Стратегик режалаштириш ва ҳудудий иқтисодий муаммолари - Экономика - Рефераты

Стратегик режалаштириш ва ҳудудий иқтисодий муаммолари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

213.5 KB

Стратегик режалаштириш ва ҳудудий и қ тисодий муаммолари Режа: 1. Ҳудудий стратегиянинг роли 2. Ҳудудий стратегиянинг таркибий тузилиши ва иқтисодий мотивацион таъминоти 3. Ҳудудий стратегиянинг иқтисодий мотивация таъминоти

17.1. Ҳудудий стратегиянинг роли Ҳудудий стратегия макро ва микро стратегия оралиғидаги стратегия ҳисобланади. Унинг роли ҳар қандай ишлаб чиқариш ва инновация жараёни ўз ҳудудий жойлашувига эгалиги билан тавсифланади. Давлат даражасидаги макростратегия марказлашган ресурсларнинг аниқ ҳудуддаги корхона ва ташкилотларга жойлаштиришни амалга оширади. Бу корхона ва ташкилотларда маҳаллий хомашёлар, ишлаб чиқариш ва меҳнат ресурслари ҳамда инфратузилмалардан фойдаланилади. Агар кўрсатилган элементлардан бирортаси етарли даражада ривожланмаган бўлса, бунда мазкур ҳудудда макроинновация стратегиясини амалга ошириш чегараланиб қолади. Макро даражадаги ҳудудий муаммоларни ҳисобга олишнинг зарурий қирраларидан бири ҳар қандай давлатнинг алоҳида ҳудудларини ривожлантиришга аҳамият беришдир. Акс ҳолда, алоҳида ҳудудларни ижтимоий-иқтисодий чегаралаш ҳудудий муаммоларнинг кескинлашувига олиб келади. Собиқ СССР, Югославия, Ҳиндистон, Бразилия, Канада ва бошқалардаги ҳолат бунинг мисолидир. Агар мезодаражалар ва микродаражалар инновацияга нисбатан кўриб чиқилса, унда ҳудудий ривожланиш, бу ҳолатда ҳал қилувчи аҳамият касб этади. Ҳар бир ҳудуд ўзининг шахсий манфаатларига эга бўлади. Шундай қилиб, ҳудудий стратегиянинг қўлланиш ва амалга ошириш зарурлиги жиҳатидан мувофиқлаштирувчи тўрт асосий омилни ажратиш мумкин:  макроинновация ҳудудий стратегияларининг нуқтаи назарлари;  ҳудудий ривожлантиришнинг давлат сиёсати;  ҳудудлар ривожланишининг ижтимоий-иқтисодий ва илмий мақсадлари;  корхоналарнинг микро-инновация стратегияси. Ҳудудий инновация стратегиясининг ташкилий таъминотдан фойдаланиши . Ҳудудий иновация стратегияси макро ва микро даражада шаклланганлиги муносабати билан ташкилий тузилмалар томонидан бу стратегияларни шакллантириш жараёнининг бошқарилиши ҳам шу даражаларда бўлиши лозим. Ҳозирги макродаражада мавжуд бўлган ташкилий шакллантириш илмий-техника тараққиётининг бошқарилишида бироз бўлсада шу моделлаштиришнинг ҳудудий жиҳатлари билан боғлиқ. Айрим мамлакатларда ҳудудий инновация жараёнларини бошқарув бўйича махсус давлат органлари тузилган. Масалан, Канада илмий-техника федерал ва провинциал қўмитаси. 15-жадвал

