Tarmoqni prognozlashni tamoyillari va usullari - Экономика - Рефераты

Tarmoqni prognozlashni tamoyillari va usullari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

44.09375 KB

Tarmoqni prognozlashni tamoyillari va usullari Reja: 1. Т armoqni iqtisodiy prognozlashni ahamiyati 2. Т armoqni iqtisodiy prognozlash obektlari. 3. Т armoqni iqtisodiy prognozlashtirish darajalari. 4. Т armoqni prognozlashtirish oldidagi tabaqalar boyicha vazifalar. 5. Т armoqni prognozlash uslubiyati.

1. Т armoqni iqtisodiy prognozlashni ahamiyati Jamiyat ishlab chiqarishining faoliyat yuritish jarayonida xo‘jalikni boshqarishning yetakchi bugini ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish (IIR) dasturidir. Ishlab chiqarish tarmoqlari va butun xalq xo‘jaligi samaradorligi va rivojlanish ko‘p jihatdan aynan shu dasturning qanchalik asoslanganligiga bog‗liq. Uning dastlabki muhim asosini tarmoqlar iqtisodiy prognozlari tashkil qiladi. Ular tarmoqlarning rivojlanish tendensiyasini va kelajadagi istiqbolini tavsiflaydi. Т armoqni iqtisodiy prognozlash ob‘ektining o‘tmishdagi, hozir va kelajakdagi holati, rivojlanishining muqobil yo‘llari yoki boshqaruv qarorlarining bo‘lishi mumkin oqibatlari haqida kerakli axborot beradi va shu orqali xalq xo‘jaligi tarmoqlarini boshqarish darajasining oshishiga imkon yaratadi. Т armoqning iqtisodiy prognozlashi ishlab chiqarish muammolari ko‘lamida - tarmoq va tarmoqlararo ko‘rib chiqiladi. Ular bir-biridan ham tadqiqot ob‘ekti, ham ishlab chiqarishni boshqarish maqsadi bo‘yicha farq qiladi. Т armoq ko‘lamida tarmoq unga kiradigan ishlab chiqarish birlashmalari va korxonalarining majmuasi sifatida ko‘rib chiqiladi. Bu yerda prognozning vazifasi tarmoq (unga kiruvchi kichik tizimlar sifatida) faoliyatining turli yo‘nalishlari bo‘yicha rivojlanish tendensiyalarini aniqlash va olingan natijalarni tarmoqning keyingi rivojlanish dasturini ishlab chiqish, undan foydalanish va tizimni hamda uni boshqarish tuzilmasini mukammallashtirish bo‘ladi. Т armoqlararo (xalqaro) ko‘lamda tarmoq bir butunlikda ko‘rib chiqiladi. Bu ko‘lamda prognozlashtirishda asosiy e‘tibor tarmoq prognozlarining o‘zaro muvaffaqiyatiga, xalq xo‘jaligi rivojlanishining balanslashtirilgan prognozini ishlab chiqishga qaratiladi. 2. Т armoqni iqtisodiy prognozlash obektlari. Т armoqlararo ko‘lamda prognozlashtirish asosan xalq xo‘jaligini prognozlashtirish vositasi sifatida chiqadi.

