Tadbirkorlik bilan shug’ullanuvchi jismoniy shaxslar daromad solig’ini prognozlash - Экономика - Рефераты

Tadbirkorlik bilan shug’ullanuvchi jismoniy shaxslar daromad solig’ini prognozlash

Загружено в:

12.01.2024

Скачано:

0

Размер:

69 KB

Tadbirkorlik bilan shug’ullanuvchi jismoniy shaxslar daromad solig’ini prognozlash Reja: 1. Soliqni prognozlash uchun zarur bo’lgan ko’rsatkichlar va ularning tarkibi. 2. Prognozga soliq qonunchiligidagi o’zgarishlarning ta’siri. 3. Tadbirkorlik turlarining prognoz aniqligiga ta’siri.

Soliqni prognozlash uchun zarur bo’lgan ko’rsatkichlar va ularning tarkibi. Jismoniy shaxslarning tadbirkorlik faoliyati bilan shug`ullanishlari bu Respublikamizda bozor iktisodiyotiga o’tish sharoitida tadbirkorlarga keng yo’l ochib berilganligidan dalolat beradi. Chunki bozor iqtisodiyotini tadbirkorlarsiz tasavvur qilib bo’lmaydi. Tadbirkorlik bozor iqtisodiyotiga xos bo’lgan maxsus iqtisodiy faoliyat bo’lib, keng ma’noda birorta ish bilan shug`ullanib pul topishdan iborat bo’lgan faoliyatdir. Tadbirkorlikka aloqasi yo’q ishlar ham bor, masalan, o’z mulkini ijaraga berish, pulini bankka qo’yish yoki yashirin yo’l bilan sudxo’rlik qilish. Bu ishlar pul toppish yo’li, lekin tadbirkorlik emas. «Tadbirkorlik deganda moddiy va pul mablag`larini foyda topish yo’lida sarflab, bozorga kerakli tovarlar va xizmatlarni etkazib berib, kishilarga naf keltiruvchi, ularning xojatini chiqaruvchi iqtisodiy faoliyat tushuniladi». Bozor iqtisodiyotining turli mulk shakllariga asoslanishini tadbirkorlikda yaqqol ko’rish mumkin. Insonga naf keltiruvchi har qanday ne’matlar kimningdir mulki. Faqat hech kimga kerak bo’lmagan narsaning egasi yo’q. Bozor iqtisodiyoti kerakli narsani yaratib, uni bozor orqali iste’mol etishga asoslanar ekan, u albatta mulkchilikni talab qiladi. Mulk moddiy va ma’naviy boyliklarni qonuniy ravishda va belgilangan tartibda O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tamonidan qabul qilingan "Tadbirkorlik va tadbirkorlar faoliyatini kafolatlari to’g’risida"gi qonunnig 3-moddasida tadbirkorlik faoliyati bilan shug’ullanvchi jismoniy shaxsga ta’rif berilgan: -Tadbirkorlik (tadbirkorlik faoliyati) qonun xujjatlariga muvofiq daromad (foyda)olishga qaratilgan,yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan mahsulot ishlab chiqarish (ishlari bajarish, xizmatlar ko’rsatish yo’li bilan tavakkal qilib amalga oshiriladigan tashabbuskor faoliyat. -Tadbirkor yuridik shaxs tashkil etgan xolda xam, tashkil etmasdan xam tadbirkorlik faoliyati bilan doimiy asosda shug’ullanuvchi jismoniy shaxs(yakka