Ҳудудий инновацион стратегия Ҳудудий стратегиянинг номланиши Стратегия тартиби Мезо ҳудудий стратегия Ўз-ўзини таъминлаш Бошқа ҳудудлардан товар келтириш боғлиқлигини камайтириш Мобилизацион Ўзининг интеллектуал ишлаб чиқариши ва хомашё ресурсларини ишга солиш ҳисобига ривожланишни таъминлаш Ташқи ресурсларни жалб қилиш Ривожланишни интеллектуал ҳамда бошқа тур ресурслар ёрдамида ва бошқа ҳудудлардаги ресурслар ҳисобига таъминлашга интилиш Мавжуд имкониятлардан фойдаланиш Ривожланишни ўз ҳудудидаги мавжуд ҳолат ва ресурслардан фойдаланиш ҳисобига таъминлаш Ҳудуднинг ривожланиш давлат макростратегияси Танланган устувор ривожланиш Айрим устувор ҳудудларда азалдан юксак ривожланиш даражасига эга бўлган давлат ресурсларининг концентрацияланганлиги Бир меъёрдаги ривожланиш Ҳудуд даражаларини зарурий ресурсларни йўналтириш ҳисобига тенглаштириш Ресурсларни мутаносиб тақсимлаш Ресурсларнинг алоҳида ҳудудлар орасида мутаносиб ишланган параметрлар бўйича тақсимлаш Макроинновацион стратегиянинг ҳудудий жиҳатлари Концентрация Макроинновация стратегиясини юқори ривожланган ҳудудларнинг чегараланган доирадаги потенциалидан фойдаланилган ҳолда амалга оширишга интилиш Локализация Макроинновация стратегияси имкони бўйича ҳудудларнинг потенциалини жалб қилиш ва ривожланиш ҳисобига амалга ошириш

17.2. Ҳудудий стратегиянинг таркибий тузилиши ва иқтисодий мотивацион таъминоти 16-чизма Ҳудудий стратегияларнинг тузилиши ва таркиби Макроинновац ия стратегия ма=сади (щудудий аспект) Щудудий ривожланишд а давлат сиёсати Щудуднинг ижтимоий- и=тисодий, илмий-техник ма=садлари Щудудларда ташкилотлар ва корхоналар макроинновация стратегиясининг ма=садлари Щудудий инновация стратегияси Щудуд инновация даражасининг тащлили ва уларни башорат =илиш Давлатнинг щудудий инновация стратегияси макроинновация стратегиясининг бир былаги сифатида Мезо щудудий инновация стратегияси Давлат дастурларини щудудий даражада амалга ошириш Щудудни бош=аришнинг давлат органлари Ташкилий таъминот Марказлашган молия Щудуднинг инновация ривожланиши Субсидия ва субвенция Мезо щудудий дастурлар Субсидия ва субвенция Щудудий =арзлар Илм ва техника щудудий вазирликларини щудудий техника =ымиталари Соли= имтиёзлари Бевосита и=тисодий мувофи=лашти риш Кычмас мулк учун кредитлар Щудудий марказлар янгилик киритиши быйичаКредит имтиёзла ри Билвосита и=тисодий мувофи=ла ш Ерни бозор бащосига олиш учун кредит Илмий ва технологик парклар технополислар Соли=лар Стратегиялар: ызини-ызи таъминлаш; щаракатланувчи; таш=и ресурсларни жалб =илиш; асосий имкониятлардан фойдаланиш; ресурсларнинг мутаносиб равишда жойлашиши; локализация.