Т ar moqni iqtisodiy prognozlashtirish ob‘ektlari quyidagilar: tarmoqda ilmiy-texnik taraqqiyot; xalq xo‘jaligining tarmoq mahsulotlariga talablari; tarmoqning ishlab chiqarish resurslariga talabi; tar moqning ishlab chiqarish imkoniyati, uning shakllanishi va ishlatilishi; tarmoqda xo‘jalik jarayonlarini tashkil qilish va boshqarishni takomillashtirish; tarmoqning xalqaro aloqalari va ularning rivojlanishi. Т armoqni iqtisodiy prognozlashning boshlangich asosi ilmiy-texnik taraqqiyot, boshqa barcha sohalar va tarmoq faoliyati turlari rivojlanishining ham sur‘atlari, ham yo‘nalishlarini ma‘lum darajada aniqlab beradi. Prognozlar ilmiy- texnik taraqqiyotning mahsus yo‘nalishlari bo‘yicha ishlab chiqiladi: ishlab chiqarishning majmuaviy mexanizatsiyalashishi va avtomatizatsiyalashishi, elektrlashishi, himiyalashishi. Ilmiy-texnik taraqqiyotni prognozlashda muhm rol, shuningdek, uning funksional yo‘nalishlariga, shu jumladan, ilmiy-texnik yangiliklarni (texnika va texnologiyalarni, yangi maxsulot va materiallarni, ishlab chiqarishni tashkil qilishni va xokazo) ilmiy-tadqiqot ishlarni (fundamental, amaliy, tajribakonstruktorlik ishlarni) va boshqalarni prognozlashga tegishli. Т armoqni prognozlashning ayniqsa murakkab va mas‘uliyatli qismi tarmoq maxsulotiga talabni aniqlash hsoblanadi. Bu soxada prognozlash asosini xalq xo‘jaligining aniq maxsulotga bo‘lgan talabining ko‘rinishi tashkil qiladi. Buning uchun bu soxada xam xalq xo‘jaligining, xam tarmoqning rivojlanish qonuniyatlari va tendensiyalarini xar tomonlama taxlil qilish kerak. Shuningdek, bu yerda tarmoq maxsulotiga bo‘lgan jamiyat talabining qondirilish darajasi va ishlab chiqarish samaradorligining darajasi belgilanishi lozim. qondirilish darajasi asosan maxsulot xaqiqiy iste‘molining oqilona me‘yoriga nisbati sifatida aniqlanadi. Samaradorlik darajasini baxolash uchun ishlab chiqarish va takror ishlab chiqarishning eng muhim omillaridan foydalanishni tavsiflaydigan ko‘rsatkichlar tizimi qo‘llaniladi.

Bular mehnat unumdorligi sigimi, kapital qo‘yilmalar qaytimi ko‘rsatkichi va boshqalar. Keyingi muhm qism ishlab chiqarish resurslarining prognozi hsoblanadi. U mexnat va material resurslarga, asosiy fondlarga va ishlab chiqarish kapital qo‘yilmalariga talabni aniqlashni qamrab oladi. Bu prognozlarning xaqqoniylik darajasiga tarmoqda ishlab chiqarishning rivojlanish sur‘atlari va masshtablari bogliq. Т armoq mahsulotiga xalq xo‘jaligi talabining ko‘rinishi uning maxsulot ishlab chiqarish imkoniyatlariga mos kelishi kerak. Buning uchun tarmoqning ishlab chiqarish imkoniyati va undan foydalanish darajasini bilish zarur. Bu ko‘rsatkich prognozlash tarmoqning ishlab chiqarish quvvatini va undan ma‘lum davrda foydalanishning mumkin bo‘lgan darajasini aniqlashga asoslanadi. 3. Т armoqni iqtisodiy prognozlashtirish darajalari. Т armoqni iqtisodiy prognozlash quyidagi darajalarga bo‘linishi mumkin: a) alohda tarmoq rivojlanishini prognozlash; b) bir qancha o‘zaro bog‗liq tarmoqlarni bir vaqtda prognozlash; v) barcha tarmoqlarni xalq xo‘jaligining keng tarmogi doirasida bir vaqtda prognozlash. Prognozlashning umumiy masalasi o‘rganilayotgan xodisa yoki jarayonlar (bizda tarmoqlar) rivojlanishining asosiy yo‘nalishlarini va uning amalga oshish muddatlarini aniqlash hsoblanadi. Ilmiy iqtisodiy izlanish sifatida tarmoqni prognozlash asosan amaliy xarakterga ega va tarmoq xamda unga kiruvchi ishlab chiqarish birliqlari rivojlanishi istiqbolining miqdor va sifat baholarini olishga yo‘naltirilgan. Bu baholardan ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish dasturlarini ishlab chiqishda foydalaniladi. Prognozlash tarmoqni ishlab chiqarish quvvatini va undan ma‘lum davrda foydalanishning mumkin bo‘lgan darajasini aniqlashga asoslanadi.

