Tadbirkorlarning javobgarligi - Экономика - Рефераты

Tadbirkorlarning javobgarligi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

65.5 KB

Tadbirkorlarning javobgarligi Reja: 1. Davlat boshqaruvi organlari oldidagi javobgarlik 2. Xo‘jalik shartnomalari bo‘yicha sheriklar oldidagi javobgarlik 3. Ishlovchilarning mehnat huquqlari buzilishi bo‘yicha javobgarlik 4. Korxona mulkining egasi oldidagi javobgarlik 5. Tadbirkorlar nizolarini ko‘rib chiquvchi organlar 1. Davlat boshqaruvi organlari oldidagi javobgarlik

Tadbirkorlikning huquqiy statusi uning huquqlarini ko‘zda tutish bilan bir qatorda xo‘jalik faoliyatining turli sohalaridagi majburiyatlarini ham belgilaydi. Bu majburiyatlarni to‘rt guruhga bo‘lish mumkin: davlat boshqaruv organlari oldidagi majburiyatlari: xo‘jalik shartnomalari bo‘yicha sheriklari oldidagi majburiyatlari: korxona mulki egasining oldidagi majburiyatlari va ishchilarni yollash borasida mehnat munosabatlari bo‘yicha majburiyatlar. Davlat boshqaruv organlari oldidagi majburiyatlar, ichki xo‘jalik faoliyati bilan bog‘liq majburiyatlarni o‘z ichiga oladi (davlat korxonalari uchun). Mulkchilikning turli shaklidagi korxonalarni tashkil etilishi va faoliyatini davlat tomonidan boshqarilishi bilan bog‘liq maj-buriyatlar korxonani tashkil etish uchun zarur shartlarni bajarish alohida korxonalarni monopol holatiga yo‘l qo‘ymaslik va ularni tovar bozorida insofsiz raqobat yuritishini oldini olishni; ekologik havfsizlik talablariga rioya qilinishini, atrof muhitni ifloslanishiga yo‘l qo‘ymaslikni; qonunchilik bilan belgilangan soliqlarni o‘z muddatida va o‘lchamlarda to‘lanishni, o‘z vaqtida daromadlar deklaratsiyasini taqdim etilishini, standartlashtirish va sertifikatsiya talablarini bajarilishini ko‘zda tutadi. Bu majburiyatlarni bajarilmasligi tadbirkorlarni javobgar-likka tortilishiga olib keladi. Mulkiy javobgarlik iqtisodiy javobgarlikni anglatadi. Mulkiy javobgarlik tadbirkorning iqtisodiy faoliyati natijalariga u yoki bu darajada ta’sir ko‘rsatadi. Bu iqtisodiy javobgarlik bo‘lsada, har doim yuridik ko‘rinishga ega, ya’ni qonuniy va me’yoriy aktlar orqali ko‘zda tutilgan bo‘ladi. Xo‘jalik munosabatlari bo‘yicha sheriklariga, o‘z holiga mulkiy sanksiyalarni qo‘llanilishi huquqiy davlat prinsiplariga ziddir. Tadbirkorning javobgarligi — qo‘llanilishi va olib kelgan oqibatlar xarakteriga qarab ma’muriy, huquqiy, jinoiy bo‘lishi mumkin. Tadbirkor javobgarligi aksariyat hollarda ma’muriy qonun buzarliklarda (qasddan yoki ehtiyotsizlik oqibatida) namoyon bo‘ladi.

