Тайёр маҳсулот ва унинг сотилишини ҳисобга олиш - Экономика - Рефераты

Тайёр маҳсулот ва унинг сотилишини ҳисобга олиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

92.5 KB

Тайёр маҳсулот ва унинг сотилишини ҳисобга олиш Режа: 1. Тайёр маҳсулот ва унинг сотилишини ҳисобга олиш. 2. Тайёр маҳсулот ва унинг баҳоланиши. 3. Тайёр маҳсулотнинг харидорларга жунатилишини ҳисобга олиш. 4. Маҳсулот сотишнинг синтетик ҳисоби.

1. Тайёр маҳсулот деб корхонадаги барча ишлов операцияларини ў тиб бўлган, олдиндан тасдиқланган стандарт ва техникавий шартларнинг барча талабларига жавоб берадиган ҳамда техника назорати бўлими томонидан қабул қилинган ёки буюртмачиларга топширилган маҳсулотга айтилади. Саноат маҳсулоти натура ва қиймат кўрсаткичларига режалаштирилади ва ҳисобга олинади. Натура кўрсаткичлари маҳсулотни уларнинг табиий хусусиятларига қараб миқдори, сони ва оғирлигини тавсифлаб беради. Бу кўрсаткичлардан тайёр маҳсулотни миқдорий жиҳатдан ҳисобга олиш учун фойдаланилади. Тайёр маҳсулотни ҳисобга олиш шу маҳсулотнинг ишлаб чиқаришдан олиниши, унинг ҳаракати, сотилиши ва харидорлар билан олиб бориладиган ҳисоб-китобалрни акс эттиради. Тайёр маҳсулот бухгалтерия ҳисобида узининг сорти, тури ва жойлашган жойига қараб акс эттирилади. Жойлашган жойига қараб тайёр маҳсулот омборлардаги тайёр маҳсулот, жўнатилган мол (товар) лар ва масъул сақлашга қабул қилинган мол (товар) ларга бўлиниши мумкин. Жўнатилган мол (товар) лар деб харидорларга ёки истеъмолчиларга жўнатилган лекин унинг учун харидорлар томонидан хали пули тўланмаган, йўлдаги маҳсулотга айтилади. Харидорларга жўнатилган товар маҳсулот ҳар хил сабабларга кўра (сифатига кўра харидорнинг талабини кондирмайдиган, харидорларга адашиб бориб қолган, яъни бир корхонанинг урнига иккинчи корхонага шартномадан ташқари бориб қолган товарлар ва шу кабилар) сотиб олиш учун қабул қилинмай қолган булиши мумкин. Бундай маҳсулотни тегишли корхоналар уз жавобгарлигига қабул қилиб олиб, дарҳол бу молларни юборувчи корхонага хабар қиладилар. Шунинг учун бундай моллар масъул сақлашга қабул қилиб олинган мол (товар) лар деб номланган.

2. 4 – сонли БХМА нинг 7 – бандига биноан корхона айланма маблағининг таркибий қисми ҳисобланган тайёр маҳсулотлар энг кам баҳода баҳоланиши керак: таннархида ёки соф сотилиш қийматида. Тайёр маҳсулотларнинг ҳақикий таннархини ҳисобот даври (ой, чорак, йил) тугагандан сўнг аниқлаш мумкин. Лекин маҳсулотларнинг ҳаракати ҳар куни содир бўлади, шунинг учун жорий ҳисобда маҳсулотни шартли баҳода баҳолаш керак. Тайёр маҳсулотлар ҳаракатининг кундалик ҳисоби ишлаб чиқариш режа таннархида, ёки корхонанинг шартнома баҳоларида, ёки ҳисобот баҳоси деб номланадиган чакана жунатиш баҳоларида юритилади. Чунончи, маҳсулот бирлигининг режа таннархи корхонада ишлаб чиқилади. У ой охирида тайёр маҳсулотларнинг гуруҳлари бўйича огиши суммасини ёки фоизини ҳисоблаш йули билан ҳақикий таннархга етказиб куйилади. Огишиш суммаси ва фоизи маҳсулотнинг ой бошига қолдиги ва унинг ой давомидаги киримига қараб ҳисоблаб чиқилади. Огишиши тежалганлигини ёки корхона томонидан ортиқча харажатга йул куйилганлигини кўрсатади ва шунинг учун ишлаб чиқариш жараёнидаги унинг иш натижаларини таърифлайди. Тайёр маҳсулотлар кайси счётларда ҳисобга олинган бўлса, огишишлар хам шу счётларда тежалган бўлса кизил сиёхда сторно қилиб, ортиқча харажат бўлса – оддий сиёхда акс эттирилади. Огишиш фоизи ва жўнатилган маҳсулотнинг режа таннархи сотилган ва омбордаги ой охирида қолган маҳсулотнинг ҳақикий таннархини аниқлаш имконини беради. Тайёр маҳсулотлар ҳаракати ҳисобини тўғри ташкил этишда уларнинг номенклатураларни ишлаб чикиш катта ахамиятга эга. Маҳсулотлар номенклатураси – бу мазкур корхона томонидан ишлаб чиқариладиган буюмлар турлари номларининг руйхити. Маҳсулотлар номенклатурасини тузишда бир буюмни иккинчисидан ажратиб олиш имкониятини берадиган