tartibdagi tadbirkor). Qonun xujjatlariga muvofiq yuridik shaxslar va yakka tartibdagi tadbirkorlar,shu jumladan chet el fuqarolari yoki yuridik shaxslari,shuningdek fuqaroligi bo’lmagan shaxslar tadbirkorlik faoliyatining sub’ektlaridir. Jismoniy shaxslar deganda Uzbekiston Respublikasining fukarolari, boshka davlatlarning fukarolari, shuningdek fukaroligi bulmagan shaxslar tushuniladi (Uzbekiston Respublikasi FK 16-moddasi). Uzbekiston Respublikasida doimiy yashab turgan yoki moliya yilida boshlanadigan yoki tugaydigan un ikki oygacha bulgan istalgan davr mobaynida 183 kun yoki undan kuprok muddatda Uzbekistonda turgan jismoniy shaxs Uzbekistan Respublikasining rezidenti deb karaladi. Uzbekiston Respublikasi rezidenti bulgan jismoniy shaxslarga ularning Uzbekiston Respublikasidagi, shuningdek undan tashkaridagi faoliyati manbalaridan olingan daromadlari buyicha solik solinadi. Uzbekiston Respublikasi rezidenti bulmagan jismoniy shaxslarga Uzbekiston Respublikasi xududilagi faoliyatdan olingan daromadlar buyicha solik solinadi. Uzbekiston Respublikasidan tashkarida tulangan jismoniy shaxslarning daromad soligi summalari Uzbekiston Respublikasida solikni tulashda Uzbekiston Respublikasining xalkaro shartnomalariga muvofik xisobga olinadi. Xisobga olinadigan summalar mikdori jismoniy shaxslarning Uzbekiston Respublikasida amal kilayotgan stavkalar buyicha xisoblab chikarilgan daromad soligi summasidan oshmasligi lozim. Yakka tartibdagi tadbirkorlik tadbirkorning o’z mulki asosida xam, jalb kilingan mol-mulk asosida xam amalga oshirilishi mumkin. Yakka tartibdagi tadbirkorlik faoliyatiga kreditlar berish va ularni sugurta kilish qonun xujjatlarida belgilangan tartibda amalga oshiriladi. Yakka tartibdagi tadbirkorlik shaxsiy tadbirkorlik (bir shaxsning tadbirkorligi) va birgalikdagi tadbirkorlik (shaxslar guruxining tadbirkorligi) turlariga bo’linadi.

Shaxsiy tadbirkorlik yakka tartibdagi tadbirkorning o’zi tomonnidan mulk xukukida, shuningdek mulkka egalik kilish va (yoki) undan foydalanishga yo’l qo’yadigan o’zga ashyoviy xukuk tufayli o’ziga tegishli mol-mulk negizida mustakil ravishda amalga oshiriladi. Shaxsiy tadbirkorlikning amalga oshirish uchun er-xotindan biri er-xotinning umumiy foydalanishdagi mol-mulkidan foydalangan xollarda, agar qonunlarda yoki nikoh shartnomasida yoxud er-xotin o’rtasidagi o’zga kelishuvda boshqacha qoida nazarda tutilmagan bo’lmasa, erning (xotinning) roziligi talab qilinadi. Yuridik shaxs tashkil qilmagan xoldagi birgalikdagi tadbirkorlik shakllariga quyidagilar kiradi: -er-xotinning umumiy mol-mulki negizida amalga oshiriladigan oilaviya tadbirkorlik, shu jumladan dexqon xo’jaligining umumiy birgalikdagi mulki negizida amalga oshiriladigan dexqon xo’jaligi; -oddiy shirkat. Er-xotinga umumiy birgalikdagi mulk xukuki negizida oilaviy tadbirkorlik amalga oshirilayotganida, ish muomalasida er-xotin nomidan erning yoki xotinning roziligi bilan er-xotindan biri ishtirok etadi, bu rozilik yakka tartibdagi tadbirkorlikni ro’yxatdan o’tkazish paytida iasdiqlanishi lozim Davlat byudjeti daromadalarining 80 foizidan ko’prog’ini yuridik shaxslar to’laydi. Jismoniy shaxslar soliq va yig’imlari esa qariyb byudjet daromadining 20 foiziga yaqinini tashkil etadi. Jismoniy shaxslar to’laydigan soliqlarning xususiyati shundan iboratki soliq jismoniy shaxsning to’g’ridan – to’g’ri o’z daromadidan olinadi, soliqlar va yig’imlar asosan naqd pul to’lash yo’li bilan byudjetga o’tkaziladi. Shunday ekan bu erda soliq to’lovchi jismoniy shaxs bilan soliq undiruvchi o’rtasida to’g’ridan – to’g’ri pul munosabati mavjud. Yakka tartibdagi tadbirkorlik bilan shug’ullanuvchi jismoniy shaxslar tadbirkorlik faoliyatidan keladigan yalpi daromadga solinadigan soliqni, tadbirkorlik faoliyati bilan shug’ullanuvchi jismoniy shaxslarni ro’yxatga olganlik uchun yig’imni, davlat boji va bir qancha boshqa soliqlar va yig’imlarni to’laydilar.