Tadbirkorning — boshqaruv sohasidagi qonunbuzarliklari uchun ma’muriy javobgarlygi me’yoriy aktlar, qonunlar Prezident farmonlari orqali nazorat qilinadi. Ma’muriy, shu jumladan moliyaviy javobgarlik kimningdir .subyektiv huquqlarini buzganligi uchun emas, jamiyat va davlat manfaatlariga zid kelganligi uchun tadbiq etiladi, shu sababli mos keluvchi davlat boshqaruvi organiga qo‘llaniladi. Odatda u jarima solish ko‘rinishida bo‘lib, sof foyda hisobidan budjetga o‘tkaziladi. Ma’muriy jarimani undirib olinishi so‘zsiz amalga oshiriladi. Biroq shu bilan birga qator hollarda qonunchilik tadbirkorga ma’muriy organ harakati ustidan sudga shikoyat arizasi bilan murojaat qilish huquqini ko‘zda tutadi. Tadbirkorlikni davlat tomonidan boshqarilishuvining asosiy yo‘nalishlari. 1. Tadbirkorlik faoliyatini davlat tomonidan boshqarilishi korxonalarni tashkil qilish tartibini alohida tadbirkorlik faoliyati turlariga litsenziya berilishini, shuningdek bu qoidalarni buzilishi hollarida javobgarlikni ko‘zda tutadi. Jumladan, ro‘yxatdan o‘tmagan korxonani faoliyat yuritishi taqiqlanadi. Ro‘yxatdan o‘tmagan korxonaning daromadi sud orqali mahalliy budjetga o‘tkaziladi. 2. Tadbirkorlik faoliyati yoritishning zarur shartlaridan biri, ko‘p hollorda litsenziya olinishi hisoblanadi. Ayrim turdagi tadbirkorlik faoliyati yuritish uchun litsenziya berilishi va litsen- ziyani bekor qilinishi tartibi maxsus qonunchilik aktlarida belgilab qo‘yiladi. 3. Tadbirkorlik faoliyatini davlat tomonidan boshqarilshining eng muhim yo‘nalishlaridan biri O‘zbekiston Respublikasining «Tovar bozorlarida monopolistik faoliyatni cheklash va raqobat to‘g‘risida»gi 1996 yil 27 dekabr qonunida belgilangan bo‘lib, unda bu boradagi cheklashlar va ogohlantirishlar

ko‘rsatib o‘tilgan. 4. Davlat tomonidan belgilangan narx intizomini buzilishi javobgarligi bir qator me’yoriy aktlar bilan ko‘zda tutilgan narx va ta’riflarni davlat boshqaruvi tomonidan belgilanadi. 5. Standartlashtirish va sertifikatsiya qonunchiligiga rioya qilish javobgarligi «Standartlashtirish va sertifikatsiya» to‘g‘risidagi qonunda belgilab qo‘yilgan. Davlat standarti mas’ul xodimlariga korxonalarda nazorat olib borish huquqi berib, quyidagilar kiradi: — tekshirilgan mahsulotni sotish yoki uni ishlatishni ta’qiqlash haqida ko‘rsatma berish; — mahsulotni yaratish, ishlab chiqarishga tayyorgarlik ko‘rish, sotish, saqlash, tashish, chiqitga chiqarish, ish bajarish va xizmat ko‘rsatish jarayonida davlat standartlari talabi buzilganda aniqlangan kamchiliklarni bartaraf etish ko‘rsatmalarini berish; — davlat standartlarining majburiy talablarini buzilishi hollarida jarimalar solish; — davlat ro‘yxatidan o‘tmagan va standart talablariga javob bermaydigan import mahsulotlarni sotilishini ta’qiqlash. 6. O‘zbekiston Respublikasining soliq qonunchiligi bo‘yicha javobgarlik. Soliq sanksiyalari quyidagicha ifodalanadi: — yashirib qolingach yoki kamaytirib ko‘rsatilgan daromad summasini budjetga o‘tkaziladi va shu summaga teng miqdorda jarima solinadi, shuningdek korxona rahbarlariga nisbatan ma’muriy jarima qo‘llaniladi. Soliq o‘z muddatida to‘lanmaganligi uchun belgilangan tartibda ustama jarimaga tortish. To‘lanmagan soliqlarni va jarima summalarini undirib olinishi yuridik shaxslardan tortishuvsiz tartibda to‘g‘ridan-to‘g‘ri, jismoniy shaxslardan esa sud orqali amalga

