Таҳлил методи ва унда қўлланиладиган усуллар - Экономика - Рефераты

Таҳлил методи ва унда қўлланиладиган усуллар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

105 KB

Таҳлил методи ва унда қўлланиладиган усуллар Режа: 1.Иқтисодий таҳлилнинг методи. 2.Таҳлилда қўлланиладиган усуллар ва уларнинг классификацияси.

1.Иқтисодий таҳлилнинг методи. Метод деб кенг маънода объектив борлик табиат ва жамиятдаги ўзгаришларни ўрганиш ва ўрганишга ёндашишни тушунмок лозим. Табиат, жамият ва тафаккурнинг ривожланиш конунини тадкик килиш ва ўрганишнинг бирдан-бир тўғри илмий методи диалектик методидир. Материалистик диалектиканинг хусусиятлари шундан иборатки, у иқтисодий жараёнини унинг бирлигида узаро алокалари харакат ва ривожланишида ўрганишни тақозо этади. Иқтисодий таҳлил методи деб- хўжалик жараёнларини вужудга келиши ва ривожланишига диалектик усул орқали ўрганишга айтилади. Иқтисодий таҳлил методининг узига хос хусусияти мавжуддир. У кўйидагидан иборат: 1. Корхона хўжалик фаолиятини ифодалашда кўрсаткичдан системасидан фойдаланиш. 2. Кўрсаткич системасини ўзгариш сабабини ўрганиш. 3. Ўзгариш сабабини бир-бири билан узвий боғлиқлиги ҳамда социал иқтисодий самарадорликка таъсирини аниқлаш. Таҳлил методига берилган таърифда хўжалик жараёнларини ўрганишда диалектик усулда фойдаланиш такидланган. Хўжалик ривожланишининг узига хос белгилари бўлиб, миқдор амалини сифат амалига утиши янги сифатни пайдо бўлиши қарама-қаршиликлар кураши, эскининнг урнига янгининг пайдо бўлиши ҳисобланади.  иқтисодий таҳлил узига хос хусусиятидан бири-бу хўжалик жараёни ва вокийликни кўрсаткич системаси-режасини тузиш иқтисодий ахборот системасини тузишда шаклланади.  иккинчи хусусияти-хўжаликдаги кўрсаткичнинг ўзгариш сабабини ўрганиш бу ерда таъсир этувчи омил ичида энг асосийсини аниқлаш ва у таъсирини миқдор жихатдан ҳисоблашдан иборат.

 учинчи хусусияти-кўрсаткични бир-бири билан узвий боғлиқлиги аниқлаш ва ҳисоблаб топишдир. 2.Таҳлилда қўлланиладиган усуллар ва уларнинг классификацияси. Хўжалик фаолиятини таҳлил этишда кўпгина усулдан фойдаланилади. Бу усулни кўйидаги 2 гуруҳга ажратиш мумкин: 1. Анъанавий усул; 2. Математик усул; Анъанавий усул-таркибига кўйидагини киритиш мумкин:  мутлок, нисбий ва ўртача миқдор кўрсаткич;  таққослаш гуруҳларига ажратиш, индекс методи, занжирли боғланиш, баланс методи. Таҳлилда мутлок, нисбий ва ўртача миқдор кўрсаткичи орқали бизнес режанинг бажарилиши кўрсаткични миқдор жихатдан ўзгариши аниқланади. Таҳлилда энг кўп қўлланиладиган усул бу таққослаш усулидир. Унинг кўйидаги шакли мавжуд: 1. Хакикий кўрсаткични бизнес режа билан таққослаш; 2. Ўтган йилдагиси билан таққослаш; 3. Ўртача кўрсаткич билан таққослаш; 4. Илғор корхона кўрсаткичи билан туккослаш. Гуруҳга ажратиш-ўрганилаётган ходисани бир хил аломатига қараб таркибий кисмга ажратиш тушунилади. Гуруҳлантириш таҳлилнинг мухим усулидир. Бирон бир натижага таъсир этувчи омил бир қанча бўлса, шу н дан энг асосийсини аниқлаш ҳам этувчи омилни аниқлашда бу усулдан фойдаланилади. Баланс усули - бу бир-бири билан боғлиқлик бир қанча миқдорнинг мувозанатига ишонч хосил килиш ёки бир неча маълум омил ёрдамида ноъмалум омилнинг таъсирини аниқлаш зарур бўлган холда қўлланилади. Занжирли боғланиш усули-ишнинг натижасига таъсир этувчи бир қанча омилни ҳисоблашда қўлланилади. Анализнинг бу усулини мохияти