Yakka tartibdagi tadbirkorlik bilan shug’ullanuvchi jismoniy shaxslar tadbirkorlik faoliyatidan keladigan yalpi daromadga solinadigan soliq jismoniy shaxslar daromadiga solinadigan soliqni tarkibiy qismi hisoblanadi. Jami yillik daromad bilan Solik kodeksiga muvofik belgilanadigan chegirmalar urtasidagi fark sifatida hisoblangan solik solinadigan daromad solik solish ob’ektidir. Jismoniy shaxslarning jami yillik daromadiga solik tulovchi olishi lozim bulgan (olgan) yoki tekinga olgan pul yoxud boshka mablaglar, shu jumladan: - mexnatga xak tulash shaklida olinadigan daromadlar; - jismoniy shaxslarning mulkiy daromadi; -jismoniy shaxslarning tadbirkorlik faoliyatidan keladigan yalpi daromad kiradi. Mexnatga xak tulash shaklida olinadigan daromadlarga jismoniy shaxslarning mexnat shartnomasi buyicha kilingan ishlardan va fukarolik xukukiy shartnomalar buyicha oladigan daromadlari kiradi. Mexnatga xak tulash shaklida olinadigan daromadlarga kuyidagilar xam kiradi: 1) xodimlarga sotiladigan tovarlar ( ishlar , xizmatlar ) qiymati bilan bunday tovarlarni ( ishlar , xizmatlar ) xarid kilish narxi yoki ularning tannarxi urtasidagi manfiy fark ; 2) ish beruvchi tomonidan xodimlarning chikimlarini koplash uchun kilingan, ularning faoliyati bilan boglik, bulmagan xarajatlar; 3) xodim ish beruvchiga tulashi kerak bulgan, ammo ish beruvchining karori bilan xisobdan chikarilgan karz summalari; 4) ish beruvchi uz xodimlarining xayoti va sogligini ixtiyoriy sugurtalash badallarini tulash uchun kilgan xarajatlar; 5) ish beruvchining jismoniy shaxsdan ushlab kolinishi kerak bulgan tulovlar yuzasidan tulagan summasi; 6) ish beruvchining uz xodimlarining bevosita yoki bilvosita daromadlarini tashkil etadigan boshka xarajatlari.

Xodimlarga Uzbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasi belgilagan me’yorlar doirasida beriladigan xizmat safari tulovlarining summalari jami yillik daromadga kiritilmaydi. Jismoniy shaxslarning mulkiy daromadiga foizlar, dividendlar buyicha olingan daromad, mol-mulkni ijaraga berishdan keladigan daromad kiradi. Jismoniy shaxslarning tadbirkorlik faoliyatidan keladigan yalpi daromadga tovarlar (ishlar, xizmatlar) realizatsiyasidan, daromad olish maksadida tavakkal kilib, uz mulkiy javobgarligi ostida yakka tartibda amalga oshiradigan, konun xujjatlarida takiklanmagan boshka faoliyatdan keladigan barcha tushumlar kiradi. Prognozga soliq qonunchiligidagi o’zgarishlarning ta’siri. Jismoniy shaxslarning tadbirkorlik faoliyatidan keladigan yalpi daromaddan solik solinadigan daromadlarni aniklash vaktida mazkur yalpi daromadni olish (topish) uchuch kilingan xarajatlar, majburiy tulovlar, chikimlar va ajratmalar chegi-rib tashlanadi. Jismoniy shaxslarning tadbirkorlik faoliyatidan keladigan yalpi daromaddan chegirib tashlanishi lozim bulgan xarajatlar, majburiy tulovlar, chikimlar va ajratmalarni aniklash tartibi Uzbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasi tomonidan belgilanadi. Jismoniy shaxslarning shaxsiy iste’mol bilan boglik bulgan xarajatlari tadbirkorlik faoliyatidan keladigan yalpi daromaddan chegirib tashlanmaydi. Solik, kodeksiga muvofik, moliyaviy jazo choralari va xisoblangai penyalar summalari jami daromaddan chegirib tashlanmaydi. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998 yil 31- dekabrdagi «O’zbekiston Respublikasining 1999 yildagi asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlari va Davlat byudjetining prognozi to’g’risida»gi 541-sonli Qarorida asosan 1999- yildan boshlab yakka tartibdagi tadbirkorlik faoliyati bilan shug’ullanuvchi jismoniy shaxslarning daromadlaridan soliq qat’iy stavkalar bo’yicha undiriladi. Yakka tartibdagi tadbirkorlik faoliyati bilan shug’ullanuvchi jismoniy shaxslarning daromadlariga solinadigan soliqni 2004 yil uchun qat’iy stavkalari quyi va yuqori miqdorlari O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2002