тайёр маҳсулотларни маълум белгиларига (модел, аниқлик класси, фасон, артикул, марка, нав) қараб қилинган тасниф асос бўлади. Номенклатура номери турли миқдордаги ракамлар билан белгиланиши мумкин. Корхонада номенклатурадан Қуйидаги хизматлар фойдаланиши мумкин: - диспечерлар – маҳсулот ишлаб чиқариш графиги бажарилишини назорат қилиш учун; - цехлар – ишлаб чиқарилаётган маҳсулотлар асортиментини назорат қилиш учун ва тайёр маҳсулотларни омборга топширишда накладнойлар ёзиш учун; - маркетинг бўлими – маҳсулот жунатиш шартномасини бажариш имконияти устидан назорат қилиш учун; - бухгалтерия – аналитик ҳисоб, сводкалар ва ҳисоботлар тузиш учун. 3. Тайёр маҳсулотларни ишлаб чиқариш сохасидан муомала сохасига утиш жараёни Қуйидаги дастлабки ҳужжатларда акс эттирилади: қабул қилиш – топшириш накладнойлари, далолатномалари, режалар, карталар ва б. Тайёр маҳсулотларни юклаб жунатиш уз ичига иккита ҳужжатни – омборга буйрук ва жунатиш учун накладнойларни камраб оладиган буйрук – накладной билан расмийлаштирилади. Омборга буйрукни харидорлар билан тузилган шартнома шартларига асосан мол олувчининг номини, унинг кодини, маҳсулотнинг миқдори ваассортиментини, жунатиш муддатини кўрсатиб тегишли хизмат бўлими ёзиб беради. Бу ҳужжат тегишли хизмат бошлиги, омборчи ва экспедитор томонидан имзоланади. Буйрук – накладной икки нусхада тузилиб, биринчиси товар – транспорт накладнойига биноан жўнатилган урин миқдорини, юкнинг оғирлигининг ва мол олувчининг бекатигача маҳсулотни етказиб бериш бўйича туланган темир цул тарифи суммасини кўрсатиш учун

экспедиторга берилади, иккинчи нусхаси молни жунатганлиги тўғрисида асос бўлиб омборчида қолади. Унга биноан ҳисоби карточкасининг «чиким» графасига жўнатилган маҳсулотнинг миқдориниёзиб куяди ва ҳужжат бухгалтерияга топширилади. Экспедитор маҳсулотни транспорт ташкилотига топшириб ундан юкни қабул қилиб олганлиги тўғрисида квитанция олади. Маҳсулот жўнатилгандан кейинги куни экспедитор буйрук – накладнойни ва транспорт ташкилотининг квитанциясини мол олувчининг тўлов талабнома – топширик ёки бошқа ҳужжат ёзиш учун бухгалтерияга топшириши шарт. Шу билан бир вақтда счёт – фактура хам ёзилади. Юклаб жўнатилган маҳсулотлар, бажарилган ишлар ва кўрсатилган хизматлар – булар маҳсулот ва хизматлар учун тўлов ҳужжатлар, мол юборувчилар томонидан банкга топширилган, лекин харидорлар томонидан тўланмаган сумма. Ой охирида юклаб жўнатилган, лекин тўлов ҳужжатлари банкка топширилмаган маҳсулотлар балансдаомбордаги тайёр маҳсулотлар билан бирга акс эттирилади ва корхонанинг айланма маблағлари таркибида кўрсатилади. 1998 йилнинг 1 январидан бошлаб маҳсулотлар юклаб жунатган, хизматлар кўрсатилган, ишлар бажарилган сана сотилган вақти ҳисобланади Ҳисоблаш усулида мол олувчиларга маҳсулот юклаб юборилганда Қуйидагича бухгалтерия ёзуви берилади: 1.Сотилган маҳсулотни ҳақикий ишлаб чиқариш тан нархига Д-т 9110 « сотилган маҳсулотнинг таннархи» счёти К-т 2810 «омбордаги тайёр маҳсулот» счёти 2. юклаб жўнатилган маҳсулотнинг шартнома қийматига Д-т 4010 «Харидорлар ва буюртмачиларни олинадиган счётлар» счёти К-т 9010 «Маҳсулот сотишдан олинган даромадлар» счёти

