Tijorat banklarida likvidlilik riski va uni boshqarish - Экономика - Рефераты

Tijorat banklarida likvidlilik riski va uni boshqarish

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

77.5 KB

Tijorat banklarida likvidlilik riski va uni boshqarish 1. Tijorat banklari tomonidan likvidlik ko‘rsatkichlariga rioya qilishning zarurligi va u bilan bog‘liq risklar Tijorat bankining likvidligi tushunchasi - bu bankning barcha mijozlari oldidagi qarz va moliyaviy majburiyatlarini to‘liq va o‘z vaqtida to‘lay olishidir. Bank likvidligi bank o‘z kapitalining etarliligi, uning optimal joylashtirilganligi va balansning aktiv va passiv qismlaridagi mablayolarning vaqt oraliyoida muvofiqligi bilan aniqlanadi. Tijorat bankining likvidligi uning faoliyati asosini tashkil qiluvchi uch asosiy qism o‘rtasidagi doimiy sub’ektiv mutanosiblikni saqlashdan iboratdir. Bular bankning xususiy kapitali, jalb qilingan mablayolar va joylashtirilgan mablayolardir. Bu mutanosiblik esa, yuqoridagilarning tarkibiy elementlarini operativ boshqarish yo‘li bilan amalga oshiriladi. Tijorat banklarining moliyaviy holatiga baho berishda ularning foydaliligi, likvidligi va to‘lovga qobiliyatliligiga e’tibor qaratiladi. Aynan shu omillar bankning ahvoli qay darajada ekanligini belgilaydi. Banklarning likvidligi va to‘lovga qobiliyatliligi nafaqat bitta bank yoki bank tizimining muvozanatliligini, balki butun bir iqtisodiyotning muvozanatini ta’minlaydi. Bank faoliyati tizimida, eng avvalo, banklarning likvidligi va to‘lovga qobiliyatliligi ko‘rib chiqiladi, chunki, foydalilik faqatgina bankning o‘z manfaatini ifodalasa, likvidlik va to‘lovga qobiliyatlilik kengroq, ya’ni jamiyatning ko‘pchilik qatlami manfaatlarini ko‘zlaydi.

Bank likvidligi uning omonatchilar va kreditorlar oldidagi majburiyatlarini o‘z vaqtida to‘la-to‘kis bajara olish qobiliyatidir. "Likvidlik" atamasi lotincha "Liquidus" - oquvchan, suyuqlik ma’nosini anglatadi. SHularni hisobga olgan holda jahon banki nazariyasi va amaliyotida likvidlikni "zahira" yoki "oqim" deb tushuniladi. Likvidlik zahira shaklida tijorat bankining mijozlari oldidagi o‘z majburiyatlarini belgilangan vaqt mobaynida aktivlar tarkibini ularning hali ishlatilmagan rezervlariga aylantirish yo‘li bilan qoplashni ko‘zda tutadi. Likvidlikning "oqim" shakliga dinamik nuqtai nazardan qaraladi, ya’ni tijorat bankining ma’lum vaqt mobaynida yuzaga kelgan noqulay tushib ketishdan aktiv va passivlarning mos moddalarini, qo‘shimcha zayom mablayolarini jalb qilish va bank moliyaviy barqarorligini daromadlarni o‘stirish yo‘li bilan saqlash yo‘llari qo‘llaniladi. Shunday qilib, har bir tijorat banki o‘z likvidliligini saqlash uchun o‘zi harakat qilishi kerak. Bu bank faoliyatini tahlil qilish, prognoz qilish va ustav kapitali, maxsus fondlar va zaxiralar, jalb qilingan mablayolar, aktiv kredit operatsiyalarini amalga oshirishni tashkil qilishda ilmiy asoslangan iqtisodiy siyosat olib borish yo‘li bilan amalga oshiriladi. Tijorat banki faoliyati davomida uning aksionerlari bo‘lgan keng doiradagi korxonalar, tashkilotlar va fuqarolarning mulk va boshqa iqtisodiy manfaatlarini ko‘zda tutilgan uchun tijorat banki faoliyatini yuritishga litsenziya bergan O‘zbekiston Respublikasi Markaziy Banki banklar ishining barqarorligini iqtisodiy hamda ma’muriy usullar yordamida boshqaradi. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining 1998 yil 2 noyabrdagi 421- sonli "Tijorat banklari likvidligini boshqarishga bo‘lgan talablar to‘g‘risida "gi nizomida likvidlikka bank majburiyatlarini bajarish va aktivlar o‘sishini moliyalash bilan birgalikda depozitlar va qarz mablayolari darajasining pasayishini samarali boshqarish deb ta’rif berilgan. Tijorat banklarining likvidliligi uning balans tuzilmasi bo‘yicha belgilanib, unda aktivlar passivga doir muddatli majburiyatlarni qoplash uchun o‘z qiymatini tushirmagan holda yo‘qotishlarsiz pul mablayolariga aylantirilishi lozim. To‘lovga