yil 30-dekabrdagi «O’zbekiston Respublikasining 2004 yildagi asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlari va Davlat byudjetining prognozi to’g’risida»gi 455- sonli Qarorida bayon qilingan. Yakka tartibdagi tadbirkorlik faoliyati bilan shug’ullanuvchi jismoniy shaxslarning daromadlariga solinadigan soliqni qat’iy stavka bo’yicha to’lovchi tadbirkorlardan yil oxirida deklaratsiya talab qilinmaydi. Qayd guvoxnomasi asosida faoliyat yurituvchi jismoniy shaxslar umumiy stavkada soliqqa tortiladilar va belgilangan tartibda deklaratsiya topshiradilar. Qayd guvoxnomasi asosida tadbirkorlik faoliyati bilan shug’ullanuvchi jismoniy shaxslar yil oxirida yashash joyidagi soliq idoralariga, yil davomida olgan olgan daromadlari to’g’risda deklartsiya topshiradilar. Deklaratsiya soliq tulovchining yashash joyidagi soliq idora-siga yillik yalpi daromad, shuningdek ushbu daromaddan tulangan soliqlar summasini kursatgan xolda beriladi. Qayd guvoxnomasi asosida tadbirkorlik bilan shug’ullanuvchi jismoniy shaxslarni soliqqa tortishda soliq quyidagi stavkalar bo’yicha undiriladi. Hozirgi kunga kelib O’zbekistonda 250 mingga yaqin yakka tartibda mehnat faoliyati bilan shug`ullanuvchi jismoniy shaxslar mavjud. Yakka tartibda mehnat faoliyati bilan O’zbekiston Respublikasining mehnatga layoqatli barcha fuqarolari, shu jumladan, uy bekalari, nafaqaxo’rlar va talabalar, korxona va tashkilotlarda ishlovchi ishdan bo’sh vaqtlarida O’zbekistonda ish faoliyatini doimiy ravishda olib boruvchi boshqa davlat fuqarolari va fuqaroligi bo’lmagan shaxslar ham shug`ullanishlari mumkin. Qonunda belgilangan tartibda taqiqlanmagan barcha faoliyat turlari bilan shug`ullanishlari mumkin. Bu faoliyatni yuritish uchun zarur bo’ladigan ishlab chiqarish vositalari va maxsulot uchun ketadigan xom-ashyolar: shaxsiy, buyurtmachiniki (buyurtmachi - korxona va tashkilotlar, jismoniy shaxslar); bozorlardan yoki do’konlardan sotib olinadigan bo’lishi mumkin. Yakka tartibda mehnat faoliyati bilan shug`ullanishni xoxlagan fuqarolar o’zi istiqomat qilib turgan tuman (shaxar) hokimiyatidan ro’yxatdan o’tadilar. Ular tuman hokimiga kelgusida amalga oshirishi ko’zda tutilgan tadbirkorlik faoliyati

