley, 1990. - R. 301. 2. Friedman M. The lag in Effect of monetary policy, journal of Political Economy, Oct. 1961. - R. 237-260. 3. M.Fridmen. Esli bi zagovorili dengi. Per. s angl. -M.: INFRA-M, 2001.- S. 63. 4. Rashidov O.Yu. va boshqalar. Pul, kredit va banklar. Darslik. –T.: Cho’lpon, 2011. -328 bet. 5. Abdullaeva Sh.Z. Bank ishi. Darslik . - T .: Iqtisod - moliya , 2017. 6. Лаврушин О.И., Афанасьева О.Н., Корниенко С.Л. Банковское дело: современная система кредитования. Учебное пособие. – М.: КНОРУС, 2009. – 264 стр. 7. Меркулова И.В., Лукьянова А.Ю. Деньги, кредит, банки. Учебное пособие. – М.: КНОРУС, 2010. – 352 стр. 8. Toymuhamedov I.R. Bank ishi. Toshkent. 2012 yil.

Похожие

Tijorat banklarining foydasi va uni hisoblash

Tijorat banklari daromadlari va xarajatlari tahlili

Real sektordagi xizmat ko’rsatish korxonalari daromadlari, xarajatlari va foydasi

Korxona (firma) xarajatlari va foydasi

Tijоrat banklarining xarajatlari