layoqatsizlik esa, faqat balans likvidliligiga boyoliq bo‘lib qolmasdan, balki boshqa bir qator omillarga ham boyoliqdir. 1983 yilda qabul qilingan va 1993 yilda o‘zgartirishlar kiritilgan bank nazorati bo‘yicha Bazel qo‘mitasi tashabbusi bilan yuzaga kelgan Bazel bitimi bank likvidligi bo‘yicha umumiy qoidalarni belgilab berdi. Ushbu bitimga muvofiq, likvidlikni tahlil qilish banklarning o‘z majburiyatlarini muddatidan va zarar ko‘rmagan holda bajarish qobiliyatini aniqlash zaruratini ko‘zda tutadi. Banklarning likvidligi hamda to‘lovga qobiliyatliligi banklarning umumiy moliyaviy barqarorligini ta’minlashga asos hisoblanadi. Bazel bitimi standartida ko‘plab davlatlar o‘z banki tizimi uchun likvidlilik me’yorlarini ishlab chiqqan. O‘zbekiston bank tizimida likvidlilikni ta’minlashning eng oddiy usuli bankning bir qism aktivlarini likvid shaklida, masalan, naqd pul, Markaziy bank va boshqa banklar vakillik hisobvaraqalaridagi qoldiqlar, davlatning qisqa muddatli obligatsiyalari shaklida saqlash hisoblanadi. Jahon banki materiallariga ko‘ra to‘lovga qobiliyatlilik o‘z kapitalining ijobiy kattaliliga boyoliqdir. Bunga muvofiq to‘lovga qobiliyatlilik bank kapitaliga asoslanadi, ya’ni bank kapitali majburiyatlarni to‘lash kafolatiga ega fond hisoblanadi. Umumiy likvidlilikni baholashda tijorat banklari asosiy likvidlilik, joriy likvidlilik va istiqbolli likvidlilikni bir tizimda tahlil qilishlari lozim. Bank zarur bo‘lganda yoki moliyaviy bozorda qarzlar olish yoki banklararo bozordan kreditlar olish hisobiga likvidlilikni ta’minlashi mumkin. Ba’zi hollarda tijorat banki balansi likvid bo‘la turib, mijozlar talablari bajarilmasligi mumkin. SHuning uchun e’tiborni balans likvidliligiga emas, ko‘proq bank likvidliligiga qaratish o‘rinli bo‘ladi. Tijorat banki barqaror holatining asosi bo‘lib, uning moliyaviy barqarorligi xizmat qiladi. Bankning moliyaviy barqarorligiga turli ichki va tashqi omillar ta’sir ko‘rsatadi. Bu omillar ichida bankning moliyaviy bozordagi raqobatdoshligi, doimiy mijozlarning mavjudligi va bank amaliyotlarini o‘tkazish hamda hisobini rasmiylashtirishda ilyoor texnologiyalarni qo‘llash omillari muhim o‘rin tutadi. Bu