turini ko’rsatgan holada shu faoliyat bilan shug`illanishga ruxsatnoma so’rab ariza yozadi. Tadbirkorlik faoliyati to’g`risidagi qonunlarga asosan, tuman hokimligi fuqaroning arizasini uch kun muddat ichida ko’rib chiqadi va tegishli tartibdagi ruxsatnoma beradi, yoki rad javobi beriladi. Bunda fuqaro arizasiga faoliyat turini qancha yil davomida shug`ullanishini ham ko’rsatish kerak. Shu ko’rsatilgan muddat bo’yicha tuman hokimligi tomonidan tadbirkorga ruxsat berilishi kerak. Ayrim faoliyat turlari bilan shug`ullanish uchun tadbirkor maxsus ruxsatnoma (litsenziya) olishi zarur. Bunday faoliyat turlariga: dori-darmonlar tayyorlash va sotish, tibbiy xizmatlar ko’rsatish bilan shug`ullanuvchi jismoniy shaxslar sog`liqni saqlash vazirligi tomonidan, aholiga shaxsiy va ijaraga olingan avtotrasport vositasida xizmat ko’rsatuvchi jismoniy shaxslarga Respublika "O’zavtolitsenziya" bo’limining joylardagi bo’limlaridan maxsus ruxsatnoma (litsenziya) bo’lishi shart. Oziq -ovqat maxsulotlarini tayyorlab sotuvchilar, qassobchilik faoliyati bilan shug`ullanuvchilar tuman xokimiyatida ro’yxatdan o’tish davrida joylardagi Sanitariya epidemiologiya bulimlari tomonidan sog`ligi to’g`risida, hamda shu faoliyat bilan shug`ullanish uchun shug`illanish joylarida sharoit mavjudligi to’g`risida ma’lumotnomalar taqdim etishlari shart. Tuman (shaxar) hokimliklaridan yakka tartibda mehnat faoliyati bilan shug`ullanuvchi fuqarolarga ruxsat berilgan taqdirda ular ro’yxatdan o’tish uchun O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining 1999 yil 31 dekabrdagi 554-sonli qaroriga asosan Respublikada belgilangan eng kam ish haqinining besh barobarigacha bo’lgan miqdorida ro’yxatdan o’tganligi uchun yig`im to’laydilar. Bu summaning miqdori joylardagi maxalliy hokimiyatlar tomonidan belgilanib, eng kam ish hakining besh barobaridan oshib kemasligi kerak. Yakka tartibda mehnat faoliyati bilan shug`ullanuvchi fuqaro tuman hokimligidan ro’yxatdan o’tgandan so’ng unga "Yuridik shaxsni tashkil etmasdan turib, tadbirkorlik faoliyati bilan shug`ullanish uchun davlat ro’yxatidan o’tganlik to’g`risi"dagi guvohnoma beriladi. Ushbu guvohnomani olgan fuqaro tuman (shaxar) Davlat soliq inspektsiyasida ro’yxatga olinadi. Soliq inspektsiyasidan tadbirkorni tegishli tartibda ro’yxatga olingandan so’ng unga yakka tartibda

mehnat faoliyati bilan shug`ullanish uchun "qayd guvohnoma"si yozib beriladi.Yuqoridagi jadvalga ko’ra soliqqa tortish bo’ylama yo’nalishda adolatni ta’minlaydi, kam daromadga ega shaxslar daromad solig’ini ancha past stavkalarda to’laydi, ko’p daromad qiluvchi shaxslar esa yuqori stavkalar bo’yicha soliq to’laydi. Jadval ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiki, 2002 yilda Farg’ona shahrida yakka tartibdagi tadbirkorlik faoliyati bilan shug’ullanuvchi 2125 ta tadbirkor bo’lib, ular faoliyatini nazorat qilish maqsadida soliq idoralari 234 marta reyd o’tkazganlar va tekshirishlar davomida 425 ta tadbirkorning faoliyatini tekshirganlar. Tekshirilganlardan 386 tasida qonunbuzarlik holatlari aniqlangan, shu jumladan 256 ta fuqaro YaTF bilan patent yoki lizentsiyasiz shug’ullanayotganida qo’lga tushgan. Tekshirishlar natijasida byudjetga 4602 ming so’m hisoblangan. 225 ta tadbirkor ma’muriy jarimaga tortilgan va ulardan 4864 ming so’m jarima undirib olingan. Tadbirkorlik turlarining prognoz aniqligiga ta’siri. Jismoniy shaxslarga nisbatan qo’llaniladigan ma’muriy jarimalar tartibi ham ayrim kamchiliklardan holi emas. Birinchidan, undirib olinadigan jarima miqdori, byudjetga etkazilishi mumkin bo’lgan zarar miqdori bilan bog’lanmagan. Ikkinchidan, hozirgi kunda jismoniy shaxslar daromadi turli sohada turlicha. Masalan, tijorat va vositachilik bilan shug’ullanuvchi xususiy sohadagi jismoniy shaxslar daromadiga nisbatan amaldagi jarima miqdori hech narsa emas. Ko’rinib turibdiki, ma’muriy jarimalar miqdori, jismoniy shaxslar daromadi hamda byudjetga etkazilishi mumkin bo’lgan zarar miqdori bilan etarli darajada bog’lanmagan. Shuning uchun bizning fikrimizcha, soliqqa tortilishi lozim bo’lgan foyda (daromad)ni kamaytirish maqsadida hisob-kitob ma’lumotlarini qasddan (tushungan holda) buzishda (umuman foyda (daromad)ni yashirishda) aybdor deb topilgan jismoniy shaxslarga nisbatan qo’llaniladigan jarima, ularning noqonuniy