хусусида Маркс бундай деб ёзган эди: "Омилдан хар бири ўзгарувчан деб изчилик билан караладиган бўлса ва бошқаси эса хар кандай комбинациянинг натижаси топилади". Мисол: Маҳсулот ҳажмини бизнес режага нисбатан ўзгаришига ишчилар сони ва маҳсулот умумдоролигининг таъсири. Кўрсаткичлар Режа Ҳақиқатда Режадан фарқи 1.Маҳсулот ҳажми (минг сўм) 5000 4797, 5 -202, 5 2.Ишчилар сони. 100 95 -5 3.Бир ишчига тўғри келадиган маҳсулот (минг сўм) (1с:2с) 50.0 50, 5 +0, 5 Маҳсулот ҳажми режага нисбатан 202, 5 минг сўмга камайган ишчи сони эса 5 кишига кискарган, 1 ишчига тўғри келадиган маҳсулот режага нисбатан 0, 5 минг сўмга ортган. Маҳсулот ҳажмини режага нисбатан ўзгаришига таъсир килувчи омилларни кўйидаги занжирли боғланиш усуллари орқали аниқлаймиз. Текшириш: -250+475=-202, 5 минг сўм.Амалда хар 2 омилнинг таъсирини фарқи усули орқали аниқлаш мумкин. Бу усулга мувофик бирон бир натижага таъсир этувчи омиллар 2та бўлса, шунингбири миқдор олили 2чиси эса, сифат омили ҳисобланади. Миқдор омили таъсирини аниқлаш учун миқдор омилнинг хакикий кўрсаткичини режадан фарқи режадаги сифат омилига кўпайтирилади. Сифат омилини таъсирини аниқлаш учун шу кўрсаткичнинг режадан фарқи хакикий миқдор омилига кўпайтирилади. 1. Ишчи сонини ўзгариши (миқдор)-5х50, 0=-250 минг сўм. 2. 1-ишчига тўғри келадиган маҳсулот (сифат омили)+0, 5х95=+47, 5 минг сўм. Таъсир этувчи омиллар

Алмашув даврийлиги Ишчи- лар сони 1 ишчига тўғри келадиган умум маҳсулот. Маҳсулот ҳажми (минг сўм) Фарқи (+;-) Ўзгариш сабаблари А 1 2 3 (1 х 2) 4 5 Биринчи режа режа режа - - 100 50, 0 5000, 0 Иккинчи хакики й режа режа -250 Ишчилар сонини камайиши 95 50.0 1750 Учинчи хакики й хакикий хакикий +47.5 Мехнат унумдор- лигининг ортиши 95 50.5 4797.5 Текшириш:-250+47, 5=-207, 5 минг сўм. Бундан ташқари амалда омил таъсирини ҳисоблашда процентнинг фарқ усулидан ҳам кенг фойдаланилади. Математик усуллар каторига кўйидагилар киради:  график усули:  омиллар таҳлилининг интеграл усули:  коррелацион ва регрессив усули:  динамик ва коворик программалаш усули:  математик назарий ўйин:  кенг хумат кўрсатиш эврестик. График усул функция кийматини тегишли аргумент орқали функциянинг боғлиқлигини яккол акс эттиришдир. Иқтисодий таҳлилда гафикларнинг барча турли қўлланилади. Чизикли, динамик ва коварик программалаш кўпинча экстримал масалани ечишда қўлланилади. Экстримал энг паст ёки энг юкори даражадаги кўрсаткич билан характерланади. Интеграл услуб-бирон бир кўрсаткичга омил таъсирини занжирли боғланиш усули билан аниқлаш мумкин бўлмаган холда бу усулдан