Т armoqni iqtisodiy prognozlash quyidagi darajalarga bo‘linishi mumkin: a) Alohida tarmoq rivojlanishini prognozlash; b) Bir qancha o‘zaro bog‗liq tarmoqlarni bir vaqtda prognozlash; c) Barcha tarmoqlarni xalq xo‘jaligining keng tarmog‗i doirasida bir vaqtda prognozlash; Т armoqlararo balans tenglamalar sistemasi har bir tarmoqning ishlab chiqarilgan oraliq mahsuloti va belgilangan hajmdagi yakuniy mahsulot ishlab chiqarishni ta‘minlash uchun ketgan harajatlarni aniqlash imkonini beradi. Т englamalar quyidagi ko‘rinishga ega: Х i =Yi + ai1x2 + … + ainxn n y i Umumiy ko‘rinishda: Xi = Bu yerda: Х i – berilgan tarmoqni yalpi ishlab chiqarish hajmi; Aij – to‘g‗ri harajatlar koeffitsentlari, ya‘ni (j) – tarmoq mahsulotlrini ishlab chiqarish uchun (I) – tarmoq oraliq mahsulotlarini harajat me‘yorlari; Yi – berilgan (I) tarmoq maxsulotining yakuniy noishlab chiqarish iste‘moli (talab) Agar barcha tarmoqlarning mahsulotlariga talab aniqlangan bo‘lsa, retrospektiv tahlil asosida olingan bevosita harajatlar koyefsentlaridan foydalanib, tarmoqlarning oraliq mahsuloti va mos ravishda yalpi mahsulot hajmini hisoblash mumkin. Prognozlashning umumiy masalasi o‘rganayotgan hodisa yoki jarayonlar (bizda tarmoq) rivojlanishining asosiy yo‘nalishlarini va uning amalga oshishini muddatlarini aniqlash hissoblanadi. Ilmiy iqtisodiy izlanish sifatida tarmoqni prognozlash asosan amaliy harakterga ega va tarmoq hamda unga kiruvchi ishlab chiqarish birliklari rivojlanishi istiqbolining miqdor va sifat baholarini olishga yo‘naltirilgan. Bu baholardan ijtimoiy iqtisodiy rivojlanish dasturlarini ishlab chiqishda foydalaniladi. 4. Т armoqni prognozlashtirish oldidagi tabaqalar boyicha vazifalar. ji jij xa 1,