esa, samaradorlikni oshirishga va bankning ishonchli hamkor sifatida obro‘sining mustahkamlanishiga imkon beradi. Bankning ichki barqarorligi - bu tijorat banki faoliyatining barqaror, yuqori natijalarni ta’minlovchi passivlar va aktivlar tarkibining holati va moliyaviy natijalar dinamikasidir. Ichki barqarorlikka erishish asosida ichki va tashqi omillar o‘zgarishiga faol javob berish tamoyili yotadi. Tijorat bankiga nisbatan tashqi barqarorlik, ushbu bank faoliyat ko‘rsatayotgan iqtisodiy muhit barqarorligi bilan belgilanadi. Tashqi barqarorlikka butun mamlakat miqyosidagi bozor iqtisodiyotiga xos bo‘lgan boshqarish tizimi orqali erishiladi. Bankning moliyaviy mustahkamliligi tahlili asosida bank moliyaviy mustahkamligi belgilari, holati o‘zgarishining izchilligini o‘z ichiga olgan trendni tadqiq qilish, uning turli belgilari o‘zgarishlari o‘rtasidagi aloqalarning sabab va oqibatlarini aniqlash yotadi. Bu moliyaviy mustahkamlik trendini tadqiq qilish uchun bank moliyaviy holatining bir necha yillik ko‘rsatkichlarini taqqoslash lozimligini bildiradi. Bu retrospektiv tahlil bilan birgalikda perspektiv tahlilni amalga oshirish mumkinligi va zarurligini, jumladan, moliyaviy holatning keyingi davrdagi prognoz qilishni va moliyaviy mustahkamlik rivojining umumiy trendini aniqlash lozimligini yuzaga keltirdi. Banklarning moliyaviy mustahkamligini o‘rganishdagi boshlanyoich jihat Markaziy bankning tijorat banklari faoliyatiga qo‘yadigan tartibga soluvchi talablaridir. Banklarning moliyaviy mustahkamligini oshirishga yo‘naltirilgan ushbu talablarning samaradorligi mazkur mamlakat iqtisodiyoti, ishlab chiqarish va xizmat sohasining, jumladan, bank infratuzilmasining rivojlangan mamlakatlarda shakllangan tijorat banklari faoliyatini tartibga solish va nazorat qilish tartiblarini o‘rganish, O‘zbekistonda tijorat banklari faoliyatini tartibga solish tartibini takomillashtirishda juda muhim ahamiyatga ega.

Bankning moliyaviy barqarorligini tahlil qilish quyidagi asosiy yo‘nalishlarda olib boriladi: Retrospektiv tahlil . Tahlilning ushbu yo‘nalishida Markaziy bank tomonidan banklar uchun o‘rnatilgan iqtisodiy normativlarga tijorat banklari tomonidan rioya qilinishini nazorat qilishga asoslangan moliyaviy barqarorlikning asosiy ko‘rsatkichlari va belgilarini tahlil qilishni o‘z ichiga oladi. Moliyaviy barqarorlikni tahlil qilishning ushbu yo‘nalishi quyidagi sohalar: likvidlilik, foydalilik, aktivlar sifati, kapitalning etarliligi va boshqarishning sifati tahlillaridan iborat. Perspektiv tahlil. Moliyaviy barqarorlikni perspektiv tahlil qilishning maqsadi tijorat banki faoliyati samaradorligini prognoz qilish hisoblanadi. Tijorat banki moliyaviy barqarorligini baholash moliyaviy resurslarning shakllanishi, taqsimlanishi va ulardan foydalanish jarayonida namoyon bo‘luvchi moliyaviy holatni tahlil qilishdan boshlanadi. SHunga muvofiq, moliyaviy tahlilning ketma - ketligi, barcha jarayonlarni bosqichma-bosqich ko‘rib chiqishni, jumladan, moliyaviy resurslarning mavjudligi, ularning shakllanishi, taqsimlanishi va ulardan foydalanishni tahlil qilishni o‘z ichiga oladi. To‘lovga qobiliyatlikni nafaqat tashqi ko‘rinish, balki ma’lum bir vaqtda va moliyaviy mustahkamlikning barcha omillari ta’sirida hosil bo‘lgan ma’lum moliyaviy holatning natijasi deb qarash lozim. Likvidlik keng ma’noda qarzdorning kreditor oldidagi majburiyatlarini o‘z vaqtida bajara olishi hisoblanadi. Likvidlik iqtisodiyotning barcha sohalari uchun xarakterli bo‘lib, shu bilan birga o‘ziga xos bank muammosi hisoblanadi. CHunki, pul bir vaqtning o‘zida bankning ham aylanma kapitali, ham faoliyati mahsuli bo‘lib, korxonalar aktivi esa asosan natural buyum shaklida mavjud bo‘ladi. Bank likvidligi bu bankning o‘z oldida turgan majburiyatlarini bajara olishi, mijozlarning kreditga bo‘lgan ehtiyojlarini qondirishi va omonatchilarning depozitlarni qaytarib olish bo‘yicha talablarini qondira olish qobiliyatidir. Bundan tashqari likvidlik bankning bozorda xavfsizligi va qarzlarini o‘z vaqtida qaytara olishga qodirligini oshkor qiladi, bankka aktivlarni foydasiz sotish yoki banklararo