фойдаланилади. Ўрин алмаштириш кетма-кетлиги миқдорий салмоги у ёки бу кўрсаткични ўзгартиради. Занжирли боғланиш усулининг такомиллашуви айрим омилларнинг таъсирини интеграл усулини қўллаш орқали аниқланади. Асосий ишлаб чиқариш фонди ва фонд қайтимини ўзгаришини маҳсулот ҳажмига таъсирини интеграл усул орқали аниқлаймиз. Маҳсулот ҳажми ўтган йилга нисбатан 30 минг сўмга камайган. Бу ўзгаришга кўйидаги омиллар таъсир этган: 1.Асосий ишлаб чиқариш фонди кийматининг ўзгаришининг таъсири. № Кўрсаткичлар Шартл и белги Ўтган йили (у) Ҳисобо т йили (х) Фарқи (+, -) ( ) Ўтган йилга нибатан 1 Маҳсулот ҳажми (минг сўм) М 5254 5224 -30 99.4 2 Асосий ишлаб чиқариш фондларининг ўртача киймати АФ 4430 5844 +1414 113, 9 3 Фонд қайтими (сўмда) (1с:2с) ФК 1.18060 0.8939 -0.2921 75.4      M Ф У АФ Ф АФ к к           2 11860 1414 02921 1414 2 1470 , , минг сўм 2.Фонд қайтимининг ўзгариши таъсири:        МФ АФ У Ф АФ к к          2 4430 02921 02921 1414 2 1500 , , минг сўм. Омиллар таъсирининг йигиндиси.    М МАФ МФ к       1470 1500 30 минг сўм

Хулоса. Иқтисодий жараёнларни ўрганишда иқтисодий таҳлилда бир қанча усуллардан фойдаланилади. Улардан кўпроқ қўлланиладиган усуллар бўлар анъанавий, яъни традицион усуллар ҳисобланиб: таққослаш, гуруҳларга ажратиш, баланс усули, занжир билан боғланиш усули, фоизлар, коэффициенлар ва бошқалардир. Ундан ташқари иқтисодий таҳлилда иқтисодий математик усуллари - график усули, интеграл усули, коррелацион ва регрессив усули, ўйинлар назарияси, программалаш усуллари ҳам кенг тарқалган.

Фойдаланилган адабиётлар 1. И.А.Каримов. "Узбекистон ислохатларни чукурлаштириш йулида". Тошкент 1995 й. 2. И.А. Каримов "Узбекистон XXI аср бусагасида: хавфсизликка тахдид, баркарорлик шартлари ва тараккиёт кафолатлари" Т.: 1997й. 3. М.И. Баканов, А.Д. Шеремет, "Теория экономического анализа" М 1996. 4. Шоалимов А. "Саноат корхоналарида хўжалик фаолиятини таҳлил этиш" Тошкент 1992 йил. 5. Муравьев А.И. и др. Анализ внешнеэкономической деятельности предприятий. М. 1991 г. 6. Узбекистон Республикаси "Корхоналар тўғрисидаги Конуни" Т 1991 й. 7. Узбекистон Республикаси "Бухгалтерия ҳисоби тўғрисидаги Конуни" 1996 й. 8. Коракоз И.И. Самборский В.И. "Теория экономического анализа" 1995 г. 9. Григорьев Ю.А. Учет, анализ и контроль валютных операций. М. 1993 г. 10. www.ziyonet.uz 11. www.nur.uz

Похожие

Таҳлил методи ва унда қўлланиладиган усуллар

Бошқарув таҳлилини ташкиллаштириш ва унда қўлланиладиган маълумотлар манбаи

Стратегик режалаштириш субъектлари томонидан қарор қабул қилишда қўлланиладиган усуллар

Бошқариш жараёнининг сифатини частотали усуллар билан таҳлил қилиш асослари

Регрессион ва корреляцион таҳлил