Юклаб жўнатилган маҳсулотлар ҳаракатининг ҳисоби 16-ведемостнинг II -бўлимида юритилади. Бу ведемостнинг иккинчи бўлимида жўнатилган, сотилган маҳсулотлар, материал киймпттликлар, хизматлар ва харидорлар билан ҳисоблашишларнинг аналитиу ва синтетик ҳисоби бирлашган. Жўнатилган ва сотилган маҳсулотлар аналитик ҳисоби уларниниг натурал куринишидаги турлари бўйича ёки тўлов ҳужжатлари бўйича икки баҳода – ҳақикий таннархда ва сотиш нархида ташкил этилади. Шуни хам айтиш керакки, ой бошига ва ой охирига туланмай қолган, ҳисобот ойида жўнатилган, харидорлар томонидан қайтарилган ва сотилган маҳсулотларнинг умумий миқдори хам ҳисобга олинади. Ведемостнинг иккинчи бўлимини тулдириш учун олдинги ойнинг ведемости, тўлов ҳужжатлари , ҳисобот ойида жўнатилган маҳсулотларга буйрук- накладнойлар, шунингдек корхонанинг ҳисоб- китоб счётида олинган банкнинг кучирмалари асос бўлиб ҳисобланади. Мол олувчи ҳисобидан чеклантирилган темир йул тарифи ведемостда алохида кўрсатилади, чунки у маҳсулот сотиш ҳажмига киритилмайди. Мазкур ведемостнинг иккинчи бўлимида Қуйидаги маълумотларни олиш мумкин: ой давомида омбордан юклаб жўнатилган маҳсулотларнинг ассортименти ва қиймати бўйича миқдори ; транспорт харажатлари суммаси; ККС суммаси; счёт – тўлов ҳужжатлари бўйича олишга тегишли сумма ; - тўлов ҳужжатлари бўйича олишга тегишли сумма; харидорлар билан ҳисоб – китоблар ҳолати ; маҳсулот учун ҳисобот ойида тушган суммалар тўғрисидаги маълумотлар ва транспорт харажатларини қопланиши ва х.к. ведемостининг кўрсаткичлари катта оператив ахамиятига эга, чунки ҳар куни юклаб жўнатилган, сотилган маҳсулотлар ҳажми тўғрисидаги маълумотларга

эга бўлади . Бундан ташқари, шартнома мажбуриятларини бажарилиши хам назорат қилади . 16-ведемостнинг 3- бўлимида туланган , ҳисобдан чиқарилган, тўланмаган ва ҳисобдан чиқарилмаган суммалар тўғрисидаги йигма маълумотлар акс эттирилади . Қуйида бу бўлимнинг шакли келтирилади. 4. Масулот сотиш билан боғлиқ бўлган хўжалик муаммоларининг мажмуи стиш жараёни дейилади. Маҳсулот сотиш жараёнини режалаштириш корхонани буюртма билан таъминлашдан бошланади. Унга биноан ишлаб чиқариш жараёнини ташкил этиш асоси бўлган номенклатура бўйича режа тузилади. Буюртмаларда маҳсулотларнинг ассортименти юклаб жунатиш муддати, миқдори ва сифати, нархи ҳисоблашиш шакллари кўрсатилган бўлиб буюртмачи ва мол юборувчилар билан келишиб олинади. Маҳсулот учун пул харидорлардан ҳисоб – китоб счётига келиб тушган санада сотилди деб ҳисобланади ёки юклаб жўнатилган, топширилган маҳсулотлар, бажарилган ишлар, хизматлар учун ҳужжатлар банкга топширилган санада сотилди деб ҳисобланади. Иккала усулда хам сотилган маҳсулот 9010 «Маҳсулот сотишдан олинган даромадлар», 9020 «Товарлар сотишдан олинган даромадлар», 9030 «Бажарилган ишлар ва кўрсатилган хизматлардан олинган даромадлар » счётларда ҳисобга олинади. Сотилган товарларни қайтариш ва харидор ва бюртмачиларга берилган чегирмалар 9040 «Сотилган товарларнинг қайтарилиши» ва 9050 «Харидор ва буюртмачиларга берилган чегирмалар» - счётларида ҳисобга олинади. Бу счётларнинг хусусиятлари шундан иборатки, уларнинг дебети ва кредитида бир ҳажмдаги сотилган маҳсулотлар бир хил суммада акс эттирилади. 9010, 9020 ва 9030 счётларнинг кредитида 4010 «Харидорлар ва буюртмачилардан олинадиган счётлар» счёти билан корреспондентлашган ҳолда маҳсулотлар сотишдан тушадиган соф тушум акс эттирилади. Бу