bozorda mablayolarni jalb qilish bilan boyoliq bo‘lgan foydani yo‘qotish xavfidan qutulish imkonini beradi. Bank likvidligining asosiy sharoitlaridan biri, uning aktivlari likvidligidir. Likvid aktivlar - ularning yaxshi ma’lum bo‘lgan bozor narxining shakllanishini ta’minlaydigan doimiy ravishda sotiluvchi va sotib olinuvchi aktivlarning alohida turi bo‘lib, banklar ularni qisqa muddat ichida sotib olishga tayyor bo‘lgan xaridorni topishi mumkin. Bunday aktivlar qatoriga naqd pullar, davlat qisqa muddatli obligatsiyalari, qisqa muddatli (etti kungacha) banklararo kreditlar kiradi. Iqtisodiy hamkorlik va rivojlanish tashkiloti (OESR) davlatlari hukumatlari hamda fond bozori rivojlangan davlatlarining mashhur transmilliy kompaniyalarining qimmatli qog‘ozlari ham yuqori likvidlikka egadir. Nolikvid aktivlar deb, bozor narxini kotirovka bo‘yicha aniqlash mumkin bo‘lmagan va bu turdagi aktivlarning xarid narxi sotuvchi va xaridor o‘rtasidagi kelishuv natijasida xususiy tarzda aniqlanadigan aktivlarga aytiladi. Bunday aktivlarning qiymati katta miqdordagi o‘zgarishlarga uchrab turishi taqqoslashni qiyinlashtiradi. Bu turdagi aktivlarga, masalan, kreditlar, qimmatli qog‘ozlar bozorida kotirovkaga ega bo‘lmagan yoki kotirovkasi qiyin bo‘lgan qimmatli qog‘ozlar, asosiy vositalar va boshqalar kiradi. Tezda naqd pul miqdorini oshirish uchun nolikvid aktivlarni sotish zarur bo‘lganda bank ularni zarar ko‘rgani holda sotishi mumkin. Bank likvidligining yana bir jihati bankning to‘lovga qobiliyatliligi bo‘lib, uning asosiy belgisi bankning o‘z oldida turgan majburiyatlarini o‘z vaqtida qondira olish qobiliyatidir. Likvidlik nafaqat to‘lovlarni o‘z vaqtida amalga oshirishni nazarda tutadi, balki o‘zining tijorat manfaatlari bilan birga omonatchilar tomonidan ishonch bildirilgan mablayolarning saqlanishini ta’minlaydi. Bankning to‘lovga qobiliyatliligi bankka qo‘yilgan to‘lovlar bo‘yicha talablar ayni vaqtda qondira olish qobiliyatini bildiradi. To‘lovga qobiliyatlilikni ma’lum moliyaviy holatning natijasi sifatida qaralishi mumkin.