Т armoq iqtisodiy prognozlarini ishlab chiqishni tashkil qilish bir qator muhim prinsiplarga amal qilishga asoslangan. Ularning asosiylari quyidagilar: 1. Т armoqni va xalq xo‘jaligini prognozlashning o‘zaro bogliqligi. Bu bogliqlik butun bir xalq xo‘jaligi va uni tashkil qiluvchi tarmoqlar o‘rtasidagi o‘zaro aloqalar va munosabatlar xususiyatlarini aks ettiradi. Bir tomondan, tarmoqlarning rivojlanishi xalq xo‘jaligi umumiy holati, uning rivojlanish maqsad va masalalariga bogliq va ular bilan aniqlanadi, yalpi milliy mahsulot, shaxsiy iste‘mol va boshqalarning o‘sish sur‘atlariga bogliq. Boshqa tomondan, har bir tarmoq undagi rivojlanish va ishlab chiqarishni tashkil qilish darajasi bilan aniqlanadigan o‘ziga xos qonuniyatlar, ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar xususiyatlari, qo‘llanilayotgan texnika va texnologiyalar va boshqa omillarga muvofiq rivojlanadi. Т armoqning bu qismida ishlab chiqarish, o‘z navbatida, xalq xo‘jaligiga qayta ta‘sir qilishni o‘z ichiga oladi, uning rivojlanishida muhim omil bo‘ladi. Bu o‘zaro ko‘rinish iqtisodiy prognozlashni tashkil qilishining o‘zida muayyan qiyofaga ega bo‘ladi va x/x –tarmoq -x/x - tarmoq sxemasi bo‘yicha amalga oshiriladi. Bu shuni bildiradiki, tarmoqni prognozlashning boshlangich payti butun xalq xo‘jaligi rivojlanishining maqsad va vazifalari hisoblanadi. O‘z navbatida, shu asosda tuzilgan tarmoq prognozlari xalq xo‘jaligi prognozlirini yoritib berish uchun xizmat qiladi, qaysiki ular keyin tarmoq prognozlarini aniqlash uchun ishlatiladi. 2.Ikkinchi prinsip prognozlashning uzluksizligidan, tarmoq prognozlarini aniqlovchi omillarda jiddiy o‘zgarishlar bo‘lishi bilan ularni (tarmoq prognozlarini) muntazam korrektirovka qilib borishdan iborat. Bu prinsipga muvofiq prognozlar xalq xo‘jaligi dasturlarining bajarilishi jarayonida yuz beradigan yangi hodisalarni hisobga olgan holda doimo takomillashib borishi kerak. Prognozlashning uzluksizligi dasturlar bajarilishini, qabul qilinayotgan xo‘jalik qarorlari oqibatlarini istiqboliy baholashlarni mukammallashtirish uchun ham zarur.

3.Uchinchi prinsip tarmoq prognozlarini ishlab chiqishning uslubiy asosi yagonaligidan iborat. Bu prinsip barcha tarmoqlarda iqtisodiy prognozlarni ishlab chiqishga yagona yondashuvni, tarmoq prognozlarining bir-biriga mos kelishini taqozo qiladi. 4.Prognozlashning to‘rtinchi prinsipi iyerarhiya o‘rnatishdan, prognozlashning alohida turlari va yo‘nalishlari bo‘ysunishidan iborat. Bu shuni bildiradiki, masalan, tarmoq mahsulotiga talabni prognozlash tarmoqda ishlab chiqarish masshtablari va tarkiblarini prognozlashdan oldin bo‘lishi kerak va hokazo. 5. Т armoqni prognozlash uslubiyati. Т armoqni prognozlashning uslubiyati ikki yondashuvga asoslanadi: .yorli; qidiruvli. Me‘yorli yondashuv asosini xalq xo‘jaligi masalalaridan kelib chiqib rivojlanish maqsadining qo‘yilishi tashkil qiladi. Bunday maqsadlar quyidagicha bo‘lishi mumkin: - tarmoq mahsulotiga jamiyat talabini to‘la qondirish; - ishlab chiqarish samaradoriligini oshirish; - eksportga mahsulot yetkazib berishni qo‘paytirish va boshqalar. Qidiruvli yondashuv tarmoq rivojlanishidagi tendensiyalar va ko‘rinishlar qonuniyatlarini o‘rganishdan tarkib topadi. Bunday yondashuvdan maqsad shunday rivojlanish darajasini aniqlashdan iboratki, qaysiki unga tarmoqda prognozlash davri boshida yuzaga kelgan qonuniyatlarni kelajakda saqlab qolish natijasida erishish mumkin. Ikki yondashuvning uslubiy yagonaligi tarmoq prognozini ishlab chikishning quyidagi bosqichlari ketma-ketligini aniqlaydi: - Т armoq rivojlanishini o‘tgan va hozirgi davr uchun tasvirlash va tahlil qilish, qabul qilingan reja qarorlari natijalarini baholashni o‘z ichiga olgan holda.