счётларда харидорларга жўнатилган маҳсулотлар бўйича ҳисобланган акциз солиғи ва ККС суммалари акс эттирилмайди, балки Қуйидаги проводка билан 4010 «Харидорлар ва буюртмачилардан олинадиган счётлар» счётида акс эттирилади. Д – т 4010 «Харидорлар ва буюртмачилардан олинадиган счётлар» жўнатилган маҳсулотлар учун акциз солиғи ва ККС суммаси кушилган ҳолда, харидорлардан олинадиган жами суммага. К – т 6410 «Бюджетга тўловлар бўйича қарздорлик» ҳисобланган акциз солиғи ва ККС суммасига. К – т 9010 «Маҳсулот сотишдан олинган даромад» маҳсулот сотишдан тушадиган соф тушумга. 9010, 9020 ва 9030 счётларининг кредитида акс эттирилган сумма ой охирида 9900 «Якуний молиявий натижа» счёти билан корреспондентланган ҳолда ёпилади. Ҳисоблаш усулида, яъни маҳсулотни топшириш, иш ва хизматларни бажариш фактисотилди деб ҳисоблаганда 4010 «Харидорлар буюртмачилардан оланадиган счётлар» счёти кулланилади.Бу счёт актив бўлиб, унинг сальдоси буюртмачига топширилган маҳсулотлар, ишлар, хизматларнинг тўланмаган сотиш қийматини кўрсатади; дебет обороти ҳисобот ойида топширилган маҳсулот, бажарилган иш ва хизматларни сотиш қийматини, кредит обороти эса ҳисобот ойида харидорлар томонидан туланган суммани кўрсатади. Мол юборувчи корхоналар юклаб жўнатилган маҳсулот, бажарилган иш ва хизматлари учун ҳисоблаш усулида ҳисоб – китоб олиб борганда, харидорлардан олдиндан маълум миқдорда аванс суммасини олиш мумкин. Олинган бунакларнинг синтетик ҳисоби 6310 «Харидорлар ва буюртмачилардан олинган бунаклр» счётида юритилади. Бу счёт моддий

қийматликларни етказиб бериш учун ёки бажарилган ишлар учун олинган аванслар бўйича, шунингдек буюртмачилар учун бажарилган қисман тайёр бўлган маҳсулот ва ишларни тўлаш бўйича олиб бориладиган ҳисоб – китоблар тўғрисидаги ахборотни умумлаштириш учун тайинланган. Олинган бунаклар суммаси, шунингдек қисман тайёр бўлган ишлар ва хизматлар учун олинган туланмалар, пул маблағларини ҳисобга оладиган счётлар (5010, 5110, 5210 ) нинг дебети ва 6310 – счётининг дебетида ва 4010 «Харидорлар ва буюртмачилардан олинадиган бунаклар» счётининг кредитида акс эттирилади.

Похожие

Тайёр маҳсулот ва унинг сотилишини ҳисобга олиш

Тайёр маҳсулотлар ва уларнинг сотилишини ҳисобга олиш

Асосий воситаларни ҳисобга олиш

Асосий воситалар ва номоддий активларни ҳисобга олиш

Ишлаб чиқариш ҳаражатлари, давр ҳаражатлари, тайёр маҳсулот ва уни сотиш ҳисоби аудити