16.3. Ҳудудий стратегиянинг иқтисодий 17.3. Ҳудудий стратегиянинг иқтисодий мотивация таъминоти Мотивация ва стимуллар тизими икки кўринишда бўлиши мумкин: федирал ва ҳудудий. Федерал кўриниш қуйидаги элементларга эга: -ташқи ҳудудларга сармоя учун мавжуд бўлган солиқ имтиёзлари; -аниқланган ҳудудларга инвестиция субсидиялари; -янги иш жойлари ташкил этиш учун мукофотлар; -ижтмоий таъминот ва кадрлар тайёрлаш учун субсидиялар; -кўчмас мулк ва ер участкаларини бозор нархларида сотиб олиш учун субсидия ва кредитлар; -иқтисодий ўсиш дастурига кирган ҳудудларга давлат молиявий (тўғри)ёрдами; -периферияда жойлашган илмий ташкилотлар учун солиқ имтиёзлари; -ҳудудларда филиалларини ташкил этаётган олий ўқув юртлари учун мукофот, субсидия ва имтиёзли кредитлар; -минтақавий -инвестиция ресурсларини ҳаракатга келтиришдаги ҳудудий районлар. -янги ташкил этилаётган илмий-ишлаб чиқариш учун солиқ имтиёзлари. -янги корхоналарни ҳисобга олишдаги имтиёзлар. 12-жадвал Ҳудудий илмий – техник комплекс янги киритишларнинг классификацияси Класификация аломатлари Комплекслар тури ва уларнинг вазифа ҳамда масалалари Функционал аломат Ҳудуднинг моддий, умумтаълимий, интелектуал даражалар ва илмий-техник потенциал ҳажмини кўпайтириш-юксак техналогиялар «ноу-хоу», илмий талаб этиладиган ишлаб чиқариш имкониятларини юксаклаштириш Мулкчилик шакли Давлат, муниципал, шахсий, аралаш ва б.

Ташкилий - ҳуқуқий шакли Консорциум, Концерн, ассоциациялар (иш олиб бориш учун ресурслари қўшилиши акция асосида Иқтисодий мақом Тижорат, нотижорат Ихтисослаштирилиши Илмий технология ва конструкторлик Бундай ўзаро нисбатларни таҳлил қилиш орқали ҳудудий илмий- техник комплекслар ташкилий ва функционал тавсифининг энг муқобил комбинацияси танлаб олиниши мумкин.

13-жадвал Ташкилий ва функционал тавсиф комбинацияси Ишлаб чиқариш, илмий-технология, илмий- конструкторлик, илмий-ишлаб чиқариш, технологик ишлаб чиқариш Ҳудуднинг иерархия даражаси Республика, вилоят, туман, шаҳар Ҳудуднинг илмий – техникавий ривожланиш даражаси Юксак ривожланиш, ўрта ривожланиш, кучсиз ривожланиш. 14-жадвал Ҳудудий илмий-техникавий ривожланиш поғаналари Ҳудудий илмий- техникавий ривожланиш даражаси Илмий-техникавий комплекслари функцияси Юқори Экологик тоза ишлаб чиқаришни яратиш, ҳудудий экологик вазиятни яхшилаш. Амал қилаётган ишлаб чиқаришнинг технологик аппаратларини замонавийлаштириш, ишлаб чиқариш жараёнларини автоматлаштириш, одам иштирок этмайдиган технологияларни яратиш, ҳудудий юқори сифатли маҳсулотларни жаҳон бозорига етказиб берувчи ҳудудга айлантириш, илмий янгиликлар асосида маҳсулотлар ишлаб чиқаришни ўзлаштириш Ўрта Ҳудудда илм ва таълим соҳалари ривожланиши, етакчи технологиялардан фойдаланишни ўзлаштириш. Ҳудудлардаги юқори савиядаги ишлаб чиқаришни жорий қилиш, технологик турдаги буюм ишлаб чиқаришни йўлга қўйиш. Ҳудудий хусусиятлардан фойдаланиш +уйи Ҳудуддаги табиий хусусиятлардан фойдаланиш, малакали кадрларнинг оқиб келишига туртки бўладиган ишлаб чиқаришни яратиш. Бошқа ҳудуддаги йирик корхоналарнинг фаолияти билан ишлаб чиқариш – техник мақсадларга мўлжалланган маҳсулотлар ишлаб чиқарувчи корхоналарини ташкил этиш. Малака ва маълумот ошириш, ўқитиш фаолиятини ривожлантириш. Лицензия ва патент сотиб олиш асосида ишлаб чиқаришни ташкил этиш Ҳудуднинг илмий-техник ривожланиш индикатори Ҳудудларнинг мавқе даражаси уларнинг қўллаб - қувватланишига боғлиқ. Бу қўллаб-қувватлаш ҳудудларда илмий-техник ташкилотлар ташкил