oshiriladi. 2. Xo‘jalik shartnomalari bo‘yicha sheriklar oldidagi javobgarlik Javobgarlik ko‘rinishlari. Shartnoma majburiyatlarini bajar-maslik javobgarligi zararni undirib olinishda namoyon bo‘ladi. Zararni undirib olinishi - fuqarolik huquqiy javobgarlikni asosiy shaklidir. Zarar ikki xil ko‘rinishda bo‘ladi. - huquqi buzilgan, mulki yo‘qotilgan yoki ishdan chiqqan shaxs tomonidan qilingan xarajatlar. - Oddiy sharoitdagi oborot orqali shaxs olishi lozim bo‘lgan daromadni olinmay qolishi. Jarima, ustama jarima (neustoyka) — qonun orqali belgilab qo‘yilgan pul summasi bo‘lib, shartnoma talablari bajarilmagan taqdirda qarzdor tomonidan to‘lanadi. O‘tgan davrlarda tomonlar shartnomada ko‘rsatilgan, qonunlarda belgilangan sanksiyalar bo‘yicha bog‘langan bo‘lsalar, hozirga kelib, ular o‘zlari uchun ma’qul bo‘lgan, shartnomaviy majburiyatlarni bajarmaganlik uchun sanksiyalarni qo‘llashga kelishib oladilar. Fuqarolik — huquqiy javobgarlik shartlari. Shartnomani bajarmaslik yoki talab darajasida bajarmaslik borasida javobgarlik avtomatik tarzda, o‘z-o‘zidan yuzaga kelmaydi. Buning uchun quyidagi shartlar bo‘lishi zarur: - zimmasiga majburiyat yuklatilgan shaxs tomonidan huquqi buzilishi: zararni mavjudligi: ko‘rilgan zarar bilan huquq buzulish harakati o‘rtasidagi sababiy bog‘lanish; huquqni buzuvchining aybi. Sababiy bog‘lanish javobgarlik sharti sifatida amalda muhim o‘rin tutadi. Jumladan, tovar yetkazib berilmagan taqdirda va buning natijasida rejani bajarilmay qolganligi va ko‘zlangan daromad olinmay qolgani isbotlansa, tadbirkor ta’minotchi tomonni sudga berishi mumkin.

Shartnoma majburiyatlari ichida bajarish muddati ham muhim hisoblanadi. Shartnomada ko‘rsatilgan muddatlarda o‘z majburiyatini bajara olmagan qarzdor, kreditorning ko‘rgan zarari bo‘yicha javobgar bo‘ladi. YA’ni qarzdor bo‘lib qolgan tadbirkor har qanday holda ham ko‘rilgan zararni qoplash majburiyatidan ozod bo‘lmaydi. Kreditor tomonidan to‘lov yoki bajarish muddati uzaytirilishi mumkin. Lekin uzaytirilgan muddat davomida ishning bajarilishi (qarzni berilishi) kreditor uchun manfaatli bo‘lmay qolsa, kreditor ishni bajarilishidan voz kechishi va zararni qoplanishini talab etishga haqlidir. Alohida hollarda (masalan, transportda) bunga istesno berilishi mumkin. Shartnomaviy intizomni buzilganligi uchun sanksiyalar qo‘lla-nilishi, tadbirkorga iqtisodiy manfaat keltirgan taqdirdagina samarali bo‘ladi. Ma’lumki turg‘unlik davrida, ya’ni davlat mulkchiligi sharoitida davlat korxonalariga solingan jarima, korxona iqtisodiyotiga ta’sir ko‘rsatmas edi, aksariyat hollarda jarimalar zarar ko‘rgan korxona hisobiga emas, balki davlat budjetiga o‘tkazilar edi. O‘zbekiston Respublikasining «Bankrotlik to‘g‘risida»gi 1996 yil 5 may qonuni bozor iqtisodiyotiga o‘tish an’analariga to‘liq mos kelib, kreditorlar va soliq organlaridan bo‘lgan qarzlarini, aytib o‘tilgan qonun bilan belgilab o‘tilgan tartibda, korxona mulki sotilgan taqdirda ham to‘lay olmasalar, ularni berkitish ko‘zda tutiladi. Yuridik javobgarlikning ko‘rib chiqilgan shakllaridan tashqari qonunchilik, qonunbuzar - tadbirkorga shartnoma majburiyatlarini tezkorlik bilan bajarilishini ta’minlashni sud organlarini chetlab o‘tib, ta’sir ko‘rsatish choralarini ko‘zda tutadi. Bunday choralarga quyidagilar kiradi: - oldi-sotdi shartnomasida — sotib oluvchiga sifatsiz tovarni sotib olish va pul to‘lashdan bosh tortish huquqi beriladi, agar oldindan pul to‘langan bo‘lsa, uni qaytarib olish yoki sifatli tovar berilishini talab etishi mumkin:

- tashib berish shartnomasida — barcha to‘lovlar to‘langunga qadar yukni bermaspik: - kafolatli oldi-sotdi shartnomasida — sotuvchining tovar kamchiligini bartaraf etishi yoki almashtirib berish majburiyati . 3. Ishlovchilarning mehnat huquqlari buzilishi bo‘yicha javobgarlik Tadbirkorlik faoliyatini tashkil etishning ajralmas qismi — tadbirkor- korxonalarning amaldagi qonunlar va korxona ustaviga asosan mehnat shartnomasi tuzish orhali ishchi-xizmatchilarni ishga yollash va ishdan bo‘shatish huquqidir. Mulkchilik shaklidai qat’iy nazar barcha korxonalarda ishlov-chilar uchun mehnat qonunchiligini teng tadbiq etilishi va ish vaqtining davomiyligi, dam olish, mehnatga xaq to‘lash, xavfsiz mehnat sharoitini yaratish, ijtimoiy tibbiy va boshqa ko‘rinishdagi sug‘urta qilish sohasida ijtimoiy kafolat berilishi umumiy qoida sifatida belgilab qo‘yilgan. Korxona mustaqil ravishda o‘z ishchilari uchun qo‘shimcha mehnat ta’tili berishi, ish kuni vaqtini qisqartirishi, rag‘batlantirish choralarini ko‘rishi mehnatga haq to‘lashni shakllari, tizimi va o‘lchamlarini belgilanishi mumkin. Mehnat shartnomasini tuzilishi tadbirkor korxona zimmasiga ma’lum majburiyatlar yuklaydi va ularni bajarmaslik yuzasidan javobgar hisoblanadi.- Bu javobgarlik faqat korxonaning mulkchilik huquqlariga emas, balki uning mansabdor shaxslari, birinchi o‘rinda korxona rahbariga taalluqlidir. Davlat nazorat organlar {mehnat bo‘yicha texnik inspeksiya, huquqiy inspeksiya, davlat energiya nazorati, sanitariya epidemiya nazorati, organlari va q.k.) tomonidan o‘tkaziladigan tekshiruvtyur natijasida aniqlangan, ishlovchilar qayoti va soqligi uchun qavfli sharoitlarni yuzaga keltiruvchi qonunbuzarliklar uchun korxonalarga nisbatan choralar ko‘riladi, ishni to‘xtashishi dastgoqlar va

jiqozlardan foydalanishni ta’qiqlash borasida ma’muriyat uchun bajarilishi majburiy bo‘lgan harorlar chihariladi. Mehnat sharoitini buzilishi bo‘yicha javobgarlikning asosiy shakli — aybdor mansabdor shaxslar javobgarligi qisoblanadi. Ularga nisbatan intizomiy, ma’muriy, moddiy jinoiy choralar (qonun bilan belgilangan tartibda) qo‘llaniladi. Intizomiy javobgarlik O‘zbekiston Respublikasi Mehnat qonunlari Kodeksida belgilangan tartibda qo‘llaniladi. Mansabdor shaxslarga nisbatan intizomiy javobgarlik mehnat qonunlari, shu jumladan mehnat muqofazasi talablari buzilganda jarima ko‘rinishida qo‘llaniladi. Jamoa shartnomalari bajarilmaganda, ularni loyihasini ishlab chiqishda jamoa bilan muzokara olib borish. tartibi buzilganda, zarur axborotlar berilmaganda, sud tomonidan belgilangan jarimalar to‘lanmaganda ma’muriy choralar qo‘llaniladi. Fuqarolar huquqlari buzilgan bir qator hollarda aybdor shaxslar jinoiy javobgarlikka tortiladi. Noqonuniy tarzda ishdan bo‘shatilgani yoki boshqa ishga o‘tkazilgani va keyinchalik o‘z ishiga tiklangan shaxslarning majburiy ishga kelllagan kunlari bilan boqliq xarajatlar uchun aybdor mansabdor shaxslar moddiy javobgarlikka tortiladilar. 4. Korxona mulkining egasi oldidagi javobgarlik Tadbirkorlik, tadbirkorlik jarayonida foydalaniladigan mulk-ning egasi yoki egasi bo‘lmagan shaxslar tomonidan amalga oshirilishi mumkin. Mulk egasi bo‘ladigan tadbirkor o‘z faoliyatini xo‘jalik yuritish huquqi asosida yuritadi. Tadbirkorlikni mana shu asosda olib boruvchi korxonaga, o‘ziga topshirilgan mulkni boshqarish va foydalanish borasida keng vakolatlar beriladi. Bu ko‘proq davlat va mahalliy hokimiyat korxonalariga taalluqli bo‘lib, ular davlat organlari (vazirliklar, mahalliy ma’muriyatlar) tomonidan asosiy va oborot