Shu bilan birga, to‘lovga qobiliyatlilik likvidlikka nisbatan ikkilamchidir. CHunki, bankda to‘lovga qobiliyatlilik muammosi sodir bo‘lishi mumkin, ammo uning likvid balansi, bankning majburiyatlarini o‘z vaqtida bajara olishini ta’minlovchi qobiliyatini tiklash imkoniyatini beradi. Bank likvidligi ko‘proq bank balansining likvidligi bilan belgilanadi va uning mazmuni, mohiyati aktiv va passiv operatsiyalarning muddati bo‘yicha mos kelishidan iborat. Bank balansining likvidligi ssuda va fond operatsiyalariga yo‘naltirilgan mablayolarning xatarlilik darajasi, pul bozorining rivojlanish darajasi va boshqa omillarga boyoliq bo‘ladi. Bundan tashqari, passivlarning qisqa muddatliligi uzoq muddatli qo‘yilmalarga ham sarflanishi imkoniyatlarini cheklab qo‘ymaydi. Bankning har doim o‘z tasarrufida ma’lum miqdorda "begona" pullari bo‘ladi. Omonatlarning bankka doimiy oqib kelishi bilan birga ularning qaytarilib olinishi ham doimo sodir bo‘lib turadi va bunda bank hisobvaraqalarida doimiy turib qoladigan qarz mablayolari miqdori barqaror hisoblanadi. Tijorat banki likvidligini saqlab turish muammosini hal qilish uchun passivlar oqimi harakatchanligi va muddatiga ko‘ra aktivlar oqimiga mos kelishi lozim. Shunday qilib, tijorat banki likvidligi bankning ma’lum vaqtdagi to‘lovga qobiliyatliligini ta’minlovchi va bank likvidligining asosiy omili bo‘lgan bank aktivlari va passivlarining nisbati bilan belgilanadi. Bank likvidligini ta’minlovchi omillardan biri bank passivlarining sifatidir. O‘zlik va jalb qilingan mablayolar nisbati bankning ishonchliligi va faoliyati rivojlanishining istiqbolini xarakterlab beradi. Jalb qilingan mablayolar oqimining barqarorligi likvidlik muammosini hosil qilmasdan turib, qisqa muddatli resurslarni uzoq muddatli qo‘yilmalarga yo‘naltirish imkoniyatini beradi. Depozitlar bo‘yicha ijro muddatining aniqligi balansning likvidligini boshqarish va likvid vositalarga bo‘lgan ehtiyojni prognoz qilish imkoniyatini beradi. Bu esa bank barqarorligini ta’minlash imkoniyatini beradi. Bank likvidligini ta’minlovchi omillardan biri bank tomonidan qarz olish, o‘z aktivlarini sotish yo‘li bilan yoki o‘z majburiyatlarini bajarish uchun mablayo topa

olish imkonini beradigan pul bozorining mavjudligidir. Asrimizning 60-yillarida bu omilning roli nihoyatda ortdi. Bunga sabab, erkin muomalada bo‘lgan federal depozit sertifikatlari, federal fondlarning qisqa va uzoq muddatli qimmatbaho qoyoozlari, REPO bitimlarining keng qo‘llanilishi va buning natijasida balansda foyda keltirmaydigan va kam daromadli aktivlarning to‘planishi bilan boyoliq bo‘lgan foyda yo‘qotilishini minimallashtirish imkoniyatiga ega bo‘linganligidir. Tijorat banki moliyaviy barqarorligining yana bir komponenti bank faoliyatining foydaligidir. Bank foydasining o‘ziga xos xususiyati shundan iboratki, agar ishlab chiqarish sohasida xarajatlar o‘zgaruvchan kapital va qisman qo‘shimcha qiymat hisobidan qoplansa, banklarda esa muomala xarajatlari to‘la, faqatgina qo‘shimcha qiymat qismidan qoplanadi. Foyda olish - bank faoliyati ko‘lamini kengaytirish manbalaridan biridir. Agar, bank ishida kapitalga daromad boshqa tijorat tashkilotlariga nisbatan past bo‘lsa, kapital qo‘llash foydaliroq bo‘lgan boshqa sohalarga yo‘naltiriladi. Bundan tashqari, foyda rahbariyat faoliyatini rayobatlantiradi, chunki ular operatsiyalar hajmini oshirish va takomillashtirish, xarajatlarni kamaytirish va xizmatlar sifatini oshirganliklari uchun foydaning bir qismini mukofot shaklida olishlari mumkin. Bank foydasining eng muhim funksiyalaridan biri ko‘zda tutilmagan yo‘qotishlar holati uchun zahiralar shakllantirishdir. Tijorat bankining zararsiz faoliyati uning moliyaviy asosini mustahkamlaydi va aksincha uzoq muddat mobaynida zarar bilan faoliyat ko‘rsatish bankni bankrotlikka olib borishi mumkin. Banklar muomala sohasi korxonasi sifatida o‘z foydasini bank operatsiyalarining natijasi bo‘lgan bank mahsulotini sotish asosida shakllantiradi. Bank faoliyatining foydalilik darajasi bank faoliyati xarakteri, ixtisoslashuvi, uning kapitalining kattaligi, strukturasi va filiallarining mavjudligi hamda mustaqillik darajasiga boyoliq.