этиш учун қарор қабул қилиш, шунингдек, турли ҳудудлараро ва ҳудудлар ичида ҳудуд илмий-техник ривожланишининг хусусий кўрсаткичлари тизимини солиштириш орқали юз беради. Бу тизимга: - ҳудуд илмий-техник соҳасининг меҳнат потенциали; - ҳудуднинг илмий-техник ва ишлаб чиқариши техник жиҳозланиши; - ҳудуднинг билим талаб қиладиган маҳсулот ишлаб чиқаришга йўналтирилганлик даражаси, ишлаб чиқариш, техник мақсадларга мўлжалланган маҳсулотлар сифати, унинг экспорт имконияти; - ҳудудий илмий-техник потенциал тузилиши. Ҳудуднинг илмий-техник соҳаси потенциали кўрсаткичларини қуйидагилар аниқлайди: - такрор ишлаб чиқариш имкониятлари; - илмий-тадқиқот бўйича кадрлар потенциали; - аҳолисининг умумий бошқарувчилик даржаси; - аҳолисининг умумий маълумот даражаси. Ҳудудда меҳнат такрор ишлаб чиқариш имкониятлари коэффицентини қуйидагича аниқлаш мумкин: К мти  Т ст /И чм . Бу ерда: Т ст ишлаб чиқаришда банд бўлган талабалар сони. И чм ҳудудида моддий ва номоддий соҳаларда банд бўлганлар. Коэффициент катталиги малакали илмий кадрлар заҳираси мавжудлигини кўрсатади. Агар К мти кўрсаткичи юқори бўлса, ҳудудий марказда олий ўқув юртлари ташкил этилиши мақсадга мувофиқдир. Илмий педагогик кадрларнинг ривожланиш коэффициенти профессор ўқитувчилар сонини банд бўлган аҳоли сонига бўлиш орқали: К РИПТ  И РИПТ /И Ч топилади. К РИПТ катталиги ҳудуддаги илмий-техник даражаси потенциалининг асосий индикатори ҳисобланади. Илмий-тадқиқот меҳнат потенциали даражаси қуйидагича топилади: К МП  И ИТП /И Ч . Бу ерда И ИТП – илмий-тадқиқот институтида банд бўлганлар сони. Бу коэффициент тармоқ ва академия, илмий изланиш ва конструкторлик ташкилотлари бўйича марказлар ташкил этиш имкониятларини баҳолашга ёрдам беради. Аҳолининг умумий маълумотлилик даражаси аниқланиши: К УМ  И ОМ / И Ч ; И ОМ - олий маълумотлилар сони; И Ч - банд аҳолининг сони. Мазкур коэффициент ҳудуднинг умумий интелектуал муҳитини тавсифлайди. Кадрларнинг илмий-техник концентрацияси даражаси қуйидагича аниқланади: К ИТК қИ ИС /М ХМ . Бу ерда, И ИС - илмий соҳада банд бўлган аҳоли сони, шунингдек, илмий-педагогик кадрлар. М ХМ - ҳудуд майдони; К ИТК -