- Qidiruvli yondashuv asosida tarmoq rivojlanishining asosiy yo‘nalishlarini prognozlash. - Т armoq rivojlanishining maqsad va asosiy vazifalarining quyish, asosiy yo‘nalishlarini me‘yorli yondashuv asosida prognozlash. - ―Uzilish‖larni ko‘rintirish, ularni tahlil qilish va rivojlanish muammolarini qo‘yish. Muammolarni yechish yo‘llari va ular asosida tarmoq riojlanishining variantlarini ishlab chiqish. - Rivojlanish variantlarini tanlash va tarmoqlararo balans uchun boshlangich axborotlarni ishlab chiqish. Birinchi bosqichni amalga oshirishda yetakchi rol tadqiq qilinayotgan davrda tarmoq rivojlanishining qonunchilik tendensiyasiga, unga ta‘sir qilayotgan omillar bilan aloqalarini aniqlashga mansub. Т armoqni iqtisodiy prognozlashni barcha tashkil qilishlarning bosh elementi prognozlashni uning asosiy yo‘nalishlari bo‘yicha bevosita o‘tkazishni o‘z ichiga oluvchi ikkinchi va uchinchi bosqichlar sanaladi. Bu jarayon, o‘z navbatida, bir qancha bosqichlar (davrlar)dan tarkib topadi. 1. Prognozni ishlab chiqishga vazifani shakllantirish (prognozlashdan oldingi tadqiqot davri); 2.Ob‘ektni prognozlash; 3. Prognozning haqqoniyligini baholash. Qisqacha xulosalar. Х o‘jalikni ijtimoiy iqtisodiy rivojlanishini prognozlashda tarmoq iqtisodiy prognozlari muhim rol o‘ynaydi. Т armoqning iqtisodiy prognozlarini ishlab chiqish muammosi ikki darajada: tarmoq va tarmoqlararo qo‘rib chiqiladi, ular bir-biridan ham tadqiqot ob‘ekti ham ishlab chiqirishni boshqarish maqsadi bo‘yicha farq qiladi.

Т armoq iqtisodiy prognozlarini ishlab chiqishni tashkil qilish bir qator muhim tamoyillarni bajarishga asoslanadi. Т armoq proognozlarini metodologiyasi normativ va izlashuv yondashuvlarga asoslanadi.

Adabiyotlar ruyhati 1. Фарейчева Г.В. Система обхественнух потребностей и ее макрорегулирование в условиях глобализации М. МГУ. ТЕИС. 2004. 456с 6. Ершова И.В. Предпринимательство и право М. 2003. 258с. 7. Воркуев Б.Л. Модели макроэкономика М.ТЕИС. 2004. 230с. 8. Т.А.Агапова, С.Ф.Серегина Макроэкономика тесту Учебное пособие изд «АСА» 2003. 357с. 9. Irmatov M.M., Хaydarov M.Т. «Iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishni prognozlashtirish» O‘quv qo‘llanma Т.: ТDIU 2004 yil. 10. Липшиц И.В. Экономика. Учебник для курсов ОМЕГА-Л М 2004 656с. 11. Н.Л.Шагас, Е.А.Туманова Макроэкономика – 2. Учебное пособие Выпуск новый Долгосрочный аспект М.ТЕИС 2004. Экономический факультет им М.В. Ломоносова МГУ 122с. 12. Тарассвич Л.С., П.И.Гребенников, А.И.Леусский Макроэкономика Учебник 5-е издание М. Юраѐт 2004г. 654с. 13. Г.А.Куторшевский «Экономика» основу теория Учебное пособие изд. «Экономика» 2004. 382с. 14. Под. Редакций К.А.Хубиева Экономический рост и фактор развития современной России М. ТЕИС 2004. 726с. 15. Р.С. Вечканов, Г.Р. Вечканова Макроэкономика 2-изд. М. 2004. 376с. 16. Ефимова М.Р. и др. Практикум по обхей теории статистика М. 2004.

Похожие

Menejmentning asosiy tamoyillari, funksiyalari va usullari

Menejment qonunlari va tamoyillari

Boshqaruv qonunlari va tamoyillari

Menejment qonunlari va tamoyillari

Motivatsiya tamoyillari