Bank faoliyatining foydaliligi rentabellikning muhim ko‘rsatkichlari majmui bilan aniqlanadi. Bu ko‘rsatkichlarga: kapitalga foyda me’yori, yalpi aktivlarning daromadliligi va foydaliligi, sof foiz marja, foizsiz yuk, aktivlar tizimi va "ishlovchi" aktivlar salmoyoi, passivlar tizimi va to‘planadigan passivlar salmoyoi, ishlovchi aktivlarning daromadliligi, foizli tashlanma kiradi. Ichki tahlil nuqtai-nazaridan faoliyatning moliyaviy ishonchliligi va rentabellik tahlili juda muhim ahamiyatga ega. O‘zbekiston iqtisodiyotida mavjud bo‘lib turgan ma’lum darajadagi inflyasiya sharoitida foydalilik tahlilining dolzarbligi yanada oshadi. Foydani kamaytirishga sabab bo‘luvchi omillarga quyidagilar: balansning nolikvidligi, bunda likvidlik kamomadini to‘ldirish uchun qo‘shimcha kredit resurslarini jalb qilish zarurati tuyoiladi; depozitlarning barqaror emasligi; inflyasiyaning o‘sishi va bu orqali tartibga soluvchi talablar, jumladan, yuqori majburiy zaxiralar talabi ta’siri ostida bo‘lgan foiz marjasining pastligi; daromad keltiruvchi aktivlarning noqulay strukturasi, jumladan, kam daromad keltiruvchi kam baholi va tez eskiruvchi buyumlar, foizsiz ssudalar salmoyoining yuqoriligi va to‘lovli passivlar. Masalan, resurslar tarkibida bahosi yuqoriroq bo‘lgan kam baholi va tez eskiruvchi buyumlar salmoyoining yuqoriligi; foizsiz daromadlar va foizsiz xarajatlarning salbiy nisbati; ma’muriy-xo‘jalik xarajatlarining maqsadga muvofiq bo‘lmagan yuqori darajasi; kredit portfelida muddati o‘tgan kreditlar salmoyoining yuqoriligi va berilgan kreditlarning foydalanish hamda qaytarilish muddatlarini uzaytirish bilan boyoliq yo‘qotishlar; qimmatbaho qoyoozlar qiymatining tushishi; soliqlar darajasining yuqoriligi; muvozanatlashtirilmagan foiz siyosati; hajmi va miqdori jihatidan o‘z kapitali miqdorini chegaralovchi asoslanmagan yuqori darajada xatarli bo‘lgan bank faoliyatini yuritish kiradi. Tijorat banklari uchun quyidagi likvidlilik koeffitsientlari belgilangan: lahzali (mgnovenn ы y) likvidlilik koeffitsienti likvid shaklidagi balans aktivlari, ya’ni ekstremal vaziyatlarda tez sotiladiganlari bilan bankning muddatsiz depozit hisobvaraqlari bo‘yicha majburiyatlar summasi orasidagi nisbatni bildiradi,