ҳудуд майдонининг илмий-техник меҳнат ресурслари билан таъминланганлигини кўрсатади. Ҳудуднинг ишлаб чиқариш, техник ва илмий-техник ресурслар билан жиҳозланганлиги мазкур кўрсаткичлар гуруҳида қуйидагича аниқланади: Ишлаб чиқариш, техник жиҳозланганлик даражаси: К ИЧТ  Ф СА /Ф ИЧ . Бу ерда, Ф СА -корхонанинг асосий фондлари қиймати. Бу ишлаб чиқариш техник жиҳозланиши учун маҳсулотлар ишлаб чиқарилиши; Ф ИЧ - ишлаб чиқариш объектларига асосий фондларнинг умумий қиймати. Мазкур коэффициент корхонанинг ишлаб чиқариш дастгоҳларини янгилаш, улардан ҳудудга янгиликлар киритишни шакллантиришда фойдаланиш бўйича имкониятини тасвирлайди. Илмий-техник жиҳозланганлик даражаси: К ИТ  Ф АФ+ /Ф ИН . Бу ерда: Ф АФ+ - илмий-тадқиқот ва конструкторлик бирлашмаларидаги асосий фондлар қиймати, Ф ИН – ҳудуд ишлаб чиқариш объектлари қиймати. Тажриба-синов қувватлари билан таъминланганлик; К ТС  Ф АСЭ /Ф Н . Бу ерда: Ф АСЭ – тажриба-синов корхоналарининг асосий фондлари қиймати, Ф Н - илмий-тадқиқот институтлари конструкторлик бирлашмалари, ОЎЮ асосий фондлари. Мураккаб ишлаб чиқариш техник маҳсулотларни ишлаб чиқаришда меҳнатнинг фонд билан қуролланганлиги ва илмий-тадқиқот консрукторлик бирлашмаларида меҳнатнинг фонд билан қуролланганлиги. Буларнинг асосий фондлар қиймати санаб ўтилган соҳалардан ишчилар сонига нисбати топилади. Фонд билан қуролланганлик коэффициенти – асосий фондларни ҳудуддаги банд аҳоли сонига нисбати орқали топилади: Ф +  Ф АС /И Ч . Бу коэффициентлар марказлар ишини меҳнат талаб қилинадиган илмий турларга йўналтирилган имкониятларини баҳолашга имкон беради. Ҳудудий билим талаби, сифатли маҳсулотларнинг кўрсаткичлари қуйидагиларни аниқлаш имкониятларини беради: Ҳудудни самарали ишлаб чиқариш - техник йўналиши: К ИЧТ  Р ММ /И Ч . Р ММ - ишлаб чиқариш техник мақсадларига мўлжалланган мураккаб маҳсулотларни ишлаб чиқариш ҳажми; И Ч – банд бўлганлар сони. Ҳудуднинг илмий-техник унумдорлиги: К ИТУ  Р ИТМ /И Ч ; Р ИТМ - илмий-техник маҳсулот ҳажм кўрсаткичи. Ҳудуднинг илмий-техник потенциал тузилиши кўрсаткичлари: Пропорционаллик коэффиценти: К ИТП қ Р ОЎЮ :Р АК :Р ТАР :Р ЗАВ . Бу ерда: Р ОЎЮ – олий ўқув юрти маҳсулоти; Р АК – академик илмий маҳсулоти

Булар ҳудуднинг илмий секторига тегишли. Бу коэффициент ҳудуднинг у ёки бу соҳа секторига йўналишни, ишлаб чиқариш имкониятини беради. Ҳудуднинг илмий-техник ривожланиш даражаси индикатори таҳлили. Юқорида санаб ўтилган таҳлил турли усуллар билан амалга оширилиши мумкин. Шундан асосийлари қуйидагилар ҳисобланади: -мазкур ҳудуд кўрсаткичлари даражасини яхши ва ўрта ҳудудлардаги кўрсаткичлар билан солиштириш; -мазкур ҳудуд бир неча кўрсаткичларни бир-бири билан солиштириш; -мазкур ҳудуднинг ривожланишининг интеграл индикаторини ҳисоблаш; -хусусий индикатор аҳамиятини ҳисоблаш қуйидаги формула асосида амалга оширилади: И 1  К 1 /К е(л) Бу ерда: К 1 - ҳудуднинг илмий-техник ривожланиш i -нчи кўрсаткичи; К с(л) илмий-техник ривожланиш i -нчи кўрсаткичлари. Индикаторнинг аҳамияти қуйидаги вариантларда бўлиши мумкин: И 1 <1 мазкур ҳудуд ривожланиш даражаларининг ўрта ҳудуд ривожланиш даражасидан паст бўлиши; И 1  1 мазкур ҳудуднинг ривожланиш даражаси ўрта (яхши) ҳудуднинг ривожланиш даражасига мос келади; И 1 >1 мазкур ҳудуднинг ривожланиш даражаси ўрта (яхши) ҳудуднинг ривожланиш даражасидан юқори бўлади. Аниқ индикаторлар аҳамиятлилигини таҳлил қилиш ва уларни ўзаро солиштириш орқали ҳудудий илмий-техник сиёсатнинг йўналиши тўғрисида аниқ хулоса чиқарса бўлади. 15-жадвал Индикатор таҳлили И1 И2 И3 И n И1 х  ,1  ,  И2 1,  Х 1,  И3 +,+ +,1 х - - - Иn  - бирдан катта индикаторнинг белгиси; - бирдан кичик индикаторнинг белгиси; 1 – бирга тенг индикаторнинг белгиси.