mablag‘lar bilan ta’minlanadilar. Ularning faoliyati nazorat qilinadi. Tadbirkorga o‘z mulkini xo‘jalik yuritish uchun berib qo‘ygan mulk egasi olinadigan daromadning korxona ustavida belgilangan qismini oladi. 5. Tadbirkorlar nizolarini ko‘rib chiquvchi organlar Xo‘jalik sudlari. Tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanuvchi yuridik shaxslar o‘rtasida yuzaga chiquvchi nizolar xo‘jalik sudlarida ko‘rilib hal etiladi. O‘zbekiston Respublikasi xo‘jalik sudlari tizimiga Respublika Oliy Xo‘jalik sudi, Qoraqalpog‘iston Respublikasi va viloyatlarning xo‘jalik sudlari kiradi. Xo‘jalik sudlari mulkchilikning barcha shakllariga mansub korxonalar muassasalar va tashkilotlar, Respublikaning hamda boshqa mamlakatlarning xalqaro birlashmalari va tashkilotlari, davlatlar va boshqa organlar o‘rtasidagi xo‘jalik ishlari sohasiga oid janjalli masalalarni hal qilish yo‘li bilan sud hokimiyatini amalga oshiradilar. Xo‘jalik sudlarining vazifalariga quyidagilar kiradi: odil sudlovni amalga oshirish yo‘li bilan korxonalar, muassasalar, tashkilotlarning xuquqlari hamda ularning qonun muhofazasidagi manfaatlari himoya qilinishini ta’minlash, vakolatli vositalar yordamida iqtisodiy munosabatlarda qonunchilikka rioya qilinishiga ko‘maklashish. Oliy Xo‘jalik sudi xo‘jalik ishlaridagi sudlov sohasida sud hokimiyatining oliy organi hisoblanadi. Agar nizoda ishtirok etayotgan tomonlarning biri yuridik tadbirkorlik bo‘yicha statusga ega bo‘lmagan fuqaro bo‘lsa, bu nizoni umumiy sud ko‘rib chiqadi.

Adabiyotlar 1.С.Н.Усмонов, Ю.Т.Додобоев, А.Худойбердиев. “Тадбиркорлик асослари”. “Фарғона, 2000 2.С.С.Ғуломов.“Тадбиркорлик ва кичик бизнес”. Т.:”Шарқ, 2002. 3.Э.Эгамбердиев, Ж.Хўжақулов.”Кичик бизнес ва тадбиркорлик”. Т.:”Маънавият, 2003. 4.В.В.Волгин. “Торгов ы е о перации ”. Москва, 2004 5.Н.В.Ласкина. “Международн ое торговое дело ”. М.:”Экзамен, 2004 6. www.cer.ru 7. www.uz.bussines.unitech.uz 8. www.torg.uz 9. www.edu.ru

Похожие

Tadbirkorlarning xo‘jalik aloqalari.

Savdo menejmentining tashkiliy asoslari

Savdo tadbirkorligi fanining predmeti va vazifalari

Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik yuritish shakllari

Soliq nazoratini erkinlashtirish va takomillashtirish masalalari