Bunda: LA - bankning pul shaklidagi aktivlari, OV - bankning muddatsiz depozit hisobvaraqlariga doir majburiyatlari. N3 - me’yorining yo‘l qo‘yiladigan eng kam alomati 0,25 qilib belgilangan. Mazkur me’yor Markaziy bank tomonidan kunlik balans asosida tezkor (operativ) tarzda nazorat qilib boriladi. Lahzali likvidlik ko‘rsatkichi - iqtisodiy mohiyatiga ko‘ra ushbu normativ bankning omonatchilar oldidagi majburiyatlarini shu lahzada bajara olish qobilayatini anglatadi. Joriy likvidlik ko‘rsatkichi likvid shakldagi bank aktivlarini 30 kungacha bo‘lgan muddatda yo‘qlab olingungacha turadigan qisobvaraqlari bo‘yicha majburiyatlari summasi orasidagi nisbatni bildiradi. Bunda: LA - qaytarish muddati 30 kungacha muddatda berilgan bankning likvid aktivlari va kreditlar, OV - qaytarish muddati 30 kungacha bo‘lgan yo‘qlab olingungacha turadigan majburiyatlari. N4 - me’yorining yo‘l qo‘yiladigan eng kam miqdori 0,3 ga teng. Tajribadan shu narsa ma’lumki, ayrim tijorat banklari o‘rtasida yuqori daromadni ko‘zlagan holda talab qilib olgunga qadar va qisqa muddatda quyilgan omonatlar hisobidan kredit berish va boshqa aktiv operatsiyalarga uzoq muddatli tartibda joylashtiradilar. Jalb etilgan mablag‘larning muddati kelgan paytda esa bank omonatchilar oldidagi o‘z majburiyatlarini muddatida bajarish imkoniga ega bo‘lmaydi. Buning natijasida bank o‘z to‘lov qobiliyatini yo‘qotadi. Bunday holat bankning o‘z faoliyatiga salbiy ta’sir ko‘rsatibgina qolmasdan, balki omonatchilarning moliyaviy ahvoliga qolaversa, bank tizimi faoliyatiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Bank operatsiyalarini bajarish bo‘yicha litsenziyasi qaytarib olingan banklar bunga yaqqol misol bo‘la oladi. Mazkur holatlarga yo‘l qo‘ymaslik maqsadida bank amaliyotida aktiv va passiv mablag‘larning miqdori va muddatlarini balanslash talablari o‘rnatildi. Bu

to‘g‘rida jahon bank tajribasining "bankning oltin qoidasi" deb nomlanuvchi qoidasi amal qiladi. Unga binoan bankning moliyaviy talablari miqdori va muddati uning majburiyatlari miqdori va muddatlariga muvofiq kelishi shart. N4 - normativining iqtisodiy mazmuni shundan iboratki, qay darajada jami balans aktivlarining likvid qismi talab qilib olingunga qadar bo‘lgan majburiyatlarni bir vaqtning o‘zida qaytarishi mumkinligidir. Madomiki bunday muddatli omonatchilar har qanday vaqtda bankdan o‘z omonatlarini talab qilishlari mumkin. Yuqoridagi shartlardan kelib chiqqan holda, mazkur normativ bank tomonidan omonatchilardan jalb qilingan mablag‘lar muddati bilan ularning aktiv operatsiyalarga joylashtirish muddatlariga qat’iy muvofiq kelishini talab etadi. Shuning bilan bir qatorda mazkur me’yorning buzilishi xalq xo‘jaligida bo‘ladigan hisob - kitoblarni sekinlashtirishga olib kelishi mumkin. Qisqa muddatli likvidlik ko‘rsatkichi bankning qaytarish muddati 30 kundan to 1 yilgacha bo‘lgan depozitlar, olingan kreditlari va boshqa qarz majburiyatlariga nisbati bilan xarakterlanadi. Bunda: A - 30 kundan 1 yilgacha muddatga berilgan kreditlar. D - 30 kundan 1 yilgacha muddatga jalb qilingan mablag‘lar va depozitlar. K - Bank sarmoyasi. Mazkur me’yorning eng yuqori o‘rnatilgan miqdori 1 ga teng.

Похожие

Tijorat banklarida portfel riski va uni boshqarish

Foiz riski va uni boshqarish usullari

Kredit riski mazmuni, baholash va uni boshqarish usullari

Tijorat banklarining kapitalini boshqarish

Tijorat banklarining foydasi va uni hisoblash