harakatlari tufayli byudjetga kelib tushmasligi mumkin bo’lgan summaga nisbatan foiz miqdorida undirib olinishi lozim. Bizning fikrimizcha jismoniy shaxslarni soliqqa tortishdan soliq idoralarini nazorat qilishida ko’zda tutilgan samaradorlikni oshirish uchun, tekshirish natijasida aniqlangan qonunbuzarliklarga nisbatan qo’llaniladigan moliyaviy jazolar va ma’muriy jarimalar hajmini oshirish zarur. Shunday qilib, yakka tartibdagi tadbirkorlik faoliyati bilan shug’ullanuvchi jismoniy shaxslarni soliqqa mavzusiga bo’yicha fikr mulohazalarimizni yakunlar ekanmiz, shuni aytishimiz mumkinki, soliq idoralarining nazorat qilish usullarini bozor iqtisodiyoti talablaridan kelib chiqib, doimo takomillashtirib borish lozim.

Adabiyotlar: 1. O ’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi T.: “Adolat” 1999. 2. O ’zbekiston Respublikasi Soliq Kodeksi T.: “Adolat” 1999. 3. I.A. Karimov O ’zbekiston Buyuk kelajak sari. T.: “O’zbekiston” 1998. 4. I.A. Karimov O ’zbekiston: Milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. T.: “O’zbekiston” 1996. 5. V.S. Beganov, M.Ya. Qurolov, D.I. Shaulov, U.T. Kan, Finansovaya politika, nalogi i nalogooblojenie. T.: “Mir ekonomiki i pravo” 1998. 6. M.Yo ’ldoshev, E.Tursunov. Soliq huquqi, T.: 2000. 7. D.I. Shaulov, U.T.Kan., “Soliq qonunchiligi asoslari”. T.: “Iqtisodiyot va huquq dunyosi” 2000. 8. L.B. Xvan. Soliq huquqi T.: “Konsauditinform” 2000. 9. Q.A. Yahyoev, Soliqqa tortish nazariyasi va amaliyoti T.: “§ofur §ulom” 2000. 10. Sergeev I, Shipilin A. «Operativnie finansovoe planirovanie na predpriyatii». M: finansi i statistika. 2002 g. 11. T. G. Morozova, A. V. Pikulkina. «Prognozirovanie i planirovanie v usloviyax rinka» Uchebnoe posobie. M: YuNITI-DANA. 2000 g. 12. Solovev. I. «Nalogovie prestupleniya: praktika raboti organov nalogovoy politsii i sudov» M: IDFBK-PRESS. 2002 g. 13. Kochetkov. A. «Analiz nalogovix oshibok». Uchebnoe posobie. M: «Delo i servis». 2000 g.

Похожие

Jismoniy shaxslar daromad solig’ini prognozlash

Yuridik shaxslarning daromad (foyda) solig’ini prognozlash

Tadbirkorlik faoliyati bilan shug’ullanuvchi jismoniy shaxslarni soliqqa tortish

Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i

Rossiya Federatsiyasi soliq tizimining tuzilishi