+исқача хулосалар Ҳудудий-инновацион стратегия макро ва микроинновацион стратегиялари оралиғидаги стратегия ҳисобланади. Ҳудудий стратегиянинг таркиби ҳудудий ривожланишда давлат сиёсати, ҳудудий инновацион стратегия, мезо ҳудудий инновацион стратегия, давлат дастурларини ҳудудий даражада амалга ошириш, солиқ имтиёзлари, кредит имтиёзлари кабилар билан узвий боғлиқ. Ҳудудларнинг ривожланиш даражаси уларни қўллаб-қувватлашга боғлиқ бўлади. Ҳудудни ижтимоий-иқтисодий ривожлантиришда муқобил стратегияни излаш муҳим шартлардан биридир. Худуднинг илмий-тахник ривожланиш даражаси кўрсаткич таҳлили турли усуллар билан амалга оширилиши мумкин. Шундан асосийлари қуйидагилар хисобланади: - мазкур худуд кўрсаткичлари даражасини яхши ва ўрта худудлардаги кўрсаткичлар билан солиштириш; - мазкур худуд бир неча кўрсаткичларни бир-бири билан солиштириш; - мазкур худуднинг ривожланишнинг интеграция кўрсаткични ҳисоблаш. Аниқ кўрсаткичлар аҳамиятлилигини таҳлил қилиш ва уларни ўзаро солиштириш орқали худудий илмий-техник сиёсатнинг йўналиши тўғрисида аниқ хулоса чиқарса бўлади.

Асосий адабиётлар 1. И.А.Каримов. «Бизнинг бош мақсадимиз – жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизация ва ислоҳ этишдир». Ўзбекистон овози. 2005 й. 29 январ. 2. И.А.Каримов «Ватанимиз учун ҳар биримиз масъулдирмиз» Т.: «Ўзбекистон», 2001. 3. И.А.Каримов «Хавфсизлик ва тинчлик учун курашиш даркор» Т.: «Ўзбекистон», 2002. 4. И.А.Каримов «Тадбиркорлик – юксалиш гарови» Т.: «Ўзбекистон», 2000. 5. И.А.Каримов За безопастность и мир надо бороться Т.: Узбекистан. 2002. 6. Ишмуҳамедов А.Э., Шибаршова Л.И. ТГЭУ, Экономическая интеграция в мировое хозяйство. Текст лекций. Тошкент 2000г. Факультет «Экономика и статистика». 7. Бухалков М.И. «Внутрифирменное планирование» учебник 2-е идание Москва ИНФРА-М 2001. 8. Якубов И.О., Абдусаттарова Х.М., Очилов К.Т. Ситдикова Л.А. Стратегик режалаштириш. Ўқув қўлланма. Т.: ЎзР Ёзувчилар уюшмаси адабиёт жамғармаси нашриёти., 2004.

Похожие

Стратегик режалаштириш

Стратегик режалаштириш

Стратегик режалаштириш моделлари

Стратегик режалаштириш структураси

Маркетингни стратегик режалаштириш